گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
به‌رهه‌ڤكرن: مه‌تين
وه‌لاتێ مه‌زۆبۆتامیا، ده‌ڤه‌ره‌كا مه‌زن بخوڤه ڤه‌دگریت، ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ هه‌مى پێدڤییێ، ژیانێ ژ گژوگیایى و ئاڤێ و كونجێن خۆ پارازتنێ یێن خوه‌زایى هه‌نه، به‌ڵگه‌یێن دیرۆكى دسه‌لمینن، كو 12000 سالا به‌رى زایینێ، پلێن گه‌رمایێ ل ده‌ڤه‌رێ بلند بوون و پاشى بارانێن بۆش بارین. ب نیزیكبوونا 9000 ب. زا. دارێن به‌ڕویێ و فسته‌ق ل چیایێن زاگرۆس شوینبوون.
كوردستانێ ژى تایبه‌تمه‌ندییا خو هه‌یه چونكى ئێكه‌مین رویدانا دیرۆكى كو روویێ جیهانێ گوهاڕتى ل دویڤ ڤه‌دیتنێن به‌رده‌ست، ئێكه‌مین (تدجین) یا گیانه‌وه‌را و گژوگیایى ل كورستانێ روىد ایه، ل سه‌ر ڤى بنیاتێ هه‌مى شارستانى هاتنه ئاڤاكرن ژ گوند و باژێڕ و مله‌ت و ئمپراتۆرى و نڤیسین و ئه‌ده‌بیات و میتۆلۆژى و قانوون و زانست. ئه‌ڤێ هه‌ڕكى لگه‌ل شارستانییا مصرێ دكر. كارتێكرنا ئه‌ڤێ گوهۆڕینێ به‌ربه‌لاڤ بوو ل وه‌لاتێن هندێ و یۆنان و رۆما. هه‌روه‌سا مشه‌ختبوونێ ده‌ست پێكر به‌ر ب چیایێن زاگرۆسێ.
ئیكه‌مین گوندێن كو ڤه‌كولینا شینواران لێ هاتییه كرن، گوندێ (بیسانه سۆر) بوو لده‌ڤه‌را شاره‌زوورێ، ژ لایێ كۆمه‌كا زانایێن ئه‌لمانى ڤه، كو دده‌ته دیاركرن مروڤ ب گوهۆڕینا قووناغا نێچیرێ به‌ر ب قووناغا چاندنێ ڤه برینه و ژیانا وان ئێمناهى بخۆڤه دیتییه. ئه‌ڤ گونده نیزیكى 500 هه‌تا هزار سالا ژ گوندێ (چه‌رمۆ) ئه‌وێ دكه‌ڤیته ده‌ڤه‌را چه‌مچه‌ماڵ كه‌ڤنتره كو دزڤریته به‌رى 7090 سالان به‌رى زایینێ، هه‌روه‌سا گوندێ (نه‌مریكێ) كود كه‌ڤیته پارێزگه‌ها دهۆكێ ل رۆژئاڤایا ناحیا فه‌یدیێ، دیرۆكا وێ دزڤریته به‌رى 9000 سالان به‌رى زایینێ، ل ڤى گوندی هاتییه دیار كرن، كو چاندنێ لێ ده‌ست پێكرییه و ئامانێن فوخارى دروست كرینه بۆ پێدڤیێن خو. هه‌روه‌سا وێنێ سه‌رێ ته‌یره‌كى لێ هاته دیتن ژ به‌رى هاتییه نكراندن.
