گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
عه‌بدولخالق سولتان
سەركەڤتنا پرۆسێسا رۆژنامەڤانییێ ل سەر كریارا گەهاندنێ دراوەستیت و دبنەكوكا خۆ دا، ئەڤ پرۆسە ل سەر چار شەنگستەیان دهێتە ئاڤاكرن، ئانكو هەتا پرۆسا گەهاندنێ ب تەمامی بهێتە ئەنجامدان، مەرەم پێ بهێنە گەهاندن، دڤێت چار ئەله‌مێنت تێدا هەبن، ئەوژی: (فرێكەر، نامە، وەرگر، كەنالێن گەهاندنێ)، ئەڤ ئەلەمێنتە بەردەوام دهێنە گوهۆڕین و ل دویڤ مەرەمان دمینن، ئانكو پڕانیا جاران مەرەم فرێكەری ژێدگریت یان شێوازێ نامێ دەستنیشان دكەت، دبیت جۆرێ وەرگری و كەنالێ گەهاندنێ ژی بۆ دیار كەت.
د كریارا راگەهاندنێ دا رێزبەندییا گرنگییا ئەڤان ئەله‌مێنتان هاتییە گوهارتن، هەر قووناغەكا رۆژنامەڤانییێ پویتە پتر دایە ئەلەمێنتەكی، هەروەسا جۆرێن رۆژنامەڤانییێ ژی كارتێكرنا خۆ هەبوویە ل سەر رێزبەندییا گرنگییا ئەڤان ئەلەمێنتان، بۆ نموونە د قووناغا رۆژنامەڤانییا نڤیسكی (چاپەمەنی) دا؛ فرێكەر (رۆژنامەڤان) گرنگترین فاكتەر بوو، ل دەستپێكێ دهات، پاش ئەلەمێنتێن دی د دویڤ دا هاتن، د رۆژنامەڤانییا ئاراستەكری دا نامە (ناڤەرۆكا راگەهاندنێ) ل دەستپێكێ دهێت، پاش ئەلەمێنتێن دی، بەلێ د رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا بۆ گرنگیێ (وەرگر) ل پێشییا ئەلەمێنتێن دی دهێت.
د ئەڤێ ڤەكولینێ دا مە هەولدایە، ئەڤا ل سەری دیار بكەین و ب بەڵگە ب سەلمینین و گرنگییا رۆلێ وەرگری د پرۆسێسا ی ئەلكترونی دا بەرچاڤ بكەین، دێ هەول دەین كارتێكرنا ئەڤێ چەندێ ل سەر پێنگاڤێن چێكرن و دارشتنا هەوال و راپورتان دا دیار بكەن، ئەوێن بۆ رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دهێنە ئامادەكرن و د ناڤ به‌رپەڕێن ئەنترنێتێ و پلاتفورمێن سوشیال میدیایێ دا دهێنە بەلاڤكرن.
رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی چییە؟
چەندین پێناسە بۆ رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی ژ لایێ كەسانێن تایبەتمەند و بسپۆر ڤه د راگەهاندنێ دا هاتینە دانان، هەر چەندە گەلەك زاراڤێن بیانی هەنە دەربڕینێ ژ ئەڤی جۆرێ راگەهاندنێ دكەن مینا: ( on line, Digital, Electronic news paper)(1). لەورا ئەم دێ ئەڤان زاراڤان هەمیان ب ئێك سەمت د ناڤ ڤەكولینا خۆ دا ب كار ئینین، ژبەركو هەمی دەربڕینێ ژ هەمان مەرەم دكەن.
بسپۆران گەلەك پێناسە داناینە، كو دەربڕینێن ژ میدیا ئەلكترونی دكەن، بەلێ پڕانیا وان د نێزیكی هەڤن، ژ وان پێناسەیان «رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی ئەو رۆژنامەیە ئەوا دەست ژ رۆژناما چاپكری ب شێوێ كاغەز بەردای و پەنا بۆ شێوازێ ئەلكترونی بری»(2).
پێناسەیا رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی ل دەڤ (د. نەجوا فەهمی): «ئەو بەلاڤوكێن ئەلكترونینە ئەوێن ب شێوەكێ بەردەوام ل سەر رویدانان دەردكەڤن، ب رێكا كومپیۆتەری دهێنە خواندن، ل سەر تۆرا ئەنترنێتێ دهێنە دیتن». ژ لایێ خۆ ڤە (ره‌زا عه‌بدولواحد ئەمین) ل دۆر پێناسەكرنا رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دبێژیت: «ئالاڤەكە ژ ئالاڤێن مالتیمیدیا، هەوال و راپور و گوتار و هەمی جۆرێن دی یێن راگەهاندنێ ب رێكا تۆرا ئەنترنێتێ تێدا دهێنە بەلاڤكرن، ب كارئینانا تەكنیكێن تایبه‌ت یێن نیشادانا تێكستان و وێنەیان و ڤیدیۆیان و ب رێكا كومپیۆتەران دگەهیتە وەرگری»(3).
ژ پێناسەیێن بۆری دیار دبیت، كو رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دڤێت ب رێكا كومپیۆتەری یان موبایلێ یان تابلێت بیتە وەشاندن، هەمی جۆرێن رۆژنامەڤانییێ (نڤیسكی، دەنگی و دیتنێ) بخۆڤە ڤه‌دگریت، ب رێكا تۆرا ئەنترنێتێ دهێتە بەلاڤكرن و دگەهیتە هەمی جیهانێ.
ل دویڤ ژێدەران دەستپێكا ئەڤی جۆری بۆ سالێن نوتان ژ چەرخێ بیستێ ڤەدگەریت، ئێكەم رۆژنامەیا ئەلكترۆنی ب ناڤێ (Helzen burg de gabled)) ل وەلاتێ سویدێ ل سالا 1990ێ دەركەڤتییە(4).
1 – سالۆخەتێن رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی:
رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی چەندین ساخلەتێن تایبەت بخۆڤه هەنە، ئەڤ ساخلەتە شێوازەكێ تایبەت بۆ ئەڤی جۆرێ رۆژنامەڤانییێ پەیداكرییە و جیاوازییەك د ناڤبەرا وێ و جۆرێن دی یێن رۆژنامەڤانییێ دروستكرییە، گرنگترین ساخلەتێن رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی ئەڤێن ل خوارێ نە:
– كاریگەری: مەرەم ژ ئەڤی زاراڤی ئەوە، كو كارڤەدانا ناڤەرۆكا كارێ راگەهاندنێ یە ل سەر وەرگری، هەر چەوا بیت ئەڤ كارڤەدانە، یا پۆزەتیڤ یان نێگەتیڤ بیت، یا گرنگ ئەوە كارڤەدان هەبیت، ئەڤ ساخلەتە گرنكترین ساخلەتە د رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا هەی، ژبەركۆ وەرگر دشێت ب رێكا ئەڤی ساخلەتی دەربارەی هەر تشتەكێ د سایت و پلاتفورمێن ئەلكترونی دا دهێتە بەلاڤكرن؛ دەربڕینێ ژ دید و بۆچوونێن خۆ بكەت، هه‌روه‌سا دشێت ب رێكا كومێنتا و ئیموجییان دەربڕینێ ژ دیتن و هەستێنن خۆ ب كەت، ل سەر ئەوی هەوالی یان گرافیكی یان ڤیدیۆیا هاتییە پەخشكرن. ب ئەڤێ رێكێ كارڤەدان و كاریگەری دبیتە پیڤەرەكێ گرنگ و مەزن د رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا، ل سەر ئەڤی پیڤەری گرنگییا دەزگەهان دهێتە دیاركرن و دهێنە رێزبەندیكرن(5).
– ب كارئینانا مالتیمیدیا: مەرەم ژ مالتیمیدا ئەوە نە تنێ خۆ ب هیڤییا تێكستەكێ نڤیسكی یان دیدارەكا دەنگی یا تۆماركری یان راپورتەكا ڤیدیۆیی یان گرافیگەكی ڤە بهێلیت، بەلكو میدیا ئەلكترونی ئەڤان جۆران هەمییان ب هەڤرا ددانیتە ل بەر دەستێ وەرگری د ئێك جهـ دا، ئانكو د سایتەكێ ئەلكترونی دا دێ وێنەیان بینی ل گەل تێكستێ نڤیسكی ژی. هەروسا راپورتێن ڤیدیۆیی و ئودیۆیی ژی دێ د گەل دا بینی، زێدەباری كو هندەك جۆرێن دی یێن تایبەت ب رۆژنامەڤانیا ئەلكترونی ڤە هاتینە دروستكرن مینا گرافیك و ڤیدیۆگرافیك، كو ل گەل ناڤەرۆكێ دهێنە بەلاڤكرن. ئەڤ سالوخەتە بۆ ئێكەم جارە دهێتە دیتن د ناڤ ئەڤی جۆرێ رۆژنامەڤانیێ دا(6).
– ئاسانكرنا گەهاندنا پێزانێنان: وەرگر د رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا، دشێت ب ساناهی بگەهیتە ئەرشیفێ ئەوێ رۆژنامێ و هەر بابەتێ تێدا هاتییە بەلاڤكرن جارەكا دوبارە ب زڤڕینیت و مفای ژێ وەربگریت، ئەڤ چەندە گەلەك یا ب زەحمەت بوو د جۆرێن دی یێن راگەهاندنێ دا، وەكی رۆژنامەڤانییا كاغەزێ، كو پێدڤی بوو وەرگر زڤڕیبا بەشێ ئەرشیفی ل بارەگایێ رۆژنامێ و داخوازەكا فەرمی پێشكێشی سەرنڤیسەری كربایە، هەتا شیابایە بگەهیتە بابەتەكی بەری چەند سالان هاتبیتە بەلاڤكرن(7).
– نە یا سنوردارە ب دەمەكی یا جهەكێ ڤەبر ڤه: مەرەم پێ ئەوە بەردەوام هەوال تێدا دهێنە نویكرن و بەلاڤكرن، ب شەڤ و رۆژ، گوتار و راپورت چەند نڤیسینا وێ یا درێژبیت جهێ خۆ هەیە، جهی چ ئاریشە نینن، بەروڤاژی رۆژنامەیا كاغەزی، كو یا سنوردایە ب رووبەرێ هندەك كاغەزان، هەروەسا بەرنامەیێن تلفزیۆن و رادیۆیان ب دەمەكێ دەستنیشانكری ڤە دگرێداینە، ئەڤی سالوخەتی بیاڤەكێ بەردڕیای دایە كارێ رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی، كو بەردەوام كار ب كەت بێ راوەستییان، وەرگر دشێت هەر دەمێ ب گەهیت و حەز ب كەت ب گەهیتە هەوالان و نویترین پێزانینان ل سەر كاودان و رویدانان وەربگریت. هەروەسا ئەڤی ساخلەتی رۆلێ راگەهاندنێ چالاك كرییە و بەرز كرییە، كو رۆژنامەڤان بەردەوام دكاری دابن، هەر رویدانەكا پەیدا دبیت ل هەر دەمەكێ بیت و ل هەر جهەكێ بیت بەلاڤكەن(8).
– پێدانا رەهـ و ریشالێن پێزانینان: رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی رێكێ ددەتە وەرگری كۆ هەمی پێزانین هویربین یێن گرێدایی بابەتی دیار بكەت، ب رێكا چەندین لینك و پەیڤێن گرێدای سایتێن لێگەریانێ، گرێدانەكا موكۆم دروست دكەت ل گەل ژێدەرێن باوەرپێكری یێن تایبەت ب پاشخانەیا هەر بابەتەكێ دهێتە بەلاڤكرن(9).
– هژمارا بینەر و خواندەڤانان دیار دكه‌ت: ئێك ژ ساخلەتێن هەرە گرنگ یێن رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی هەی؛ ئەو ئاماژەنە ئەوێن هژمارا خوینەران و بینەران و بۆچوونێن وان بۆ وەرگری دیار دكەن، ئەڤ سالوخەتە ل دەڤ جۆرێن دی یێن راگەهاندنێ نینە، ئەڤێ یەكێ رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی بەر ب ئاستەكێ دی یێ كارتێكرنێ برییە، ژبەركو ئەڤ چەندە بوویە پیڤەر بۆ دیاركرنا گەلەك لایەنێن ئابۆری وسوسیۆلۆژی و سیاسی یێن وەرگری، زێدەباری كارتێكرنا ناڤەرۆكێ ل سەر كەساتییا وەرگری بەرچاڤ دكەت، هێزا كارتێكرنا ناڤەرۆوكێ ل سەر كومەلگەهێ ددەته دیاركرن(10).
2 – فاكتەرێن گەهاندنێ د رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا:
بسپۆرێن گرێدای كارێ گەهاندنێ و ی پرۆسێسا گەهاندنێ ل سەر چار فاكتەران دراوەستینن: (فرێكەر – نامە – وەرگر- كەنالێ گەهاندنێ)، ئەڤ فاكتەرێن هە، مینا بازنەیێن پێكڤە گرێداینە كار دكەن، هەر لاوازییەك د بازنەیەكی دا دروست ببیت؛ كارتێكرنێ ل سەر پرۆسا گەهاندنێ ب گشتی دكەت(11).
د گەلەك تیۆرێن راگەهاندنێ دا، گرنگی ب فرێكەری دایە، ژ وان زانایێ ئه‌لمانی (كيرت لوین) ئەوێ گرنگییا هنارتنا نامەیێ ب شییان و كەسایەتییا فرێكەری ڤە گرێددەت. ژ بۆ ئەڤێ چەندێ ئەوی تیۆرا دەرگەهڤانێ راگەهاندنێ (الحاجب الاعلامی، Gate keeper) ئەوا ب هویری ل سەر پرۆسا ئامادەكرنا بابەتێن رۆژنامەڤانی راوەستیای و رۆلێ رۆژنامەڤانی وەكو (فرێكەر) د بەرهەمئینانا بابەتێن رۆژنامەڤی دا دیار دكەت، ل دویڤ ئەڤێ تیۆرێ؛ به‌رهەمێن راگەهاندنێ د چەند قووناغان دا دەرباس دبن، كو پێدڤییە بڕیار ل سەر چەوانییا دارێتنا بابەتێ راگەهاندنێ بێتە دان، هەوال د دەمێن بۆری دا تا دگەهشتە بەر دەستێ وەرگری د چەند قووناغان دا دەرباز دبوو، وەكی پێداچوون د ناڤەرۆكێ دا و راسڤەكرنا زمانی و ژێگرتنا مانشێتان، لەورا چەندین كەسان پێكڤە كار ل سەر دكر، تیورا (دەرگەهڤانێ راگەهاندنێ) دبینیت رۆژنامەڤان هەردەم وەكو پارێزەرەكی رەفتارێ ل گەل بابەتێن راگەهاندنێ دكەت، لەورا ل دویڤ ئەڤێ تیۆرێ دڤێت فرێكەری (رۆژنامەڤانی) چەندین ساخلەتێن تایبەت هەبن، دا ب شێت ب دروستی رۆلێ خو گێریت، وەكی هەستكرن ب بەرپرساتییێ بەرامبەر ئەو كارێ بەلاڤ دكەت(12).
هەروەسا نامەیێ (ناڤەرۆكێ) د كریارا راگەهاندنێ دا تایبەتمەندییا خۆ یا هەی، ژبەركو كارێ راگەهاندنێ هەمی دهێتە ئەنجامدان دا (نامە) ب شێوەكێ راست و زەلال ب گەهیتە وەرگری، لەورا رۆژنامەڤان ب هویری ل سەر لایەنێ دارشتنێ یێ بەرهه‌مێن راگەهاندنێ دراوەستن و پێداچوونێن دوبارە تێدا دهێنە كرن داكو ب دروستی مەرەمان بگەهینیت.
نامە ب رێكا بەرچاڤكرنا دو جۆرێن مەرەمان دهێتە گەهاندن، ئەو مەرەمێن سادە، كو ب شێوەكێ رۆهن و ئاشكەرا د بەرهەمێ رۆژنامەڤانی دا دهێتە گەهاندن، مەرەمێن نخافتی یێن ب شێوەكێ نە راسته‌وخۆ و بەرزە دهێتە گەهاندن، جۆرێ ئێكێ پێزانینێن سەرڤە یێن هەوال و رویدانان بخۆڤە دگریت، یێ دویێ مه‌رەمێن كویر و دویر و بەرزە بخۆڤە دگریت، ئەوێن كاریگەرییا خۆ ل سەر دەروون و هزر و هەست و بڕیارێن وەرگری د كەت(13).
هەر نامەیەك تا بگەهیتە وەرگری، دڤێت د كەنالەكێ راگەهاندنێ دا دەرباز بیت، كەنالێن راگەهاندنێ ل دویڤ رێك و ئالاڤێ راگەهاندنێ دهێنە گوهۆڕین، مەرەم ب كەنالێ راگەهاندنێ ئەو شێواز و كەلیشەیە ئەوا نامە تێدا دهێتە دارشتن، وەكی هەوال، گرافیك، راپورت، دیدار، دویڤچون، گوتار، ڤیدیۆگراڤیك، ڤیدیۆ ، پۆتكاست و كورتەفلم(14).
كەنالێن راگەهاندنێ بەردەوام دهێنە گوهۆڕین، ژبەركو ئالاڤێن راگەهاندنێ د وەرارەكا بەردەوام دانە، ژ لایەكێ دیڤە؛ هەر نامەیەك پێدڤی ب كەنالەكێ تایبەتە، تا بگەهیتە جەماوەرێ ئاراستەكری، بۆ نموونە هندەك نامە بۆ زارۆكان دهێنە ئاراستەكرن، دڤێت د كەنالەكێ تایبەت ب زارۆكان ڤە بهێنە گەهاندن، تا بشێت كارتێكرنا خۆ بكەت، هەروەسا نامەیێن ئاراستەكری بۆ ئافرەتان و كرێكاران و گەنجان و خودان پێداویستی یێن تایبەت، د ناڤ رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا ئەڤ كەنالە هەمی هاتینە كۆمكرن، ل بن ناڤێ مالتیمیدیا، كو ناڤەرۆك دهێتە بەلاڤەكرن ب هەر شێوازەكی پێدڤی بیت(15).
(وەرگر) وەك ئامرازەك د كریارا راگەهاندنێ دا، رۆلەكێ سەرەكی دگێریت، ئەگەر وەرگر نەبیت، نامە ناهێتە ئامادەكرن و ئاراستەكرن، لەورا وەرگری هەر ل دەستپێكا كریارا راگەهاندنێ، هەبوونا خۆ بەرجەستەكرییە، فرێكەرێ نامێ ژی هەردەم وەرگری دئینیتە ل بەرچاڤێن خۆ، دەمێ ئامادەكرن و دارشتنا ناڤەرۆكا نامەیا بەرهەمێ راگەهاندنێ، مەرەما مە ب وەرگری ئەو كەسان و لایەنن ئەوێن نامە بۆ دهێنە ئاراستەكرن، د ئەنجام دا كارتێكرن ل سەر وان دهێتە كرن ژ ئالیێن سایكولۆژی و سوسیۆلۆجی و هزری و بیر و باوەران ڤە، ئانكو د رۆژنامەڤانییا تەقلیدی دا (رۆژنامەیا كاغەزی، تلڤزیۆن و رادیۆ) وەرگر مینا ئارمانجەكا دەستنیشانكری بوو، بەرهەم ئاراسته‌ی وی دكرن، ل دویڤ نامەیان وەرگری رەفتار دكرن و بڕیارێن خۆ ددان، لەورا كارتێكرنا نامەیێ ل سەر دیار دبوو، ئەڤ كارڤەدانەیا ل نك وەرگری پەیدا دبوو، جارەكادی دهاتە خواندن ژ لایێ فرێكەران (رۆژنامەڤانان) ڤە و ل دویڤ وان كارڤەدانان گوهۆڕین ل سەر نامەی دكرن ب شێوەكی مەرەمێن نامەیێ ب جهبینیت، ئانكو به‌رهەمێ راگەهاندنێ رۆلەكێ كاریگەر د چێكرنا رایا گشتی دا د ناڤ هەر جڤاكەكی دا هەبوو(16).
لەورا ئێك ژ كارێن هەرە گرنگ، كو كریارا راگەهاندنێ پویتەپێدای ل نك وەرگری؛ چێكرنا باوەرییێ و قەناعەتێ یە، ئانكو دڤێت نامە (ناڤەرۆك) ب شێوەكی بهێتە دارشتن كو قەناعەتێ و باوەرییێ بۆ وەرگری دروست كەت، ل دويڤ بۆچوونا (د. جیهان رشتی) ئەگەر وەرگری قەناعەت ب ناڤەرۆكا بەرهەمی نەبیت، ئەوی بەرهەمی هیچ كارتێكرنا خۆ ل سەر نابیت، لەورا بسپۆر و تایبەتمەندێن راگەهاندنێ گرێدانەكا راسته‌وخۆ د ناڤبەرا راگەهاندنێ و لایەنێن جڤاكی و دەروونی و هزری یێ جەماوەرێ ئاراستەكری ل بەرچاڤ وەردگرن(17).
3 – سەنتەركرنا وەرگری د پرۆسێسا میدیا ئەلكترونی دا:
د ئەڤان سالێن دووماهییێ دا، میدیا ئەلكترونی وەكو شۆرەشەكێ سەرهلدایە، تا ڕادەیەكێ مەزن سەر ژ میدیا تەقلیدیی ستاندییە، د رۆژنامەڤانییا تەقلیدی دا دبیت (نامە) یان (فرێكەر) د پرۆسێسا راگەهاندنێ دا ل پلەیا ئێك دهاتن، ئانكو رۆلێ سەرەكی و هەمی داڤێن ئەڤێ كریارێ د دەستێ فرێكەری (رۆژنامەڤانی) دابوون، رۆژنامەڤانی مینا پارێزەرەكی رەفتار ل گەل نامەیان (ناڤەرۆكان) دكر، كو ب ئەمانەت و وەكخۆ بێی دەستكاری و ب بێلایەنی بگەهینتە وەرگری، ئەڤ چەندە دهاتە ئەنجامدان ژبەركو تنێ وەرگرەكێ نێگەتیڤ یێ بێ دەستهەلات ل وی دەمی هەبوو، ئانكو ب تنێ كارێ وی وەرگرتنا ئەوێ نامەیێ بوو و نە دشییا ل بەرامبەر دەربڕینێ ژ دیتنا خۆ بكەت(18).
بەلێ د میدیا ئەلكترونی دا ئەڤ هاوكێشە هاتە گوهارتن، فرێكەر نەما سەنتەر و كاریگەر، بەلكو وەرگری جهێ وی گرت و بۆ سەنتەرێ پرۆسا راگەهاندنێ، چنكو بۆ وەرگرەكێ ئەرێنی و خودان هەلویست، دشێت دەربڕینێ ژ دید و بۆچوونێن خۆ بكەتو. ب رێكا لایك و كومێنتان؛ دكاریت بڕیاران ب گوهۆڕیت، رەخنێ ل ناڤەرۆكان بگریت، ب خرابی یان ب باشی ل قەلەم بدەت، ب گۆتنەكا دی وەرگر ژ كەڤلوژانكێ بەرێ دەركەڤت كۆ تێدا ببوو ئێخسیرێ فرێكەری و نامەیێ، میدیا ئەلكترونی ب ئەڤێ گوهۆڕینێ وەرچەرخانەك د جیهانا راگەهاندنێ دا پەیداكر، ئەڤ رۆلە كرە د دەستێ وەرگری دا، بێگومان ئەڤێ چەندی ژی ئەگەرێن خۆ هەبووینە، لێ ئەگەرا هەرە گرنگ ئەو بوو دا پتر خۆ نێزیكی جەماوەری بكەت و جارەكا دى سەرنجا وی ب بال خۆڤه راكێشیت، د ئەنجام دا كارتێكرنێ ل سەر بكەت و بخۆڤە گرێدەت.
هەر وەسا د ئەڤێ میدیایێ دا (میدیا ئەلكترونی) شێوازێ كاركرنێ هاتە گوهۆڕین، هندەك رۆلێن نوی دەركەڤتن، ژ وان پرۆسێسا چێكرنا نامەیا راگەهاندنێ (ناڤەرۆك) كو نە هێلا د دەستێ ئێك رۆژنامەڤان دا، بەلكو كۆمەكا كەسانێن بسپۆرن د بیاڤێن جودا دا ب هەڤرا كار دكەن ژ بۆ دەرئێخستنا بەرهەمەكێ رۆژنامەڤانی یێ كاریگەر، كو ل بلاتفورمێن جوداجودا یێن میدیا ئەلكترونی و سوشیال میدیایێ دا ب بهێتە بەلاڤكرن، ل بن سیهوانەیا مالتیمیدیا، ئەڤە هەمی داكو بەرهەمەكێ كارتێكەر پێشكێشی وەرگری بكەن، ناڤەرۆك پتر (ته‌فاعول)ێ ب دەستڤە بینت، ئەڤ چەندە ژی دەملدەست دیار دبیت دەمێ نامە دهێتە بەلاڤكرن، ب رێكا وان ئاماژەیێن وەرگر ل پاش خواندن ودیتنا خۆ دهێلیت، وەكو كومێنت و لایكان ل سەر بابەتێ رۆژنامەڤانی ددەت.
ئەڤی شێوازێ نوی یێ كاركرنا راگەهاندنێ رۆژنامەڤان وەكو تاك ژ پرۆسەیا دروستكرن و ئامادەكرنا ناڤەرۆكێن راگەهاندنێ لادا و دویر كر، د ئەنجام دا بسپۆرێن راگەهاندنێ (مرنا رۆژنامەڤانی) د پرۆسەیا رۆژنامەڤانییا ئەلكترونی دا راگەهاند، ل شوینا وی زاراڤەكێ نوی جهێ خۆ ركوباند، ئەو ژی زاراڤێ (مالتیمیدیا) یە، كو كۆمەكا كەسان پشكدار دبن دئامادەكرنا هەر ناڤەرۆكەكا دهێتە بەلاڤكرن، پەنایێ دبەنە به‌ر رێكن سەردەمیانە بۆ ئەنجامدانا كاری، ب كارئینانا هندەك ئالاڤ و بەرنامەیێن ئەلكتررونی یێن تایبەت(19).
ژێدەر:
- ماجد تربان، 2008، الانترنیت والصحافة الالكترونیة رؤیة مستقبلة، الدار المصریة اللبنانیة، مصر، ص94.
- محی الدین عبدالحمید، 2006، فنون الاعلام وتكنولوجیا الاتصال، مكتبة الانجلو المصریە، القاهرة، ص100.
- بخیت السید، 2000، الصحافة والانترنیت، العربی للنشر والتوزیع، القاهرة، ص209.
- أدیب الشاطری، 2010، تاثیر تكنولوجیا الاتصال علی الانواع الصحفیة، رسالة ماجستیر غیر منشورة، زانكۆیا جزائر، ص13.
- احمد ابراهیم، ، 2008، أثر التفاعلیة فی الصحف الالكترونیة العربیة علی تذكر المعلومات دراسة تجریبیة، نامەیا ماستەرێ، زانكۆیا عین شمس، مصر، ص130.
- ادیب الشاطری، تاثیر تكنولوجیا الاتصال علی الانواع الصحفیة، ص22.
- محمود علم الدین، 2005، تكنولوجیا المعلومات والاتصال ومستقبل صناعة الصحافة، القاهرة، دار السحاب للنشر، ص203.
- ادیب الشاطری، تاثیر تكنولوجیا الاتصال علی الانواع الصحفیة، ص25
- ماجد تربان، 2007، الصحافە الالكترونیە الفلسطینیە دراسە مسحیە، نامەیا دكتورایێ، كومكارا عەرەبی، پەیمانگەها خواندن و ڤەكولینان، بپ233.
- محمد الرفاعی، 2006، استخدام تكنولوجیا الحاسب الالی فی الصحافة العربیة، نامەیا ماستەرێ، زانكۆیا القاهرة، چ510.
- عبدالعزیز شرف، 1977، الاعلام ولغة الحضارة، دار المعارف، مصر، ص16.
- عبدالعزیز شرف، هەمان ژێدەر، بپ28.
- عبدالخالق سلطان، 2023، القصدیة والسیاق فی النصوص الاعلامیة، نامەیا ماستەرێ ، زانكۆیا دهۆك، بپ143.
- نصر الدین لعیاضی، الانواع الصحفیة فی الصحافة الالكترونیة، ص12.
- جیهان رشتی، 1978 ، الاسس العلمیە لنطریات الاعلام، دار الفكر العربی، ص357.
- عبداللطیف حمزە، المدخل فی فن التحریر الصحفی، دار الفكر العربی، ص541.
- جیهان رشتی، الاسس العلمیە لنطریات الاعلام ، ص555.
- عبدالعزیز شرف، الاعلام ولغە الحضارة،ص16.
- نصر الدین لعیاضی، الانواع الصحفیة فی الصحافة الالكترونیة، ص8.
