گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
مصدق توڤى
ڤێ جارێ مه په‌رتووكه‌ك دى ژ په‌رتووكخانه‌یا خوه هه‌لبژارتییه، ژیاننامه‌یه، بیرهاتنه، ڤه‌گێرانا قووناغه‌كێیه ژ سه‌رده‌مێ مه‌لكى ل ئیراقێ، ڤه‌گێرانا ره‌وشا ژیارا پشكه‌كێ ژ كوردێن به‌غدایه، یێن ب كوردێن فه‌یلى دهێنه نیاسین، ل به‌غدایا پایته‌خت ژ هه‌ر مافه‌كى د بێ به‌هربوون، به‌رى به‌لاڤكرنا په‌رتووكێ و پشتی وێ ژى سه‌رهاتییا وان بوویه یه‌ك ژ تراجیدییێن سه‌دسالییا بیستێ.
مذكرات طالب من كوردستان
په‌رتووك (مذكرات طالب من كوردستان- بیرهاتنێن قوتابییەکێ کورد)ـــه، ژ نڤیسینا ئه‌ندامێ ئێكه‌تییا ئه‌دیبێن ئیراقی (كامل حسن البصیر)ــه، سالا 1961ێ د 172 به‌رپه‌ران دا ل چاپخانه‌یا (النجوم – بغداد) هاتییه چاپكرن. په‌رتووك ل 19/6/1969 گه‌هشتییه من.
به‌رگێ داویێ نڤیسكار دایه‌نیاسین: سالا 1933ێ ل به‌غدا هاتییه سه‌ردنیایێ، سه‌ره‌تایى و ناڤنجى ل دبستانێن (کۆمەڵەیا قوتابخانێن جەعفەری) و دوا ناڤنجى ل ئامادەییا مەرکەزی خواندینه، 1953 – 1954 یه‌ك ژ ده‌رچوویێن ئێكێ بوویه ل سه‌ر ئاستێ ئیراقێ. ل كولیژا ئاداب پشكا زمانێ عه‌ره‌بى هاتییه وه‌رگرتن و سالا 1957 – 1958ێ ده‌رچوویێ ئێكێ یێ پشكا خوه بوویه و خه‌لاتێن وه‌زاره‌تا په‌روه‌رده و جڤاتا زانكۆیا به‌غدا وه‌رگرتینه.
ل دووڤ داخوازا وى ل سلێمانیێ هاتییه دامه‌زراندن، سالا چاپكرنا په‌رتووكێ مامۆستایێ زمانێ عه‌ره‌بى بوو ل دواناڤنجییا كچان. سالا 1959 – 1960ێ هاتبوو به‌ربژاركرن بۆ خواندنێن كوردى ل ئێكه‌تییا سۆڤیه‌تى، به‌لێ جڤاتا وه‌زیران ئه‌و به‌ربژاركرن په‌سه‌ند نه‌كربوو(1). د هه‌مان ده‌م دا خوه به‌رهه‌ڤدكر بۆ به‌رده‌وامیدان ب خواندنێن بلند و گۆتارێن ئه‌ده‌بى و دیرۆكى و سیاسی بۆ كۆڤار و رۆژنامه‌یان دنڤیسین.
په‌رتووك ژیاننامه‌یا نڤیسكارى ژ سالا 1933 – 1953ێ ڤه‌دگریت، قووناغا زارۆكینیی، قوتابیاتیێ ل سه‌ره‌تایى و ناڤنجى و دواناڤنجى هه‌مبێزدكه‌ت، د به‌راهییا په‌رتووكێ دا دیاردكه‌ت: من ڤیایه ئه‌ڤ ڤه‌گێرانه بزاڤه‌كا وێره‌كانه بیت بۆ وێنه‌كرنا كه‌توارى، نه‌تنێ وێنه‌گرتنه‌ك بیت، به‌لكى وێنه‌گرتنه‌كا دروستا كه‌توارى بیت، روودانان بینته ئاخفتنێ و ئازاران به‌رچاڤكه‌ت، د ئه‌نجام دا ئه‌و ئازار و داكۆكیكرنه د چارچوڤه‌یێ راستییه‌كێ دا تێكه‌ل ببن، ژیانا مه ژ خه‌مگینیێ ده‌رێخن و ب هه‌ڤرا ببنه درۆشمه‌ك و بكه‌ن گازى به‌ره‌ف پێش هه‌رن، بۆ شكاندنا ئاسته‌نگان (بپ 5). ل داوییا په‌یڤا به‌راهیێ دا دبێژیت: ڤان بیرهاتنان بخوینه باوه‌ری ب خوه‌بوونا ته بلا قه‌بێ ئاسته‌نگان بخوازیت، بێژیته كه‌سوكار و نێزیكان ده‌ست ژ شه‌ره‌نیخان به‌رده‌ن، بیژیته هه‌ڤالان ب هه‌موو په‌سنێن راستیێ هه‌ڤال بن، بێژیته به‌رپرسان دلۆڤانیێ ب خوه ببه‌ن شوونا زۆرادیێ ل كه‌سه‌كى بكه‌ن، یێ خه‌باتێ ژ بۆ خزمه‌تا مرۆڤایه‌تیێ دكه‌ت و پشتى ڤێ بێژه گه‌لێ ئه‌ره‌ب ل رابردوویێ خوه بنێره و ل به‌ر رۆناهییا وى رابردووى برایێ خوه د خه‌باتێ دا گه‌لێ كورد بناسه… به‌لێ ئه‌ى (په‌یڤه‌ك ژ په‌یڤان) ڤێ چه‌ندێ بێژه وان و پاشتر داخوازا لێبۆرینێ ژ وان كه‌سان بخوازه، یێن راشكاوییا من ئه‌و برینداركربن، ئه‌و راشكاوییا من تنێ ئه‌و ل جیهانێ هه‌ى و شانازیێ پێ دبه‌م (بپ6).
په‌یڤێن به‌راهیێ كورته مانفێسته‌كن، ده‌ربرینێ ژ بۆچوونا كه‌سه‌كى دكه‌ن، هه‌تا قووناغێن خواندنێ داویئیناین دژیانه‌كا پڕى ئه‌شكه‌نجه، هه‌ژاری دا د ناڤ كۆمه‌كا كه‌سێن ساده، نه‌خوانده‌ڤا، به‌لێ رێنجبه‌ر دا ژیایه، ژیان ل نك وان چوار مژاران: شه‌ڤ، رۆژ، تێربوون و زارۆك بوونێ ڤه‌دگریت. ئه‌ڤ چوار مژا‌ره پێكهاتا هزرییا وان ده‌سنیشاندكه‌ت. ل جهه‌كى دژیت دایكا وى ب مالا مه ناڤدكه‌ت، به‌لێ ئه‌و دبێژیتێ گۆرستانا مه، 24 كه‌س ژ چوار خێزانان تێدا دژین، خێزانا عه‌لى داگێ كۆڵبه‌ر، خێزانا ئه‌مه‌دوگێ ماستفرۆش، خێزانا بابێ وى، خێزانا كه‌سه‌كێ دى یێ تریاكفروش، هه‌ر 24 شێنیێن ڤێ گۆرستانێ كه‌سێن ساده‌نه، ژیانا هه‌ریه‌ك ژ وان پیشكه‌كێ سڤكه ژ چوار مژارێن ئاماژه‌پێكرى. ل نك وان كه‌سێن ساده نه‌گۆهرین دكه‌ڤیته وان چوار مژاران و نه ئاسته‌نگ به‌رسینگێ وان دگرن، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ؛ هه‌ر ره‌وشه‌كا د ڤان بیرهاتنان دا تۆماربكه‌م، هه‌مان ره‌وشا كه‌سێن دى یێن وه‌ك منه.(بپ 7)
یێ پیشه‌یه‌كێ پیچه‌ك باش هه‌ى ژ شێنیێن گورستانێ بابێ نڤیسكارییه، هه‌شتێ سپێدێ ژ مال ده‌ردكه‌ڤیت، شوفێره ل جه‌م ئێك ژ وان كه‌سان، یێن ده‌مژمێر 11 سپێدێ ژ خه‌و رادبن. ب ده‌ركه‌تنا بابێ به‌رۆكا شه‌رى د ناڤبه‌را وى و دایكا وى دا گه‌رم دبیت، دایكێ دڤێت كورێ وێ بچیته حوجرێ (الكتاب)(2) ل سه‌ر ده‌ستێ مه‌لایێ فێرى خواندنێ ببیت. وى نه‌ڤێت رۆژانه هه‌شت ده‌مژمێران ل وێرێ و شه‌ڤێ ل قولاچكێن خانیێ ب گۆرستان ناڤكرى ببۆرینیت، دێ مینیت رۆژا ئه‌ینى، وێ رۆژێ ژى وى ئه‌و ده‌مه نینه ل كولانێن به‌رته‌نگێن تاخى گه‌ریانه‌كێ بكه‌ت، ژ بەر کو دایكێ ل سه‌ر سه‌پاندییه رۆژا ئه‌ینى (چق چق در) بفروشیته بچیكێن تاخى. گه‌هشتییه حه‌فت سالیێ و شه‌ره‌نیخا وى و دایكا وى به‌رده‌وامه، رۆژانه توندتر لێ دهێت، شه‌ڤانه ب ده‌ستێن بابێ دهێته قوتانێ. هند ب قوتانێ نه دئێشا هندى ب گۆتنا دایكێ د ئێشا، ده‌مێ وێ وه‌ك بچویكێن تاخى ئاسته‌نگدارییا وى (ژ بچویكى دیتنا وى یا لاواز بوو) د ئینا بیرا وى: هه‌ى كۆره‌یێ صا ل به‌رچاڤێن خوه نه‌بینیت، دێ ژ برسا دا مرى، دێ مینیه سه‌رێ كولانا، بابێ ته ژى یێ ب ته‌ڤه ماندی بووى، به‌رێ خوه بده حه‌میدێ كورێ ئه‌مه‌گه‌ى، یێ بوویه زه‌لام و هارى بابێ خوه دارا دفروشیت، یێ هه مه‌جیده دێ چیته دبستانێ و دێ خوینیت… تنێ تو یێ هاتییه سه‌ردنیایێ دا بخۆى و بخۆى.(بپ 10)
دا ژ شه‌رێن رۆژانه و قوتانا شه‌ڤێ رزگار بیت، به‌ره‌ف حو‌جره‌یێ دچیت، ل وێرێ قوتانا مه‌لایێ جهێ قوتانا مالێ دگریت. به‌ره‌ف دبستانێ دچیت، به‌لێ ئه‌و ژى پێدڤى په‌سه‌ندا ساخله‌میێ یه ژ نه‌خوشخانه‌یێ، ئه‌ڤه ژى ده‌ست وى ناكه‌ڤیت. سه‌رێ سپێدێ ژ مالێ دره‌ڤیت، ل كولانان دكه‌ڤیته به‌ر شه‌ر و تانه و ترانێن زارۆكان و شكیاتێن دایكێن وان ل نك دایكا وى، مافدار بیت و نه مافدار قوتان هه‌ر باهرا وى یه، لهوما بۆ نڤستنێ په‌نایێ ببه‌ته به‌ر مالا مامێ خوه‌یێ مه‌زن.
ئه‌زێ زارۆك ژیانه‌كا پڕ ئێش و ئازار دژیم، شه‌ڤان ل مالا مامێ دنڤم، رۆژێ ل كولانان باویشكا دده‌م، به‌رده‌وام پشتیێ من گرانتر لێدهێت، ل به‌رچاڤێن خه‌لكه‌كى چاڤساخ قه‌رقوده‌كێ نخافتیمه ب چه‌رمه‌كێ ل به‌ر تاڤێ قه‌لیاى.. ئه‌ڤ قه‌رقوده‌یه ب سه‌رێ من دووماهى دهێت، سه‌ر خودان پرچه‌كێ درێژێ بێ سه‌روبه‌ر، سه‌رتاش ژ تراشینا پرچا من بێزار دبیت. به‌لێ ئاریشه‌یا من د سه‌ریدایه، د روویێ من دا چاڤێ منێ چه‌پێ دیاردبوو، سۆركا یێ خوارى هێژ ئه‌زێ دو سالى، هندیكه چاڤێ راستێیه دا خوه ل به‌ر ڤێ ئێشێ گریت هه‌كه چاره‌سه‌رى هه‌با و خه‌لكه‌كی ئه‌ز ب خودانێ چارێكه چاڤه‌كى ناڤ نه‌دكرم. چارێكه چاڤه‌ك، به‌لێ چ چارێكه چاڤ، ئه‌گه‌ر تاڤه رۆژه‌كا گه‌ش با و ئه‌ز هێدى چووبامه هاریكارییا من دكر رێكا خوه بگرمه به‌ر، ئه‌گه‌ر شه‌ڤ بسه‌ردا هاتبا، دا پێن من لێك هه‌لنگڤن، خوه ل ڤى دیواری و ڤى كه‌سى ده‌م، بله‌ز و به‌ز دا به‌ره‌ف مالێ ده‌مه رێ. (بپ 12).
په‌ناگه‌ها وى، مالا مامێ چاڵه‌ك بوو ژ چاڵێن تاخێ كوردان (عطد الاكراد) پێكدئینن، تاخه‌ك بوو دا بێژى هوستایه‌كى ئه‌و هه‌موو خانییه یێن ئاڤاكرین، هه‌موو وه‌ك هه‌ڤبوون، ل پشتا هه‌رده‌رگه‌هه‌كێ چوار پێنج ژووره‌ك هه‌بوون، هه‌ر ژووره‌كێ خێزانه‌ك تێدا بوو، دایك و بابه‌ك و چه‌ند زارۆك… چوو جوداهییه‌ك د ناڤبه‌را مالا بابێ نڤیسكارى و مالا مامێ دا نه‌بوون، تنێ: هه‌رده‌مێ من ڤیابا دا ده‌ركه‌ڤم، ده‌مێ زڤرینێ ئه‌ز نه‌دهاتمه ئێشاندن، ئه‌گه‌ر ئێكى شكیاته‌ك ل من كربا، ئه‌وا من به‌رامبه‌رى وى كرى زێده‌تر ده‌ست نه دكه‌ت، ل سه‌ر هه‌قیێ بامه یان نه ژنمام و خاله‌تا من پشتا من دگرت. ل ڤێ چالا نوو ئه‌زێ به‌خته‌وه‌ر بووم، ئه‌ڤ به‌خته‌وه‌رییه ڤه‌رێژا هه‌ڤركییه‌كا كه‌ڤنه شۆپى بوو د ناڤبه‌را مام و بابێ من دا… (بپ13)
د یارییه‌كێ دا ل مه‌یدانه‌كا وان ب سه‌رچۆل3ناڤدكر، روودانه‌ك بسه‌رى دهێت، هند دبینیت یێ ل مالا مامێ درێژكرییه، دایك و پاشتر باب یێن د هه‌وارێ هاتین، بریارێ دده‌ن وى ببه‌نه‌ڤه مال. ئه‌ڤ بریاره بۆ وى ژ ئێشا روودانێ گرانتر بوو، باوه‌رنه‌دكر بابێ وى دلوڤانییه‌كێ پێ ببه‌ت، به‌لێ خاله‌تا وى ده‌مێ هه‌لگرتى گۆتێ: مامى (ب كوردى ب ڤى ناڤى گازى دكرنێ) خه‌مێ نه‌خۆ ده‌مه‌كێ نێزیك دێ ژ وێ مالێ چن د گەل باپیرێ خوه (بابێ دایكێ) و هه‌رسێ خالێن خوه دێ ل خانییه‌كێ نوو پێكڤه ژین. ئه‌ڤه بۆ وى دلخوشكه‌ر بوو، باپیر و خالێن وى حه‌ژێ دكر، دێ ژ دایكێ و هه‌ركه‌سه‌كێ دى پارێزن، ژیانا وی دێ هێته‌گۆهارتن و خالێ مه‌زن یێ رشده وى ببه‌ته دبستانێ، باپیر و خالێن وى ب دلوڤانن د گەل دا، باپیر رۆژێ چوار فلسان دده‌تێ، ده‌مێ ئێڤاران دزڤریته‌ڤه شكولاته‌كێ یان هنده‌ك گوهیژكان بۆ دئینیت.. پێ وى چێ دبیته‌ڤه كێم كێمه ل سه‌ر دهێت و دچیت، پشتى ده‌مه‌كى پرانییا ده‌مێ رۆژێ د مینته ل ده‌رڤه‌ى مالێ، خالێ وى یێ مه‌زن سه‌رپه‌رشتییا وى دگریته خوه و پووته ب گازندێن دایكا وى ناكه‌ت. وه‌ك خالێ من دبێژیت: دێ ژیانا من هێته‌گۆهارتن، دێ بمه تشته‌ك، به‌لێ بابێ من باوه‌ریێ ب ڤێ چه‌ندێ نائینیت، هه‌روه‌سان دایكا من باوه‌ریێ ب گۆتنا برایێ خوه ناكه‌ت..! گه‌له‌ك جاران من گوه لێدبوو، دا بێژیته دراوسێیا مه: زه‌لامێ من ره‌به‌نى، خودێ سێ كچ یێن داینێ د گەل كوره‌كێ ئاسته‌نگدار، هه‌روه‌سان به‌رده‌وام ژ خودێ و ئیمامان دخواست كۆره‌كێ بده‌نێ، دلێ وێ ته‌نا نه‌دبوو قوربانی و دیاری دبر‌نه سه‌ر مه‌زارێن هه‌ردو (كازمان) و (عه‌باس)4ى، یه‌كه‌مین ئێكشه‌مبا مه‌ها شه‌عبانێ ب رۆژى دبوو، ئه‌ڤه ئه‌و رۆژ بوو خودێ كوره‌ك دایه (زه‌كریا)ى. باشه بابێ من كوره‌كێ دى هه‌بیت، من سێ خووشكێن هه‌ین، كچ نه یێن شولینه، ئه‌زێ ئاسته‌نگدارم، ئاسته‌نگدار نه‌شێت هاریكارییا خێزانا خوه بكه‌ت، نها من زانى چه‌ند ئه‌زێ بێ چانسم و من زانى دایكا من بۆچى گرنگیێ ب من ناده‌ت، من ده‌سپێكر پشتگیرییا دایكا خوه بكه‌م، یه‌كه‌م ئێكشه‌مبا شه‌عبانێ د گەل دایكا خوه ب رۆژی بم، به‌لكى خودێ كه‌ره‌مێ بكه‌ت كوره‌كێ دى بده‌ته ڤێ مالێ و رۆژه‌كێ و هاریكارییا بابێ من بكه‌ت، هه‌روه‌ك حه‌مید هاریكارییا بابێ خوه دكه‌ت. من ده‌ست ب قووناغه‌كا نوو د ژیانێ دا كر، من هزركر د بوونا خوه دا وه‌ك بارگرنییه‌ك ل سه‌ر خێزانێ كر، یا پتر من هزر تێدا دكر؛ ئه‌رێ خالێ من راستدكه‌ت، كو من ببه‌ته دبستانێ… (بپ 18)
شه‌مبییه‌كا سالا 1942ێ خالێ وى ده‌ستێ وى دگریت به‌ره‌ف جهێن پێدڤى دبه‌ت. د په‌سنا جلكێن خوه‌یێن وێ رۆژێ دا دبیژیت: هه‌رچه‌نده دایكا من یا ژ من رازى نه‌بوو، به‌لێ كه‌ڤنه په‌نته‌رۆنه‌كێ بابێ من ژ مالا (پاشا)ی ئیناى، پشتى چه‌ند ده‌مژمێره‌كان پێڤه مژوولبووى د ئه‌نجام دا مینا تووركه‌كی لێهات و ئه‌ز چوومه تێدا، هندیكه كراسه هه‌مان دژداشێ به‌ر من بوو، دایكا من گۆهرینه‌ك لێكربوو من كرنه به‌ر خوه. هندى رۆژێن خوش ل سه‌ر من ببۆرن ئه‌ز ژبیرناكه‌م به‌رى وێ شه‌مبیێ چه‌ند جاركى من ئه‌و په‌نته‌رۆنه دكره پێ خوه. هندى مرۆڤى هیڤى هه‌بن چ ستری نكارن رێكێ ل مرۆڤى بگرن، ئه‌و رۆژا گرنگ دێ هێت ده‌سپێك بیت بۆ ژیانه‌كا دى..(بپ 21)
خالێ وى دبه‌ته خه‌سته‌خانه‌یا مه‌عارفێ دا په‌سه‌ندا نوژدارى بۆ وه‌رگرتنا وى ل دبستانێ وه‌رگریت، به‌رسڤا نوژدارى: رۆناهییا چاڤێ وى نه هاریكاره بێته‌وه‌رگرتن، ئه‌و پیچا رۆناهییا هه‌یى ژى دێ ژ ده‌ستده‌ت، بهێلن ته‌نابیت ئه‌و پێدڤى ب دبستانێ نینه.
ئه‌ڤه ئه‌و بۆمبه بوو یا وى پێشبینى دكر د ئه‌نجام دا په‌قى. به‌لێ خالێ وى نه‌هێلا په‌قینا وێ بۆمبێ هیڤیێن وى ژناڤببه‌ت و ده‌ملده‌ست بریار دا، خارازیێ خوه ببه‌ته دبستانا ئه‌هلى یا ب ناڤێ (قوتابخانا هاشمی یا ئەهلی). ب هه‌رحاله‌كێ هه‌ى ژ به‌ر خاترا خالێ و هه‌قێ خوه رێڤه‌به‌رێ دبستانێ پشتى چه‌ند پرسیاره‌كان ژێ دكه‌ت و ل رێزا ده‌سپێكى (تمهیدی) وه‌ردگریت و د به‌رسڤا نه‌رازیبوونا خالێ وى دا دبێژیتێ: زارۆك ب ته‌مه‌نى مه‌زنه و نه‌یێ خواندنێ یه، تنێ دێ وى وه‌رگرم دا نه‌مینته ل مال. وه‌رگرتنا وى ب ڤى ره‌نگى ده‌رگه‌هه‌كێ مه‌زنتر ل به‌ر ڤه دكه‌ت. د یه‌كه‌مین رۆژا چوویه د پولا ده‌سپێكى كێم دیتن و نه شاره‌زاییا وى د زمانێ ئه‌ربی دا، هه‌ژارییا وى، ترانێن مامۆستا و خویندكاران ب وى مینا چیایه‌كێ پڕى هۆڤ به‌رسنگێ وى دگرن.
هه‌تا سالا 1958ێ زانكۆ داویئیناى، سێ گرێكێن كۆره به‌رۆكا وى گرتینه، سیسته‌مێ جڤاكى و ئه‌قلیه‌تا سیاسییا ده‌سته‌لاتدار، هه‌ژارییا وى، كو نه هاریكاربوون د گەل وى ل دبستانه‌كا ئه‌هلى بخوینیت، هه‌موو خویندكارێن وێ ژ ته‌خا ده‌وله‌مه‌ند و پێچێبوویان بوون، زمانێ خواندنێ نه ئه‌و زمان بوو یێ ل مالێ و تاخێ كوردان فیڕبوویێ: دلێ منێ بچویك هه‌رده‌م رێكا به‌ره‌ف پیشڤه‌چوونێ نیشا من ددا بلا چه‌ند ئاسته‌نگ هه‌بن، من به‌رده‌وامى ب ئاماده‌بوونا خوه ل پۆلێ ددا، ب گوه و دفن و ده‌ڤ و چارێكه چاڤێ خوه من گۆهدارییا مامۆستایان دكر، ڤان پره‌نسیپان عه‌شقا دبستانێ ل نك من مه‌زنتر لێدكر، پشتى چه‌ند هه‌فتییه‌كا بوومه خوشتڤیێ مامۆستایێن خوه و جهێ گرنگیپێدانا وان. مامۆستایێ ئایینى دخواست ئه‌و ده‌رسا وى دایه‌مه ده‌ملده‌ست بۆ قوتابییان دوباره‌كه‌ڤه.. ئه‌و زانیاریێن ددانه قوتابییان ل به‌ر وان د گران و زه‌حمه‌ت، بۆ من ساناهى بوون، د ئه‌نجام دا نه‌یا سه‌یر بوو ئه‌ز مامۆستایێ دووێ بم د ده‌رسێ دا و د بێهنڤه‌دانا دا مامۆستایێ ئێكێ… ئه‌ڤ هۆكاره بوون پشتى چوار هه‌یڤان ژ خواندنێ، بریارا ڤه‌گۆهاستنا من ژ پۆلا ده‌سپێكى بۆ پۆلا ئێكێ سه‌ره‌تایى و رێڤه‌به‌رێ خواندنگه‌هێ ب خوه ئه‌ڤ مزگینییه دایه من. (بپ32)
ل پۆلا ئێكێ هاته‌وه‌رگرتن، به‌لێ پشتیێ وى سڤكتر لێنه‌هات، ئاسته‌نگا وى ئه‌وێ به‌ژن بلندبوو، دڤێت ل كورسیێن داویێ روونیت، ئه‌ڤ كورسییه یا دووره ژ ته‌خته‌ره‌شى، ئه‌و پیچا رۆناهیێ یا د چاڤێن وى دا تێرا هندێ ناكه‌ت یا مامۆستا ل سه‌ر ته‌خته‌ره‌شى د نڤیسی ببینیت ئه‌و ژى بۆ خوه بنڤیسیت، مامۆستا ب سه‌ر ئاریشا وى هه‌لبوون، رێ دایێ پشتى قوتابى ده‌رسا خوه د نڤیسن، ئه‌و بێته پێشییا پۆلێ یا خوه بنڤیسیت. سه‌ركه‌تیانه دچیته پۆلا دووێ و سیێ ئاریشا كێم دیتنێ و لاوازییا زمانێ وى یێ عه‌ره‌بى و ماكا ئاریشه‌یان هه‌ژارى، هێژ پشتیێ وى گرانتر دكه‌ت، خالێ وى یێ كرێیا خواندنا وى ددا ژیانا هه‌ڤژینیێ پێكئینا، جزدانكا خالێ ل به‌ر خارزاى یا دهێته‌گرتن: داوییا مه‌ها سیێ و ئه‌زێ ل پۆلا سیێ، رێڤه‌به‌رى گۆته من: ئه‌ڤه ده‌مێ دانا قستێ دووێ یێ كرێیا خواندنێ هات هێژ ته قستێ ئێكێ نه‌دایه، هه‌كه سۆبه‌هى نه ئینێ دێ هێیه ده‌رێخستن… هه‌موو شیانێن خوه من كۆمكرن و من ره‌وشا خوه و نه‌بوونیێ گۆته وى، هه‌روه‌ك پێشده‌م من زانیبیت كه‌سه‌كێ دلوڤانه، من زانى چه‌ند په‌یڤ و برگه ژ ده‌ڤى ده‌ركه‌تن ئه‌ز په‌یڤه‌كێ تێنه‌گه‌هشم.. وى دگۆت: دێ داخوازێ ژ ئه‌ندامێن جڤاتا رێڤه‌به‌رییا خواندنگه‌ها جه‌عفه‌رى كه‌م بێ به‌رامبه‌ر (مجانا) ته وه‌رگرن.. من نه‌زانى (مجانا) ب كوردى ئانكو چ؟ گرنگ ئه‌وه من نه ده‌رێخن. من ئاخفتن بۆ خالێ خوه ڤه‌گێرا، ئه‌و ژى ب ڤێ مزگینیێ گرنژى..ئه‌رێ په‌یڤا (مجانا) تو چه‌ندا جوانى و ئه‌ز د رامانا ته تێنه‌گه‌هشتم.(بپ 35).
هه‌ژییه، ل ڤێرێ بیرهاتنه‌كا خوه ڤه‌گێرم، نڤیسكار ل پۆلا سیێ سه‌ره‌تایى بوو، ئه‌ڤه ب سه‌رى هاتى، ئه‌ز ل سیێ ناڤنجى بووم، سالا 1971 – 1972ێ، ناچاربووم ل خواندنگه‌ها شه‌ڤی بخوینم، وى ده‌مى قستێ ئێكێ یێ خواندنێ حه‌فت دینار بوون و دڤیا ل ده‌سپێكا سالا خواندنێ بده‌ى، د وێ سالێ دا من ئه‌و شیان نه‌بوون، من هه‌وارا خوه بره به‌ر ئێكه‌تییا قوتابیێن كوردستانێ لقێ سلێمانیێ، وان ژى نڤیساره‌كا په‌سه‌ندێ دا من بۆ ئێكه‌تییا مامۆستایێن كوردستانێ، ئه‌و ب دبستانا ئێڤاران په‌یوه‌ندیدار بوون، به‌لێ وان ژى بۆ من چ نه‌كر.. بێ هیڤى بووم.. نڤیسكارێ مه ژى ل وێرێ نه‌بوو ببیته هه‌ڤخه‌مێ من.. د ئه‌نجام دا شێره‌دایكا من ئه‌و خه‌مه ڤه‌ره‌ڤاند و ب هه‌ر ئاوایه‌كێ هه‌بیت ئه‌و قستێ پارا دابینكر.
د ره‌وشه‌كا دژوار دا ب چارێكه چاڤه‌كى قه‌بێ هه‌رسێ ئاسته‌نگێن دكه‌ڤنه رێكا وى؛ كێمدیتن و هه‌ژارى و زمانێ دخوازیت و ئاسته‌نگ نابنه رێگر ل به‌ر پێشڤه‌چوونا وى، وه‌ك دبێژیت: دێ چم و دێ چم، هندى ئه‌ز ئه‌و مرۆڤه‌بم یێ باوه‌رى ب پێشڤه‌چوونێ هه‌ى.(بپ 36) د ئەنجام دا هه‌رسێ سالێن سێ و چوار و پێنجێ تێكرایێ كوششا سالانه یا وى ژ 90 نمره‌یان پتربوو، به‌ر لێبۆرینێ ژ ئه‌زموونان دكه‌ڤیت. د شه‌رنیخێ دا د گەل ئاسته‌نگداریێ (كێم دیتنێ) هه‌تا ئاسته‌كى زاڵ دبیت، ئاسته‌نگا زمانێ به‌ره‌ف نه‌مانێ دچیت، دكه‌ڤیته د هه‌ڤركیێ دا د گەل هه‌ژاریێ، د وه‌رزێ هاڤینێ دا پاله‌تیێ دكه‌ت، د كاری دا ئه‌ركێ وى ڤه‌گۆهاستنا له‌گه‌نێن گێچێیه، وه‌ك دبێژیت: ئه‌وێ ل پاییز و زڤستان و بهارێ كتێبان رادكه‌ت، ئه‌و دكاریت هاڤینان له‌گه‌نێ راكه‌ت.(بپ 39) ب حه‌فت ده‌رهه‌مان كار دكه‌ت. ئه‌وێن د مه‌یدانێ دا كار دكه‌ن به‌روڤاژى د گه‌ل دا كه‌سێن جوامێرن، هاریكارییا وى دكه‌ن، چه‌وتیێن وى د كاری دا چاره‌سه‌ر دكه‌ن، ناهێلن نه شاره‌زاییى و ئاسته‌نگدارییا وى زیانان بگه‌هینتێ، جوامێره‌ك گازى دكه‌تێ: (كورێ من هشیاربه ده‌ستین ته نه‌كه‌ڤنه د گێچێ دا، دێ پیستێ ته سۆژیت) چاوان تو له‌گه‌نێ د دانییه سه‌ر سه‌رێ خوه‌یێ رویس، له‌گه‌ن خوه ل سه‌ر سه‌رێ ته ناگریت و دێ گێچ ب گیانێ ته دا هێته خوار، وه‌ره د گەل من دا بۆته كلاڤۆشكه‌كى (الچعچە)چێكه‌م.
د شه‌ش رۆژێن كاری دا 42 ده‌رهه‌مان وه‌ردگریت، د ڤان رۆژان دا گه‌له‌ك تشتان فێردبیت، فێردبیت: خێزانێن هه‌ى، حه‌فت كه‌سن ب وان حه‌فت ده‌رهه‌مان دژین، ئه‌گه‌ر رۆژە‌كێ كار نه‌بیت وێ رۆژێ برسینه، ده‌مێ ب هه‌ستا خوه یا بچیكینیێ پرسیار ژ مامێ (قاطع) دكه‌ت: بۆچى خوه‌دیێ كارى خوه‌دیێ وێ ترۆمبێلا جوان گوهدارییا ڤێ خه‌ما وان یا مه‌زن ناكه‌ت..؟ به‌رسڤ ئه‌وه: (كۆرێ من یێ تێر ئاگه‌ه ژ یێ برسی نینه).
به‌راهیێ دبیته پێترانكێ پاله‌یان، گه‌له‌ك پێڤه ناچیت، بره‌وشتێن خوه دبیته خوشتڤیێ هه‌مووان، هنده‌ك جاران ژى رێنیشاده‌رێ وانا. به‌لێ نه به‌ژن و بالا و نه چاڤێن وى هاریكارن د گەل دا، لهوما ژ ڤێ پاله‌تیێ دچیته یا دى، ل ڤێرێ دهێته ده‌رێخستن په‌نایێ دبه‌ته جهه‌كێ تنێ دا بشێت د وێ هاڤینێ دا گۆژمه‌كێ پاره‌ى كۆمكه‌ت بۆ وه‌رزێ خواندنێ كتێبێن شه‌شێ سه‌ره‌تایى و جزمه‌كا ره‌شا درێژ پێ بكریت.
سالا نوو ده‌سپێدكه‌ت، ب 87 ده‌رهه‌مێن پاله‌تیێ، قاته‌كێ صوفیێ كه‌سك یێ ل به‌ر و خوه ل گۆره‌پانێ د هژینیت، خوه‌دیێ خوه و (اطلس حافظ)ە، وه‌ك سالا چوویى پێدڤى ناكه‌ت هه‌وارا خوه ببه‌ته به‌ر مامۆستایێ جوگرافیێ و گه‌له‌ك پێویستیێن خوه یێن دابینكرین، به‌لێ هێدى هێدى چارێكه چاڤێ وى وه‌ك ئه‌و بناڤدكه‌ت یێ به‌رپێن وى تارى دكه‌ت، وه‌ك جاران نكاریت دوست و هه‌ڤالان ببینیت، دیوانا (چراخ عه‌لی)ێ دوكاندار دروینیت، یا وى ل دبستانێ خواندى بۆ ڤه‌گێریت، د گەل وى دكه‌ڤنه دگه‌نگه‌شێ دا ل سه‌ر گروڤرییا ئه‌ردى، وى ل جوگرافیێ یا خواندى ئه‌ردێ گروڤره و به‌رده‌وام ل دۆر خوه دزڤریت، ئه‌ڤه ب مه‌ژیێ (چراخ عه‌لى) دا ناچیت، دبێژتێ هه‌كه وه‌سانه هه‌رگاڤه‌كێ دڤێت به‌رێ دوكانا من ل جهه‌كى بیت. هه‌ر ل دبستانێ بۆ پشته‌ڤانییا دۆزا فه‌لستینێ پشكداریێ د خوه‌نیشادانه‌كێ دا دكه‌ت و چ ژ مژارا فه‌لستینێ نزانیت، هه‌ر ڤێ سالێ تشته‌كى ژ هزرا كومۆنیستیێ (شیوعیه‌تێ) دزانیت، ده‌مێ دبهیستیت مامۆستایێ ئه‌ره‌بیێ (أبو داود) سه‌را شیوعیبوونێ یێ هاتییه‌گرتن.
د هاڤینا وێ سالێ دا مالا وان ژ وى تاخى دهێته‌ڤه‌گۆهاستن بۆ تاخه‌كێ نویتر و ب سه‌روبه‌رتر، سپێده‌كێ ژ سپێده‌یێن وى تاخى: قه‌ت ئه‌ز ژ بیرناكه‌م د گەل هنده‌ك گه‌نجێن وى تاخى سه‌را مژاره‌كا ماتماتیكێ كه‌فتمه د گه‌نگه‌شه‌كێ دا، من ب ره‌نگه‌كێ و ئه‌وان ب ره‌نگه‌كێ دى حه‌ل دكر، نێزیكى شه‌ره‌كی بووین، به‌لێ ژ نشكه‌كێڤه كچه‌ك د وێرێرا دهێت و دبیته به‌ره‌ڤان د ناڤبه‌را مه دا، كچ قوتابییا سێ ناڤنجى بوو گوهدارییا به‌رسڤێن هه‌ردو ئالییان كر و د ئەنجام دا به‌رسڤا من په‌سه‌ند كر.
ئه‌ڤه ده‌سپێكا په‌یوه‌ندیێ بوو د ناڤبه‌را من و وێ كچا خوه‌دى ده‌نگێ جوان و جل و به‌رگێن نوى، ده‌مه‌كى من ژ زارده‌ڤێ وێ زانى ئه‌و ژ كوردێن مه‌نده‌لى(5) بوو، سه‌رێ چه‌ند سالان بوو هاتینه به‌غدا، هه‌ڤنیاسینا مه بۆ ئه‌گه‌ر ئه‌ز ژى به‌رسڤا پرسێن وێ بده‌م.. بۆچى هاڤینان ئه‌ز كاردكه‌م..؟ بۆچى بێنا خوه ناڤه‌ده‌م.. كى ده‌رسێ بۆ من د خوینیت و كى هاریكارێ منه هوسان یێ سه‌ركه‌تى بم..؟ چه‌ند پرسێن دى، كو ده‌روونێ من ب به‌رسڤا وان بریندار دبوو. ئه‌ز بوومه پشكه‌ك ژ پویته‌پێدانا وێ، رۆژ نه دبۆرى نه‌گه‌هینه ئێك و ل دۆر ره‌وشا من د ڤێ ژیانێ دا نه‌ئاخڤین، تشتێ د ئاخفتنێن وێ دا سه‌رنجا من رادكێشا و من پتر دلێ خوه بۆ ڤه‌دكر و ره‌وشا خوه بۆ ڤه‌دگێرا، پشتى هه‌ر برگه‌ك ژ ئاخفتنێن من و خوه ب چه‌ند په‌یڤان ده‌ربرین دكر: ((دێ بییه مرۆڤه‌كێ مه‌زن ئه‌گه‌ر به‌رده‌وامیێ ب خواندنا خوه بده‌ى)).(بپ 57)
ل پۆلا شه‌شێ كچ دبیته هانده‌ر و پشته‌ڤانا (كامل)ى بۆ سه‌ركه‌تنێ، هشیاریێ دده‌تێ د ڤێ رێزێ دا لیبۆرین نینه، دڤێت هشیارى پرسیاران بی، چنكو ب خه‌ته‌كێ هویر هاتینه كۆپیكرن، هه‌ر ئه‌و كچ موكه‌بیره‌كێ بۆ دابیندكه‌ت، موكه‌بیره د بیته هاریكار بۆ چارێكه چاڤێ وى، دچیته هۆلا ئه‌زموونان و ده‌مێ ده‌ردكه‌ڤیت، رۆژا ئه‌ینیێ به‌رسڤا خوه بۆ كچا مه‌نده‌لى دخوینیت، مزگینییا سه‌ركه‌تنێ د هه‌موو ده‌رسان دا ژ بلی ئینگلیزیێ دده‌تی، ئه‌گه‌ر ژى ئه‌و بوو وى پرسیار وه‌ك هاتینه خواندن نه خواندبوون. پێشبینییا كچێ راست ده‌ردكه‌ڤیت، نمره‌یێن باش دئینیت تنێ ل ئینگلیزیێ 5%ێ دئینیت. خوه بۆ ده‌ورێ دووێ یێ ئه‌زموونان به‌رهه‌ڤ دكه‌ت، د ئه‌زموونان دا مامۆستایه‌ك پرسیاران بۆ بخوینیت و ئه‌و به‌رسڤێ بده‌ت، ب نیڤده‌مژمێرێ به‌رسڤێ دده‌ت و باوه‌رى هه‌بوو، كو دێ پله‌یێن باش وه‌رگریت، لهوما یا سه‌یر نه‌بوو ل نك وى ده‌مێ كچا مه‌نده‌لى رۆژه‌كێ ده‌رگه‌هێ وان قوتاى و گۆتیێ: ((تو ل شه‌شێ سه‌ره‌تایى ده‌رچووی دێ چیه قووناغا ناڤنجى، باوه‌رییا ته موكم بیت دا بشێى به‌رده‌وامیێ بده‌یه خواندنا خوه)). وه‌ك دبێژیت: من پرسیار ژێ نه‌كر دێ به‌رهه‌مێ داوییا خواندنا من چ بیت..؟ هه‌رچه‌نده ئه‌زێ پێدڤى ڤێ پرسیاری بووم، به‌لێ به‌رى هینگى گه‌له‌ك جاران دگۆت به‌رهه‌مێ ڤێ دبمه مرۆڤه‌كێ مه‌زن.
خه‌ما وى یا مه‌زن ئه‌و بوو؛ دێ چاوان ل خواندنگه‌ها دواناڤنجییا (الجعفریە)یا ئه‌هلى هێته وه‌رگرتن، تنێ بۆ قستێ ئێكێ پێدڤییه سێ دیناران راده‌ستكه‌ت، به‌ریكا وى یا ڤالایه. خال ژى پشتى بوویه خێزاندار هه‌ر رۆژ ئه‌و و هه‌ڤژینا خوه د شه‌ر و ناكوكیێ دا نه د گەل دایكا وى، دایكا وى د گەل برایێ خوه بشه‌ر دچیت. به‌له‌نگازى دڤێت خوه ژ مه‌یدانا شه‌رى دووربگریت، نه‌كو چریسكه‌ك ژ ئاگرى ڤێكه‌ڤیت، كیڤه بچیت، به‌ره‌ف هه‌ڤالا خوه.. ده‌م نه‌یێ هاریكاره.. به‌ره‌ف دوكانا (چراخ عه‌لى) بچیت، ده‌مێ كارییه…ل ناڤ چاڤێن من هاتییه نڤیسین، دڤێت جاده‌یێ بپیڤم هه‌تا ده‌م دبۆریت و شه‌ڤ ب سه‌ر دا دهێت، ب تنێ بچمه سه‌ربانێ مالێ، ب وێ هیڤیێ چاڤه‌رێی بابێ خوه بم. گه‌له‌ك جاران من د په‌رتووكان دا خواندییه، باب فریشته‌یه‌كێ دلۆڤانه خوه برسی دكه‌ت دا زارۆكێن خوه تێر كه‌ت.. شیره‌تان وه‌ردگریت دا ل زارۆكێن خوه بكه‌ت.. دره‌نگى شه‌ڤێ باب دهێت، زوو به‌ره‌ف بابێ دچیت.. هێژ دایكا وى مایێ خوه تێنه‌كرى.. هه‌وارا خوه دبه‌ته به‌ر بابێ.. پێویستییا خوه بۆ دبێژیت: باب پاتكا خوه دده‌تێ تنێ دبیژیتێ: ((نزانم بۆچى ته ركا خوه گرتییه ڤێ شولا چنه یا تو دبێژیێ دبستان بێنا خوه ڤه‌ده، نێزیكه ئه‌و پیچا رۆناهیێ یا مایه د چاڤێ ته دا دێ ژ ده‌ستده‌ى)). (بپ 61)
ژ هه‌ر كه‌سه‌كى بێ هیڤىیه، تنێ ژ باوه‌رییا خوه‌یێ بهیڤییه، هه‌وارا خوه دبه‌ته به‌ر ریڤه‌به‌رێ دبستانا (پانویە الجعفریە)، چیرۆكا خوه بۆ ڤه‌دگێرێت، به‌رسڤا رێڤه‌به‌رى دبیته مه‌زنترین مزگینى بۆ وى ده مێ دبێژیتێ: ((هه‌كه د چوارسالێن چوویی دا ته ل سه‌ر حسێبا جڤاتا كارگێرییا خواندنگه‌هێن جه‌عفه‌رى خواندبیت، بۆ قووناغا دواناڤنجى ژى دێ وه‌سان هێیه وه‌رگرتن.. خوه نه‌وه‌ستینه هه‌ره جه‌م نڤیسكارێ خواندنگه‌هێ باده‌كا خوه راده‌ست بكه و دێ ناڤێ ته تۆماركه‌ت))…(بپ 62).
دەست ب خواندنا ناڤنجى دكەت، د گەل رەوشەك نوو ئاشنا دبيت، كۆمەكا قوتابيێن كورد يێن دەرڤەى بەغدا دبينيت، دەرگەهێن سياسەتا و مافێن خەلكى و مافێن نەتەوەيى دقوتن، دەسپێكا گرتن و سرۆگۆنكرنا (دكتور جەعفەرى)6 بۆ تەهرانێ، دبهيستن! رژێما حوكمدار چەندا ستەمكارە، ئەم ژ هەموو مافێن دەستوورى داينە مە، ئەم بێ بەهركرينە، دەست ب سرگۆنكرنا مەزنێن مە دكەت… هەرچەند ئەم بچووكين، پێدڤييە ئەم رەوشەنبيرێن كوردان خەلکێ خوە هشياركەين… دۆزا مەيا ئاشكرايە، هەروەك مامێ (چراخ عەلى) دبێژيت، چ جوداهى د ناڤبەرا دۆزا مە و يا فەلستينييان دا نينە … د ڤان بگروڤەكێشان دا هزرا ل بەلاڤكرنا كۆڤارەكێ ب ناڤێ (كردستان الجريح)دكەن.
د قووناغا ئێكێ ناڤنجي دا، نە هەژاري، نە دووراتييا مالا وى ژ دبستانێ، نە جلو و بەرگ و هەرتشتەكێ دى دبنەئاستەنگ د رێكا خواندنا وى دا، تنێ كێمديتن ئاستەنگا وى يە، خوەدانێ چارێكە چاڤەكييە ئەو ژى بەرەف نەمانێ دچيت، باوەرييا و شيانێن وى خوه بەر ئاستەنگان ناچەمينن، ئەو ژ هەڤالێن خوەرا دبيتە مامۆستا و هەڤالێن وى دەرسێ بۆ دخوينن و دئەنجام دا ب پلەيێن باش ژ پۆلا ئێکێ دەردچيت و خوە بەرهەڤدكەت د هاڤينێ دا پالەتيێ بكەت.
سالا نوو ده‌سپێدكه‌ت، خوه‌دیێ خوه چه‌ند ده‌رهه‌مه‌كانه، به‌لێ كتا ده‌رهه‌مێن وى پشتیێ وى به‌رامبه‌رى ده‌رسێن هشكێن (الهندسە، الكيمياء، الجبر و العربیە) سڤك ناكه‌ن، تنێ تشتێ پشتیێ وى سڤك دكه‌ت باوه‌رییا وى بوو: ئه‌ڤ ده‌رسێن هشك ب ساناهى بوون بۆ من تنێ به‌رى ئه‌زموونێ ب ده‌مژمێره‌كێ بخوینم، تێرا هندێ هه‌بوون به‌رسڤه‌كا باش بده‌م، بێخمه سه‌ر ده‌فته‌ركا ئه‌زموونێ هه‌رچه‌نده مامۆستا ژ بێ سه‌روبه‌رییا خه‌تێ من ئالۆز دبوو، به‌لێ تێرا دكر پله‌یێن درچوونێ پێ وه‌رگرم. گرانییا ڤان ده‌رسان ژ ئه‌گه‌رێ هندێ بوو، من شیانێن كڕینا كتێبێن وان نه‌بوو و هوورییا پیتێن وان ژى د شیانێن من دا نه‌بوو، لهوما به‌رده‌وام من په‌نا دبره به‌ر ڤى هه‌ڤالی و یێ دى، دا كتێبێ بده‌ته‌ڤمن و بۆ من بخوینن..(بپ 67) د ڤێ ره‌وشێ دا بیرا وى ل هه‌ڤالا وى كچكا خه‌لكا مه‌نده‌لى دهات، ده‌مێ هه‌رده‌م دگۆتێ: بۆ خوه نه‌كه خه‌م تو ب ئاقلێ خوه دێ ده‌رچى نه ب چاڤێ خوه. رۆژا سێ یێ یا ئه‌زموونێن داوییا سالێ، ئه‌زموونا ده‌رسا (الهندسە)یه، كاغه‌زكا پرسیاران وه‌ردگریت و كارێ به‌رسڤێ دكه‌ت: هه‌واره ئه‌و چارێكا چاڤێ من ژى چوو… ئه‌ز كوره بووم نابینم.. ده‌نگێ گرییا من بلند بوو، ده‌سته‌كا مامۆستایان د هه‌وارا من هاتن، ئه‌ز برمه ژوورا رێڤه‌به‌رى مامۆستایێ (الصحه)، هنده‌ك چاره‌سه‌ریێن ده‌سپێكى بۆ من كرن.. بێ مفا ئه‌و رۆناهییا خودێ ژ چاڤێ منێ چه‌پێ ستاندى، ئه‌ڤه ژ یێ راستێ ژى ستاند..(بپ 69).
دگه‌هیته مال، كه‌سوكار دهه‌وارێ دهێن.. رۆژا پاشتر دایكا وى وى دبه‌ته جه‌م دكتورى ل نه‌خوشخانه‌یا (المجیدیه).. ده‌مێ دایك 20 فلسێن پاره‌یێن تكتا باصێ دده‌ت، جابى ره‌وشا وى دبینیت، تنێ 10 فلسان رادكه‌ت و دبێژت: ئه‌م پارا ژ یێن كۆره ناستینن. قه‌نجییا جابى برینه‌كا كوور د هه‌ستێ وى و دایكا وى دا دكۆلیت، خه‌ما وى ژ هندێ مه‌زنتره به‌رسڤا ڤێ سه‌ره‌ده‌ریێ بده‌ت، چه‌ند خوله‌كه‌كن دكتورێ نه‌خوشخانا مه‌جیدیه ب رسته‌كێ بێهیڤى دكه‌ت: ئاڤا ره‌ش رژیایه سه‌ر چاڤێ وى، ژ نها پاش چ چاره‌سه‌رى نینن. نیڤرۆیا هه‌مان رۆژێ باب و خال و مامێ وى بریارێ دده‌ن دایكا وى وی ببه‌ته جه‌م دكتور… به‌لێ ئه‌ڤ دكتوره وه‌ك یێ نه‌خوشخانه‌یا مه‌جیدیێ نینه پشتى گوهدارییا وى و پشكنینێن پێویست دبێژیتێ: كاره‌كێ ب ساناهییه، دێ دو نشته‌رگه‌ریێن مه‌زن و بچویك بۆ ته كه‌م، د نشته‌رگه‌رییا بچووك دا دێ ئاڤا ره‌ش سه‌رچاڤێ ته راكه‌م، دا ستووراتییا وێ بزانم، د نشته‌رگه‌رییا دیتر دا، دێ یا ماى كێشم و دێ چاڤێن ته ساخبنه‌ڤه…(بپ 72) ئه‌ڤ دو نشته‌رگه‌رییه دێ ب چه‌ند ده‌رهه‌مان هێنه‌كرن..؟ سسته‌ر دبێژیتێ: دكتور نشته‌رگه‌رییا بچووك ب بیست دیناران و یا دیتر ب شێستان دكه‌ت. ده‌مێ خه‌به‌ر دگه‌هیته بابێ وى دبێژیت: انا لله وانا الیه راجعون، ده‌ست ب نشته‌رگه‌رییا بچووك بكه‌ن دێ نێرینێ.. نشته‌رگه‌رییا بچووك بۆ دهێته‌كرن، به‌لێ دیاره پشتیێ وى هه‌ر وه‌ك خوه‌یه، ژ ئه‌زموونێن وێ سالێ بێبه‌ش دبیت، به‌لێ بێ هیڤى نابیت و ده‌نگێ كچا مه‌نده‌لى هه‌رێ د گوها دا: د ژیانا خوه دا دێ سه‌ركه‌فتى بی، چنكو تو سه‌ركه‌تنێن خوه ب چاڤان نائینى، به‌لكى ب ئاقلى دئینى.
وێ هاڤینێ، چاڤساخا وى خووشكا بچووك بوو، دبره هه‌رجهێ وى دڤیا، د سه‌ره‌دانه‌كێ دا بۆ دبستانێ و خرڤه‌بوونا قوتابییان ل دۆرێن وى، مامۆستایه‌ك مزگینییه‌كێ دده‌تێ: من نه‌هێلایه دو مه‌هێن دووركه‌تنا ته ژ دبستانێ بۆ ته ب نه‌ئاماده‌بووى بژمێرن، ب وێ هیڤیێ ده‌لیڤه ده‌ست ته بكه‌ڤیت، خوه به‌رهه‌ڤكه‌ى د گەل ڤه‌مایان ئه‌زموونێن خوه بكه‌ى و ده‌رچییه پۆلا سێێ… نه وه‌بیت بێژى نه، دێ ئیبراهیمێ نڤیسه‌ر راسپێرین ئه‌و به‌رسڤا تو بۆ دبێژى بۆ ته بنڤیسیت، نه تنێ تویێ ئاسته‌نگدارى یێن خواندین و بووینه كه‌سایه‌تیێن مه‌زن، بیرا من ل مامۆستایێ من (الدكتور محمد مهدی البصیر)7 دهێت مینا ته بوو.(بپ 84)
دگه‌هیته مال، به‌ره‌ف ژوورا سه‌رى دچیت، ل په‌رتووكێن خوه دگه‌ریت، د گەل خووشكا خوه‌یا بچووك ده‌ست ب خواندنا ده‌رسان دكه‌ت، چاڤساخا وى، چ چاڤساخه‌كه تنێ گه‌هشتییه پۆلا دووێ و په‌یڤێن كتێبان ب حونجه دخوینیت، هه‌ر ره‌نگه‌كێ هه‌ى ژ رۆژا 19 تیرمه‌ها 1950ێڤه ب هاریكارییا خوشكێ به‌رهه‌ڤییان دكه‌ت، تێرا خوه مفاى ژ خواندنا وێ وه‌ردگریت، پشكدارى ئه‌زموونان دبیت و ب پله‌یێن باش ده‌رچیت و دچیته پۆلا سیێ ناڤنجى.
ئه‌ز قوتابیێ پۆلا سیێمه، ئه‌زێ پێنگاڤان به‌ره‌ف وێ پاشه‌رۆژێ دهاڤێژم، ئه‌وا وێ كچێ ئاماژه‌پێداین. (بپ 87) د په‌سنا یه‌كه‌مین رۆژا خوه پشتى ده‌رچوونێ بۆ سێى ناڤنجى: هه‌ر قوتابییه‌ك ده‌مێ كارتا ده‌رچوونێ وه‌ردگریت، ب هیڤییه نێزیكترین ده‌م بگه‌هیته مال كارتا خوه نیشا كه‌سێن خوه بده‌ت، كارتێ نیشا بابێ بده‌ت، دوورنابینیت ب زلە‌هه‌كێ خه‌لاتكه‌ت، خالێ ناڤچاڤگرێ بووى و نه‌وێریت لێ نیزیك بیت، دایك چ دایكه؛ هه‌رده‌م چه‌په‌رێ لێگرتى، هێژ ب ژوور نه‌كه‌تى ئاگرێ ژ ناڤچاڤان دچیت و دكه‌ته قێرى؛ چاوان ته ئه‌و پاتێ پیرۆزێ مه ژ مه‌رقه‌دى ئیناى هاڤێتییه و گه‌فان دكه‌ت، به‌س دا بابێ ته بێته‌ڤه ئه‌ز دزانم دێ چ بسه‌رێ ته ئینم. ئه‌و ب بێده‌نگى به‌ره‌ف ژوورا سه‌رى دچیت و خوه مت دكه‌ت، تنێ خوشكا وى یا بچووك دهێت، خه‌لاتێ خوه‌یێ رۆژانه ژێ وه‌ردگریت و كارتا وى دبینیت و نمره‌یان بۆ دخوینیت.
د یه‌كه‌مین رۆژا سالا نوو دا د گەل مامۆستا و قوتابییان رووبرووى ئاریشه‌یان دبیت، ل شوونا هاریكاریێ هه‌ستا وى بریندار دكه‌ت، تنێ مامۆستایێ وى كه‌مال و هه‌ڤالێ وى (عبدالساده) هه‌ڤكار و پشته‌ڤانێن وى نه، مامۆستا خه‌مخوریێ لێدكه‌ت و هه‌ڤالێ قوتابى چاڤساخێ وى، سپێدان د گەل خوه دئینیت و ئێڤاران دبه‌ته‌ڤه و ل مال ژى خووشكا بچویك چاڤێن وى یێ خواندنێیه، به‌لێ دایكا نه دلوڤان به‌رده‌وام یا هێرشان دئینیت و لێ دخوریت: چاڤێت ته یێن كۆره بووین، ته دڤێت چاڤێن كچا من ژى كوره كه‌ى.(بپ 92).
د ره‌وشه‌ك دژوار و بێى هه‌ر هاریكارییه‌كێ، ته‌ندروستى و ژینگه هه‌رئێك ب ره‌نگه‌كى ئاسته‌نگن ل به‌ر سینگێ وى. یه‌كه‌مین جار په‌یڤه‌كا دلوڤانیێ ژ دایكا خوه دبیهسیت، ده‌مێ دزانیت ئه‌نجامێن ئه‌زموونان یێن هاتینه‌راگه‌هاندن، كه‌سه‌ك نینه وى بگه‌هینته دبستانێ، ب سه‌رێ خوه و ئاسته‌نگدارییا خوه كارێ چوونێ دكه‌ت، ده‌مێ دایكا وى دبینیت لێ دكه‌ت هه‌وار ئه‌ڤه دێ كیڤه چى..؟ ئه‌نجامێن هاتینه راگه‌هاندن. ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ بیت، دایك ب نه‌رماتیێ به‌رسڤێ دده‌ت و دبێژتێ: ((وه‌ره مال كارێ خوه بكه ئه‌ز دێ د گەل ته هێم)).. وه‌ك ئه‌و ب خوه دبێژیت: یه‌كه‌م جار بوو د ژیانا خوه دا من گوهدارییا وێ كرى (بپ 98) پشتى ده‌مه‌كێ دگه‌هنه دبستانێ و به‌ره‌ف ژوورا رێڤه‌به‌رى دچیت، مامۆستایێ وى كه‌مال به‌ره‌ف وى دهێت: كامل تو ده‌رچووى و بوویه یه‌كه‌مێ دبستانا مه.. خوشترین مزگینییه.. به‌لێ (كامل)ێ به‌له‌نگاز كه‌سه‌ك نینه بێژیتێ مزگینیێ بده‌مه ته.. بێ بێده‌نگ به‌ره‌ف ژوورا خوه دچیت و تنێ هه‌ردو چاڤێن وى پشكدارییا روونشتنا وى دكه‌ت و نمره‌یێن هه‌رده‌رسه‌كێ بۆ دخوینن، ئه‌و ژى وه‌ك وى یا دلشاد بوو ده‌مێ نمره‌یێن ده‌رچوونێ بۆ دخواندن.
بێنڤه‌دانا هاڤینێ ب دله‌كێ پڕى هیڤى ل پاشه‌رۆژا خوه دنێریت ته‌بایى رۆژێ ئه‌و و دوچاڤێن خوه‌یێن خواندنێ د گەل خوانده‌كا ژێكڤه‌قه‌تیاى دبۆرینیت، شه‌ڤێ گوهدارییا رادیویه‌كا بچیك دكه‌ت. سه‌قایێ مالێ شه‌رێن به‌رده‌وامن د ناڤبه‌را هه‌ردو ژنخالێن وى و دایكا وى دا، مینا سێ له‌شكه‌ران یه‌ك ژ به‌ر یێ دى نادانیت.. خوه ژ ئاریشه‌یێن ناڤمالێ به‌ره‌ف مالا مامێ ل تاخێ كه‌ڤن دچیت، د گەل هه‌ڤالێن زارۆكینیێ دگه‌هنه ئێك، مژار دگه‌هته مژارێن هزرى، نه‌جمێ هه‌ڤالێ وى دبێژیتى: كاملێ برا ژیانا راسته‌قینه د په‌رتووكێن هشكێن دبستانێ دا دیارنابیت، ئه‌و د ناڤا په‌رتووكێن دی دا به‌رچاڤدبیت.. ئه‌و ژى دبێژیتێ: هه‌كه وه‌سانه چما ئه‌م ڤان په‌رتووكێن دیتر ل دبساتانان ناخوینین و مفاى ژێ وه‌رگرین..؟ د به‌رسڤێ دا: كاره‌سات حكومه‌تا سته‌مكار نوونه‌راتییا كۆلۆنیالیزمێ دكه‌ت، وێ دڤێت مێشكێ مه به‌رده‌وام د تاریێ دا بیت، هه‌رده‌مێ ڤیا به‌رێ مه بده‌ته سه‌رنشیڤییان و ئه‌م به‌نده‌یێن دلسوزێن وى بین. (بپ 100)
كامل به‌ره‌ف جیهانه‌كا سیاسى و شه‌رنیخێن ناڤبه‌را خه‌لكێ و ده‌وله‌تێ، هزرێن چه‌پره‌و و ئۆپۆزۆسیۆنێ دچیت، تاخێ وان وه‌ك تاخێن هه‌ژارنشین ل گه‌له‌ك وه‌لاتان دبیته ڤۆلكانه‌كا گه‌ش و گۆریێن وێ ته‌ختێ تاقما ده‌سته‌لاتدار د سۆژیت. هه‌ر ل ڤى تاخى پتر نێزیكى مامێ خوه دبیت و مام سه‌رهاتییا كوردێن به‌لنگازێن ژ لۆرستانێ ژ به‌ر سته‌م و زۆردارییا شاهێن ئیرانێ ره‌ڤین هاتینه به‌غدا بۆ ڤه‌دگێریت، ل به‌غدا كارێ هه‌ره چاك بكه‌ن حه‌مالییه یان ده‌رگه‌ڤانى و باخچه‌ڤانییا هنده‌كانه بۆ پارییه‌كێ نانى، ل خانا مامێ كۆما حه‌مالان دبینیت و ل ره‌وشا وان ئاگادردبیت، د گەل په‌یڤێن لۆرستان و كوردستان و وه‌لاتێ پشتكوه و ئه‌شیره‌تێن مشه‌ختێن لۆرستانێ و په‌یوه‌ندیێن ناڤبه‌را شێخ مه‌حموود و میرزاده قه‌ده‌م خێرێ ئاشنا دبیت. ژ ئالیێ دیڤه هه‌ڤالێن تاخى پتر به‌رێ وى دده‌نه دژاتییا ده‌سته‌لاتى.
ده‌مه‌كى دڤێت بزڤریته‌ڤه مال ژێر سته‌ما وێ دایكێ، یا ته‌مه‌نێ وى گه‌هشتییه 17 سالیێ و نه‌ڤێت كه‌سه‌ك ب دایكا كاملى گازی كه‌تێ. ره‌وش هه‌تا ئاسته‌كى هاتییه‌گۆهارتن، مال هاتییه‌ڤه‌گۆهاستن بۆ تاخه‌كێ نووتر، نه‌جم و هنده‌ك هه‌ڤالێن خوه ب شۆرشگێر دزانن جیرانێن مالا وانه، ژ هه‌رجهه‌كى هه‌ڤاله‌ك لێ دبیته مێڤان و مژارێن وان دژایه‌تییا كۆلۆنیالیزمێیه. به‌رده‌وامیدانه ب خواندنا په‌رتووكێن په‌یوه‌ندى ب ڤان مژارانڤه هه‌ى: د شه‌ڤێن درێژێن مه په‌رتووك دخواندن و دانوستاندن ل دۆر ره‌وشا خوه دكرن، ئه‌ز گه‌هشتمه تێگه‌هه‌كێ فه‌لسه‌فا من د ژیانێ دا ده‌سنیشانكر، ئه‌و ژى من رێكه‌كا گرتییه به‌ر، ئه‌ز و هه‌ڤباوه‌رێن خوه دێ گه‌هینه مه‌زنترین ئارمانج، مه‌زنتره ژ ئارمانجێ من (ئه‌ز كاملێ ئاسته‌نگدار)ێ مشه‌خت ژ وارێ خوه، ئه‌و ئارمانجێ ته‌ڤایى مرۆڤایه‌تیێ یه. بپ 111
سالا خواندنا چوارێ دواناڤنجى ب سه‌ردا دهێت، كاملێ خوه‌دیێ هزرێن نوو، چالاكڤان و ره‌وشه‌نبیر و دژه ده‌سته‌لات، ل دووڤ شیره‌تێن مامۆستایێ خوه پشكا ئه‌ده‌بى هه‌لدبژێریت هه‌روه‌ك مامۆستا دبێژیتێ: ئه‌ڤ پشكه د گەل شیانێن ته دگۆنجیت، دێ ئه‌دیبه‌كی شۆرشگێر یان پارێزه‌ره‌كێ خوه‌دى شیان ژ ته چێكه‌ت..(112) هه‌مان مامۆستا ژێ دخوازیت خواندنا خوه ڤه‌گۆهێزیته (الاعدادیە المركزیە) ژ بەر کو دبستانه‌كا ره‌سمییه و ئاستێ وێ بلندتره. وى د سه‌ربۆرێن ژیانا خوه دا د گەل په‌یڤا ره‌سمى هه‌ستیارییه‌ك هه‌بوو، هه‌رده‌م ژێ د ڤه‌جنقى، باوه‌ر نه دكر، دێ ل وێ دبستانێ هێته‌وه‌رگرتن، لێ مامۆستا پتر هاندنا وى دكه‌ت: بێ خه‌مبه نمره‌یێن ته یێن بلند دێ وان ناچاركه‌ن پێشوازیێ ل ته بكه‌ن. خه‌ما دیتر جهێ وێ دبستانێیه، دكه‌ڤیته به‌رامبه‌رى ئاڤاهیێ (مجلس البرلمان)، كى دێ رۆژێ دوجاران ب ڤى سه‌روبه‌رێ من ئینیت و به‌ت..؟ بیرا وى ل شیره‌تا مامۆستایێ وى دهێت : تویێ زیره‌كى به‌رده‌وام به ل سه‌ر رێكا خوه دێ گه‌هییه ئارمانجى.. فه‌رمانێ هه‌ڤالێ وى برێڤه خه‌ما وى سڤكتر دكه‌ت و دبێژیتێ دیاره ته باوه‌رى ب ئێكه‌تییا قوتابییان8 نینه..؟ به‌لێ من باوه‌رییا هه‌ى.. به‌لێ دێ قوتابییه‌ك هه‌بیت رۆژانه من بینیت و ببه‌ته دبستانێ… ئه‌ز ته پشتراست ناكه‌م، به‌لێ ئه‌ز دكارم بێژمه ته ئه‌ڤه یا ب ساناهییه..
دزڤریته‌ڤه مال، ده‌ستێ وى دكه‌ڤیته سه‌ر دو په‌رتووكان یێن چاڤێن وى یێن خواندنێ بۆ دخواندن، په‌رتووكا دایك (الام) یا مه‌كسیم گۆركى و به‌رگێ ئێكێ یێ په‌رتووكا (الایام) یا دكتورێ نابینا (طه حسین)ى و به‌راوردا وان د گەل ره‌وشا خوه دكه‌ت، دایكا مه‌كسیم گۆركى چ په‌رتووكه‌كا مه‌زنه، ته باوه‌رى بۆ من چێكر، هنده‌ك دایك هه‌نه، بێى كو به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ل به‌ر چاڤبگرن د خێرا مرۆڤایه‌تیێ دا كار دكه‌ن.. خوشكا من یا بوویه هه‌ردو چاڤێن من یێن خواندنێ، ئه‌و چاڤێن ژ ئه‌نجامێ هه‌ژاراییا بابێ و ته‌ماعكارییا نوژداران من ژ ده‌ستداین… په‌رتووكا رۆژگار(الایام): د به‌رپه‌رێن ته‌دا نهێنیێن ژیانا خوه‌دیێ ته بۆ من دیاردبن، ژیانه‌كا جودایه ژ ژیانا من، به‌لێ نموونه‌یه بۆ كه‌سێن كۆره یێن به‌خته‌وه‌ریێ ده‌ستڤه‌بینن، ئه‌گه‌ر به‌رده‌وامیێ ب خواندنێ بده‌ن. به‌لێ هزره‌كا كه‌ڤن خوه ل بیردانكا من ددا: چاوان تو دێ شێى وه‌ك دكتور (طه حسین) به‌رده‌وامیێ پێ بده‌ی و تایبه‌تمه‌ندیێ د ئه‌ده‌بیاتا ئه‌ره‌بی دا بینى، كو زمانێ ڤى ئه‌ده‌بى ئه‌ره‌بییه و تو كورده‌كێ نامۆ ژ ڤى زمانى، چه‌ندێ زیره‌ك بى نكارى سه‌ركه‌تنێ بینى. (طه حسین)ى بابه‌ك هه‌بوو، ئه‌و ژ گوندى بۆ خواندنێ هنارته (قاهیره)، به‌لێ بابێ ته ئیعتیرافێ بته ناكه‌ت و رۆژه‌كێ هزرا هنارتنا ته بۆ دبستانێ ناكه‌ت، هێژ نزانیت تو گه‌هشتییه كیژ قووناغا خواندنێ یا زارۆكێن چاڤساخێن تاخى نه‌گه‌هشتینێ. خوه مت دكه‌م، نه متییا ده‌سبه‌ردان ژ گومانان، به‌لێ بیرا من ل وان جوداهییان دهێت، یێن د ناڤبه‌را ژیانا من و یا (طه حسین)ی دا هه‌ین، به‌رپه‌رێن رۆژگارێ ئینا بیرا من چاوان بابێ وى به‌نییه‌ك ژ گوندى د گەل دا هنارته قاهیره، چاوان ل د گەل برایێ خوه د ژووره‌كێ دا دخواند و دخوار…(بپ 116).
ل خوه دزڤریته‌ڤه چاوان كور و كچێن په‌رتووكا (الام) چاوان به‌رخوه‌دان دكر، بیرا خوه ل خووشكا خوه ئینا چاوان ب هاریكارییا وێ گه‌هشته ڤێ پۆلێ، هێژ په‌رتووكا بسنگیڤه گوهدارییا ده‌نگه‌كى دكر، ژ سپێدێ وه‌ره د گوهان دا دخواند: هشیار بى برایێ خوه‌یێ بچووك بكه گۆپالێ خوه یێ ب زمان و پێ هه‌ره دبستانێ. نا قه‌ت دایكا من ب ڤێ چه‌ندێ رازى نابیت، ئه‌و زارۆكه و هێژ ژ شه‌ش سالان نه‌بۆرییه… هه‌رچاوان بیت، دێ دلێ وى وه‌ك یێ خووشكا خوه رازى كه‌م، دێ ل سه‌ره‌تاییه‌كا نێزیكى دبستانا خوه ده‌مه وه‌رگرتن.. ب راستى من چاره‌یا خوه دیت (ئامادەییا مەرکەزی) رۆژێ دو جاران دێ به‌ره‌ف ته‌هێم و ده‌ستێ منێ د ده‌ستێ براكێ منێ بچووك دا… (بپ 116) برایێ بچووك زارۆكه و مفاداره رۆژانه به‌رى بچنه هه‌رجهه‌كى شرینییه‌كێ یان ته‌زیاتییه‌كێ بۆ دكریت و ئه‌و ژى مفاداره، برا دبیته چاڤساخێ وى، ده‌مێ به‌ره‌ف ئاماده‌ییا ناڤبرى دچیت، یێ ب گومانه نه‌هێته وه‌رگرتن، به‌لێ رێڤه‌به‌ر وه‌ردگریت: زۆرباشه تێكرایێ نمره‌یێن ته 79ه د هەر ده‌ر‌سه‌كێ دا.. باشه. هه‌ر د ڤێ رێكێ دا برایێ خوه‌یێ بچووك ژى ل دبستانه‌كا نێزیكى ئاماده‌یێ دده‌ت وه‌رگرتن.
به‌رنامه ب دلێ خوه یێ دارشتى، به‌لێ نه هه‌موو تشت ل دووڤ دلێ مرۆڤى دهێن، چاڤساخێ وى زارۆكه‌كێ شه‌ش سالییه و خواندنا وان دو ده‌وامه، نكاریت رۆژانه دو جاران د گەل وى بێت و بچیت، نه هند پاره هه‌نه پێ بێن و بچن، نه هه‌نه پارییه‌كێ سڤك بۆ نیڤرۆ پێ بخۆن، رازیكرنا زارۆكه‌كێ شه‌ش سالى نه ب ساناهییه، هه‌روه‌ك ڤه‌دگێریت: چه‌ند ئه‌زێ خرابم، پشتییه‌كێ گرانتر ژ شیانێن ڤى زارۆكى دكه‌مه پشتێ.. (بپ 121) هه‌ر رۆژه‌ك ژ ژیانا وى د ڤی قووناغێ دا تراجیدیایه‌كه: برایێ من هات، مه ده‌ستێ هه‌ڤدو گرت كه‌تینه رێ به‌ره‌ف مال، رێكه‌كا دووره و كى دێ مه گه‌هینیت.. نه‌چین براكێ بچووكێ برسییه و دانێ نیڤرۆیه، ئه‌مێ بچانسین 16 فلسێن د به‌ریكا من دا.. دێ سەمۆنه‌كێ و دو په‌رداخێن ئاڤه ماستێ پێ كرین.. هزره‌كا جوانه.. وه‌ره برایێ من فراڤینا خوه بخۆین.. بۆ ره‌خێ راستێ هه‌ره.. تو كه‌سه‌كى نابینى ئاڤه‌ماستێ بفروشیت.. به‌لێ به‌لێ یێ هه‌یه.. ب ره‌خ ویڤه سه‌مۆنفروشه.. به‌ره‌ف وى چووین و پشتا خوه دا دیوارى.. په‌یڤ ژ ده‌ڤێ براى ناده‌ركه‌ڤن، مژوولى سەمۆن و ئاڤه‌ماستێیه..مرۆڤ دكاریت خوه ل به‌ر دژوارییان بگریت، هندى باوه‌رى هه‌بیت دژوارى دێ مرۆڤى گه‌هیننه به‌خته‌وه‌رییا هه‌رى مه‌زن ..(بپ 124)
رۆژگارا من وه‌ك قوتابییه‌كێ پۆلا چوارێ ئاماده‌یى نه وه‌ك وێ قووناغا سه‌ره‌تایى بوو، دژواریێن سه‌رده‌مێ سه‌رتایى و ناڤنجى هێژ ب ئازارترن، نها خووشكا من دوچاڤێن منێن خواندنێ و برایێ چاڤساخێ من، خه‌ما ئاسته‌نگدارییا من ژ رهوریشال راكێشایه، ئه‌ڤ ئاسته‌نگدارییه چه‌ند به‌رۆكا من بگریت و چه‌كێ خوه ئاراسته‌ى من بكه‌ت نه‌شێت بیرا من ل چاڤێن منێن كێم بیناهى بینن، باندۆرا ئاریشا زمانى ژى سه‌ر من نه‌مایه، به‌رده‌وامییا خواندنا په‌رتووكێن هه‌ڤالان زمانێ من ره‌وان بوویه، ئه‌ز نها برگه‌یێن شێعرێ ب عه‌ره‌بى دنڤیسم و د هه‌لكه‌فتێن قوتابییان دا دخوینم… نها تنێ هه‌ژاریێ به‌رۆكا من گرتییه. (بپ ژ25)
ده‌سپێكا سالێ (كامل) دبیته یه‌ك ژ چالاكڤانێن بزاڤا قوتابییان یا به‌رخوه‌دانێ به‌رامبه‌رى وێ زیندانا مه‌زن دكه‌ت یا نورى سه‌عید رێڤه‌به‌رییا وێ دكر. بوونا وى ل تاخێ كوردان یێ هه‌ژار و خه‌لكه‌كى ژ ره‌گه‌زنامه‌یا وه‌لاتى بێبه‌هركرى هانده‌ر بوون (كامل)ێ چوارێ ئاماده‌یى بگه‌هیته وێ باوه‌رێ: دڤێت زۆردارى و سته‌ما نه‌ته‌وه‌یى، كو وه‌ك قامچییان هه‌رده‌م ل هنداڤى پشتا مه‌یه، باوه‌رییا مه ب پاشه‌رۆژێ ژ ده‌ستێن مه نه‌ده‌ت، ژ بەر کو ئه‌و ده‌ستێن ئه‌ڤ قامچییه هه‌لگرتین ده‌ستێن تاقمه‌كا ده‌سته‌لاتداره و میژووێ بریارا مرنا وان دایه. (بپ 128)
(كامل)ێ قوتابی ل چریا ئێكێ 1951ێ، ل پێشییا خوه‌نیشادانا دچیت ب په‌یڤ و هه‌لبه‌ست و ده‌نگێ خوه مۆرالا خوه‌نیشاده‌ران بلندتر لێدكه‌ت، پولیسێن ده‌وله‌تێ به‌رێ چه‌كى دده‌نه خوه‌نیشاده‌ران، كوشتن و برینداربوون، گرتن و زیندان و ئه‌شكه‌نجه‌دان د وان رۆژان دا دبنه په‌یڤا سه‌رزمانێ هه‌ركه‌سه‌كێ خه‌لكێ به‌غدا، ده‌سپێكا ڤۆلكانا مه‌زن ل تاخێ هه‌ژارنشینێ كوردان، تاخێ (كامل)ى بوو، گومان ژى تێدا نینه قوربانییێن مه‌زن ژى دێ هه‌ر ژ ڤى تاخى بن، یێ پولیسان ب (كوریا باكوور) ناڤ دكر.
سه‌روبه‌رێ به‌غدا دژواردبیت، ره‌وشا ته‌نگاڤییان دهێته‌راگه‌هاندن، كابینا له‌شكه‌رى ب دهێته دامه‌زراندن، هنده‌ك ژ هه‌ڤالێن (كامل)ى شه‌هید دبن، دهێنه‌گرتن، ب ناچارى خوه به‌رزه‌دكه‌ن، (كامل) په‌نایێ د به‌ته به‌ر مالا مامێ خوه، چ لٍێهاتییه چ ب سه‌رى هاتییه..؟ نه ل خه‌ما دایكێ یه، نه یا بابێ، نه كه‌س دبێژیت ل كیڤه‌یه.. ده‌مێ پشتى چه‌ند رۆژه‌كان به‌ره‌ف مالێ دچیت، به‌را هه‌مووان دلره‌قا دایكا وى وه‌ك دڕنده‌یان هێرشا وى دكه‌ت و ئه‌گه‌ر خالێ وى د هه‌وارێ نه‌هاتبا، دا وى ژ مالێ كه‌ته ده‌ر. پشتى چه‌ند رۆژه‌كێن زیندانا ناڤمالێ به‌ره‌ف دبستانا خوه دزڤریت، دبستان زیندانه‌كا مت و سامناكه، جهێ هه‌ڤالێن وى یێن نێزیك یێ ڤالایه، رێڤه‌به‌رێ دبستانێ، یێ گه‌فان ل هه‌ر قوتابییه‌كى دكه‌ت، بێنا پشكداریێ د خوه‌نیشادانێ دا ژێ بهێت. رۆژێن خوه ئالۆز و نیگه‌ران دبۆرینیت، نه مال په‌ناگه‌هه‌كا ئارامه نه دبستان. د ڤێ نیگه‌رانیێ دا كچا مه‌نده‌لى د هه‌وارا وى دهێت، د مژارا خوه‌نیشادانا دا دبێژیتێ: تنێ ته ئه‌ركه‌ك دژیانێ دا هه‌یه، خوه ئاڤاكه‌ى، ژ ڤێ پۆلێ به‌ره‌ف پۆله‌كا بلندتر بچی، هه‌تا باوه‌رنامه‌یێ وه‌ردگرى؛ وى ده‌می دێ شێى جیهان گوهدارییا ته بكه‌ت، هه‌كه پشكداریێ د خوه‌نیشادانا دا بكه‌ى، دێ ژ خواندنێ هێیه ده‌ركرن.. (بپ 147) هه‌ردو د ڤێ دانوستاندنێ دا هه‌ڤبیر نه‌بوون، لێ دپێكهاتیبوون كچا مه‌نده‌لى به‌رده‌وام هاریكارییا وى بكه‌ت، هه‌موو دوشه‌مبى و پێنج شه‌مبیان دگه‌هنه ئێك، كچ كتێبێن وى یێن خواندنگه‌هێ بۆ دخوینیت، وه‌ك دگۆتێ: تاكه كلیلا پێشكه‌تنا ته ئه‌ڤ خواندنه‌یه.
ده‌سپێكا بێنڤه‌دانا هاڤینێ د گەل هه‌ڤالان سه‌رپه‌رشتییا خوه‌نیشادانه‌كێ دژى ده‌سته‌لاتێ مه‌لكی، یێ به‌رهه‌ڤى بۆ گرێدانا (حلف بغداد) دكرن. ده‌سته‌لات ب ده‌مێ ده‌سپێكرنێ دزانیت و به‌رهه‌ڤیێن خوه دكه‌ت. ب گوله‌یان به‌رسڤێ دده‌ت، قوربانى دكه‌ڤنه سه‌ر جاده‌یان، (كامل)ێ ئاسته‌نگدار د چایخانه‌كێڤه دهێته‌گرتن: من دیت ئه‌زێ د ناڤا چایخانه‌كێ دا، پڕه ژ كه‌سێن ئالۆز و نیگه‌ران، خوه‌نیشادان شكه‌ست، پولیسان چایخانه‌یا دوورپێچداى، ئه‌ز گرتم، یێ من به‌ره‌ف گرتیگه‌هێ دبه‌ن، من گوه ل ده‌نگه‌كى بوو: ئه‌ڤێ كۆره ژى یه‌ك ژ خوه‌نیشاده‌رانه…(بپ 151) برنه بنگه‌هێ گشتیێ پولیسان، ڤه‌كۆلینێ ده‌سپێكر، كه‌سه‌ك باوه‌ریێ ب به‌رسڤێن وى نائینیت، كه‌له‌پچه‌كرى چه‌ند پولیسه‌ك د گەل موختارى تاخى وى دبه‌نه مالا وان، تنێ ژوورا وى د پشكنن و دزڤرنه‌ڤه بنگه‌هى، پاشتر خالێ وى یێ مه‌زن ب كه‌فاله‌ت وى به‌ردده‌ت. به‌لێ یا نه ب دلى ئه‌وبوو، فه‌رمانا خالێ و مالباتێ بوو، دڤێت نه‌مینییه ل به‌غدا و بچییه (شه‌هره‌بان)، ئه‌وێ بێ ده‌سته‌لاته د راستا وێ فه‌رمانێ دا.
سێ هه‌یڤان ئه‌ز مامه ل شه‌هره‌بان، مێڤانێ مرۆڤێن مه بووم، یێن كاودانان خزمه‌تا وان كری و ده‌وله‌مه‌ندبووین، هه‌رتشتێ بڤێت و هه‌رده‌مێ دلێ وان لێده‌ت دخۆن، د ئاڤاهییه‌كێ وه‌سان به‌رفره‌ه دا دژیان، زارۆكێن وان ب پایسكلێ تێدا هاتنوچوو‌ن دكر…(بپ 154) ئه‌ڤ سرگۆنییه هه‌رچه‌نده ل جهه‌كێ خوش و دلڤه‌كه‌ره و خودانێن مالێ كه‌سێن وانن و ب دلوڤانى سه‌ره‌ده‌ریێ د گەلدا دكه‌ن. ل ڤێ سرگۆنیێ هنده‌ك تشتێن نوو فێردبیت.. هنده‌ك كه‌س چاوان ده‌وله‌مه‌ند دبن.. هنده‌ك بۆ پارییه‌كێ نانى هه‌وارا خوه دئیننه‌به‌ر وان، سپێدێ هه‌تا ئێڤارى ل ناڤ كوچك و باخچه و مولكێن وان كاردكه‌ن.
كامل چ ژ سه‌رنڤشتێ هه‌ڤالێن خوه نزانیت.. چ لێهاتن.. كیڤه چوونه.. كى هاتییه‌گرتن.. كى ره‌ڤییه..؟ خاترا خوه دخوازیت و دزڤریته‌ڤه به‌غدا.. چ دبینیت.. (جعفر) و (خلیل) و یێن دى هاتینه ده‌رێخستن بۆ ئیرانێ.. (طالب) و (عبد) و (نجم) گرتینه.. گه‌لۆ پشتى سه‌فه‌را من خوه‌نیشادانێن دى هاتینه كرن..؟ خووشكا وى دبێژیتێ چ نه روودایه.. ده‌ستێ براكێ چاڤساخێ خوه دگریت به‌ره‌ف دوكانا (چراخ على)، به‌لكى ئه‌و راستییا ره‌وشێ بۆ بێژیت..: هه‌موو تشت ب دووماهى هاتن.. فلان و بێڤان و .. هاتینه سرگۆنكرن.. فلان و بیڤان زیندانینه.. خرابتر ژ ڤێ حكومه‌ت شیایه دلێ هنده‌ك ژ كوردێن مه‌یێن ده‌روون لاواز بكریت…. هه‌ر كه‌سه‌كێ بێنا خه‌باتێ و تێكوشانێ ژێ بهێت یێ دگرن… ئاموژگارییا ته دكه‌م، ئه‌گه‌ر هه‌ڤالێن ته ژ زیندانێ ده‌ركه‌تن خوه ژێ دووربگرى، هه‌كه ئه‌ز ناهێلم ل به‌ر ده‌رگه‌هێ دوكانا من راوه‌ستى…(بپ 156).
شوورها موكم ناهه‌رفت، هه‌گه‌ر كونكه‌ك بچووك وێ ژ بنیڤه خلوله نه‌كه‌ت.. گه‌نجێن تاخێ مه یه‌كده‌ست بوون، به‌لێ دیاره چه‌ند دیناره‌كان، یێن ژێك ڤه‌قه‌تاندین و ڕه‌شه‌با ب هه‌مووشیانێن خوه‌ڤه یێ هه‌ڤكارییا هه‌ڤدو دكه‌ن، بۆ بڕین و ژێك دووركرنا وان ده‌ستان. (بپ 156)
به‌ره‌ف مال دزڤریته‌ڤه. د رێكێ دا به‌رگوهان دكه‌ڤیت كه‌سه‌كێ دبێژیت: ئاها ئه‌ڤ شه‌ڤره‌ڤینك زڤریڤه.. ناكه‌ته خه‌م و به‌ره‌ف كونجێ تاریێ ژوورا خوه دزڤریته‌ڤه و ب هاریكارییا خووشكا خوه به‌رده‌وام په‌رتووكان دخوینیت.. بێزارى، نیگه‌رانى، بێ هه‌ڤالى به‌رۆكا وى دگرن، د راستا وان دا یێ بێ ده‌سته‌لاته.. ب نامه‌كێ هه‌وارا خوه دبه‌ته به‌ر كچا مه‌نده‌لى.. كچك دهێت.. پێكڤه دخوینن.. دانوستاندن و شرۆڤه‌یان دكه‌ن.. دیدارێن وان به‌رده‌وام.. به‌ره‌ف هه‌موو مژاران دچن.. دگه‌هنه پاشه‌رۆژا هه‌ردووان د گەل هه‌ڤدو.. گه‌لۆ دێ رۆژه‌ك هێت ژ هه‌ڤ دووركه‌ڤین، بێى كو هه‌ڤدو ببینین.. پرسیاره‌كا شه‌رمینانه جهێ خوه د مژارێن مه دا دگریت.. دبیته مژاره‌كا راشكاوانه بێژین.. ئه‌م پێكهاتین هه‌ریه‌ك ژ مه بۆ خوه بیت.. من ڤیا وان ئاسته‌نگان بۆ به‌رچاڤكه‌م، یێن دكه‌ڤنه د رێكا مه دا، ئه‌زێ هه‌ژار ئه‌وا ده‌وله‌مه‌ند… ئه‌ز ئاسته‌نگداره‌كێ ب كوردى دبێژنێ زه‌لیل.. ئه‌و خوه ژ ڤان ئاسته‌نگان مه‌زنتر دبینیت، مرۆڤه‌كا هشیاره و گرنگیێ ب ئاخفتنێن بێ رامان ناده‌ت.. ئه‌وێ دڤێت بمینیت د گەل من، هه‌ردو چاڤێن من یێن خواندنێ و دله‌كێ شاعیرانه.. خوشكا من ئه‌وا ڤالاهییه‌كێ گرنگ د ژیانا من دا ڤه‌گرتى، هه‌تا هه‌تایێ نامینته د گەل من.. سروشتێ ژیانێ یه.. رۆژه‌كێ ژ رۆژان دێ شوى كه‌ت. ڤان گۆتنێن وێ هشێن من ڤه‌گرتن.. به‌ر ئاقلێ من كه‌تن.. من هزر ل كاره‌كێ دى دكر. وێ بێ ده‌نگییا مه ب داوی ئینا:- ((ئه‌گه‌ر ئه‌م پێكهاتینه پێویسته ل سه‌ر مه پلانا كارى دانین)).. من پرسیار ژێكر ئه‌ڤ پلانه دێ چاوان بیت؟ ئه‌ڤ پلانه یا ب ساناهییه و ئه‌ز دێ ئارمانجێ وێ بۆ ته دیاركه‌م، تو دارێژه.. ئارمانج ئه‌وه تو پله‌یێن بلند د ئه‌زموونان دا بینى و بشێى وه‌ك قوتابى د گەل شانده‌كێ ره‌سمى9 بچى، من گۆتێ ئه‌ڤه كاره‌كێ گه‌له‌ك باشه… ده‌ستڤه‌ئینانا وى د شیانێن مندایه، ئه‌گه‌ر هاریكارییا من د ڤه‌خواندنێ دا بێته‌كرن، دبێژیت: مژارا ڤه‌خواندنێ بۆ من بهێله د ده‌مێن ئه‌م ل سه‌ر پێكدهێین، ئه‌ز دێ د گەل ته خوینم ، دێ كاودانه‌كێ ده‌روونى بۆ ته دابینكه‌م، بشێى ئه‌وا تو دخوینى ب باشى وه‌رگرى.. مه پلانا خوه دارێشت، به‌لێ چ پلانه؛ زنجیره‌كه من گرێدده‌ت ژ مال بۆ دبستانێ، ژ دبستانێ بۆ مالێ.. من پلان په‌سه‌ند كر.. خاترا خوه ژ من خواست هه‌تا ژڤانه‌كێ دى دگه‌هینه هه‌ڤ…(یپ 158)
پلان بجهئینان، به‌رده‌وام مژوولى خواندنێ بوو، كێم ژ مالێ ده‌ردكه‌ت… كچا مه‌نده‌لى و خووشكا وى هاریكارێن وى یێن سه‌ره‌كى بوون د خواندنێ دا، هه‌روه‌سان دو قوتابیێن كورد هه‌ردو سالا پێشتر د ده‌رسا ئه‌ره‌بیێ دا سه‌رنه‌كه‌تبوون، هاتبوونه به‌غدا، وى ده‌رسا ئه‌ره‌بیێ بۆ وان دگۆت و د به‌رامبه‌ر دا وان ده‌رسێن وى بۆ دخواندن، مه‌هێن نیسان و گولانێن ب سه‌ردا هاتن، رۆژ ل دووڤ رۆژێ پتر مژوولى خواندنێ بوو. ده‌مێ ئه‌زموونكرین و ئه‌نجام هاتینه راگه‌هاندن: چوومه خواندنگه‌هێ، مامۆستایێ وه‌رزشێ و كۆمه‌كا قوتابییان ل پێشوازییا من بوون، چ مزگینییه‌كا خوشه یێن دبێژن تو یێ بوویه یه‌كه‌م سه‌ر ئاستێ ئیراقێ، تێكرایێ نمرێن ته 83 نمره‌نه بۆ هه‌رده‌رسه‌كێ، د مێژووا پشكا ئه‌ده‌بی دا كه‌سێ ئه‌ڤ نمره‌یه نه ئینانه، كاغه‌زكا بچووكا نمره‌یان من وه‌رگرت، كاغه‌زكا بچووك تو به‌رهه‌مێ ماندیبوونه‌كا دژوارى، هیڤى و ئومێدێن من هه‌مبێزدكه‌ى. برایێ منێ بچووك هه‌روه‌ك به‌رێ یێ ده‌ستێ من دگریت ب پییان به‌ره‌ف تاخى بده‌ینه رێ، ئه‌زێ ب گوهێن وى دا دخوینم: ((ئه‌ڤرۆ دێ ل ترۆمبێلێ سوار بین، من دڤێت د چاڤنوقاندنه‌كێ دا بگه‌هین)). براكێ من ژ خوشییان دا یێ دبێژیت: ((خوزى ته هه‌موو رۆژان ئه‌ڤ كاغه‌زكه وه‌رگرتبا دا مه ل ترۆمبێلێ سواركه‌ى، ژ ڤێ رێكا نه‌خوش رزگار كه‌ى)). ده‌ستێ خوه دبه‌مه به‌ریكا خوه ل تاكه ده‌رهه‌مێ خوه دگێرینم، هه‌روه‌ك من دڤێت بێژمه براكێ خوه (( تنێ ئه‌ڤ ده‌رهه‌مه ل جه‌م خودانێ تكتان ده‌ردێ مه ده‌رماندكه‌ت، نه كاغه‌زكا بچووك))…… ئه‌م گه‌هشتین من دڤیا ئه‌و یه‌كه‌م كه‌س بیت، بله‌ز به‌ره‌ف مالا وێ چووین، ژ دوورڤه یا دكه‌ت گازى؛ مزگینیێ بده‌مه، من كاغه‌زك راده‌ستى وێ كر، ژ خوشییان دا یا دكه‌ته گازى: دروست ئه‌ڤه نمره‌یێن ته‌نه؟ د ئەنجام دا سه‌ر دفنا وانرا ته ئه‌ندامه‌تییا شاندێ (البعثە) ده‌ستڤه‌ئینا. د گەل من هاته مالا مه، ئه‌م ماینه ب تنێ، جار د ئاخڤین و جار ژى ل هیڤیێن خوه‌یێن هنگڤینى دنێرین.. من كلیلا چێكرنا كه‌سایه‌تییا خوه ده‌سڤه ئینا.. ئه‌و ژی چوو.. مامه تنێ، بێهیڤیبوونه‌كا دژوار یا به‌ردلێ من دگریت.. بێهیڤیبوونێ ته چ ژ من دڤێت..؟ بهێله د خوشیێن خوه دا بژیم… سالێن درێژێ تو یا من ئازار دده‌ى، چما تو ناهێلى چه‌ند گاڤه‌كان د خوشیێ دا بژیم…(167).
بێهیڤیبوونا وى یا ژ قه‌ستا نه‌بوو، چه‌ند ساله‌كه خوه ماندی دكه‌ت، پله‌یێن یه‌كه‌مین د ئه‌زموونان دا بینیت، به‌لكى ببیته یه‌ك ژ شاندێ (البعثە) ئیراقێ بۆ خواندنێ ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى، ئه‌ڤه هه‌موو هیڤییا وى بوو، ئه‌نجامێن خوه وه‌رگرتن، یه‌كه‌مێ سه‌ر ئاستێ ئیراقێ بوو، به‌لێ نمره‌یێن سه‌ر وێ كاغه‌زكێ یێن هه‌ڤالا وى بۆ دخواندن، تێرا هندێ ناكه‌ن هیڤییا وى بجهبهێت، یا ل پشت وان نمره‌یان مه‌زنتره، ئه‌و ژى باوه‌رنامه‌یا (حسن السلوك)ە نه مه‌رجه ب دهستڤه بهێت، ئه‌ڤه خالا ناكوكیێ بوو د ناڤبه‌را وى و هه‌ڤالا وى دا، هه‌ڤالا وى هه‌رده‌م ژ هندێ دترسیا، هه‌ڤالینییا (كامل)ى د گەل قوتابیێن به‌رهه‌لستكارێن رۆژه‌كێ وى ژ وێ باوه‌رنامه‌یێ بێبه‌ش بكه‌ت و ماندیبوون و هیڤیێن وى بكه‌ته قوربانى هه‌لویستێن وى.
ئه‌ڤ چه‌نده بجههات، ده‌مێ وى ژى د گەل چه‌ند هه‌ڤالان داخوازا خوه بۆ وه‌رگرتنا باوه‌رنامه‌یا (حسن السلوك) پێشكه‌شى رێڤه‌به‌رییا ئه‌منێ كرى. رۆژ بۆرین ئه‌وێ ل هیڤیێ، هه‌ڤالێن وى په‌سه‌ندا خوه وه‌رگرت و چ ژ یا وى دیار نینه، برایێ وى ده‌ستێ وى دگریت دبه‌ته به‌ر ده‌رگه‌هێ كه‌سێ په‌یوه‌ندیدار.. پرسیارا ئه‌نجامێن داخوازا خوه دكه‌ت، پشتى ئینان و برنه‌كێ كه‌سێ په‌یوه‌ندیدار دبێژیتێ: ده‌ركه‌ڤه ته چ كار ل ڤێرێ نینه. ده‌مێ دوباره هیڤییا ژێدكه‌ت.. گازى فه‌راشى دكه‌ت و دبێژیتێ: عوطه‌یل وه‌ره ڤى صه‌ى بهاڤێژه ژ ده‌رڤه و نه‌هێلى جاره‌كا دى بێته ژوور.. فه‌راش وى رادكێشیته ده‌رڤه.. ل ده‌لیڤه‌كێ دگه‌ریت فه‌راش دووركه‌ڤیت، جاره‌كا دى بچیته ژوور.. چاڤێ برایێ وى یێ لێ.. ئاها ئه‌ڤه فه‌راش ژ وێرێ چوو.. ده‌لیڤه‌یه ب ژوور كه‌تن.. زه‌لام وه‌ك برووسیێ لێ دكه‌ته هه‌وار:- ((خوه ماندی نه‌كه تو كومۆنیسته‌كێ مه‌ترسیدارى، هه‌روه‌ك ته گوهـ لیبووى، كومۆنیست كه‌سێن تێكده‌رن، په‌سه‌ندا (حسن السلوك) ژ مه وه‌رناگرن)). ل ژێر گه‌فێن ئینانا پولیسان ب ناچار ژ وێرێ ده‌ردكه‌ڤیت…
به‌ره‌ف كونجێ مالێ دچن: من خوه به‌ردا سه‌ر كورسیێ و پشت مێزێ، تنێ ئه‌و دیده‌ڤانن ل بۆیه‌رێن ژیانا من.. هه‌ڤالا وى دگه‌هیت، ده‌مێ د به‌رسڤا پرسا وى دا یا ئه‌ڤرۆ دیتى و ب سه‌رى هاتى بۆ ڤه‌دگێریت. كچا هه‌ڤالا وى ژى رادبیت و تنێ هنده دبێژیتێ: ئه‌ڤه ئه‌و بوو، ئه‌وا من پێشبینى ژێ دكر، ده‌مێ ته گوهدارییا ئاموژگاریێن من نه‌كرى، گشت ماندبوونێن مه ب هه‌روه چوون. وى دڤیا باخڤیت، به‌لێ هه‌ست پێكر هه‌ڤالا وى ده‌ركه‌ت..( بپ 170)
پشكا ئێكێ ژ بیرهاتنان دووماهیهات. د داوى په‌یڤان دا هاتییه (انتهى الجزء الأول ویلیه الجزء الثانى)، به‌لێ پشتى لێگه‌ریان و دووڤچوونان ئه‌ز گه‌هشتمه وێ باوه‌رێ (الجزء الثانى) نه‌هاتییه به‌لاڤكرن و چ ژێده‌ران ئاماژە ب ئه‌گه‌رێ هندێ نه‌كرییه.
هندى په‌یوه‌ندی ب قووناغا مایى ژ ژیانا وی ڤه هه‌ى، پشتى ل سلێمانیێ هاتییه دامه‌زراندن پتر نێزیكى ناڤه‌ندێن سیاسی و نه‌ته‌وه‌یێن كوردى بوویه، سالا 1963ێ پشكدارى د دامه‌زراندنا (یه‌كێتى مامۆستایانى كوردستان) دا كرییه و یه‌كه‌مین كۆنگره‌یا یه‌كێتیێ ل مالا وى هاتییه گرێدان.
د وارێ خواندنێ دا سالا 1966ێ باوه‌رناما ما‌سته‌رێ ژ كۆلیژا ئاداب زانكۆیا به‌غدا وه‌رگرتییه، ژ سالا 1973ێڤه وه‌ك مامۆستایێ وانه‌بێژ (معید) ل زانكۆیا سلێمانیێ هاتییه دامه‌زراندن. سالا 1975ێ باوه‌رنامه‌یا دكتورا د ئه‌ده‌بیاتێ دا ل زانكۆیا قاهیره – مصرێ وه‌رگرتییه. سالا 1976 بوویه سه‌رۆكێ پشكا خواندنێن كوردى ل زانكۆیا سلێمانیێ و سالا پاشتر سه‌رۆكێ پشكا زمانێ عه‌ره‌بى، سالا 1977ێ بوویه راگرێ كولیژێ و سالا 1980ێ هاتییه ڤه‌گۆهاستن بۆ زانكۆیا به‌غدا و سالا 1979ێ وه‌ك ئه‌ندامێ (المجمع العلمی العراقی) و ئه‌ندامێ هاریكارێ (مجمع اللغە العربیە الاردنیە) و د هه‌مان قووناغ دا ئه‌ندامێ ده‌سته‌كا نڤیسه‌رێن كۆڤارا (رۆشنبیری نوێ) و ده‌سته‌كا نڤیسه‌رێن كۆڤارا (المجمع العلمی العراقی – ده‌سته‌یا كوردى) و (جمعیە المۆلفین و الكتاب العراقیین) و جڤاتا (مجلس تطویر تدریس اللغه العربیه) بوو، پشكدارى د چه‌ندین كۆنفرانس و سمینارێن ره‌وشه‌نبیرى ل پارێزگه‌هێن ئیراقێ كرییه و سه‌رپه‌رشتییا خواندنێ بالآ ل هه‌ردو زانكۆیێن موسته‌نسه‌رییه و سلێمانیێ کرییە.
ل رۆژا 22/10/1987ێ وه‌غه‌را داویێ کرییە.
زێده‌بارى په‌رتووكا ئاماژه پێكرى 15 په‌رتووك ب عه‌ره‌بى و 16 ب كوردى هه‌نه، په‌رتووكێن عه‌ره‌بى زانستێن فه‌لسه‌فه و ئایینى و قورئانا پیرۆز و زمان و هه‌لبه‌ستا عه‌ره‌بى و وه‌رگێرانا هنده‌ك مژارێن كوردى بۆ زمانێ عه‌ره‌بى ب خوه‌ڤه‌دگرن. په‌رتووكێن كوردى مژارێن زمانێ كوردى، زاراوه‌سازى و ره‌خنه و رێبازێن ڤه‌كۆلینێ و ئه‌ده‌بێ به‌راوردكارى و ژیاننامه و ڤه‌كۆلین ل هوزان و هوزانڤانێن كوردى هه‌مبێز دكه‌ن.
لیستا ژێدەران:
1 – د وێ سالێ دا چه‌ند خویندكاره‌كێن كورد بۆ جارا ئێكێ هاتنه هنارتن بۆ خواندنا بلند ل ئێكه‌تییا سۆڤیه‌تى ژ وانا: د. عیزه‌دین مسته‌قا ره‌سول، د. كه‌مال مه‌زهه‌ر، د. مارف خه‌زنه‌دار، د. نه‌سرین فه‌خرى،…
2 – الكتاب – حوجره: بۆ دبستانێن ئایینێن مللى یێن ناڤ تاخان دهاته گۆتن.
3 – سه‌رچۆل: په‌یڤه‌ك كوردییه، نیشانا بوون و كاریگه‌رییا زمانێ كوردییه ل به‌غدا.
4 – الكاظمین: الامام موسى الكاظم ئیمامێ حه‌فتێ و ئیمام محمد الجواد ئیمامێ نه‌هێ یێ شیعه مه‌زهه‌بان ل كازمیێ یا به‌غدا و ئیمام عه‌باس كورێ عه‌لى ل كه‌ربه‌لا هاتینه ڤه‌شارتن.
5 – مه‌نده‌لى: سه‌نته‌رێ قه‌زایه‌كا سه‌ر ب پارێزگه‌ها كوت ل ژێرێ به‌غدا، پترییا خه‌لكێ وی كوردێن فه‌یلى بوون، نها ب ره‌نگه‌ك به‌رفره‌هـ هاتییه ب ئه‌ره‌بكرن.
6 – دكتور جه‌عفه‌رى: د. جه‌عفه‌ر محه‌مه‌د كه‌ریم 1910 – 2000، نوژدار و سیاسه‌تمه‌دارێ كورد یه‌ك ژ دامه‌زرێنه‌رێن پارتى دیموكراتى كوردستان.
7 – محه‌مه‌د مه‌هدى البصیر (1895 – 1974) هه‌لبه‌ستڤانه‌كێ ئیراقییه ژ حله، د 15 سالیێ دا رۆناهییا چاڤێن خۆ ژ ده‌ستدایه، ب به‌رده‌وامى ب خواندنێ دایه، دكتورا د ئه‌ده‌بێ فره‌نسی دا دهستڤه ئینایه، كارێ مامۆستایێ كرییه، دیرۆكنڤیس و هه‌لبه‌ستڤان و شانۆ نڤیس بوو.
8 – ئێكه‌تییا قوتابییان: ل ڤێرێ مه‌ره‌ما نڤیسكارى ئێكه‌تییا گشتییا قوتابیێن ئیراقێیه و په‌رتووكا حوه ژى هه‌ر بۆ وێ ئێكه‌تیێ كرییه دیارى.
9 – سیسته‌مێ (بعثات الدراسیة) وى سه‌رده‌مى ل ئیراقێ یێ به‌ربه‌لاڤبوو، سالانه چه‌ند قوتابییه‌ك بۆ خواندنێ ل سه‌ر خه‌رجیێ ده‌وله‌تێ د هنارتنه وه‌لاتێن پێشكه‌تى.
