گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
ئامادەکرن و وەرگێڕان: شەمال ئاکرەیی
گۆڤارا مەتین، د هەژمارێن خۆ یێن بهێت دا، زنجیرەیەکا پەرتووکێن گرنگ و ناڤدار ب رەنگەکێ کورتکری، دێ بۆ خواندەڤانێن خۆ بەرچاڤ کەت.. هیڤیدارین ئەڤ گۆشەیێ هەیڤانە، ببیتە جهێ مفای بۆ خواندەڤانێن مەتین یێن هێژا، داکو ببیتە هاندانەک و خەلکێ مە پتر بەر ب خواندنا پەرتووکانڤە بچیت.
رۆمانا پێل (The Waves) یا نڤیسەرا بەریتانی ڤێرجینیا وۆلف Virginia Woolf، کو ل سالا ١٩٣١ێ بەلاڤبووی. هەتا نوکە گەلەک جاران هاتییە چاپکرن و ب سەدان تیز و نامەو ڤەکۆلینێن ئەکادیمی ل سەر هاتیینە نڤیسین. رۆمانا پێل دهێتە هەژمارتن ئێک ژ شاکارێن ئەدەبێ نووخواز، کو پەخشانا هەلبەستکی ل گەل ئەزموونگەرییا ئەدەبی تێکهەل دکەت. ئەڤ رۆمانە ژیننیگارا شەش کەسایەتییێن سەرەکی ل سەر شێوازێ زنجیرەیەکا مۆنۆلۆگێن ناڤخۆیی ڤەدگێڕیت. ئەڤ مۆنۆلۆگە ب رەنگەکی هاتینە دارێشتن، کو هزر و دەنگێن وان کەسایەتییان د گەشتەکا پێکهاتی ژ قووناغێن ژییێ مرۆڤی دا (زارۆکینی، گەنجاتی، پێگەهشتن و مرنێ) تێکهەل دبن.
رۆمان کرارەکا یانکو (حبکە)یەکا کلاسیک تێدا نینە، بەلکو کۆمەکا تێڕامانێن کویر ل دۆر دەمی، ناسنامێ و هەڤبەندییێن مرۆڤایەتی ب شێوەیێ ڤەگێڕانەکا نموونەیی پێشکەش دکەت. ئەو پێلێن گەلەک د پەسنکرنێ دا دوبارە دبن، نوینەراتییا پاشخانەیەکا چەڤەنگی بۆ سروشتێ ژیانێ، کو هەرتم د گوهۆڕینی دایە دکەن.
ئەڤ رۆمانە نە ب تنێ کارەکێ ئەدەبی یێ جودایە، بەلکو دیتنەڤەکا فەلسەفی و دەروونی یە بۆ هەبوونا مرۆڤی. تێدا هزرێن نەپەن و ناڤخۆیی یێن کەسایەتیێن رۆمانێ یانکو کارێکتەران ل گەل هەست و نەستێن هەلبەستکی یێن کویر ب رێکا دیالۆگێن کلاسیک و کرارەکا ئێکسەر تەڤلیهەڤ دبن.
هەر کەسایەتییەکا رۆمانێ، نوینەراتییا دیتنەکا جودا بۆ ژیانێ دکەت، ئەڤ چەندە سەبارەت ب ئەزموونگەرییا مرۆڤی ب رەنگەکێ گشتی، رۆمانێ دکەتە د بازنەیەکێ تێڕامانا جڤاکی دا.
کەسایەتیێن سەرەکی، ململانێ ل سەر ناسنامەیا تاکەکەسی و هەڤبەندییا ل گەل هەڤدو دکەن و ب ڤی رەنگی:
– بێرناردBernard : نڤیسەر و هزرمەندە، کو ل دویڤ رامان و چیرۆکان دگەڕێت.
– سۆزان Susan: ژنەکا گوندییە، کو رامانا ژیانێ د سروشت و خێزانی دا دبینیت.
– رۆدا Rhoda: کەسایەتییەکا گەلەک لاوازە، کو ئاریشەیا هەستکرنێ ب ڤەدەربوون و ترسی هەیە.
– نیڤیل Neville: هەلبەستڤانەکێ هەڤرەگەزبازە، کو ل ئەڤینییەکا نموونەیی دگەڕیت.
– جێینی Jinny: کچەکا گەنجە، کو شەیدایا جوانی ومۆدەیانە.
– لویس Louis: زەڵامەکە، کو ئاریشەیا هاڤیبوونو ژییاتیێ هەیە چونکی نە خەلکی رەسەنی بەریتانیا یە.
رۆمان ب سەر (٩) نەهـ چاپتەران هاتییە پارڤەکرن، هەر چاپتەرەک قووناغەکا ژیانێ یە ژ زارۆکینیێ دەستپێدەکت هەتا د گەهیتە سنێلەیێ و پێگەهشتنێ و پیریێ. د ڤان چاپتەران دا، وولف پەسنەکا هەلبەستکی ددەتە لڤینا پێلێن دەریای ل دەمێ رۆژهەلاتنێ و ئاڤابوونێ، ئەڤ چەندە خوازە و میتافۆرە بۆ خولا ژیانێ و دەمی.
خالێن سەرەکی یێن رۆمانا (پێل) بەرچاڤ دکەت:
– ناسنامەیا تاکی و کۆمێ: هەر کەسایەتییەکا د رۆمانی دا، بزاڤا هندێ دکەت داکو د چارچویڤێ هەڤبەندیێن خۆ دا ل گەل یێن دی، خۆ ناس بکەت.
– بوورینا دەمی: رۆمان سەرەدەریێ ل گەل دەمی دکەت وەکو پیڤاژوویەکا بەردەوام د گوهۆڕینێ دا و کاریگەریێ ل سەر کەسایەتییان دا دکەت.
– گۆشەگیری و هەڤبەندی: رۆمان دیار دکەت کا چەوا کەسایەتی، ل سەر ژ نزیکبوونا وان یا سەرڤەیی ل گەل هەڤدو، د جیهانێن خۆ یێن ناڤخۆیی دا دۆرپێچکری د مینن.
چەڤەنگ د ڤێ رۆمانێ دا:
– پێل: سیمبۆل یانکو چەڤەنگێ ئەوی سروشتێ هەرتم د گوهۆڕینی دایە، دیسان ئاماژەیە بۆ خۆلا ژیانێ، ژ دایکبوونێ هەتا مرنێ.
– رۆژ: رەنگڤەدانە بۆ دەربازبوونا دەمی، ژ ئەلندێ (زارۆکینی) هەتا ئاڤابوونێ (پیربوون).
گرنگییا رۆمانێ:
رۆمانا پێل، دهێتە هەژمارتن وەکو گرنگترین کارێن ڤێرجینیا وولف، چونکی هەموو رێبازێن کلاسیک یێن ڤەگێڕانێ دشکینیت و شێوازەکێ هەلبەستکی بکار دئینیت داکو بچینتە د ناڤ کویراتییا ناخێ مرۆڤی دا. پێل کارەکێ فەلسەفی یە ژ چیرۆکا ترادیسیۆنال و بەربەڵاڤ دەردکەڤیت داکو بەحسی ئەزموونەکا مرۆڤایەتی یا گشتگیر بکەت.
کەسایەتییەکا دی ژی بناڤێ (پێرسیڤال Percival) د رۆمانێ دا هەیە، هەرچەندە مە ب رەنگەکێ ئێکسەر گوهـ ژ دەنگێ وی نابیت چونکی ئامادەبوونا ڤێ کەسایەتیێ و مرنا وی د رویدانەکێ دا، گەلەک یا ب لەز و زوییە، بەلێ ڤی کەسایەتیێ کاریگەرییەکا ب هێز هەیە ل سەر هەموو کەسایەتیێن دی.
رۆمان، ب داهێنانەکا جودا و ب تەکنیکەکا نوی هاتییە نڤیسین، کو رەوت یانکو باسکێ هشیاریێ و شییانا وی بۆ ئەفراندنا دەنگان بۆ هەر کەسایەتییەکا رۆمانێ ب جوانی ددەتە خۆیاکرن و ئەڤ چەندە ل وی سەردەمی کارەکێ زێدە نویخاز بوویە.
شرۆڤەکرنا رۆمانێ:
1 – هەر شەش کەسایەتیێن رۆمانێ و رۆلێن وان یێن چەڤەنگی
هەر کەسایەتییەک، نوینەراتییا ئالیێ دەروونێ مرۆڤی دکەت، هەر وەکو هەموو کەسایەتی پارچەیێن ئێک مرۆڤ بن:
– بێرنارد: وەک ڤەگێڕ و لێگەڕێ رامانێ یە ب رێکا پەیڤ و چیرۆکان.
– سۆزان: وەک هەڤبەندا سروشتی و دایکینیێ و دلسۆزیێ یە د ژیانا گوند و گوندەواریێ دا.
– رۆدا: رەنگڤەدانا ئالیێ سۆز و تنگژینێ یە، کو هەردەم ل ئەڤینێ دگەڕێت.
– نیڤیل: کەسایەتییەکێ هەلبەستڤانە، نوینەراتییا ڤەدەربوون ولێگەڕیانێ یە ل جوانییا نموونەیی.
– جێینی: نوینەراتییا رندی و جوانییا سەرڤەیی یە، کو هەردەم دویف سیما یێن ژ دەڤە دگەڕێت.
– لویس: وەک کەسەکێ هاڤیبوویی و دودل، کو ژ هەبوونا خۆ یێ بێزار د رۆمانی دا خۆیا دبیت.
2 – مرن وەکو هەبوونەکا مسۆگەر
مرنا (پێرسیڤال)ی. تەوەرێ سۆزێ یە د رۆمانێ دا. مرنا وی نە ب تنێ رویدانەکا دلتەزینە بەلکو بیرهاتنە ب لاوازییا ژیانێ و باندۆرا ژ دەستدانێ (مرنێ) ل سەر یێن دی.
3 – شیوازی ڤەگێڕانێ
– باسکێ هشیاریێ: رۆمان هەموو، سەر مونۆلۆگا ناڤخۆیی یا کەسایەتییان رادوەستیت، کو خواندەڤانی پاڵددەت داکو ب کویری بچیتە د ناڤ هزر و هەستێن وان دا.
– دوبارەبوون و ریتم: پێل، وەکوو چەڤەنگێن خۆلا ژیانێ و مرنێ و نویبوونەڤێ هاتینە بکارئینان، سالۆخدانا دوبارە و چەند بارەکری یا سروشتی، هەستێ بەردەوامبوونێ بهێز دکەت.
4 – تەوەرێن سەرەکی
– ناسنامە و ناخ: رۆمان بەحسی لێگەڕیانێ ژ ناخی دکەت، کا چەوا ناسنامە ل گەل بوورینا دەمی دهێنە گوهۆڕێن.
– دەم: رۆمان سروشتێ گوهۆڕینا دەمی و کاریگەرییا وی ل سەر کەسایەتییان ب رەنگەکێ بەرچاڤ دیار دکەت.
– ڤەدەربوون و هەڤدەندی: زێدەباری کو کەسایەتیێن رۆمانێ د هەڤگرتینە، بەلێ د هەمان دەم دا هەر ئێک یێ ڤەدەرە و د گۆشەگیرییەکا ناڤخۆیی یا کویر دا دژیت.
نامەیێن فەلسەفی یێن ڤێ رۆمانێ
– ئەزموونا مرۆڤایەتی یا هەڤپشک: زێدەباری کەسایەتیێن جودا، بەلێ هەموویان هەمان ئاڵنگاریێن هەبوونێ هەنە.
– زمان وەکوو رێکا دەربڕینێ: پەیڤان شییانا گرتەکرننا گاڤێن کو دەرباز دبن هەیە و رامانێ ژێڕا دپەخشن.
– رێک ژ گۆهۆڕینان ناهێتە گرتن: رۆمان بەحسی وان گوهۆڕین و خۆگونجادنان دکەت، کو ل گەل بۆیەران د کەسایەتییا دا دروست دبن و کەس نەشیت رێگریێ لێ بکەت.
ڤەڕێژا رۆمانێ
رۆمانا (پێل) نە ب تنێ کارەکێ ئەدەبی، بەلکو ئەزموونەکا فەلسەفی و هەلبەستکییە سەرەدەریێ ل گەل کویراتییا ناخێ مرۆڤی دکەت. پێل گەشتەکە ل گەل دەمی و گوهۆڕینێن ژیانێ ب رێکا شەش زوومێن دەنگدارێن د ناڤ ئێکڕا، کو خواندەڤانەکێ ب هەدار و خۆدان تێڕامان پێدڤێت داکو ژ نامەیێن رۆمانێ یێن کویر بگەهیت..
ئەگەر تو گرنگیێ ب کارێن ئەدەبی یێن ب شێویەکێ داهێنەرانە دەربڕینێ ژ هزر و هەستان دکەن، دڤێت تو رۆمانا (پێل) بخوینی داکو ئەزموونەکا نموونەیی و جودا ببینی. ل دویماهیێ ڤێرجینیا وولف خواندەڤانی ب دیتنەکا نوی بۆ ژیان و هەبوونێ پاداشت دکەت.
