گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
سەردار هێتوتی
ماستەر ب ئابۆرا وزێ
ئاڤ د نوكە دا، خۆدان پێگەهەكێ مەزنە و ژ بلی رەهەندێن ئابووری، بوویە هەلگرا رەهەندێن سیاسی ژی، ئەو ب بهاترین مادەیە ل سەر عەردی و ژین و ژیار ب وێ ڤە دگرێداینە، ئاڤ خۆدان ڕۆلە د بیاڤێن ساخلەمی و چاندنێ و پیشەسازیێ دا، د رۆژا ئەڤرۆ دا %58 رونشتڤانێن رۆژهەلاتا ناڤین ل ژێر گەفێن كێم ئاڤیێ دانە و حكومەتێن دەڤەرێ دا كو خۆ ژ مەترسیێن كێم ئاڤیێ خلاس بكەن، یا فەرە كو نەهێلن ئاڤا هەی ب هەروە بچیت و دڤێت رێك ب وەلاتان ژی نەهێتە دان ئەو رویبارێن خۆدان پێناسەیێن نێڤدەولەتی وەك رویبارێن خۆ یێن نیشتمانی بكار بینن.
عیراق و د ناڤدا هەرێما كوردستانێ، بەر ب هشكبوونا ژێدەرێن خۆ یێن ئاڤێ دچن، كو ئەو ژی رویبارێن خۆدان پێناسەیێن نێڤدەولەتینە، ئەڤ رویبارە ژ لایێ هەر دو دەولەتێن توركیا و ئیرانێ ب ئەگەرێ چێكرنا گەلەك بەنداڤان، هێدی هێدی هشك دبن. بەنداڤ و گرنگییا وێ د هندێ دایە؛ كو ژ بۆ كۆمكرنا ئاڤێ یان ژی گوهۆڕینا ئاراستێ رویباری، كو ئەو ژی بۆ مەرەمێن چاندنێ و پیشەسازیێ و زێدەكرنا ئاڤا ژێر عەرد دهێتە بكارئینان، هەروەسا ژ مفایێن دیتر یێن بەنداڤان، چێكرنا ئاستەنگانە ل هەمبەری لەهیان و دابەشكرنا ئاڤێ یە بۆ گشت دەڤەرێن وەلاتی و پاراستنا ژێدەرێن سروشتی و ژینگەهپارێزیێ یە.
ئیران و سەرەدەرییا وێ دگەل ئاڤێن نێڤدەولەتی:
هەر دو رویبارێن سیروان و زێیێ بچیك، كو ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ گرێدایی كۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ د ڕژنە ناڤا هەرێما كوردستانێ و عیراقێ، خۆدان باندوورن ل سەر ئاخ و عەرد و مروڤێن ڤی وەلاتی، سەروكانییا رویبارێ سیروان ل زنجیرە چیایێن زاگرۆسە، ئەڤ رویبارە ل پارێزگەها هەڵەبجە د ڕژیتە ناڤا عەردێ كوردستانێ و ل باشوورێ بەغدا د ڕژیتە ناڤا ئاڤا دیجلە، 70% ژ ئاڤا رویبارێ سیروان ل چیایێن گرێدای رۆژهەلاتێ كوردستانێ و ئیرانێ یە، خۆدان پێگەهەكێ مەزن یێ ئابووری یە بۆ هەرێما كوردستانێ، چونكی هەر دو بەنداڤێن دەربەندیخان و حەمرین ل سەر ڤێ ئاڤێ هاتینە چێكرن، به‌لێ ئیرانێ زێدەتر ژ عیراقێ كار ل سەر ئاڤا ڤی رویباری كرییە و بەنداڤێت زێدەتر ل سەر ڤی رویباری ئاڤاكرینە، كو ئەو ژی ئەڤەنە:
بەنداڤا ئازادی: ئەڤ بەنداڤە ل باكوورێ پارێزگەها كرماشانە ل سەر رویبارێ زمكان هاتییە ئاڤاكرن، كو لقەكا رویبارێ سیروانە و شیانێن كۆمكرنا 70 ملیۆن مەترێن چارگۆشە یێن ئاڤێ هەنە.
بەنداڤا جافا: ئەڤ بەنداڤە ژی ل سەر ئێك ژ لقێن رویبارێ سیروان هاتییە ئاڤاكرن و د شیان دایە 350 ملیۆن مەترێن چارگۆشە ژ ئاڤێ كۆمڤە دكەت.
بەنداڤا داریان: ئەڤ بەنداڤە ژی خۆدان كاریگەرییەكا زۆرە ل سەر هەر دو پارێزگەهێن سلێمانیێ و هەڵەبجە.
تونێلا زاگرۆس: ئەڤ تۆنێلە مەزنترین تونێلا ڤەگوهاستنا ئاڤێ یە ل ئیرانێ، درێژاهییا 49 كیلۆمەترن و ل ساڵا 2004ز كار ل سەر هاتییەكرن و ب رێكا ڤێ تۆنێلێ نێزیكی 900 ملیۆن مەترێن چارگۆشە ئاڤ ل بەنداڤا داریان بۆ دەشتا زەهاو دهێتە ڤەگوهاستن.
بەنداڤا كولەسە: ئەڤ بەنداڤە ل سەر ئاڤا رویبارێ زێیێ بچویك هاتیە ئاڤاكرن ل باژێرێ سەردەشت یێ رۆژهەلاتێ كوردستانێ و ب ئەگەرێ ڤێ بەنداڤێ دەڤەرێن گرێدای قەلادزێ و پشدەر ل باشوورێ كوردستانێ دێ تووشی قەیرانا كێم ئاڤیێ بن ژ بۆ مەرەمێن چاندنێ.
ژ بۆ دەربازبوونا قەیرانا كێم ئاڤیێ، ژ مێژە وەرە كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ب پلانێن خۆ یێ كاری ل سەر ئاڤا رویبارێ سیروان و زێیێ بچویك دكه‌ن و دخوازیت ئاستێ ڤێ مەترسیێ ل سەر ئاخ و وەلاتێ خۆ كێم كەت، چونكی دیارە د دەمێن بووری دا دەریاچەیا ئورمیێ تووشی كێم ئاڤیێ بوویە و ئەڤ دەریاچەیە نێزیكبوویە ژ هشكبوون و مرنا خۆ.
توركیا و پلانێن وێ بۆ ئاڤا هەر دو رویبارێن دیجلە و فورات
توركیا ژ وان وەلاتانە، كو شیایە ب پلانێن خۆ یێن درێژخایەن، هەرێما كوردستانێ و عیراقێ بەر ب هشكبوونێ ببەت، د ساڵێن هەفتیان دا ل چەرخێ بۆری، ب رێكا پرۆژێ باشوورێ رۆژهەلاتێ ئەنادولێ، كو بەرنیاسە ب پرۆژێ (گاپ) ئەو ژی ب رێكا ئاڤاكرنا چەندین بەنداڤا و تونێلێن ڤەگوهاستنا ئاڤێ، ئاستێ هەر دو رویبارێت فورات و دیجلە كێم كەت.
پرۆژێ گاپ ژ 22 بەنداڤێن مەزن و 19 وێستگەهێن هایدرۆكارەبێ و 2 تۆنێلێن ئاڤدانێ پێكدهێت و مەره‌مێن بەرفرەهـ توركیا ژ ڤی پرۆژە هەنە، كو ئەو ژی ژ بۆ مەرەمێن ئاڤدان و چاندنێ و كارەبایێ و توریزمێ و ژێرخانا ئابووری بكار دئینیت. ئەڤ پرۆژە ب رێژەیا 80% ئاڤا فورات و 20% ئاڤا دیجلە بكاردئینیت و نێزیكی 10% یا عەردێ توركیا و باكوورێ كوردستانێ بخۆڤە دگریت.
بەنداڤا ئیلیسوی، ب تنێ 36% یا ئاڤا رویبارێ دیجلە عومبار دكەت، پرۆژی گاپ بوویە ئەگەر عیراق بەر ب هشكبوون و بیابانی بوونێ بچیت و ئێدی دەریاچكەیێن عیراقێ نێزیكن ژ هشكبوونێ و ئاڤا پێدڤی د نوكە دا بۆ چاندنێ و د پاشەرۆژێ دا، بۆ ڤەخارنێ وەك پێدڤی ل بەر دەست نابیت،
ل گەل تمامبوونا ڤی پرۆژەی، عیراق ب پلان دێ روی ب روی قەیرانا تۆزبارینێ ژی بیت ل گەل ئاڤاكرنا بەنداڤا ئەلجەزرە رێژه‌یا عیراقێ یا هەر دو ئاڤێن دیجلە و فورات ب رێژەیا 68% ژ لایێ توركیاڤە دهێـتە كێمكرن.
مەرەمێن سیاسی یێن توركیا ژ ئاڤاكرنا
پرۆژێ گاپ
توركیا ب رێكا ئاڤا هەر دو رویبارێن دیجلە و فورات شیایە ببیتە خۆدان پێگەهەكێ باش ل دەڤەرێ و شیایە زال بیت ب سەر هەر دو وەلاتێن عیراق و سووریێ ب هەرێما كوردستانێ ژی، ب رێكا گەفێن بەردەوام ل سەر سووریا، ئەڤی وەلاتی چەندین جاران ئاڤا رویبارێ فورات كێمكرییە و شیایە مەرەمێن خۆ ل سووریێ بجهـ بینیت. هەروەسا ب رێگا گەفێن بەردەوام یێن كێمكرنا ئاڤا دیجلەى، مەرەمێن خۆ ل عیراقێ ژی بنەجهـ بكەت، چونكی توركی د وێ باوەرێ دایە، كو ئاڤا هەر دو رویبارێن دیجلە و فورات خۆدان پێناسەیەكا نیشتمانی نە و چ گرێدانەك ب نێڤدەولەتیبوونێ ڤە نینە و چاوا توركیا بخوازیت، دێ وەسا سەرەدەریێ ب وان ئاڤا كەت، لەوما ل گورەی وان داتایێن كو هەی ب ئەگەرێ پرۆژەیێن توركیا ل سەر ئاڤا دیجلە و زێیێ مەزن، 4 ملیار مەترێن سێگۆشە ئاڤا ڤان هەر دو رویباران كێمبوویە، كو ئەو ژی 3.5 ملیار مەترێن سێگۆشە یێن دیجلە و 0.5 ملیار مەترێن سێگۆشە یێن ئاڤا زێیێ مەزنن.
پێدڤییە هەرێما كوردستانێ و عیراق چ بكەن!!
ژ بۆ دەربازبوون و زاڵبوون ل سەر هشكەساڵیێ و گەفێن بەردەوام یێن توركیا و ئیرانێ، یا فەرە ب پلانێن درێژخایەن و ژ بۆ قورتالبوونا هەرێما كوردستانێ و عیراقێ، هەر دو حكومەت كار ل سەر ئاڤاكرنا بەنداڤان بكەن و ئاڤا عیراقێ ژ نەمانێ و هشكەساڵیێ قورتال بكەن.
هەر چەندە ساڵانە ل هەرێما كوردستانێ بارانەكا باش دباریت، به‌لێ ژ بەر نەبوونا بەنداڤێن عمباركرنا ئاڤێ، هەمی ئاڤا بارانێ ب هەروەیی دچیت و نەشێن د بیاڤێن چاندنێ و كارەبێ دا بكاربینن و د دەمەكێ هەرە نێزیك دا دێ بنە ئێخسیری سیاسەتێن ئیران و توركیا.
