گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
ئیسماعیل بادی
ل بیرهاتنا 125 ساڵییا دەرکەفتنا ئێکەمین رۆژنامەیا کوردى، ب ڤێ هەلکەفتێ دێ بەرپەڕێن بەڵاڤۆکەکێ ڤەدەین کو ب زمانێ عەرەبى و کوردى ژ لایێ پشکا ڕاگەهاندنێ ل مەکتەبا سیاسییا پارتى دیموکراتى کوردستان ڤە دهاتە بەلاڤکرن. ئەوژى بەڵاڤۆکا (أخبار کردستان)ە. بۆ جارا ئێکێ، هژمارا وێ یا (1) ئیکێ ل رۆژا (1) تەمووزا ساڵا 1969ێ ب زمانێ عەرەبى؛ ب (8) هەشت لاپەڕان دەرکەفت، نیڤ هەیڤانە بوویە ب قەبارێ A4، یا تایبەت بوویە ب تۆمارکرن و بەلاڤکرنا چالاکییێن لەشکرى، پێشمەرگەیێن رێکخراو و لیژنەیێن سەر ب پارتى دیمۆکراتى کوردستان ڤە. وەسا دیارە کو ئەڤە خۆلا وێ یا ئێکێ بوویە، هژمارا وێ ئێکێ ب (PDF) هەیە*.
مخابن ل بەر چاڤێ مە نەکەفتییە کو ئەڤ بەڵاڤۆکە هاتبیتە نیاسین، هەروەسا پێزانینێن دروست نینن کا کى بوون تێدا کار دکر؟ چەند هژمار ژێ دەرکەفتى نە؟ هەتا کەنگى یا بەردەوام بوو؟ کى بووینە شەهسوارێن تایپ و دیزاین و چاپ دکر؟ مخابن ئەڤ بەڵاڤۆکە ژى وەکى گەلەکێن دیتر د تاریاتییێ و بەرزەبوونێ دا مایە..!!
کۆمەکا بەڵاڤۆکان ب ناڤێ (أخبار کردستان)، دەرکەفتى نە، ناڤێ وان هاتییە تۆمار کرن، بەلێ مخابن ئەڤا کو دێ دەینە نیاسین، ناڤێ وێ د چو ژێدەرێن رۆژنامەڤانى یێن لبەر دەست دا نەهاتییە تۆمارکرن(1). کو چەند هژمارێن وێ لبەر دەستێ مەنە، ئەوژى ژ هژمار (141) یا مەها ئادارا 1986ێ، حەتا هژمار (165) ل چریا دویێ ساڵا 1987ێ. کو دێ پێداچوونەکا سڤک تێدا کەین و هندەک بابەتێن گرنگ دەینە بەرچاڤکرن. هەژى ئاماژە پێکرنێ یە، کو دەمێ کۆڤار د قووناغا دیزاینکرنێ دا، ژێدەرەک ب دەست مە کەفت و چەند سەرقەلەمک ل دۆر ڤێ بەلاڤۆکێ تۆمار کرینە.
هندەک بەڵاڤۆکێن دیتر ب ڤى ناڤى هەبووینە، وەکو ڤان بەڵاڤۆکان:
– اخبار کردستان: ژ لایێ پارتى دیمۆکراتى کوردستان، راگەهاندنا ژ دەرڤە، ب زمانێ عەرەبى ل لەندەنێ، ل ساڵێن 1986- 1987ێ دەردکەفت. تێدا دەنگوباس و چالاکییێن پێشمەرگەیى بەلاڤ دکرن.
– اخبار کوردستان: هەر ژ لایێ پارتى دیمۆکراتى کوردستان/ ل دەرڤە ب زمانێ عەرەبى و کوردى دهاتە وەشاندن، هژمار (1) ل دەستپێکا ساڵا 1997ێ ب (4) بەرپەڕێن A4 بوو. هژمارا دویماهیێ یا (8) ل مەها ئیلونا ساڵا 1997ێ دەرکەفت. ئەوژى یا تایبەت بوو ب چالاکى و دەنگوباسێن پێشمەرگەیى و راگەهاندنێن پارتى و پەیامێن گرنگ.
– اخبار کردستان: ل ئیرانێ ب زمانێ فارسى دهاتە بەڵاڤکرن، خودانی وێ (محەمەد رەزا خزرى) بوو. ل دویڤ مێژووا رۆژهەلاتێ ساڵا 77 دەرکەفتییە، پتر ژ هەشت ساڵا یا بەردەوام بوو. جار جار هۆزان و گوتار ب زمانێ کوردى بەڵاڤ دکرن(2).
أخبار کردستان:
هەکە پێداچوونەکا سڤک د هژمارێن وێ دا بکەین، دێ بینین کو ب بابەتێن خۆ؛ بەڵاڤۆکەکا گرنگ بوویە، تۆمارەکا هویر و تێر پێزانین بوویە بۆ چالاکى و وان داستانێن پێشمەرگەیى و لەشکرێ شۆرشگێرێ کوردستانێ تۆمار دکرن، هەروەسا پێزانینێن دروست و گرنگ ل دۆر وان چالاکییان بەلاڤ دکرن.
ژ وان پێزانینێن ل ڤێ دویماهیێ ب دەست مە کەفتین: (اخبار کردستان)، د خۆلا دویێ دا، هژمارا وێ یا (1)ێ ل رۆژا 8/3/1980ێ دەرکەفتییە، هژمارا وێ یا (185)ێ ل رۆژا 1-15/9/1988ێ بەلاڤبوویە. ژ روویێ دەرکەفتنێ ڤە، هەر هژمارەک ل دەمەکى دەرکەفتى یە، ئانکو جار هەفتیانە، جار پازدە رۆژان جارەکێ، جار ژى هەیڤانە، هندەک جاران ژى دو هەیڤا جارەکێ دەرکەفتى یە(3).
ژ ڤان هژمارێن ل بەر دەستێ مە، بەڵاڤۆک ب زمانێ عەرەبى بوو، د بن لۆگۆیێ وێ دا، ل سەر نڤێسییە (بەڵاڤۆکەکا دەنگوباسانە، پشکا راگەهاندنێ ل مەکتەبا سیاسییا پارتى دیمۆکراتى کوردستان/ عیراقێ دەردئێخیت). هەر هژمارەک (10) دەهـ بەرپەڕ بوو، د ناڤ وان بەرپەڕان دا، هندەک جارا ل گەل بابەتان؛ وێنە هاتینە بەڵاڤکرن، هەروەسا مۆنتیف و پۆستەران ژى جهێ خۆ تێدا کرییە. ژ بابەتێن وێ یێن گرنگ کو ل دویڤ ناڤێ وێ، دەنگوباسێن چالاکی و مێرخاسیێن پێشمەرگەیى بەڵاڤکرینە، گرنگییەکا زێدە دایە وان داستانێن د وان ساڵان دا دهاتنە تۆمار کرن؛ وەکو داستانا (ماگێشک، سۆتکى، کانی ماسێ و بامەڕنێ).
هەروەسا گەلەک جاران بیرەوەرى ساخکرینە، ئاماژە دایە وان بەڵاڤۆک و کۆڤارێن د وى دەمى دا دەردکەفتن و هەر هژمارەکا نوى دەرکەفتبا، تێدا دهاتە راگەهاندن، کو هژمارەکا نوى ژێ دەرکەفتییە. زێدەبارى بەرچاڤکرنا پەرتوکێن دهاتنە چاپکرن. هەروەسا هەوڵ و بزاڤێن دژمنى ل دۆر خەلکێ خۆجهێ کوردستانێ و گرتنا خەلکى، دەرئێخستنا وان، لڤینێن وان تۆمار کرینە.
د پترییا وان هژماران دا، کەسێن پەیوەندى ب شۆرەشێ دکرن، ناڤێ وان هاتییە نڤێسین، یێن کو دگەهشتنە ناڤ رێزێن پێشمەرگەیى. بزاڤ و چالاکییێن پێشمەرگەى یێن هەمى رێکخراو و لیژنە و لقان، ل هەمى باژێر و باژێرکێن کوردستانێ. ساخکرنا بیرەوەرییێن سیاسى، رەوشەنبیرى، جەماوەرى و راگەهاندنێ، چالاکییێن لەشکرێ شۆرشگێرێ کوردستانێ.
هەروەسا گەلەک جاران بیرەوەرییێن گرنگ ساخکرینە وەکو: شۆرشا 26ى گولانێ و (1)ى ئەیارێجەژنا کرێکارێن جیهانێ. دیسان گرنگى دایە چاپکرن و بەلاڤکرنا نامیلکە و پەرتوکان وەکو دەرکەفتنا وان ژ چاپێ، مینا:
– کۆڤارا گازیا خوینکار و لاوان.
– گرنگییا کۆمبوونێن حزبى.
– عن التعلیم فی کردستان العراق/ أ. ب.
دەرکەفتنا هژمارێن نوى ژ کۆڤارێن: (مەتین، سەفین، بابە گوڕگوڕ، صدى کردستان/ لبنان، دەنگى قوتابیان، ئاوارە، هیواى لاوان و دەنگى ئافرەت).
ژ راپورت و تۆمارێن گرنگ د بەڵاڤۆکێ دا:
ب دویماهى ئینانا خۆلا هەشتێ یا پەیمانگەها بەرهەڤکرنا کادرێن حزبى، ل رۆژا 2/4/1986ێ ل هژمارا 142، بپ7.
داستانا مانگێشکێ، هژمار (145) خزیرانا 1986ێ، ئەوا ل رۆژا 14/5 دەستپێکرى، ژ بابەتێن گرێدایى ب ڤێ داستانێ ڤە: دەنگڤەدانا وێ د رۆژنامەڤانی و راگەهاندنا جیهانى دا، ناڤێ ئێخسیرێن دژمنى کەفتینە دەستێ پێشمەرگەیى کو (40) کەسن، دەستکەڤتى؛ کۆمەکا چەکى و تەقەمەنییان، سێدارەدانا رەحمەتى (جەعفەر بێسفکى) ل رۆژا 31ى ئادارا 1986ێ.
د هژمارا (146)ێ دا، خۆلا برینپێچییا سەر ب لقێ ئێک ڤە، رۆژێن 10/8 – 25/9/1986ێ، 21 قوتابی (پێشمەرگە) تێدا پشکدار بوون. بەرچاڤکرنا پەرتوکا رێزدار مەسعود بارزانى ب ناڤێ (البارزانی والحرکة التحرریة الکردیة، ثورة بارزان 1943- 1945)ێ، بەرگێ دویێ. هەروەسا دەنگوباسەکێ هونەرى: وەغەرکرنا سترانبێژ محەمەد عارفێ جزیرى د گەل وێنەیەکێ وى ب جلکێن کوردى و تڤەنگ د دەستى دا.
ل هژمار (157) گولانا 1987ێ، ئەڤ پێزانینە ل دۆر داستانا بامەڕنێ تێدا نە: رۆژێن 26-27/5/1987ێ، لیژنا ناوچا ئامێدیێ، دهۆک، حزبا شوعى و هێزێن مللى. داستانا بامەڕنێ ئەنجامدایە، کوشتنا پتر ژ (100) کەسان ژ دژمنى، ئێخسیرکرنا 58 کەسان د گەل ناڤێن وان، 215 پارچێن چەکى، دو زریپۆش و (20158) فیشەک، (8) هەشت ترۆمبێل.
داستانا سۆتکى: سەرکەفتنەکا لەشکرى یا مەزن ل سۆتکى، کوشتنا (39) کەسان ژ دژمنى، ئێخسیرکرنا (56) کەسان، ب ناڤ هەمى تێدا ددیار کرینە، بریندارکرنا (20) کەسان. ئێخستنا فرۆکەکێ، کۆمەکا دەستکەفتیان هەبووینە.
ل هژمارا (163) یا مەها ئیلونا 1987ێ، ل دۆر داستانا کانى ماسێ کو ل رۆژا 13-14/9/1987ێ بۆ ماوەیێ حەفتییەکێ مایە د دەستێ پێشمەرگەیى دا. تێدا (5) فەوجێن جاشا ستاند بوون. (70) جهـ ب درێژییا 30کم ستاند بوون، (600) کەس ئێخسیر و هژمارەکا زۆر یا کوشتییان. د ڤێ داستانێ دا، پێشمەرگەى (7) شەهید دان، کورتە ژیانا وان د ناڤ بەرپەڕێن بەڵاڤۆکێ دا ئاماژە پێ هاتییە دان، وەڵاتى ژى هاتینە کوشتن. لیستەک ب ناڤێ (416) کەسێن ئێخسیر کرى تێدایە.
هەژى گۆتنێ یە، کو ئەو کەسێن د ڤێ بەڵاڤۆکێ دا کار کرى، کەسێن زیرەک و شەهرەزا بووینە، لەوا د هندەک هژماران دا، مونتیف و پۆستەر چێکرینە و بەڵاڤکرینە. ژبلى کو ژ وێنەیێن فۆتۆگرافى بێبار نەبوویە، بۆ وى دەمى کارەکێ گرنگ و سەرنجڕاکێش بوویە کو بەڵاڤۆکەک ب وێ سادەیا خۆ ڤە وێنەیان بەڵاڤ بکەت. لەوا دەستخۆشیێ ل دەستەکا کارى، وان سەربازێن بەرزەبوویى دکەین کو شیاین وان هەمى چالاکى و داستانان تۆمار بکەن.
ژێدەر:
* ماڵپەرێ هەواڵنامەى کتێب، هژمارا ئێکێ بەڵاڤکرییە.
- ژ وان ژێدەرێن لبەردەست:
أ- ئیسماعیل تەنیا، بیبلیۆگرافیاى رۆژنامەگەریى کوردى 1975- 1993، هەولێڕ- 1998.
ب- جەمال خەزنەدار، ئینسکلۆپیدیاى ڕۆژنامەگەریى کوردى(نووسین و ئامادەکردن)، پێداچوونەوە و پێشەکى: عەبدوڵڵا زەنگەنە، بەرگى یەکەم – پیتى (أ)، هەولێر – 2011.
ت- وەصفى حەسەن، رۆژنامەگەرى ل دەڤەرا بەهدینان، 1950 – 2005،چاپا دویێ یا زێدەکرى، دهۆک- 2012.
ث- موسەدەق تۆڤى، دیرۆکا رۆژنامەڤانیێ ل پارێزگەها دهۆکێ، دهۆک – 2017.
- جەمال خەزنەدار، ئینسکلۆپیدیاى ڕۆژنامەگەریى کوردى، ژێدەرێ بەرێ، بپ185، 298 و 301.
- ئیسماعیل تەنیا، رابەری رۆژنامەگەریى کوردى، (ئازارى 1975- 1993)، چاپى یەکەم، هەولێر-2013، بپ79-80.
