گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
بەرهەڤکرن: مەتین
ساڵا نوی، هەلکەفتەکا جیهانی و پڕى ڕامانە و هەر ساڵ ب جۆش و خرۆشەکا تایبەت د ناڤ چاند و وەلاتێن جودا دا دهێتە پیرۆز کرن. لێ فەلسەفەیا ل پشت ڤێ هەلکەفتێ چییە؟ بۆچی مروڤ ژ بۆ دەربازبوونا ساڵەکێ بۆ ساڵەکا هندە ب گرنگ دبینن؟ بۆ بەرسڤدانا ڤان پرسیاران، دڤێت ئەم ل دیرۆک، ڕامان و کارتێکرنێن کویر یێن ڤێ جەژنێ د ژیانا مروڤان دا تەماشە بکەین.
دیرۆکا دەستپێکا ساڵا نوی
جەژنێن ساڵا نوی، خودان دیرۆکەکا چەند هزار ساڵییە و د چاندێن جودا دا ب شێوەیێن جودا هاتینە پیرۆز کرن. ئێکەم بەلگەیێن پیرۆزکرنا ساڵا نوی بۆ ٤٠٠٠ ساڵا بەری نها ل بابلا کەڤن ڤەدگەڕن. بابليیان ساڵا نوی د هەڤبەندیيا بهارێ دا پیرۆز دکر، کو دەمێ چاندنا بەرهەمان و ژنوی ئافراندنا سروشتێ بوو. ئەڤ جەژنا کو ناڤێ وێ (ئاکیتوو) بوو، نیشانەکا ژ دایکبوونا دووبارە یا سروشتێ و سیستەما جیهانێ بوو.
د رۆما کەڤن دا، ساڵا نوی ل دەستپێکا مەها ئادارێ دا دەست پێ دکر، لێ د ساڵا ٤٦ێ بەری زایینێ دا، (جولیۆس سیزار) ساڵناما جولیانی پێشکێش کر و ئێکێ کانوینا دويێ وەک دەستپێکا ساڵا نوی دیار کر. ئەڤ هەلبژارتنە ل سەر مەزناهیيا (جانۆس)، خودایێ دوڕوی د ئەفسانەیێن ڕۆمانی دا بوو، کو یەک ژ ڕۆیێن وی ل پاشەڕۆژێ دنێڕی و یێ دی ل ڕابردويی.
نەورۆز ل جەم کوردان، پەیوەندیيەکا تایبەت هەیە ب چیرۆکا کاوەیێ ئاسنگەر ، کو سەرهلدانەکێ ل دژی زۆلم و زۆرداریێ پێک ئینا. ئەڤ چیڕۆکە بوویە سیمبۆلەک ژ بۆ تێکوشین و ئازادیخوازیيا کوردان. هەر ساڵ ل ٢١ێ ئادارێ، کورد ڤێ جەژنێ پیرۆز دکەن و ب ئاگرهەلکرنێ ڤە گرێ ددەن.
ل چینێ، ساڵا نوو یا هەیڤی ل دویڤ ساڵاما چینی دگوهۆڕیت و یەک ژ مەزنترین و رەنگینترین جەژنێن جیهانێیە.
فەلسەفا ساڵا نوی
ساڵا نوی پتر ژ رویدانەکا ساڵنامەیێ یە؛ ئەڤ جەژن رەنگڤەدانا پێدڤیێن مروڤییە بو ڕامان و هیڤییێ. دەربازبوون ژ ساڵەکێ بو ساڵەکا دی دەرفەتەکێ پێشکێش دکەت بۆ هزرکرن ل سەر رابردویێ و پلاندانان بۆ داهاتوویێ. ئەڤ هەلکەفتە نیشانا زڤڕینا بەردەوام یا ژیانێیە، کو هەردەم ل گەل هیڤییا گوهۆڕین و باشتربوونێ یا هەڤڕێیە.
نویبوون، د فەلسەفا ساڵا نوی دا، ب واتەیا رزگاربوونە ژ رابردویێن تاڵ و ب زەحمەت. مروڤ مفای ژ ئەڤێ دەرفەتێ وەردگرن دا ب هێزەکا نوی ل پاشەڕۆژێ بنێڕن. ئەڤێ چەندێ ژی رەه و ریشالێن خو د باوەريیێن کەڤن دا هەیە، کو گوهۆڕینا ساڵێ، جۆرەکێ پاقژکرنا گیانییە و دەستپێکەکا نوویە.
رێورەسم و نیشان
هەر چاندەکی رێورەسم و نیشانێن تایبەت یێن خۆ بۆ ساڵا نوی هەنە. ل گەلەک جهێن جیهانێ، رێورەسمێن ساڵا نوی ل گەل ئاگرڤەژانکێ یێن هەڤڕێنە، کو نیشانا رووناهی و دویرکەفتن ژ تاریێ یە. ل چینێ، بکارئینانا رەنگێ سۆر د خەملاندن و جلکان دا نیشانا بەختەوەری و دویرکەفتنە ژ خرابيیان. ل کوردستانێ ژی شەڤا نەورۆزێ ل سەر چیا و گران ئاگر دهێنە هەلکرن، ژن و مێر و زاڕۆک هەمی جلکێن رەنگین ل بهرخۆ دکەن و گوڤەند و دیلان دهێنە کرن.
یەک ژ فەلسەفەیێن دی یێن ساڵا نوی، کۆمبوونا مالبات و جڤاکانە. ئەڤ بوونە دەرفەتەکە بو بهێزکرنا پەیوەندیێن مروڤایەتی و نویکرنا پەیوەندیيان.
ساڵا نوی و بڕیارێن نوی
یەک ژ تایبەتمەندیێن بەرچاڤ یێن ساڵا نوی، بڕیارێن نوی یان هەمان New Year›s Resolutionsـە. مروڤ ب دەستپێکرنا ساڵێ، ئارمانج و پلانان دیار دکەن، کو نیشانا هەولدانا وانە بۆ باشترکرنا ژیانا خو. ئەڤ بڕیارە رەنگڤەدانا هیڤییانە بۆ گوهۆڕینێ و ئیرادەیە بۆ گەهشتنا ئارمانجێن نوی.
ئەنجام
فەلسەفا ساڵا نوی تشتەکە د سەر گوهۆڕینەکا سادە یا ساڵنامەیێ دا. ئەڤ رویدانە نیشانەکە ژ زڤڕینێن ژیانێ، هیڤی بۆ داهاتوویێ و ژنوی ئافراندنا خۆ. ل درێژاهیيا دیرۆکێ دا، مروڤان هەردەم مفا ژ ئەڤێ هەلکەفتێ وەرگرتيیە بۆ ڤەکۆلینا رابردویى، دانانا ئارمانجێن نوی، پیرۆزکرنا یەکگرتن و هەڤپشتیيێ.
ساڵا نوی دەرفەتەکە بۆ ڕامانێ، دەستپێکەکا نوی و پەیوەنديیەکا دووبارە ل گەل بەهایێن مروڤایەتی و چاندی. ئەڤ جەژنا جیهانی، بیرئینانەکە، کو هەتا د ناڤ زەحمەتیيان دا ژی، هەردەم دەمەک هەیە بۆ هیڤی و دەستپێکەکا نوو.
ژێدهر:
1.https://www.simpletoremember.com/articles/a/newyearshistory/
- https://en.wikipedia.org/wiki/Julian_calendar
- https://en.wikipedia.org/wiki/Janus
