گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
سامی بنیامێن رێكانی
هەر ژ كەڤندا د ناڤا كەلتۆرێ كوردی دا تا نها ب دەهان چیرۆك و سەرهاتیێن راست و دروست ل دور كوشتنا ئافرەتێ هاتینە خەبەردان, كو سەرا ئاخفتنەكا بێ بنەما یان ژی ب حەزژێكرنەكا راست و دروست, ئافرەتا كورد بوویە قوربانی ڤێ چەندێ و بهردهوام سەرهاتیێن وێ دهێنە ڤەگێران داكو چ كەسەكێ دى نەبیتە قوربانی گۆتگۆتكێن خەلكی.
مۆمێ ئێك ژ كچێن هەژار و بێریا گوندەكێ باكوورێ كوردستانێ بوو، كو ئەو ژی ب وی دەردی ببو قوربانى گۆتگۆتكێن بێرییان، هەتا كو برایێن وێ كوشتی و هەتا نها ژی چیرۆك و سەرهاتییا وێ دهێتە ڤەگێران.
مەیدان بەلەك
مەیدان بەلەك دكەڤیتە رۆژهەلاتێ گوندێ خرواتێ، رۆژئاڤايا گەلیێ دێزێ، پشتا وێ؛ گوندێ ئانوور، بەرسینگێ وێ، چیایێ جێلۆیە، ل ویلایەتا هەكاری (جۆلەمێرگ)ێ.
مەیدان بەلەك ناڤ سەرەكا بلندە، ئاڤەك ل نیڤەكا مەیدانێ لێك زڤريیە وەكی مارەكێ خو خەلەك بری، لەورا د بێژنە ڤێ ئاڤێ، ئاڤ خارك، هند یا بلندە پێش جهێ بادینان دكەڤیت و كەلاتا ئامێدیێ بەرامبەر دبیت، چیرۆكا ڤێ مەیدانێ ژی یا هەی.
ناڤێ وێ: هەوارا مووما جوانەمەرگە، گەلەك بەحسێن جودا جودا د ناڤ دەڤێن خەلكی دا هەنە. مۆم كچا پیرەژنەكێ بوو, سێ برا ژی هەبوون، ل مەیدان بەلەكێ ل گەل بێریيان دچوو ناڤ پەزی و شیر ژێ ددۆت، زارگۆتنەكا دى دبێژن: بەرخەك ل هەوای دهاتە خوارێ و چوو بەر سینگێ مۆمێ هەردو مەمكێن مۆمێ مێتن و شیر دهاتە دەڤێ بەرخی, وەلحاسل مۆمێ بەرخ مێژاند و شیر دایێ.
زارگۆتنەكا دی ژی هەیە د بێژن: مهەكا ڕەش، بەرخەكێ ڕەش زا بوو و بۆ بەرخێ مۆمێ. ئەو بەرخ بو ئاشقێ مۆمێ، بەلێ ئەم نزانین كانێ كیشك راستە، لەورا ئەڤ سەرهاتيیە د ناڤ بێریاندا هەبوو، بوو گۆتهگۆت، وەلحاسل دێ بێژین: مۆم یارا شڤانی یە، لەورا ل گەل مە ناهێت. ئەڤ گۆتگۆتكه مەزن بوو.. ههتا گەهەشتيیە گوهێن برایێن مۆمێ. برايان خووشكا خوە كوشت و جهێ خوینا مۆمێ جارە سۆر شین دبیت، هەلبەستڤانان سەر كوشتنا مۆمێ، سێ بەند یێن گۆتین:
بەندا دایكا مۆمێ
مۆمنێ كۆچ ڤە رێكر
ئەی مۆمێ دایێ
روونشت و كۆفی چێكر
ئەی جانا دایێ
بێريیان بۆختان لێكر
ئەی مۆمێ دایێ
مۆمنێ وەرنە وەرنە
ئەی مۆمێ دایێ
ما شڤان یارێ تەنە
ئەی جانا دایێ
بۆ خەلكی گازندەن
ئەی مۆمێ دایێ
مۆمنێ هانە هانە
ئەی جانێ دایێ
بەرخێ مۆمێ بەرانە
ئەی جانێ دایێ
یارێ مۆمێ شڤانە
ئەی مۆمێ دایێ
بەندێن برایێن مۆمێ
شەرتی برایێ مەزنە
سوند خارۆ مال و ژنە
مۆمنێ د كوژنە
شەرتێ مە برایێ ناڤێ
وی سوند خارۆ وێ گاڤێ
مۆمنێ بەردەین ئاڤێ
شەرتی برایێ بچووكە
وی سوند خارۆ ب جوزووكە
مۆمنێ كەینە بووكە
پشتی كو برایێن مۆمێ گەهەشتینە رێككەفتنەكی، ئەوبوو دو برا مۆم دا بەر خەنجەران و مۆم كەفتە بەر بزاڤا ڕح كێشانێ، زار و ئەزمانێ وێ دهاتە ئاخفتن، چەند خەلكێن زۆمێ پێ داوەشیيان و هەوار هەوارەك كەفتە ناڤ وان، دەنگێ گريیا مۆمێ یا دایكا وێ و برایێ وێ یێ بچووك چوو بەر ئەسمانان و گریا دار و بەران بو دهات.
بەندا مۆمێ
مۆمنا حاجی سینان
ئاڤكۆكا ناڤ مەسینان
مەلحەما سەر برینان
مەعەنا وەسا تێت: ئاڤا ناڤ مەسینی دا نڤێژ پێ دهێتە كرن و مۆم ژی وسا یا پاقژە هەر وەكی ئاڤێ، مەلحەم ژی دەرمانێ برینانە بێ میكروبات و بێ گوونەهـە، جارەكادی دایكا مۆمێ هۆسا پێ گۆت:
مۆمنێ وەردە وەردە
دەستان ژ گەردەنێ بەردە
ئەڤینی ب كول و دەردە
مۆما جوانەمەرگ ڕحا خو دا و چوو بەر دلۆڤانیا خودێ، شین و تازی كەفتە ل ناڤ مەیدان بەلەكێ دا و بر دانا ناڤ گۆرستانا زۆمێ دا، تژی سەر ئاخ كر هەر وەكی هەمی مريیان، پشتی هنگی خەلكێ زۆمێ دیت بەرخێ مۆمێ ب رەخێ زیارەتی هات و چوو، خەلكێ بەرێ خودایێ ئەو بەرخێ مها ڕەش هات و چوو سەر قەبرێ مۆمێ، هات و چوو و باڕە باڕ كر و ئەزمانێ خو دكێلیياندا، ئەو بەرخ ژی مر و ل بن پێن مۆمێ هاتییە ڤەشارتن.
دایكا مۆمێ جارەكا دی هۆسا پێ گۆت:
زیارەتێ مۆمێ د رێدا
هەچی هات فاتیحایەك لێدا
مۆمنێ گولە هەولێدا
مەیدانێ خوەش زۆزانە
پەژان گول و رحانە
بەرخێ مۆمێ بەرانە
مەیدانە تیە و تيیێ
پەژانێ گولێ سپيیێ
مقابل ئامێديیێ
چ كەسێ بچیت و قەبرێ مۆما جوانەمەرگ ببینیت، ڤێ گاڤێ ژی بێى خواندنا فاتحێ نابۆریتن.
هەروەسا دەقەكێ دی یێ سترانێ بەحسێ چیرۆكا مۆمێ دكەتن كو ب رەنگەكێ دی بەحس ل بوویەرێ یا كری، هەر سترانبێژەكی وەكی خۆ چیرۆكا وێ یا ڤەگێرای ل دویڤ گوهلێبوونا چیرۆكێ، ژبەر كو ب گەلەك رەنگان ئەڤ چێرۆكە یا هاتیيە گۆتن. لەوما دەقێن جودا یێن سترانان هەنە. ئەڤە ژی ئێك ژ وان دەقێن دی یێن سترانێ نە ل سەر مۆمێ هاتيیە گۆتن:.
هەی مۆمنا منێ وەی جانێ
قەبرێ مۆمێ رێ دا
هەر كی هات فاتحەك لێدا
وەی جانێ وەی جانێ مۆمێ
مۆمێ وەردە وەردە
هەی مۆما دایێ
تۆ رۆنێ بسكا بەردە
سەبرا دایێ
روونشتی كوفی چێكر
هەی مۆما دایێ
بێرییان بێ بەختی كر
هەی جانا دایێ
خەلكی ژ مە گازندەیە
هەی مۆما دایێ
كا شڤان یارێ تەیە
سەبرا دنیایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
هەی مۆما دایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
سەبرا دنیایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
هەی مۆما دایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
سەبرا دنیایێ
شەرتێ برایێ بچویكە
هەی مۆما دایێ
دێ مۆمێ بكەن بووكە
هەی جانا دایێ
شەرتی برایێ ناڤێیە
هەی مۆما دایێ
ئەم مۆمێ نادنێیە
سەبرا دنیایێ
شەرتی برایێ مەزنە
هەی مۆما دایێ
دێ مۆمێ بكوژینە
هەی یارا دایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
هەی مۆما دایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
سەبرا دنیایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
هەی مۆما دایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
سەبرا دنیایێ
مۆمێ هەی وەردە وەردە
هەی مۆما دایێ
خوین رژییا ئەنیا زەردە
سەبرا دنیایێ
قەبرێ مۆمێ لێدا
هەی مۆما دایێ
مۆما چاڤ بەڵەك تێدا
هەی جانا دایێ
هند ژی چوو د ئاخێ دا
هەی مۆما دایێ
هەر كی هات فاتحەك لێدا
سەبرا دنیایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
هەی مۆما دایێ
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
سەبرا دنیایێ(2)
هەروەسا دەقەكێ دی ژی هەیە ب ڤی رەنگی هاتییە گۆتن:
مۆمن
هەی مۆمێ مۆمێ مۆمێ
كولیلكا رەخێ جۆمێ
بچووكێ چەند بێ جۆمێ
مۆمنا حەجی سینان
ئاڤ كۆكا ناڤ مەسینان
مەلحەما سەر برینان
مۆمنێ كۆچ ڤە رێكر
روونشت و كۆفی چێكر
بێریان بۆختان لێ كر
مۆمنێ وەردە وردە
تو روونە بسكان بەردە
ڤان بێریان چ دەردە
مۆمنێ وەیە وەیە
خەلكێ ژ مە گازندەیە
ما شڤان یارێ تەیە
مۆمنێ چیە چیە
ما شڤان یارێ كێیە
یارێ مۆما بێرییە
بەرخكا بەلەندیرێ
ئێڤاری هاتە بیرێ
مۆمنێ بستان شیرێ
بەرخكا بەر بارانی
باری و هاتە دانی
مۆمن یارا شڤانی(3)
ئاڤرييهك:
ل دهڤهرا بههدينان ژى گۆتنهك ههيه، بهروڤاژى ڤێ سهرهاتييێ دهێته ڤهگێڕان، كو گۆتنهكا مهزنانه دهمێ دبێژن: (مۆمێ مۆمێ، ئاگر بهردا كۆمێ چوو روونشت سهرێ زۆمێ). كو بۆ وان كهسێن كارێن خراب و تێكڤهدانێ د ناڤبهرا مروڤان داد كهن، دهێته گۆتن، بهلێ سترانا د گۆتارێدا جودا يه چونكى (مۆمێ) و (مۆمنێ) دو ناڤێن ژێكجودانه. بەری دسترانێ دا هەردو ناڤ هاتینە بکارئینان.(گۆڤارا مهتين).
ژێدەر:
- عەبدولقادر كزلكایا، بووكا بارانێ، هەككاری، چاپا ئێكێ، 2009، بپ15-18.
- Kaniya stranan, Ya/ar Kaplan,;apa yekem,2015,stembol,lapere(181).
- ئەڤ سترانە ژ مالپەرێ Colemerg collectiv. هاتیە وەرگرتن كو ب دەنگێ كۆمەكا سترانبێژان هاتیە گۆتن.
- وێنە ژ ئەرشیفێ حەجی تانسۆ نە.
