بارزانی، بیرۆکە و دۆز و خەبات گەهاندنە ئێکەتیيا سۆڤیەتی

ئیحسان ئامێدی

بارزانیێ نەمر ئەو سەرکردەیێ نەتەوەیی، خودانێ بیرۆکا کوردپەروەریێ، هەلگرێ دۆزا گەلێ کوردستانێ و سەرکێشێ خەباتا رزگاریخوازا نەتەوەیا کوردستانێ، هەر ل زارۆکینیێ خو د سەنگەرێ خەبات و بەرخودانێ دا دیت و تاکو بوویە سەرکردە و رێبەرەکێ بسپۆر و شەهرەزا و وێرەک و بێ هەڤڕکێ سەربلند و شیای چەندین سەرکەفتنێن مێژوویی تۆمارکەت و دەستکەفتیێن نەتەوەیی بدەستڤە بینیت.

ئەڤی سەروەرێ نەمر ل هەر جهەکێ دیتی، کو یێ گونجایە بۆ درێژەدان ب خەباتێ، ل وێرێ سەرهەلدایە، ل شۆڕەشێن بارزان، پشتەڤانی د بزاڤا شێخ مەحمودێ حەفید و د هەوارەچوونا ئەرمەنيیان و پشکداریيا وی د دامەزراندن و پاراستنا کۆمارا کوردستانێ ل رۆژهەلاتێ دا، لێ وەکو دۆزا کوردی یا ئاڵۆز بیت و کوردستان یا دورپێچکری بیت ب داگیرکەرێن ستەمکار، ب نەچاری پەنایێ بۆ وی جهی دبەت، کو لێ بهێتە پاراستن و دەنگێ وی و دۆزا مللەتی بمینیت و بگەهیت و بلندبیت.

پشتی ب دووماهی هاتنا جەنگێ جیهانيیێ دويێ و رێکەفتنێن زلهێزێن جیهانی، ئێکەتيیا سۆڤیەتی ل وی سەردەمی جەمسەرەك جیهانی بوو، وەسا خو نیشا ددا، کو پشتەڤانا چینێن هەژار و مللەتێن بندەستە، بۆ بزاڤا رزگارخوازیيا کوردی ژی گەلەک گرنگە جەمسەرەکێ جیهانی پشتەڤانيیێ لێ بگریت و ئێکەتيیا سۆڤیەتی ئەو جەمسەرێ بهێز و نێزیک بوو! کەس ژ کوردان ژی هەژارتر و تەپەسەرتر نەبوو، ئەڤجا وەکو پرانسیب ئێکەتيیا سۆڤیەتی پشتەڤانە!. لێ ئێکەتیيا سۆڤیەتی پشتەڤانيیا خۆ بۆ کۆمارا کوردستانێ ڕاگرت و پاشڤە ڤەگەڕییا!، دەلیڤە بۆ لەشکەري ئیرانێ چێبوو هێرشەکا مەزن بکەتە سەر کوردستانێ و داگیر بکەتەڤە.

ب هەلوەشیانا كۆمارا کوردستانێ، بارزانی ب هەڤال و خێزانێن خۆڤە ل نیسانا ساڵا  1947ێ ڤەگەریانە کوردستانا ئیراقێ، ل رۆژا 15/4/1947ێ خاترا خۆ ژ شێخ ئەحمەدێ برا خواست و ل گەل کۆمەکا هەڤالان، بڕیارا خۆڕاگریيێ دا و گۆت ئەم تەسلیم نابین، ل گەل وان هەڤالێن خۆ ئاخفت و گۆتێ: «برایێن من ئەم دێ بەر ب چارەنووسەکێ نەدیار چین، نزانم دێ ژ برسا مرین یان ژ سەرمادا رەق بین، یان گوللەیێن دژمی دێ مە هنگێڤن، ئانکو مرن نێزیکترین رێکا تێچوونێ یە، بەلێ خودێ مەزنە و ژ هەمی دژمنێن مە ب دەستهەلاتترە، من ژی ئەڤ رێکە پشت ب خودێ گرتیيەبەر و ب پشتبەستن ب خودێ دێ روی ب روی دژمنان بین، ڤێجا هەر کەسێ شیانێن هەلگرتنا ڤی بارێ گران هەبیت و ئەڤ چارەنووسە پێ بهێتە هەلگرتن؛ بلا بمینیت، هەر کەسێ بزانیت ئەڤە ب وی ڤە ناهێت دشێت بزڤڕیتەڤە و خۆ بدەستڤەبەردەت و ئەز زۆر سۆپاسیێ دکەم»، ئێک کەس ژ رێزێ دەرنەکەفت و هەمیان ب ئێک دەنگ هەوار کر دێ د گەل دا بن، مرن د گەل وی دا خۆشترە ل ژیانا بێی وی.

بارزانی لەشکەرەکێ ب بیروباوەر و وێرەک و دلسۆز لێ بەرهەڤکربوو، هەمی بۆ مرنێ د ئامادەبوون، ل رۆژا 6/5/1947ێ، هەڤالێن خۆ ل گوندێ ئەرگوش کۆمکرن و بڕیارا خۆ یا مێژوویی دا، کو دێ پەنایێ بۆ ئێکەتیيا سۆڤیەتی بەن و هۆیێن وێ هەلبژاردەیێ بۆ روهنکرن. هێزێن خۆ رێکخستن و پلانا چوونێ دانا، ل رۆژا 22/5/1947ێ دەست ب کاروانێ خۆ یێ مێژوویی کر، پشتی چەندین شەڕێن گران ل گەل لەشکەرێ سێ دەولەتان و ئاستەنگێن مەزن، شیان ل رۆژا 18/6/1947ێ؛ ئاڤا ئاراس دەرباز کەن و بگەهنە ناڤ سنورێ دەولەتەکا ئێکەتیيا سۆڤیەتی.

ب تنێ ب گۆتن يا ب ساناهيیە باسێ وی بارودۆخێ سەخت و دژوار بکەی، ئەگەر نە بیروباوەرەکێ پیلایی ب دۆزا رەوایا مللەتی بیت، گەلەکا ب زەحمەتە خۆ ل بەر بگری، ژ شۆڕەشا دويێ یا بارزان بۆ كۆمارا کوردستانێ و ڤەگەریان بۆ کوردستانێ و ب رێکەفتن بۆ ئێکەتیيا سۆڤیەتی ب بڕینا سنورێن سێ دەولەتێن دژ و ستەمکار و ل دەڤەرەکا چیایی یا ئاسێ و دورپێچکری و شەڕ کرن ل گەل  لەشکەرێن هەر سێ دەولەتان (ئیران و ئیراق و تورکیا)، درێژاهیيا حەفت سەد کیلومەتران د ماوەیێ دو هەیڤان دا ببڕن و خۆ رزگارکەن و مەزنترین داستانا مێژوویا خەبات و بەرخودانێ تۆمار کەن!!.

بەلێ ئەو ئیرادا سەرکردەیێ نەتەوەیێ ئازادیخواز بوو شیايی وان هەمی ئاستەنگا دەرباز بکەت و خۆ لبەر برسێ و ترسێ و شەڕی و وەستیانێ و زەحمەتێ بگریت تا پشتی شێست رۆژێن بەرگریکرنێ، ئەو ب (٥٠٠) پێنجسەد هەڤالێن خۆ یێن قەهرەمان ڤە بگەهنە سنورێ ئێکەتيیا سۆڤیەتا بەرێ و ل رویبارێ ئاراس دەرباز بن  و سەروەریيەکا دی یا مەزن تۆمارکەن و  هیڤی و ئومێدێن مللەتی زیندی بهێلیت و دۆزا گەلێ کوردستانێ ب جیهانێ ڕا بگەهینیت.

دەربازبوون ژ رویبارێ ئاراس و گەهشتن بۆ ئێکەتيیا سۆڤیەتی سەرکەفتنەکا دیتر يا بارزانیێ نەمر بوو.

ل ماوەيێ ڤەقەتیانا بارزانیێ نەمر ژ شێخێ مەزن و حەتا گەهشتینە ئێکەتيیا سۆڤيەتا جاران، بارودۆخەکێ مژووکیێ ئاڵۆز و سەخت بوو، پەیوەندی نەبوون، یان ب زەحمەت و گیرۆ دبوون، مللەتێ کورد یێ هەژار و بێ دەستهەلات و بێ شيیان بوو، چ دەلیڤێن هاریکاريیێن نافخۆیی و دەرەکی نەبوون، بەلێ دۆزەکا نەتەوەیي يا رەوا، بیروباوەرەکێ پۆلایی و ئیرادەکا بهێز هەبوو، ئەڤە هەمی ل دەڤ هەلگرێ پەیاما رزگاريخوازا کوردستانێ د هەلگرتی بوون و مللەتی سیناهیيەک تێدا ددیت، ژبەر هندێ هەمیيا دویڤچوونا ڤی سەروەرێ مەزن دکر کا چ لێهات و گەهشتە کیرێ.

پشتی پتر ژ دو هەیڤال رۆژا 18/6 /1947ێ، بارزانیێ نەمر ل گەل دووماهی هێزا ل گەل وى، ژ رويبارێ ئاراسی دەربازبوون  و دەنگوباسێ گەهشتنا وی بەلاڤبوون و ئێزگێ (بی بی سی/ لەندەن) د دەنگوباسێ خۆ دا گۆت، ل شەڤا 17/6/1947ێ شەڕەکێ مەزن ل ناڤبەرا هێزێن لەشکەرێ ئیرانێ و کوردا، نێزیکی سنورێ روسیا قەومی و مەلا مستەفایێ بارزانی ب دو هزار کەساڤە شيیا دەربازی سنورێ رۆسیا ببیت. پشتی هنگی چەندین ئێزگەیێن دی، ئەڤ دەنگوباسە بەلاڤکر، کو مەلا مستەفا ب هەڤالێن خۆڤە گەهشتە ئێکەتيیا سۆڤیەتی، ئەڤ دەنگەباسە بۆ هەمی کوردپەروەرا مزگینيیەکا دلخۆشکەر بوو، کو خەلکی دەنگوباسەک ژ بارزانیێ نەمر زانی و هەر زوی ئەڤ دەنگوباسە ل ناڤ هەمی خەلکێ کوردستانێ بەلاڤ بوو، ئاراميیەکا دەروونی بۆ خەلکی چێبوو، هیڤی و ئومێد گەشبوونەڤە، ب گەهشتنا بارزانی بۆ سۆڤیەتی ل رۆژا 19/6/١٩٤٧ێ رژێما شاهی یا ئیراقێ چار ئەفسەرێن کورد سێدارەدان.

هەر چەندە رویبارێ ئاراس ئاستەنگەکا سروشتی بوو د رێیا کاروانێ بارزانی دا، بەلێ دەربازبوونا بارزانی ژ ڤی رویباری و گەهشتنا وی بۆ کنارەکێ ئارام، هێمایەک باش بوو ڤی رویباری چێکر و ئێدی بۆ ناڤەک دیار د فەرهەنگا سیاسیيا کوردستانێ دا، ئاها ل وی دەمی، ب وێ هەلکەفتنێ هەلبەسڤانێ ب ناڤودەنگێ کورد (پیرەمێرد)ی ئەڤ هەلبەستە بەلاڤکر:

عەشرەت هەوارە عەشرەت هەوارە

کەوتوومە ئاراس ئاو بێ بوارە

رێم نیە منیش شوێن ئەوان کەوم

پیرم هەنگاوێک بنێم ئەکەوم

لێرەش وا کەوتووم بەدەم دەردەوە

لە ئێشی دووری و ئاهی سەردەوە

دکتور دەوای توم ناوێ لێم گەرێ

بەلکم بە ئاهم دەوران وەرگەرێ

یا وا وەرگەرێ ئێلم وەرگەڕێ

یا زرمەی توپی زەڕەی بەرکەوێ

ئەوساکە دوعای من وا گیرابێ

لە خانەی خاکا ئاواتم نابێ

ئێنجا تەلقینم بدەن بە کوردی

بلێن ئاواتت هاتە جێ و مردی.

هەروەسا گەلەک هۆزانڤانێن دی، هەلبەست ب ڤێ رویدانێ نڤیسین و گەلەک سیاسەتمەدار و نڤیسەران ژی بابەت ل سەر نڤیسین.

هۆزانڤانێ مەزن (قەدریجان)ى د چەند مالکا دا باسێ ڤێ بۆیەرێ دکەت:

ئوردو، ئـــوردو شکاندن

هەزار چپەر قەتانــــدن

مینا بروسک و ئەوران

ل هەر جی.. ل هەر دەران

د چرسە ددە دەنـــــگ

سنــــــووران د چــــڕینە

ئوردیــــــان ددریــــنە

گاڤا ژێ رە بو مەراق

بێ بەروا داژوو عیراق

ددە سەر دلێ تورکان

د چە باکوورێ کوردان

دبە تیر  دبە کەڤان

خوە درێژە دکە ئیران…

هەروەسا هەلبەستڤانێ هەڤچەرخ (موئەیەد تەیب)، ب چەند مالکا پەسنا ڤێ بۆیەرێ کریيە و دبێژیت:

هۆ ئەو کەسێ

ل سەر رەختێ بڕنویا بووی و

د زیندانێ دا شیر ڤەخاری

هۆ ئەو کەسێ

بهۆست.. بهۆست ئاخا وەلاتێ من پیڤای

چیا.. چیا چەپەرێ خۆ تە لێ دانای

هۆ ئەو کەسێ

خلفا سێدارێ قەت کری

سەرێ سێ میرا شۆڕکری

ئاراس بڕی…

ڤێ رویدانا مێژوويی سەروەریەک مەزن تۆمارکر و ژبەر پویتەدانا خەلکی ب ڤی بابەتی و ڤیانا خەلکی بۆ بارزانی و رێبازا وی یا پیرۆز، وەکر کو ئاراس ل کوردستانێ ببیتە ناڤەک خۆشتڤی بۆ کوڕ و کچێن وەلاتی، هەروەکو بوویە ناڤەک بۆ کۆمپانييان و فرۆشگەیان و جهێن کاری.

بارزانی ب سەرفرازی گەهشتە جەمسەرەکێ جیهانێ و خۆ ل بەر هەمی بار و کاودانا گرت، تا کو شیای خۆ بگەهینیتە کرملنێ و سەرۆکێ ئێکەتيیا سۆڤێەتی ببینیت و پرسا کوردی ل دگەل باس بکەت، ئێدی د سەنگەرێ خۆڕاگریێ دا بمینیت هةتا پشتی ژناڤبرنا رژێما شاهانە ل ئیراقێ وەکو سەرکردەیەکي سەرکەفتی ڤەگەڕیتەڤە  و ئێدی دۆزا کوردی گەهاندە قووناغەکا نوی.

ل رۆژا18/6/1947ێ رۆژەکا مێژوويى یە، چونکی بارزانیێ نەمر شیيا خۆ رزگارکەت و بێژیتە دژمنان ئەم تەسلیم نابین، هەروەسا شیيا ئەمانەتا کوردستانێ بپارێزیت و پەیاما مللەتی بگەهینیت و دۆزا کوردستانێ زیندی بهێلیت و دژمنا نەچارکەت سەرێ خۆ بۆ شۆڕ کەن و دانپێدانێ ب مافێن گەلێ کوردستانێ بدەن.