زمان

زمان ڕولەکێ مەزن د ژیانا مرۆڤان دا دبینیت، هەر جهەکێ مرۆڤ بچیتێ، دێ بینت زمان یێ ئامادەیە و پشکەکا گرنکە ژ پێکهاتەیا مرۆڤان و ژێ ناهێتە جوداکرن، زمان بربرا پشتا جڤاکییە بۆ لێک تێگەهشتن و بۆراندنا کارێن ڕۆژانە، هەر جڤاکەکێ زمان و زاڕاڤێن تایبەت ب خۆڤە هەنە، ب ڕێکا زمانی دشێن ئاین کەلتوور و دیرۆک و دابونەریتێن خۆ بپارێزین و دەربرینیێ ژ هەست و سوزێن خۆ بکەین، هەر ب ڕێکا زمانی دشێن ناسنامەیا ئاخڤتنکەری بزانینین، تا نها پێناسەیەکا ئێکگرتی ل سەر زمانی نینە، پێناسەیەک دەربارەی زمانی دبێژیت: ((زمان سێستەمەکێ دەنگیێ درکاندییە، یاسایێن تایبەت هەنە، کو ئاستێن جیاواز (دەنگسازی، پەیڤسازی، رستەسازی) ب ڕێڤە دبەت، ب شێوەیەکێ ئێکگرتی و بهێز کاردکەت، ژ بەر هندێ زمان سیستەمێ سیستەمانە)) (عەبوللا و عەلی، 2011، 3). زمان ژ کومەکا یاسا و دەستووران پێکدهێت و ئەڤ یاسا و دەستوورە ل دویڤ سروشتێ زمانێن دیارکری دهێن گوهورین. فێربوونا زمانان، ئەگەرەکێ سەرەکییە بۆ لێک نێزیکبوون و تێگەهشتن و شارەزابوونێ د پێشکەڤتن و کەلتور و شارستانییا نەتەوان دا.

دڤێت ئەوێ چەندێ بزانین، کو چەمکێن (فێرکرن و فێربوون و زمانێ دویێ) ژ ئەوان بابەتانە، د چارچووڤێ ڤەکۆلینێن زمانڤانییا جڤاکی زمانڤانییا کارەکی و زمانڤانییا پەروەردێ دانە و بابەتەکێ هەڤبەشە د ناڤبەرا زانستێ زمانی و دەرووناسیێ دا(عەبدوڵڵا، ٢٠١٦، ٣١).

 

– زمانڤانییا دەروونی

زمانڤانییا دەروونی، تایەکێ زمانڤانیێیە، ڤەکۆلینێ ل پەیوەندییا د ناڤبەرا زمانی و پروسە و چالاکیێن هوشەکی دا دکەت(عەلی و عەبدوللا، ٢٠١١، ١٠١). ب دەربرینەکا دی زمانڤانییا دەروونی ئەو زانستە کو د ئێک دەمدا گرنگیێ ددەتە ئەوان بابەتێن پەیوەندی د گەل زمان و مێشکی هەی(تاهر، ٢٠٠٨، ٦٥). بابەت و بیاڤێن کارکرنا زمانڤانییا دەروونی زۆرن، دوو ژ ئەوان بیاڤان وەرگرتن و فێربوونا زمانییە ل دەڤ زاڕۆکی، فێربوون و فێرکرنا زمانێ دویێ .. هتد.

 

– فێربوونا زمانی

فێربوونا زمانی بەهرەیەکا سرۆشتییە، هەر وەکو چەوا زمان بەهرەییە و فێربوون ژی د نافخوە دا بەهرەیەکا دیترە، زمان سیمایەکێ مرۆڤایەتییە، مرۆڤ پێنگاڤ ل دویڤ پێنگاڤێ، ب بێ ئاگەهی فێردبیت، ئەو شیانە ژی سروشتی و بۆماوەییە، ژ بەر هندێ زمان ((وەکو بەهرەیەکی زگماکی خوای گەورە بە مرۆڤی بەخشیوە. کەواتە هەرتاکێک لە هەر شوێنێک و لە هەر کومەلگەیەک دا بێت، ئەو توانا و بەهرە زگماکییەی تێدا بەرجەستە دەبێت، کە بە سانایی و بە ماوەیەکی کەمی دیاریکراو، ئەو زمانە وەربگرێت و فێری ببێت، کە کومەلگاکەی قسەی پێدەکەن))(عەلی،٢٠١٠، ٢٠٠).

زاراڤێن جودا.. جودا هاتینە بکارهینان، د هندەک ژێدەران دا زاراڤێ زمانوەرگرتن هاتییە بکارهینان، زاراڤێ زمانوەرگرتن ((هایپۆنیمێکە بەرامبەر زاراوەی زمانپژاندنی منداڵ و فێربوونی زمانێکی بیانی بەکاردێت، هەر دوو چەمکەکە لە خۆ دا هەلدەگرێت، کە دوو پروسەی جیان و هاوبەشی بنەرەتیشیان هەیە))(خەلیل، ٢٠١٣، ١٩).

هندەک ژ زانایان (فێربوونا زمانی) و (فێرکرنا زمانی) ژێک جۆدا دکەن، فێربوونا زمانی، ئەڤ زاراڤە بەهرا پتر بۆ فێربوونا زمانێ دایکێ دهێتە بکارهینان، کا چەوا زاڕۆک قووناغ بۆ قووناغێ فێری زمانێ دایکێ دبن، زاراڤێ (فێرکرنا زمانی) باهرا پتر د بوارێ فێرکرنا زمانێن بیانی دا دهێتە بکارهینان(خالید، ٢٠١٠، ٦١).

 

– فێربوونا زمانی ل دەڤ زارۆکی ( زمانێ ئێکێ، زمانپژان):

زمانێ ئێکێ، ئەو زمانەیە ئێکەم جار زاڕۆک فێردبیت، ئێک ژ تایبەتمەندیێن ئەڤی زمانی، پێدڤی ب هندێ نینە هاریکارییا زارۆکی بهێتە کرن، تاکو فێری زمانی ببیت، ئەو زمانەیە، کو تاک فێردبیت و هێشتا د قووناغا غرغر کرنێدایە، نەکو ئەو زمانە، کو ل قوتابخانا فێردبیت یان د ژیەکێ مەزن دا(سەعید، ٢٠١٣، ٨٧). فێربوونا زمانێ ئێکێ و گەشەکرنا زمانی، وەکو هەر گەشەیەکا دییا سروشتی ل سەر چەند هۆکاران بەندە؟

 

– هوکارێ بایەلۆژی و بۆماوەیی

۱– کۆئەندامێ دەمار(مێشک): گەشەیا زمانی پەیوەندییەکا ڕاستەوخۆ ب گەشەیا مێشکێ زارۆکیڤە هەیە، ئانکو پەیوەندیەکا بهێز د ناڤبەرا زمان و مێشکی دا هەیە، چەند ناڤچەیێن دیارکری د مێشکی دا تایبەتن ب زمانی، هەر دەمەکێ ئەو ناڤچە ژ بەر هەر هوکارەکێ تێک بچیت و تووش ببیت، ئەو زمان ژی تێک دچیت ..

۲– ساخلەمییا ئەندامێن ئاخڤتنێ.

۳– ساخلەمییا ئەندامێن بیهیستنێ.

– ژینگەه-: هەبوونا ژینگەهەکا جڤاکییا ڕێخۆشکەر، ڕووی ب ڕوویبوونا زمانێ زاڕۆکی خالەکا گرنگ و بنەرەتییە، چونکی هاتییە دیارکرن، ئەو زارۆکێن دویر ژ ژینگەهەکا جڤاکی مەزن دبن شیانا ئاخڤتنێ نینە… (خەلیل، ٢٠١٣، ٢٥-٢٧).

دەربارەیی وەرگرتنا زمانی ل دەڤ زارۆکی تیۆر و گریمانە و دیتێن جۆدا جۆدا ل سەر هەنە، (عەدنان عەبدوڵڵا عەبدولوەهاب) د ماستەرنامەیا خۆ دا، ب ناڤێ (وەرگرتنی زمان لای منداڵ)، تیۆرێن وەرگرتنا زمانی ل دەڤ زارۆکی ب ئەڤی ڕەنگێ خوارێ دابەشکرینە:

((١- تیۆری ڕەفتاری Behaviorism Theory

٢- تیۆری درککرن و زانیاری Congnitive Theory

٣- تیۆری کارلێکردنی کومەلایەتی و کەلتوری Socical Interaction Theory

٤- تیۆری بابەلۆژی و زمانەوانی Biological Theory))(عەبدولوەهاب، ٢٠١٥، ٤٠).

 

1 – گریمانەیا خوەزایی

لایەنگرێن گریمانەیێ دبێژن؛ فێربوونا زمانی ژ ئەنجامێ ئەوێ شیانێیە یا ل گەل مرۆڤی ژ دایک دبیت، بەلگەیێ ئەوان ئەوە، کو لوژیکی نینە وەسا هزر بکەین، کو زارۆک د دەمێ (٥) سالێن دەستپێکا ژیانێ و ل دویڤ وێ ژینگەها، کو تێدا دژیت، فێری دیاردەیەکا ئالوزا زمانی بیت… چەوا زارۆک زاڵبیت ل سەر سیستەمێ ئالۆزێ زمانی دا، کو ژ لایێ نیاسینێڤە هێشتا وەرار تەمام نەکرییە، لەورا زارۆک خودان سیستەمەکێ خوەزا و زگماکیێ فێربوونا زمانییە.

ئێک ژ لایەنگرێن ئەڤێ بووچوونێ (چومسکی)یە، د ئەوێ باوەرێدانە، کو سیستەمەکێ زمانی خوەزا هەیە ب ناڤێ (LAD ) و ئەڤ سیستەمە هاریکارییا زارۆکی دکەت، کو ئەو ڕێزمانا دکەڤیتە ژێر کاریگەرییا ئەوێ، واتە ڕێزمانا زمانێ دایکێ هەلبژێریت، ب ئەڤێ ڕێکێ دشێت، ڕێزمانا دروست ژ یا نەدروست جۆدا بکەت(عەبدوللا و عەلی، ٢٠١١، ١٠٨). ژ لایەنگرێن دی یێن ئەڤێ گریمانەیێ ((بیکەرتوون ١٩٨٤، پینکەر ١٩٨٤، وود ١٩٨٤، کڕاشین ١٩٨٥، زۆبل ١٩٨٤، کووک ١٩٨٦، وایت ١٩٨٧، رۆزەرفۆرت ١٩٨٤، بلێ-ڤێرۆمان ١٩٨٦، گاس و سکاچەر ١٩٨٩))(ظاهر، ٢٠١٨، ١١١).

 

– بۆچوونا لایەنگرێن ڤەگوهاستنێ ل دۆر فێربوونا زمانی:

– هەمی زمان د هندەک سیمایێن هەڤپشک و بنچینەی دا هەڤدگرن، ئانکو هەمی زمانان ناڤ و کار هەنە.

– چومسکی دبێژیت: فێربوونا زمانی ژ خالا سفرێ دەست پێناکەت و بەرهەمێ ئەزموونێ ژی نینە، بەلکو پشکەکا مەزن ب ڕێکا (جینات)ان بۆ زارۆکی دهێنە ڤەگوهاستن. مەبەستا چومسکی ئەو نینە، کو زارۆک ب ڕێکا بۆماوەیی فێری زمانی دبیت، بەلکو مەبەستا وی ئەوە:

۱– زارۆک گرۆپەکێ سنۆردار ژ یاسایان فێردبیت، کو ب هاریکارییا ئەوان یاسایان ڕستەیێن بێ سنۆرێن زمانێ خۆ بەرهەم دهینیت.

۲– زارۆک وەسا هاتییە دروستکرن، کو ل دەمێ ژ دایک دبیت، ئەڤ سیمایە تێدا هەنە و پێدڤی ب فێربوونێ نینە. ئەڤ بنەمایێن هەڤپشک د گەل وان ئەزموونێن زارۆک ژ دەوروبەرێن خۆ وەردگریت و ب هەڤرا زمانێ دایکێ ل دەڤ زارۆکی دروست دکەن(عەبدوللا و عەلی،٢٠١١، ١١٣). بەلگەیێن چومسکی:

١- لایەنێن گشتی یێن زمانی.

٢- فێربوونا زمانی گرێدای هوشمەندی و فێرکرنێ نینە.

٣- پەیوەندییا د ناڤبەرا وەرارا زارۆکی و فێربوونا زمانی دا.

2 – گریمانا ژینگەهی

ئەڤ گریمانە دبێژیت؛ وەرگرتن و فێربوونا زمانی، بەرهەمێ ئەوێ ژینگەه- و پێشکەڤتنا جڤاکییە، یا تاک تێدا دژیت، هەروەسا لایەنگرێن ئەڤێ تیۆرێ رەتدکەن، کو هەبوونا شیانەکا نهێنییا خۆرسکی ل دەڤ مرۆڤی بۆ فێربوونا زمانی هەبیت، دبێژن ژینگەه- و هوکارێن دەرەکی کارتێکرنێ ل سەر رەفتارا زمانی بۆ فێربوونێ دکەت(دزەیی، ٢٠١٤، ١٨١). واتە د ئەوێ باوەرێدانن، کو خوەزاییا مرۆڤی چ ڕۆلێ وەسا نینە بۆ فێربوونا زارۆکی، بەلکو ژینگەه- و پەروەردە و دووبارەکرن، زارۆکی فێری زمانێ ئێکێ / دایکێ دکەن.

 دیاردکەن زمان ب تنێ جورەکێ دیێ رەفتارێیە، کا چەوا زارۆک فێری گەلەک رەفتاران دبیت، وەسا فێری زمانی ژی دبیت. ب بزاڤ و پەسنکرنێ، زارۆک ئەوێ ڕەفتارێ دووبارە دکەت. بۆ نموونە ئسکینەر د ئەوێ باوەرێ دا بوو، کو دەمێ زارۆک غن غنێ دکەت، ب هاریکارییا سەرەنجا مەزنان و پەسنکرنێ، زارۆک ئەڤێ ڕەفتارێ دووبارە دکەت و بهێز دکەڤیت، ڕەنگە ئەڤ دووبارەکرنە، ببیتە هوکارێ دروستکرنا دەنگان ژ لایێ زارۆکیڤە، لەورا ب ڕێکا هاندان و دووبارەکرنێ، زارۆک هێدی هێدی دشێت دەنگان دروست بکەت..

ل دەمێ زاڕۆک بشێت دەنگێ (با) بێژیت، دهێتە هاندان ژ لایێ دایک و بابانڤە، ئەوی دەنگی بکەتە پەیڤ، وەکو پەیڤا (بابا) ب ئەڤی ڕەنگی زارۆک هێدی هێدی فێری پەیڤان ژی دبیت. ب ئەڤی ڕەنگی دایک و باب جۆر و شێوازەکێ سڤک و سادە یێ زمانی بکاردهینیت، ب مەرەما پەیوەندیێ ل گەل زارۆکی، وەک ئەڤان پەیڤان:

پسێ/ پشێ پشیک

وەلە وەرە

ژژی گوشت

مێلی مێری (عەلی و عەبدوللا، ٢٠١١، ١١١).

 

3 – گریمانەیا کارڤەدانێ

ئەڤ گریمانە ژ هەردوو گریمانەیێن دی بهێزترە، چونکی ئەڤ گریمانە هەر دوو هوکارێن ژینگەهی و خوەزایی د فێربوونا زمانی دا ژ بیرناکەت. لایەنگرێن ئەوێ دبێژن(فێربوونا زمانی پێدڤی ب پەیوەندیکرنێ هەیە)، تاکو ئەم بشێن زمانەکی فێرببن و وەربگرن، ئەم پێدڤی ب هەلسوکەوتاینە ل گەل کەسێن دەوروبەر… هندەک بەلگە هەنە، دبێژن، کو کارامەییا هەلسوکەوتی ل گەل دەوروبەری گرنگترە ژ بەرهەمهینان و تێگەهشتنا پەیڤان.

بۆ نموونە: ڤەکۆلینان دیارکرییە؛ زارۆک بەری ئاخڤتنێ فێرببن، فێری نوبەگرتنێ د هەلسوکەوتێ دا دبن. نموونەکا دی، ل دەمێ زاڕۆک فێربوونا زمانی ژ تێلەڤزیۆنێ وەردگریت، دێ بینن، کو زارۆک هەمی تشتان تێدگەهیت، بەلێ تێلەڤزیۆن ب تنێ پێشکێش دکەت و زارۆک نەشێت هەلسوکەوتێ ل گەل بکەت، ژ بەر هندێ بکارهینانا زمانی ل دەڤ زارۆکی دێ درەنگتر دیار بیت(عەبدولڵا و عەلی، ٢٠١١، ١١٢).

 

– قووناغێن فێربوونا زمانی ل دەڤ زارۆکی:

گەشەکرنا زمانی ل دەڤ زارۆکی د چەندین قووناغان دا دەرباز دبیت، زمانڤان و دەروونناس ل سەر ئەڤان قووناغان رێکنەکەڤتینە، بۆ نموونە (فێرس)ی حەفت قووناغ دیارکرینە و (گیزل)ی ل دویڤ ژی هەشت قووناغ دەستنیشانکرینە و (میشێل زەکەریا) ل سەر سێ قووناغان دابەشکرینە و (عەلی وافی) ل سەر چار قووناغان دابەشکرینە(دزەیی، ٢٠١٤، ١٦٠). هەروەسا (شێرزاد سەبری عەلی و عەبدولسەلام نەجمەدین عەبدوللا) ب ئەڤی ڕەنگێ خوارێ دابەشکرینە:

١- قووناغا بەری ژ دایکبوونێ(ئاشنابوون ل گەل زمانێ دایکی) ٢- غرغرکرن.

٣- ڤرڤرکرن. ٤- ژێکڤاڤارتنا دەنگێن زمانی ژ دەنگێن نەزمانی.

٥- وەکهەڤییا فێربوونا دەنگان.

 ٦- پروسێن دەنگیێن دەستپێکی.

٧- زارۆک و تەمەنێ فێربوونا فۆنیمان.

 ٨- ئێکەم واتا. ٩- ئاوازا ئاخڤتنێ. 

١٠- وەرارا واتا پەیڤان.

١١- فێربوونا واتا پەیڤێ.

 ١٢- وەرارا سینتاکسی.

١٣- وەرارا فەرهەنگا زارۆکی.

 ١٤- پراگماتیک.

 

فێربوونا زمانێ دویێ و زمانێ بیانی

دەربارەی زاراڤێ (زمانێ دویێ Second Language) و زاراڤێ (زمانێ بیانی Foreign Laguage) زاراڤێ زمانێ دویێ مەبەست پێ فێربوونا زمانەکێ دیترە، کو هەر د ناڤ ئەوێ کومەلگەه- و جڤاکی دا بیت و ئەرکێ جڤاکی جێبەجێدکەت، ئەڤە ژی زێدەتر دزڤرت بۆ کومەلگەهێن (جوت- زمانی Bilingual)، بەلێ زاراڤێ زمانێ بیانی مەبەست ژێ فێربوونا زمانەکێ بیانییە ژ دەرڤەی کومەلگەه- و جڤاکێ تێدا دژیت، بۆ مەبەستا پەیوەندیکرنێ ب کەسێن بیانی ژ دەرڤەی جڤاکی؛ بەلێ د نۆکە دا و د ناڤ زمانڤانییا کارەکی دا هەر دو جورێن زاراڤان ب شارەزای ب (زمانێ دویێ) ئاماژە پێ دهێتە دان(قادر، ٢٠١٤، ١٢٢). 

فێربوونا زمانەکێ نوی ژ بلی زمانێ دایکێ، ب زمانێ دویێ دهێتە هەژمارتن، ئەڤ هێمایێ کورتکری ((L2 بۆ دهێتە بکارهینان، هەر زمانەکە، کو مرۆڤ پشتی زمانێ ئێکێ ((L1 فێردبیت(محمد و عزیز، ٢٠٢٠، ٢٠١-٢٠٢).

 

– جوداهییا فێربوونا زمانێ دویێ و بیانی

١- د فێربوونا زمانێ دویێ دا، فێرخواز دشێت داتایێن زمانی د ناڤ و ژ دەرڤەی پۆلێ ژی وەرگریت.

۲– فێرخوازێ زمانێ دویێ دشێت، ئەوا فێربووی د ناڤ جڤاکی دا بکاربینیت.

۳– فێربوونا زمانێ دویێ، وەکو زمانێ ئێکێ گرنگە، دبیت ببیتە ئەگەرێ ب دەستڤە هینانا کارەکی و پاراستنا ئەوی کاری.

٤- مرۆڤێن مەزن ژبوونا فێربوونا زمانێ دویێ ئارەزوویەکا زێدەتر و باشتر هەیە، لێ ئارەزوویەکا کێمتر هەیە بۆ فێربوونا زمانێ بیانی(عەلی و عەبدوللا، ٢٠١١، ١٢٩).

— چ ژییەک گونجایە بۆ فێربوونا زمانی

ژی ئێک ژ تایبەتمەندیانانە د ناڤبەرا کەسان دا، کو فێری زمانێ دویێ بن، چەندین ڤەکۆلینان دیارکرییە، جوداهییا ژیی د ناڤبەرا کەسان دا دبیتە ئەگەرێ جیاوازییا چالاکیێن فێربوونا زمانێ دویێ، هەروەسا (عەلی محەمەد قاسمی) دبێژیت؛ مەرج نینە ژیێ ئەوان لێک نێزیک بیت، دێ شیانێن وان بۆ فێربوونا زمانی ژی وەکو ئێک بن، جاران ژیێ عەقلی د ئەڤێ پرۆسێ دا ڕولەکێ مەزن دبینت، ژیێ عەقلی ڕێژەییە ژ کەسەکی بۆ ئێکێ دی جۆدایە، لەورا گەلەک زانا دبێژن، ژیێ بچویک باشترە بۆ فێربوونێ و هندەک بەروڤاژی، دبێژن ژیێ مەزن باشترە(ظاهر، ٢٠١٨، ١١٤). ل دویڤ بۆچوونا بایلۆژی مێشکێ بەرفرەهترە بۆ وەرگرتنێ، ل دویڤ بۆچوونا نیاسینێ، مەزن ژ لایێ هزریڤە پێگەهشتینە، لەورا شانسەکێ باشتر هەیە، بۆچوونا سۆزداری پشتبەستنێ ل سەر زارۆکی دکەت، چونکی زارۆک شەرم ژ بلێڤکرنێ ناکەت و حەزەکا مەزن ژی هەیە(عەلی و عەبدوللا، ٢٠١١، ١٣٠-١٣١). بەلێ زۆربەیا زانایێن بوارێ پەروەردە و فێرکرنێ دبینن، باشترە زارۆک پشتی ژیێ نەه- سالیێ، فێری  زمانێ دویێ ببن، داکو زمانێ خۆ یێ دایکێ و تایبەتیێن زمانێ خۆ بپارێزن و زارۆک ب سەلیقەیا خۆ، زمانێ دایکێ بکاربینت، بێی کو کاریگەرییا زمانەکێ دیتر ل سەر هەبیت(سەعید، ٢٠١٣، ٩٠). 

 

– مەرجێن مامۆستایێ فێرکەرێ زمانی:

۱– ئەگەر مامۆستا ببینت، کو فێرخوازێن ئەوی بەردەوام شاشیەکێ دووبارە دکەن، ب رێکەفت نینە، مامۆستا ل دویڤ بچیت و ئاریشێ دیار بکەت و چارەسەریێ بۆ ببینت.

۲– مامۆستا پێشبینی بکەت، فێرخواز چ شاشیەکێ دێ کەت، پێشبینکرنا شاشیێ دبیتە ئەگەر، کو مامۆستا پێکولا چارەسەریێ بکەت.

۳– پێدڤییە مامۆستا شارەزای هەر دوو زمانان بیت، زمانێ ئێکێ یێ فێرخوازی و زمانێ پێ فێر دکەت، ئەوان جوداهییان بنیاسیت و ڕاهێنانان ل سەر بکەت.

٤- فێرخوازی پەرتووکێن تایبەت هەبن، ل سەر ئەوان جیاوازیێن هاتیتە کرن.

٥- ئەگەر فێربوونا زمانێ بیانی، بریتی بیت ژ زالبوون ب سەر ئەوان تایبەتمەندیێن جیاواز ل گەل زمانێ دایکێ، واتە فەرە تاقیکرن و ڕێژا فێربوونا ئەوان ل سەر ئەڤان لایەنێن جیاواز بهێتە کرن(عەلی و عەبدوللا، ٢٠١١، ١٣٣).

 

– قووناغێن جیاوازێن فێرکرنا زمانێ دویێ:

 د کەڤن دا فێرکرنا زمانی چەند قووناغەک دەربازکرینە، ئەو هەمی دیرۆکا کەڤن د چارچووڤێ میتۆدا ڕێزمان – وەرگێرانێ دا بوو، ئەگەر ژی ئەوە، زێدەتر د کەڤن دا بۆ فێربوونا زمانی پشت ب ڕێزمان و وەرگێرانێ هاتییە بەستن، واتە ئەڤ میتۆدە وەک ئێکەم میتۆد بۆ فێربوونا زمانی پرۆسەیەکا درێژ یا دیرۆکی هەبوو، تا دووماهییا سەدێ نۆزدێ بزاڤێن ڕیفۆرمخوازی دەرکەڤتن، پشتی ئەوان میتۆدێن نوی بۆ فێربوونا زمانی دەرکەڤتن.

زمانڤانێ دیارێ ئەڤی بواری (جاک ڕیچاردز (Jack Richards ل ساڵا (٢٠٠٦) قووناغێن فێرکرنا زمانی و ڕێبازان ل سەر سێ قووناغان دابەش دکەت، هەر ڕێبازەک ژ کومەکا میتۆدا پێکدهێت، ب ئەڤی ڕەنگی دابەشکرییە:

۱– ڕێبازا تەقلیدی، تا دوماهییا سالێن شێستا ژ سەدێ بووری بەردەوامی هەبوو.

۲– ڕێبازا کلاسیکا پەیوەندیکرنێ، ل سالا (١٩٧٠) تا سالا (١٩٩٠) بەردەوامی هەبوو.

۳– ڕێبازا نوییا پەیوەندیکرنێ، ل دووماهییا سالا (١٩٩٠) دەستپێکر و تا نوکە ژی بەردەوامی هەیە(خالد،٢٠٢١، ٦٣).

هەروەسا (هۆوات و سمس)، د بابەتێ فێرکرنا زمانێ دویێدا دو زمانڤانێن دیارن، تیشکێ دئێخنە سەر قووناغێن فێرکرنا زمانێ ئینگلیزی ل ئەوروپا و دابەش دکەن؛ ل سەر:

١-‌ سەردەمێ کلاسیک (١٧٥٠-١٨٨٠) تیشکا فێربوونێ ل سەر زمانێن کلاسیکی بوو، کو میتۆدا کلاسیک و میتۆدا ڕێزمان- وەرگێران بخۆڤە دگریت.

۲– سەردەمێ ڕیفۆرم (١٨٨٠-١٩٢٠) ئارمانج فێرکرنا زمانێ ئاخڤتنێ بوو، د ئەڤی سەردەمی دا میتۆدێن جۆراوجۆر دەرکەڤتن و بەردەوام گوهورین تێدا دهاتنە کرن، بۆ نموونە میتۆدا سروشتی، میتۆدا بێرلیتز و میتۆدا فێرکرنا ڕاستەوخۆ.

۳– سەردەمێ زانستی(١٩٢٠-١٩٧٠)، ئارمانج بنەمایێن زانستیێن فێربوونێ بوو، کومەک میتۆدێن جۆر ب جۆر دهاتنە بکارهینان، بۆ نموونە میتۆدا گوهلێبوون- گۆتن.

٤- سەردەمێ پەیوەندیکرنێ، ئارمانج ژێ پەیوەندیکرنا ژیانا ڕۆژانە بوو، میتۆدا پەیوەندیکرنێ بۆ فێربوونا زمانی، ئێکە ژ میتۆدێن سەرەکیێن ئەڤی سەردەمی (خالد، ٢٠٢١، ٦٤).

ئەڤ هەر دوو دابەشکرنە نێزیکی ئێکن، زمانڤان ل سالێن حەفتییا ڕێککەڤتینە، دەرکەڤتنا میتۆدێن نوی یێن فێربوونا زمانێ دویێ نە.

 

– مێتۆدێن تەقلیدیێن فێربوونا زمانی

1 – میتۆدا ڕێزمان– وەرگێران The Grammar-Translation Method

ئەڤ ڕێبازەکا کلاسیکییە و ب زۆری بۆ فێربوونا زمانێ یۆنانی و لاتینی مفا ژێ هاتییە وەرگرتن، د ئەڤێ ڕێبازێ دا، پێدڤییە فێرخواز یاسایێن ڕێزمانی و ڕستەسازی ژ بەر بکەت، هەروەسا وەرگێرانا پەیڤ ب پەیڤێ و لیستەکا پەیڤێن ب زەحمەت فێرخواز فێرببت)عەبدوڵڵا، ٢٠١٦، ٣٨) د ئەڤێ ڕێبازێ دا زێدەتر جەخت ل سەر خواندن و نڤێسینێیە و کێمترین جەخت ل سەر ئاخڤتنێیە، جەختێ ل سەر فەرهەنگ و ژ بەرکرنێ د تێکستێن نموونەی دا و ل گەل واتایا ئەوان، مامۆستا ڕۆلەکێ ناڤەند دبینت و کارێ فێرخوازان زێدەتر وەرگێرانە(خالد، ٢٠٢١، ٦٦-٦٧).

 

2 – ڕیفۆرم د فێرکرنا زمانی دا و دەرکەڤتنا میتۆدا ڕاستەوخۆ The Direct Method

د میتۆدا ڕێزمان-وەرگێرانێ دا، کومەکا کێم و کاسیان هەبوون، کو ل بەر فێربوونا زمانێ دویێ ژ لایێ فێرخوازنڤە ڕێگر بوون، هەروەسا (فرانسۆ گووان Francois Gouin) ئێکەم کەسە بزاڤا ئاڤاکرنا میتۆدا ڕاستەوخۆ دایی، ئەوی زێدەتر کار ل سەر فێربوونا زارۆکان دکر. بەلێ لایەنگرێن ئەڤێ میتۆدێ دگۆت دڤێت جەختێ ل سەر فێربوونا زمانی بۆ پەیوەندیکرن و ئاخڤتنێ بهێتکرن(خالد، ٢٠٢١، ٦٨). 

 

ژ گرنگترین بنەمایێن ئەڤێ میتۆدێ:

• وانەگۆتن د پۆلێ دا بیت و زمان ئارمانجە.
• تنێ ئەو پەیڤ ڕستەیێن ڕۆژانە دهێنە بکارهینان بخۆڤە دگریت.
• شیانا ئاخڤتنێ ب زمانی ئارمانجە، ب ڕێکا بەرەڤ پێشڤەچوونەکا هەلسەنگاندی، پرسیار و بەرسڤ د ناڤبەرا مامۆستا و فێرخوازی دا دهێنە کرن.
• بابەتێن نوییێن فێرکرنێ ب ڕێکا ئاخڤتنێ دێ هێنە نیاسین.
• ئەو پەیڤێن ب بەر ئێک ژ هەستان دکەڤیت، ب ڕێکا ئاماژەکرن و کەرەستە و وێنەیان فێری فێرخوازی دهێتەکرن. پەیڤێن مەعنەوی ژی ب ڕێکا پێکڤه گرێدانا هزران فێرخوازان فێردکەن.
• ئاخڤتن و گوهداری کرن ب زمانی ئارمانجە / زمانێ دویێ.
• شێوازێ ئاخڤتنا و گونجای و پێگریکرن ب یاسایێن ڕێزمانێ جەخت ل سەر دهێتەکرن(خالد، ٢٠٢١، ٧٠).

ئارمانجا سەرەکییا ئەڤێ میتۆدێ فێربوونا زمانێ دویێ بوو، نەکو فێربوون دەربارەی زمانێ دویێ.

 

– میتۆدا گوهداریکرن- گۆتن Audio-lingual Method

ل دەستپێکێ ئەڤێ میتۆدێ ل وەلاتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا گەشەکر، ب شێوەیەکێ گشتی جەختێ ل سەر گوهداریکرن و ئاخڤتنێ دکەت، بنەمایێن ئەڤێ میتۆدێ دەستپێکێ فێرخواز زمانی گوهلێ دبیت، پاشی دووبارە و چەند بارە دکەت، بۆ هندێ جهەکێ د مێشکی دا بگریت، د دویڤ دا هەمان تشتی دخۆینت و ل دووماهیێ ژی دنڤیسیت(خالد، ٢٠٢١، ٧٥). د ئەڤێ میتۆدێ دا، یاسایێن ڕێزمانی ب ڕێک و پێکی بۆ فێرخوازی دهێنە پێکێشکرن، ب ڕێکا ڕاهێنانێن زارەکی دهێتە گۆتن و فێرخواز دبیت دووبارە بکەت. دەستپێکێ یاسایێن ب ساناهی دهێنە نیشاندان و هێدی هێدی بەرەڤ یاسایێن زەحمەتتر دچن(عەلی و عەبدوللا، ٢٠١١، ١٣٤).

– میتۆدێن فێرکرنا زمانێ دویێ پشتی جەنگێ جیهانیێ دویێ

– میتۆدا ژینگەها ڕێخۆشکەر Suggestopedia Method

ئێکە ژ میتۆدێن فێربوونا زمانی وەک زمانێ دویێ، ل گورەیی ئەڤێ میتۆدێ، دڤێت فێرخواز بۆ وەرگرتنا زمانی ب ڕێکا ژینگەهەکا ڕێخۆشکەر بهێتە ئامادەکرن و د دویڤ دا پرۆسا فێربوونا زمانی دەست پێدکەت. هەروەسا پێدڤییە فێرخواز بگەهیتە ئەوێ باوەریێ، کو فێربوونا زمانی ئارمانج و کارەکێ ساناهییە و زەحمەت نینە، ئەڤە ژی ب ڕێکا ئارامکرن و گونجانا دەوروبەری ل گەل فێرخوازی دبیت، بۆ نموونە هەبوونا موسیقایەکا ئارامکەر و ڕووناهیەکا گونجای و دیکورەکێ جوان د ناڤ ئەوێ پۆلا فێرخواز تێدا فێر دبیت، دابینکرنا پێدڤییان وەکو کورسی .. هتد، دیرۆکا ئەڤێ میتۆدێ بۆ بزاڤێن (د.جۆرج لۆزانوڤی) یێ بولگاری دڤریت، ب ئێک ژ میتۆدێن مرۆڤایەتی دهێتە دانان(خالد، ٢٠٢٠، ٢٠). هەروەسا لۆزانۆڤ ڕۆلێ مامۆستایێ فێربوونا زمانی د ئەڤێ میتۆدێ دا د چەند خالەکان دا کورت دکەت:

• باوەرییا تەمام ب میتۆدێ هەبیت.
• گازندەیان دیار بکەت، ل دەمێ دیتنا ڕەفتار و شێوازێ جلوبەرگێن نە ژهەژی فێرخوازی سەرڕاست بکەت.
• وانەیان ب شێوەیەکێ باش ڕێک بێخیت و دەستپێکا بابەتان دیار بکەت، د ناڤ دا هەلبژاردن و بکارهینانا مۆسیقێ و سزادان بهێنە ڕوونکرن.
• ڕەفتارێن فەرمی ب درێژاهییا وەرزێ خواندنێ بهێنە پارستن.
• مامۆستا تاقیکرنێ ب فێرخوازا بکەت، ب شارەزای بزاڤا چارەسەرییا کێشەیێن ئەوان بکەت، کو د تاقیکرنا دا باش نینن.
• هزرا مامۆستای ڤەکری و بەرفرەه- بیت.
• پێدڤییە مامۆستا ئاستێ ڕێکوپێکییا سەرەدەریکرنا خوە بپارێزیت.
• بێئومێدیێ ل دەڤ فێرخوازی نەهێلیت، مامۆستا ڕێخۆشکەر بیت و کەشوهەوایەکێ گونجای بۆ بڕەخسینیت، هەروەسا بکارهینانا ڕەنگ و مۆسیقا و ڕووناهیێ و نمایشکرنێ.
• خەیال و هزرێن فێرخوازی، بابەتێ سەرەکیێ ناڤ پۆلێ بن و دانوستاندنێ ل گەل مامۆستایی بکەن.
• ڕێزمان و پەیڤ ب کورتی بهێنە باسکرن، بکارهینانا وەرگێرانێ و د ناڤبەرا زمانێ دایکێ و زمانێ ئامانجگرتی ڕێک پێدایە، بۆ هندێ فێرخواز واتایا پەیڤان بزانیت و تێنەگەهشتن ڕووی نەدت.

 

– میتۆدا کارڤەدانێن فیزیکی Total physical Response

ئەڤ میتۆدە، کار ل سەر فێرکرنا زمانی ب ڕێکا چالاکیێن فیزیکی دکەت، ب دەربرینەکا دی، چالاکیێن فیزیکیێن مرۆڤی د خزمەتا لەزکرنا پرۆسا فێرکرنا زمانی دا بکاردهینیت. ب ئەوێ چەندێ چالاکیێن فیزیکی و گوهداریکرنا پەیڤان پێکڤە دبیتە ئەگەر، کو ئەو بابەت ژ بیرا فێرخوازی نەچیت. بۆ نموونە دەمێ مامۆستایەکێ زمانێ کوردی دچیتە پۆلێڤە، ئەگەر ڕستەیا (ڕابن، ڕووینن) ڕۆژانە دووبارە بکەت، فێرخواز ل گەل ئەوان دەربرینان فێردبت و ژ بیر ناکەت. ئاشەر دبینیت، پڕۆسا فێربوونا زمانێ دویێ ل دەڤ گەنجان، وەکی فێربوونا زمانییە ل دەڤ زاڕۆکی، هەروەسا ل دویڤ گۆتنا ئاشەری تێگەهشتن ژ بابەتی گرنگە و دکەڤیتە پشتی ئاخڤتنێ (خالد، ٢٠٢٠، ٢٤-٢٥). واتە فێرخواز پێدڤییە ل دەستپێکێ تێبگەهیت و پاشی بزاڤا ئاخڤتنێ بکەت، ڤەکۆلەران ئەڤە د چەند خالەکان دا کورتکرینە:

• تێگەهشتن بەری شیانا بەرەڤ پێشچوونێیە د فێربوونا زمانی دا.
• فێرکرنا ئاخڤتنێ دڤێت بهێتە گیروکرن، تا ئەوی دەمێ شیانا تێگەهشتنێ ل دەڤ فێرخوازی جهێ خۆ بگریت.
• ئەو شیانێن ب ڕێکا گوهداریکرنێ ب دەستکەڤتین، بۆ شیانێن دی ژی دهێنە ڤەگوهاستن.
• فێرکرن دڤێت کاری ل سەر واتایێ بکەت نەکو شێوەیی.
• پێدڤییە فێرکرن ئالۆزییا دەروونییا فێرخوازی کێم بکەت(خالد، ٢٠٢٩، ٢٥).

 

بنەمایێن ئەڤێ میتۆدێ:

• پێدڤییە د پرۆسا فێرکرنا زمانی دا، تێگەهشتن بەری ئاخڤتنێ بیت.
• تێگەهشتن ب ڕێکا لڤینێن جەستەیێ فێرخوازی گەشە پێ بهێتە دان، ئەڤە ڕێکەکا بهێزە، مامۆستا دشێت ب ئەڤێ ڕێکێ ڕەفتارێن فێرخوازی کونترول بکەت.
• مامۆستا بۆ ئاخڤتنێ زۆریێ ل فێرخوازی ناکەت .. (خالد، ٢٠٢٠، ٢٧).

 

– میتۆدی بێدەنگ The silent Way

د ئەڤێ میتۆدێ دا مامۆستا بێدەنگ دبیت، ڕێک ب فێرخوازی دهێتە دان بۆ ئاخڤتن و ڤەدوزینا لایەنێن جیوازێن زمانی (عەبدوڵڵا، ٢٠١٦، ٤٠). واتە مامۆستا گەلەک کێم دئاخڤیت و گەلەک دەرفەت ب فێرخوازی دهێتە دان، ل گورەیی ئەڤێ میتۆدێ فێربوونا زمانی تایبەتمەندییا خۆ هەیە، پێدڤییە فێرخواز رۆلی سەرەکی ببینیت، هوکارێ ئەڤێ بۆچوونێ ژی بۆ هندێ دزڤریت، کو پشتی وانەیان، ژ فێرخوازی دهێتە خواستن ب زمانێ ئامانجگرتی باخڤیت و تێبگەهیت و بنڤێسیت و بخۆینیت. 

میتۆدا بێدەنگ بۆ فێربوونا زمانی ژ لایێ (کاڵب گاتێگو Caleb Gattegno) ل ساڵا (١٩٧٢) پێشنیاز کرییە، ئەڤ میتۆدە ب پارچێن کوزینەر دهێتە ناسکرن. ئەڤ میتۆدە ئێکە ژ میتۆدێن مرۆڤایەتی و جاران ب شێوازێ جێگر دهێتە ناسکرن.  بنەمایێن میتۆدێ د ئەڤان خاڵان دا کورتکەین:

• مامۆستا تەرکیزێ بکەت، چەوا فێرخواز فێر دبیت، نەکو مامۆستا چەوا فێرخوازی فێر بکەت. نابت مامۆستا پێزانینێن ئامادەکری بێخیتە بەردەستێ فێرخوازی، فێرخواز ب خۆ دشێت ئەوان پێزانینان ب دەستڤە بینیت.
• دووبارەکرن و چەند بارەکرن، بۆ فێربوونێ ڕێکا سەرەکی نینە، زمان ب تنێ ئامرازەکێ پەیوەندیکرنێ نینە، زمان وەکو کوگەهەکا دەربرین و هزرکرن و هەستکرن و تێروانین و بیروڕایانە، فێرخواز دشێت ب هاریکارییا مامۆستای گەشێ پێ بدەت.
• هەبوونا ستانداردی د ئەڤێ میتۆدێ دا گەلەک گرنگە، بۆ هندێ بزانیت چ یێ ڕاست و دروستە و چ یێ شاشە یان چ گونجایە یان نەگونجایه، ستاندارد دشێت سنۆری د ناڤبەرا ئەوان دا دیار بکەت.
• د پرۆسا فێرکرنێ دا، فێرخواز نەخشێ تشتا ل سەر بنەمایێ ئەوا دزانیت دکێشیت.. (خالد، ٢٠٢٠، ٣١).

 

میتۆدا فێربوونا زمانی ب کۆم Community Language Leaming

د ئەڤێ میتۆدێ دا فێربوونا زمانی ب کۆمە و پشتبەستنێ ل خواست و داخویایێن فێرخوازییە، بۆ فێربوونا ئەوان بابەتان د زمانێ ئامانجگرتی دا زمانێ حەز ل سەر هەی دکەت، ئەڤ میتۆدە ل سەر بنەمایێ (ڕێبازا ڕاوێژکاری Couneslling-approach) هاتییە دامەزراندن، مەبەست پێ مامۆستا، وەکو سەرپەشت و رێکخەرەکێ زمانی و فێرخواز ژی، وەکو داخوازکەرەکێ پشکدار د پرۆسا فێرکرنێ دا خۆ دەردئێخن، گەلەک گرنگی ب هەستێ تاکی دهێتە دان، بۆ هندێ ل چارچووڤێ گرۆپ و کومەلگەها خواندنێ دا خۆ بگۆنجینیت. وانەیێن ئامادەکری نینن، فێرخواز بابەتی هەلدبژێرن و بۆ فێربوونێ دیاردکەن.. نموونە کومەکا فێرخوازان د پۆلەکێ دا ب شێوەیێ بازنەیی ڕووینشتینە و مامۆستا ژ دەرڤەی ئەڤی بازنەیی ڕاوەستایە، ئێک ژ فێرخوازان ڕستەیەکێ یان دەربرینەکێ ب زمانێ دایکێ دبێژیت، مامۆستا هاریکار دبیت و وەردگێریتە سەر زمانێ ئامانجگرتی یان ئەوی زمانێ بیانی، ئەو فێرخواز ئەوێ دەربرینێ ب زمانێ ئامانج دوبارە دکەت، فێرخوازێن دی پەیڤ و دەربرینێن زێدەتر دئێخنە سەر ئەوێ دەربرینێ، دانوستاندن د ناڤبەرا فێرخوازان دا ب زمانێ ئامانج دەست پێدکەت(خالد، ٢٠٢٠، ٣٣-٣٤).

— میتۆدی پەیوەندی کارا بۆ فێرکرنا زمانی Communicative Langage Teaching Method

زۆربەیا مامۆستایێن فێرکرنا زمانی، ئەڤی جۆرێ میتۆدێ بکاردهینن، رۆلەکێ سەرەکی د بوارێ پێشخستنا زمانی دا هەبووییە، دیرۆکا ئەوێ بۆ ساڵێن شێستا ژ سەدێ بۆری دزڤریت.. دانوستاندنا پەیوەندییا کارا وەک میتۆد بۆ دەستپێکا سالێن حەفتییا دزڤریت و ب تایبەتی ڤەکۆلینا (کاندلین) ل کۆنفرانسێ (IATEFL) ل لەندەن ل ژێر ناڤێ (زمانڤانییا جڤاکی و فێرکرن ب میتۆدا پەیوەندییا کارا) بوو، کو ل سالا (١٩٧١) پێشکێشکر. هوکارەکێ دی یێ پێشکەڤتنا ئەڤێ میتۆدێ گوهورینا سیستەمێ خواندن و شێوازێ دەولەتداری بوو ل ئەوروپا(خالد، ٢٠٢٠، ٣٨).

دەربارەی مەنهەج و بابەتی (ویلکینس) ل سالا (١٩٧٦) پێشنیارکر، مەنهەجێ ئەڤێ میتۆدێ د گرۆپێ ڕامان-ڕێزمان و گرۆپێ تایبەتمەندیێن پەیوەندیکرنێ کومکرن، د دویڤ دا ئەوروپا پەیوەندیدار ب ئەڤی بواریڤه، ئەڤ مەنهەجە بەرفرەهکر و بابەتێن فێربوونا زمانی بۆ گەنجێن ئەوروپا پۆختکر، ب ئەڤی شێوەی بۆ مەبەستا فێربوونێ یان گەشت یان بازرگانی و هەر مەبەستەکا دی یا هەبیت.. شێوازێ دارشتنا بابەتان و وانەگۆتنێ د ئەڤێ میتۆدێ دا بەردەوام جهێ دانوستاندنا ڤەکۆلەران بوو، ل دەستپێکێ ب جوداکرنا پشکێن پەرتووکا فێرکرنا زمانی ب شێوێ پەیوەندیدار پێکڤەبوو، پاشی ویلکینسی جەخت ل سەر هندێ کر، فێرکرنا زمانی دڤێت بۆ تێگەهشتن و دەربرینێ بیت، نەکو بۆ هندێ فێرخواز بنەمایێن زمانێ دویێ تێبگەهیت و پەیڤ و دەستوورێ ڕێزمانی ب شێوازێ کەڤن ژ بەر بکەن، ژ بەر هندێ ئەوی بزاڤکر زێدەتر سیستەمێ ڕامانداریێ ڕووهن بکەت، کو ئەڤ میتۆدە پشتبەستنێ پێدکەت، ئەوی دو شێوازێن ڕامانێ جوداکرن؛ ئێک پۆلا چەمکان، کو پێکدهێن ژ چەمکێن دەم و چەندایەتی و چەوانی ..هتد. دویێ پۆلا ئەرکێن پەیوەندییا کارا، کو پێکدهێن ژ نموونێن وەکی ڕەتکرن و پێشکێشکرن و گازندەکرن(خالد، ٢٠٢٠، ٤٣).

دەربارەیی رۆلێ مامۆستای و فێرخوازی ژ میتۆدێن دی جودایە، فێرخوار ڕولێ تاکی نابینیت و زێدەتر ڕولێ هەماهەنگیێ ل گەل فێرخوازێن خۆ یێن هەڤال و مامۆستای دبینیت. فێرخواز ب گوهدارکرن ژ هەڤالێ خۆ و ب کارکرنا گرۆپ فێردبیت، فێرخواز ژی نەچار دبیت، ب خۆ ئامادەکارییا بکەت، چونکی ژ لایێ هەڤالێن ویڤە هەلسەنگاندن بۆ دهێتە کرن(خالد، ٢٠٢٠، ٤٣).

هەروەسا چەندین میتۆدێن دی هەنە بۆ فێرکرنا زمانێ دویێ، وەک:

• ئیمێرشن، شێوازەکێ دیێ فێربوونا زمانییە ب شێوازکێ نەڕاستەوخۆ.
• میتۆدا لێکسیکی بۆ فێربوونا زمانی The Lexical Syllabus ل د سالێن نۆتان دا دەرکەڤتییە، بابەتێ ئەوان یێ سەرەکی ژ فێربوونا زمانی، تێگەهشتن و بکارهینان و بەرهەمهینانا فرێزێن لێکسیکییە، کار ل سەر فرێزێن گەلەک بکارهاتی و دووبارەبووی دکەت.
• میتۆدا فێرکرنا زمانی ب هاریکارییا کۆمپیۆتەری Computer Assisted Language Leaming ئێکە ژ ئەوان میتۆدێن ل گەل پێشکەڤتنا تەکنەلۆژیا زانیارییان دەرکەڤتی و ب چەندین ناڤێن جۆر ب جۆر دهێتە ناڤکرن، پشتبەستێ بۆ فێربوونا زمانێ دویێ ب کۆمپیۆتەری دکەت… ل ئەڤی سەردەمی ژ بلی کۆمپیۆتەران مۆبایلێن زیرەک ژی ب ئەڤی ڕولی ڕادبن.
• میتۆدا خواندنێ بۆ فێربوونا زمانی Reading method بۆ زمانێ ئامانج پشتبەستنێ ب خواندنەکا چڕ دکەت.
• فێرکرنا زمانی ل سەر بنەمایێ ئەرکی Task-based language leaming ئێکە ژ میتۆدێن دی و نێزیکی میتۆدا پەیوەندی کارایە و هندەک جاران ب لقەکێ ئەوێ میتۆدێ دهێتە دانان (خالد، ٢٠٢٠، ٤٧-٤٨).

 

لیستەیا ژێدەران: 

 – خالد، هیوا سەلام(٢٠٢٠)، میتۆدە نۆێیەکانی فێرکردنی زمانی دووەم و کاریگەرییان لە سەر زمانی کوردی، گۆڤارا کوردینامە یا ناڤنەتەوی، ژمارە ٢،ل١٧ ل٥٢.

٢- خالد، هیوا سەلام(٢٠٢١)، میتۆدە تەقلیدیەکانی فێرکردنی زمانی دووەم، ڕێزە گۆتارێن زمانناسییا کوردی، وان، دەزگەه-: وەشانخانا پەیوەند، ل٦٢ ل٩١.

٣- خالید، عەبدولوەهاب (٢٠١٠)، دەستپێکەک بۆ زمانڤانییا پراکتیکی، هەولێر: بەرێوەبەرایەتی گشتی ڕۆژنامەنووسی و چاپ و بڵاوکردنەوە.

٤- خەلیل، ناهیدە ڕەحمان(٢٠١٣)، زمانپژاندن و دیاردە سایکۆ-فۆنۆلۆژییەکانی زمانی کوردی، نامەی ماستەر، زانکۆی سلێمانی، سکوڵی زمان.

٥- دزەیی، عەبدولواحید موشیر(٢٠١٤)، زمانەوانی دەروونی، هەولێر: ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و بلاوکردنەوە.

٦- سەعید، یووسف شەریف(٢٠١٣)، فێرکردنی زمانی دایک و ناسنامەی نەتەوە، یادکردنەوەی ڕۆژی جیهانی زمانی زگماک، هەولێر: بڵاوکراوەی ئەکادیمیای کوردی.

٧- ظاهر، کاوە طاهر(٢٠١٨)، تیۆر و بنەمایێن فێربوونا زمانێ دویێ زمانێ ئینگلیزی وەکو نموونە ،ڤەکۆلینەکا وەسفی شکارییە، گوڤارا زانکۆیا نەوروز، بەرپەندا(٧)، ژمارە (٢)،ل١١٠ ل١١٦.

٨- عەبدوللا و عەلی، عەبدولسەلام نەجمەدین و شێرزاد سەبری(٢٠١١)، زمانڤانییا تیۆری، دهۆک: دەزگەهێ سپیرێز یێ چاپ و وەشانێ.

٩- عەبدوڵڵا، هیوا مەولود(٢٠١٦)، ئەنالۆژیای کۆدگۆرینەوە لە زمانی کوردیدا، نامەی ماستەر، زانکۆی سلێمانی: سکوڵی زمان.

١٠- عەبدولوەهاب، عەدنان عەبدوڵڵا(٢٠١٥)، وەرگرتنی زمان لای مندال، نامەی ماستەر، زانکۆی سلێمانی: سکوڵی زمان.

١١- عەلی و عەبدوللا، شێرزاد سەبری و عەبدولسەلام نەجمەدین(٢٠١١)، زمانڤانییا کارەکی، دهۆک: دەزگەهێ سپرێز یێ چاپ و وەشانێ.

١٢- عەلی، تالیب حوسێن(٢٠١٤) زانستی زمان و زمانی کوردی، هەولێر: بێ دەزگەه-.

١٣- قادر، کاروان عومەر(٢٠١٤)، درکپێکردنی زمانی ستاندار و شیانی فێربوونی زمانی دوهەم، گۆڤاری زانکۆی سلێمانی بەشی (B)، ژمارە (٤٥)، ل١١٩ ل١٤٤.

١٤- کریم، ئاسۆ عبدالرحمن(٢٠١٩)، ستراتیژە کۆزمانەوانییەکان لە فێربوونی زمانی دووەمدا، نامەی دکتۆرا، زانکۆی سلێمانی، کۆلێجی زمان.

١٥- محمد و عزیز، شادان حمە امین و عمر احمد(٢٠٢٠)، ئاستەنگییە سینتاکسییەکانی فێربوونی زمانی دووەم لای ئاخێوەری کورد (زمانی فارسی بە نموونە)، گوڤاری زانکۆی گەرمیان، بەرپەندی (٧)، ژمارە(٣)، ل١٩٩ ل ٢١٥.