ناسناڤ یان ناڤێ مرۆڤان زانستەکە و لقەکە ژ فەرهەنگێ، چەوا فەرهەنگا مللەتەکی ژ سەدەیەکی بۆ سەدەیەکی گوهۆرین ب سەردا دهێت، ناسناڤ و ناڤ ژی ژ ڤێ گوهۆرینێ بێ بەهر نەبووینە، ناڤ هەیە دمریت و ناڤ هەیە ژ دایک دبیت، ناسناڤ و ناڤ هەیە ژ گەلێن بیانی دخوازت، ناسناڤ و ناڤ هەیە دچنە د ناڤ فەرهەنگا گەلێن دی دا، هندەک ناسناڤ و ناڤ دهێنە ژ بیر کرن و د فەرهەنگا نەتەوەیی دا نامۆ دبن، گەلەک جاران ناڤ خشتبڕەکی نوو وەردگرن و دکەڤنە چارچۆڤەیێ تایبەتمەند و ژ خشتبڕێ بەری خوە دوور دکەڤن،  مینا وەسمان، وسوو (عثمان)، ئاڤدەل (عبداللە)، زرێخ (زلیخە)، هەمین (ئامنە)، …هتد.

دەستپێکەک بۆ ناڤدانان و ناسناڤێن ئێزدییان:

 هەر مللەتەکی ل هەر سەدەیەکی فەرهەنگا خوە یا تایبەت هەیە، بەلێ جهێ داخێ یە مللەتێ کورد، کو ئێزدی بەشەکی رەسەنن ژ ڤی نەتەوەیی، ل هەر سەدەیەکی فەرهەنگا خوە کۆم نەکریە، ژ بەر ڤێ چەندێ ئاگەهدار نینن ژ گوهۆرینا ناڤی ل قۆناغێن جودا جودا. بەلێ وێ چەندێ دزانین رۆلێ سەرەکی یێ ناسناڤ و ناڤێن مرۆڤێ ئێزدی (دین) بوویە، زێدەباری رۆڵی دینی، ناڤدانان ب ناڤێ مللەتێن داگیرکار دهاتنە دانان.

هەر ژ کەڤن دا ئێزدییان گرنگی ب ناڤدانانێ نەکریە، هەر تشتەکی کەڤتبا بەر چاڤان و سەرنجا وان راکێشابا ناڤێ وی تشتی ل زارۆکێن خوە دکرن، ئەو تشتە چی گیانەوەر بان، مینا (غەزال، مشکۆ و پڵنگ)، ناڤێن وەرزێن سالێ بان، مینا (هاڤین، بەهار و پاییز)، ناڤێن گژوگیا بان، مینا (گولێ، نێرگز، چنار، هنار، زەیتوون و سێڤێ) یان خودانکەرێ ئاژەلی با، مینا (شڤان و گاڤان). یان ناڤێن رەنگان ل زارۆکێن خوە دکرن بۆ سەرنجراکێشانێ، مینا (رەشۆ، زەرێ، سۆرێ)، یان ناڤێن کو دەربڕین ژ شێوە و جوانی یان کرێتی و شرینیێ دکرن ددانانە سەر زارۆکێن خۆ، مینا (شرین، خڕێ، جوانێ، کرێت، دینۆ، سارێ). هندەک جاران ب ناڤێ کەلوپەلێن ناڤ مالێ دهاتنە ناڤکرن، مینا (قوماش، کەتان)، یان ب ناڤێ کەسوکارێن کۆچکری ب ناڤ دکرن، ب تایبەتی ئەو زارۆکێن بەری ژ دایک ببن، دایک، باب یان برایێ وان د ژیانێ دا نەمابا. یان ئەو ناڤ ددانانە سەر، کو دەربڕین ژ دەردێ مرنێ کربا، مینا (کۆڤان، نەژبیر، خیال، خەمێ، نەمر، مرێ). یانژی هەگەر کەسەکی دەستکورت با ناڤێن، مینا (هەژار) ددانانە سەر، هەروەسا دینی ژی رۆلێ خوە هەبوویە بۆ ناڤدانانێ، مینا (دەروێش، قەلەندەر، ئادەم و پاشا). گەلەک جاران ب ناڤێن داستانێن کوردی ب ناڤ دکرن، مینا سیپان، مەم، زین، سیامەند، کاوە، مەمۆ، ستی، فەرهاد، شیرین. پشتی راپەرینا گەلێ کورد، گەلەک ژ ئێزدییان زارۆکێن خوە ب چەڤەنگێن خوە یێن نەتەوەیی ب ناڤکرن، مینا (مەسعود، سەرۆک، کوردستان، هەرێم، پەرلەمان).  هەروەسا ل جەم ئێزدییان هندەک کەس ژی ب ناسناڤێن خاس و چاکێن ئێزدییان دهێنە ناڤکرن، مینا شێخ بل کو ناسناڤە بۆ ناڤێ ئامادین، ئالێ رەش کو ناسناڤە بۆ ناڤێ شێخ ئال، عەنزەل کو ناسناڤە بۆ ناڤێ ناسردین، شەمسێ پیرا کو ناسناڤە بۆ ناڤێ شێشمس، پیرێ ئیسبیا کو ناسناڤە بۆ ناڤێ عیسو.

هندەک ناڤ و ناسناڤێن ئێزدییان ل دەستپێکا پەیدابوونا شارستانییەتێ تا سەدێ دوازدێ زایینی:

• میترا: ناڤدارترین خوداوەندێ ئاریایی بوو بەری زەرادەشتی یە، لەوما هەبوونا بەرماییکێن میتراپەرستیێ ل کوردستانێ تشتەک سەیر نینە، نە بەس هندەک رێ و رەسم و پێرابوونێن ئێزدییان وەک یێن میتراییانن، بەلکو ناڤێ میترا ژی ب تەرزەک نوو هێشتا د ناڤ ئێزدییان دا مایە: مێرک فۆرمەک تازە یێ پەیڤا میترایە، نەخاسمە وەرارەک بۆ (مهر) کریە و (مێرک) فۆرمەک تازەیێ (مێهرک)ە و ناڤێ (مهر) ژ (میترا) هاتییە.
• لالش: لالش کورتکرنا (لا لا گەش)ە، د زمانێ هیتی دا واتە هەموو لایێن وێ گەش دبن (ژ رۆناهیا چرا گەش دبن)، زمانێ سۆمەری دا واتە (رۆشنایی).
• کانیا سپی: ئەڤ هەردو پەیڤە بنەرەتێ وێ زمانێ هیتی و لۆڤییە، کانیا سپی د هندورێ لالشا نوورانی دایە.
• مەهات: ناڤێ ئێک ژ گوندێن ئێزدی نشین، ل گۆر ژێدەرێن ئیسلامی هەتا سەدێ دوازدێ زایینی دگۆتنە مللەتێ میدی (مەهات) و سەنتەرێ دەستهەلاتا میدیا بوو، هەروەسا ناوچەیێن کەڤن یێن میدیا دگۆتنێ (مەهات).
• ئاس: پەیڤەکا کەڤنە یا ژ زمانێ سۆمەری هاتی، د فەرهەنگا سۆمەرییان دا دئێت (زۆرباش)، ئێزدی ڤێ پەیڤێ بکاردئینن دبێژنێ (خاس) د فەرهەنگا ئێزدییان دا دئێت (چاک)، د زمانێ هیتی(Hittites) دا ژی دا دئێت (چاک)، د زمانێ لیدی دا دبتە (ویسی) و د زمانێ لۆڤی(Luwian) دا دبتە (واسو). زمانێ هیتی، لیدی و لۆڤی لقێن گرنگن ژ زمانێ هندوئەورپی. زمانێ هیتی کەڤنترین زمانێ هندوئەورپی یە.
• شیلانا شێخادی: نان و ئەو بەرهەمێ ژ لێنانگەهێ(مەتبەخێ) دەردکەفت. د فەرهەنگا زمانێ هیتییان دا هندەک پەیڤێن کوردی ژێ هاتینە دروستکرن، کو ئێک ژ وان پەیڤا (شیلان)ە، ژ بنیاتا پەیڤا (شەلکەر) هاتییە وەرگرتن، کو جۆرەکێ نانی بوو ل جەم هیتییان، هەتا نها جۆرەکی نانی ل جەم کوردان هەیە دبێژنێ (شلکی)، ل جەم سۆمەرییان واتە هەڤیر.
• تاژی: گەلەک جارا دبێژنە خەلکێ باشیکێ (تاژی). دبیت بنیاتێ تاژی ژ ناڤێ مەلک تازی هاتبت. مەلک تازی ئێک بوو ژ مەلکێن ئێزدییان.
• شاریا: د فەرهەنگا زمانێ هیتی دا رامانا ناڤێ شاریا (دابەشکرن ب رێکوپێکی) هاتییە.
• قەول: تێکستێن پیرۆزێن ئۆلا ئێزدییانن، بنیاتێ پەیڤا قەول ژ (کەول) یا زمانێ هوری هاتییە.
• سۆرکە: گوندەکێ ئێزدی نشینە، ژێدەرێ ڤی ناڤی ژ (سۆرگی) زمانێ هوری هاتییە، ئاماژەیە بۆ رەنگێ سۆر.
• دوڕ: پەیڤەکە د قەولێن ئێزدییان دا یا هاتی، ب زمانێ نهۆ یێ کوردی دبێژنێ (گەردیلە). ژێدەرێ پەیڤا دوڕ زمانێ هوری یە.
• خۆدا: پەیڤەکا زمانێ هوری یە د فەرهەنگا هورییان دا (خود) هاتییە.
• گابار: پەیڤەکا سۆمەری یە رامانا وێ ئەو کاروانە یێ چێل و گایان دبەت.
• خانە: پەیڤەکا سۆمەری یە بۆ (جهی) بکاردئێت بۆ نموونە ئێزیدخانە واتە جهێ ئێزدییان.
• پادشا: پەیڤەکا سۆمەری یە، د ئێزدیاتیێ دا ناڤەکە ژ ناڤێن خودێ.
• تاووس: پەیڤەکا سۆمەری یە، د ئێزدیاتیێ دا پیرۆزییا خوە هەیە.
• خولان: بەری هاتنا ئیسلامێ ناڤێ موسل (خولان) بوو، کو پتریا ئاکنجیێن وێ ئێزدی بوون، بەری هاتنا ئیسلامێ باژێرێ موسل تەنها ژ سێ گەڕەکان پێکهاتبوو ئەو ژی کوردێن ئێزدی، مەسیحی و جوهی بوون، هەروەسا دگۆتنە تلکێفێ (با خودێدا) و کەرکووکێ (ئارابخا)، ئێزدییان دگۆتە رووبارێ دیجلە (ئەرنزاخ).
• پیر حەمبەشی: ل دەمێ داریۆشێ مەزن ژنەک هەبوو دگۆتنێ (پیر حەمبەشی) نهو دبێژنێ شێرە ژن، بەلکی وێ ل وەختێ خوە ناڤەکێ دی هەبت، کو ب شەڤێ زارۆک پێ دنڤاندن دەمێ لاندک دهژاندن دگۆتن (هاتە تە پیر حەمبەشی، ب دارک و تەشی)، دارکێ هریێ و تەشی هەردو ئامیرێن ڕستنا هریێ نە.
• ئەوربانی: ناڤێ خێزانا خوداوەندێ ئێلا خالتەیە، واتە ئەو کەسا کو چاڤدێرییا ئاگری دکر.

رامانا هندەک ژ ناڤ و ناسناڤێن ئێزدییان:

• سۆلی: جلێن کەسێن ئۆلی یێن ئێزدییانن وەک جلێن (بابێ شێخ، بابێ چاویش، …هتد) وەک سەبەقا قەولی ژ قەولێ رما راستیێ خویا دکەت:

وەکی تە سۆلی دبەستا

رما راستیێ هەلگرتی ل دەستا

ماشێ خوە ب حەلالی ژ میرێ مەزن دخوەستا

• خومری: رەنگێ سۆر و قاوەییێ تێکەلە.
• مەهر: ئەو پارەیە یێ دبتە شوونا سۆزا زەلامی بۆ ژنکێ، ژێدەرێ ناڤێ مەهر ژ ناڤێ مهر (میترا) هاتییە، خودانێ سۆز و پەیمان و پێکڤەگرێدانێ.
• زمزم: پەیڤەکا کوردی یە پێک دهێت ژ دو برگا (زم + زم) دبتە زمزم، پەیڤا (زمزم) بۆ وی جی تێتە زمان وەختێ رووبەرەکی ئەردی ئی تێر ئاڤ ڤەخواری بت و ئاڤ ل سەر نەیا دیار بت، و ل چو جیا ئاڤ نەچووبتە سەر دبێژنێ (هێرا وا زمزمی) بۆ سڤککرنا ناڤێ وێ وا بوویە (زمزم).
• کریڤ: برادەر، برایێ خوینێ یە د دینێ ئێزدییان دا.
• کەلەش: ناڤەکێ دێرینە، ناڤێ تیرەکی ژ هۆزا مەندکانە ل شنگارێ.
• جۆقی: جۆقی د شێوەیێ زمانێ ئێزدییان دا (رامانا ئەوی کاروانی دگەهینت، کو بۆ زیارەتکرنێ دچتە سەر گۆڕێ شێخادی).

• چەو چەو: بەلا

چەو چەو کەڤتە قەما

راستی چوو دەرەو ما

ئێقین ئاخر زەمانە لەوما

• چێ یە: چاک یان باش

هنجی جوانی ل رێ یە

هەموو کریارێت وی چێ یە

ئەو دایم حەبیبێ خودێ یە

• گێل: کچ

گێلێ گۆ لاوۆ ئەز ببمە مارە

ل هەفت تەبەقێ ئەردی بچمە خوارە

کەسەک مراز ب من نینە ژ غێری مەلکێ جەبارە

• بەیگۆ: بێ بەخت

نە مالێ کەسی خوارییە

نە دلێ کەسی ئازاردییە

بەیگۆیا ژ دەستی دکرە هاوار و گازییە

• زەبوون: هەڤال دین

زەبوونەکی دل مەکسوورە

هەکە ژ با مەلک فەخرەدین بێتن دەستوورە

دێ مەدەها دەین ژ بەرێت کوورە

• مەلەک زان: تاوسێ پیر (تاوسی مەلەک)

مەلەک زان هاتە ل دەرێ

نەرم بوو هەوایێ سارە

خۆش دبوو خەوا ل خوارێ

 ناسناڤ د کلتورێ ئێزدییان دا:

ڤیان و جوان پەرستی و رێزگرتن ژ کەڤن دا هەبوو، رەهـ و ریشالێن خوە د ئێزدیاتیێ دا یێن ڤەقوتاین، گەلەک ب رێز ل شوونا ناڤئینانا تایبەت بۆ خوە پەیڤەکا گەلەک نازک و تژی رامان و ئاوازێن خوەش دکرنە پێشەنگێن ناڤێن تایبەت، کو دبوونە ناسناڤ بۆ وی کەسێ ئەو ناسناڤە ب تنێ بۆ وی ب کار دهات. ناسناڤ رەسەنتر و دیرۆکا وی کەڤنترە ژ ناڤی ل جەم ئێزدییان؛ چونکی ل دەسپێکێ زارۆک ب ناسناڤی دهێتە ناسکرن. ل دەسپێکێ ناسناڤ گەلەکی سادە و ساکار بوون، بەلکو ب تنێ سیفەتێ زارۆکی ب خوە بوو، سۆرۆ، سۆرێ، زەرێ، رەشێ، پتێ، قوتێ، قازێ… هتد. بۆ نموونە گاڤا کو دایکێ ل دەمێ هژاندنا لاندکێ ستران بۆ زارۆکێ خوە دگۆتن ناسناڤەک بۆ خوەشیێ لێ ددانا، مینا (لۆری بەرخێ من لۆری)، دەمێ ئەو زارۆک مەزن دبوو و د ناڤ کۆمەڵگەهێ دا دبوو خودی پێگەهەکێ دیار، ئێدی لدویڤ پلە و پایەیێ وی یێ کۆمەلایەتی، ناسناڤ پێ دبەخشی. بۆ نموونە هەکە رابەرێ دینی با، ناسناڤێ (پیر) پێ دبەخشی، هەکە ئاژەڵ خودانکەربا، ناسناڤێ (هەسپ یان هێستر) پێ دبەخشی، هەکە گەلەک دیندار با، ناسناڤێ (ئار) و هەکە خودان گوند و زەڤی و زار با، ناسناڤێ (بەگ یان میر) پێ دبەخشی. بەلێ هەکە زارۆک کچ با، ناسناڤێ دەسپێکێ یێ زارۆکێ مینا ناسناڤێ کوڕی بوو، رەنگ و روو و جهێ وێ د دلێ دایکێ دا بوو، دبوو ئەگەرێ دارشتنا ناسناڤەکی، مینا کنێ، زەرێ، گولێ، سێڤێ، …هتد.

کارتێکرنا ناڤ و ناسناڤێن بیانی ل سەر کلتورێ ئێزدییان:

پشتی هێرشا سوپایێ عەرەبێن ئیسلامی بۆ کوردستانێ و چوونا کوردان بۆ ناڤ ڤی ئایینێ نوو دا، کۆمەلەکا ناڤ و ناسناڤێن نوو ژ زمانێ عەرەبی هاتنە دناڤ کلتورێ ناڤ و ناسناڤێن ئێزدییان دا و بنیاتێ ناڤ و ناسناڤێن رەسەن یێن ماقوولێن (تازە) یێن کوردی دانە لایەکی و ناڤێن مینا (شێخ، حاجی، عەلی، حسێن، …هتد) شوونا وان گرتن.

پشتی سالا (١٠٧٥_١١٨٠) زایینی تورک و مەغۆل کارین ناسناڤێن مللەتێ خوە ب خورتی دناڤ ناسناڤێن ئێزدییان دا بسەپینن و جهێ خوە بگرن، مینا ئاغا، خاتوون، قولو، ئەفەندی. هەتا ئیرۆ ژی سەرەڕای ناسناڤێن ناڤبری، ئەڤ ناسناڤێن رەسەن یێن ئێزدییان هێشتا یێن ماین، مینا میرزا، هۆستا، لالۆ، دەروێش.

 ناسناڤێ پیر د ئێزدیاتیێ دا:

پەیڤا (پیر) ئێکە ژ پەیڤێن رەسەن یێن گرێدایی ب دینێ ئێزدییان ڤە، د زمانەڤانیێ دا ب رامانا (دێ کەڤن بیت بەس ژ ناڤ نەچت) یان ب رامانەکا دی (هەر و هەر دێ هەبت) دهێت. پەیڤا (پیر) جهێ خوە یێ گرتی وەک ناسناڤەکی تایبەت و پیرۆز ل جەم ئێزدییان، ئەڤ پەیڤا نهو ئێکە ژ چینێن دینێ ئێزدییان و هەروەسا بۆ کەسێن دانعەمر دئێنە گۆتن مینا باپیر، داپیر. بەری هاتنا شێخادی بۆ ناڤ ئێزدییان دگۆتنە تاووسی مەلەک (تاووسێ پیر) گەلەک جاران ئێزدی دبێژنێ دینێ مە (پیرانی)یە. پیرۆزیا پیرانیێ وەک سەبەقا قەولی خویا دکەت:

پادشایێ من پیرانی نازل کر

لبسێ راستیێ ل بەر کر

پیرا ل پێ سەفەر کر

***

پیرانی شێرینە

ل حەقیێ دبینە

ئەوێ خوە ب دیوانا هەسلمەمانرە بگەهینە

د ئێزدیاتیێ دا پەیڤا (پیر) پلەیەکا دینی یا تایبەت هەیە و بوویە ناسناڤ بۆ هندەک خودانان، مینا خودانێ تۆفانێ (پیراڤات)، خودانێ حەزژێکرنێ و ڤیانێ (پیرێ لبنا)، ناسناڤێن هندەک خودانان کو پیرێن ئێزدییانن، مینا پیر مەحموود، پیر مراز، پیر بوال، پیر بەیبوون، پیر داوود، پیر ئالی، پیر هەجیال، …هتد.

پەیڤا (پیر) ب بۆرینا دەمی گەلەک گوهۆرین ب سەردا هاتینه و وەرارکریە، ژ بەر پێڤە گرێدانا پاشگر و پێشگران، ژ بەر ڤێ چەندێ کۆمەلەکا پەیڤێن دی ژ پەیڤا (پیر) یێن دروست بووین و واتەیەکا سەربخوە ددەن، پەیڤا (پیر) ل دەستپێکا سەرهلدانا دین و خوداوەندپەرستیێ ل سالێن (٤٠٠٠_٦٠٠)بەری زایینی ل جەم سۆمەرییان و هەڤالکارێ دەمی و هەڤالناڤێ سەربخوە ڤەگوهاستییە بۆ ناسناڤێ دینی، بەڵگە بۆ ڤێ چەندێ ناڤێن هندەک چیایێن کوردستانێ کو پەیڤا (پیر) هەلگرتییە، هەڵبەت ئەڤ ناڤە ژی، ناڤێ رابەرەکی پەرستگەهەکێ بوویە، ل سەر چیایی هاتیە دروستکرن، مینا چیایێ پیرمام، پیرە مەگروون، پیرس، کەچەل پیر… هتد. هەروەسا پەیڤا (پیر) ژ ناڤێ تابیەتێ مرۆڤێ سۆمەری رەنگڤەدایە و بوویە ناسناڤ، مینا (پیر خورتوری).

پەیڤا (پیر) وەک ناڤێ تایبەت و وەک ناسناڤ ب درێژییا دیرۆکێ بۆ ناڤدانانێ رۆل هەبوویە، ل جەم مللەتێ (کاشی) ژی ناڤێ مرۆڤان بوویە مینا (پیرام). پیرام مرۆڤەکی کاشی بوو ل باژێرێ (بابل) ژیابوو. دلدارێ کچەکێ ببوو ب ناڤێ (تیسپە) کو ب ناڤێ داستانا (پیرام و تیسپە) یا ب ناڤودەنگە.

رەنگڤەدنا پەیڤا (پیر) د فەرهەنگا کوردی دا:

١) پەیڤا (پیر) ژ بەر هەبوونا پێشگر و پاشگری گەلەک ناڤ لێ دروست دبن.

٢) پەیڤا (پیر) دبیتە ناسناڤ و ناڤێ تایبەت بۆ مرۆڤی، مینا: پیر داوود، پیر بۆتار، پیر چەرۆت، پیر ئۆمەر، پیر چەروان، پیر بووب.

٣) دبیتە ناڤ بۆ زێندەواران، مینا: پیر هەڤۆک (داپیرۆشکە).

٤) بوویە ناڤێ تایبەت بۆ هۆزان، مینا: پیرەبایی، پیران.

٥) بۆ جهێن جوگرافی رۆل هەبوویە، مینا: باژیرێ پیرێ نێزیک(شارەزوور) نهو ئەڤ ناڤە نەمایە، باژێرێ پیریا.

٦) د هەڤاڵکارێ دەمی دا رۆل هەیە، مینا: پار، پێر، پێرار، بەتراپێر.

 ناڤلێکرن ل جەم ئێزدییان:

١) ئێزدییان زارۆکێن خوە یێن کوڕ ب ناڤێ گیانەوەرێن دڕندە ب ناڤ دکرن ب مەبەستا زیرەکیێ و هندەک سیفەتێن ڤی گیانەوەری وەربگرن، مینا: شێرۆ، هرچۆ، پڵنگ. هەروەسا هەگەر کەسەکی زارۆکێن وی مربان ئەڤ ناڤێن گیانەوەران لێ دکرن ژ بەر چاڤان(ژ بەر کو دا کەس چاڤان لێ نەدات)، مینا: گورگۆ، مشکۆ، جردۆ، …هتد. بەلێ زارۆکێن کچ ب ناڤێ گیانەوەرێن جوان و خوەشتڤی ب ناڤ دکرن، مینا: کەوێ، خەزال، پۆرێ، …هتد.

٢) ئێزدییان زارۆکێن خوە ب ناڤێ گژوگیا و گول و درەختێن جوان ب ناڤ دکرن، ئەڤ جۆرە ناڤە ژی تایبەتن ب کچان، مەبەست ژێ جوانی و بێهن خوەشی بوو بۆ کچێ، مینا: گولێ، نێرگز، بەیبوون، چنار، گووزێ، سێڤێ، خۆخێ، زەیتوون، نەسرین، گێزەر، لیمۆ، هنار، سووسن، رحان.

٣) ئێزدییان زارۆکێن خوە ب ناڤێ رەوشێن کەشوهەوای ب ناڤ دکرن؛ چونکی هەر ژ کەڤن دا بۆ مرۆڤی ژێدەرێ خێر و بەرەکەتێ بوون، ژێدەرێ وێ ژی بۆ دینێن بەری زایینی دزڤرت، مینا: باران، بەهار، هاڤین، نیسان، پاییز، سارێ، گەرمۆ، بەفرێ.

٤) ئێزدییان زارۆکێن خوە ب ناڤێ رەنگان ب ناڤ دکرن، مینا: سۆرێ، مۆرۆ، گەورێ، قەرۆ. هندەک جاران زارۆک ئی جوان بوو بەلێ ناڤێ وی دکرە رەشۆ یان عەرەب.

٥) ئێزدییان زارۆکێن خوە ب ناڤێن کرێت، نەخوەش و نەشرین ب ناڤ دکرن، کو مەبەست ژێ ژ بەر چاڤان بوو، مینا: زبلۆ، تەحڵو، کرێت.

٦) زارۆکێن خوە ب ناڤێ دینی ب ناڤ دکرن، ژ بەر کو هیڤییا وان ئەو بوو زارۆکێن وان ببنە دینپەروەر و خزمەتا دینێ خوە بکەن، مینا: پیرۆ، پیرگرۆ، جۆقی، بەرەکات، دەروێش، ئێزدین، باپیر.

هندەک نموونە ژ ناڤێن کوڕان:

چەنگیز، تەمۆ، کاکۆ، میرزۆ، چێنا، میرزا، بیبۆ، سلۆ، عەلۆ، سمۆ، شەمۆ، چۆگان، فندی، برچوون، دیکۆ، مچک، کوهەل، قەبۆ، بەگۆ، بەکرۆکە، ئێزدۆ، ئێزدین، چرەگ، قەبال، زەندین، چەلۆ، چەلوود، شەرۆ، خووەرکی، چارۆ، بەرهۆ، ئەرهاد، کومبەل، سەلیم، نەمر، میر، دەلۆ، برۆ، خەلەفکۆ، خەلەف، مراد، چیچۆ، مەلکۆ، عدمان، قوتۆ، عەڤدی، عیدۆ، عەسکەر، مجۆ، گرۆ، دەخیل، عەرەبۆ، گاڤان، شڤان، شێلۆ، زۆزۆ، شەڕۆ، دینۆ، قاسۆ، خدمان، ئووسف، خەرپۆ، برەهیم، سوارۆ، ئۆسێ، خرمش، رەڤۆ، دەشتی، شەمدین، مادۆ، نەرمۆ، بایەزید، قەوال، حازم، لیاس، خودێدا، ئۆصمان، فرمان، گالۆ، ئێزدیخان، زەینال، چۆلۆ، بەگۆ، قرپال، دەرمان، مەلحەم، شەکر، صەبری، حەمۆ، جەعفۆ، خەلات، کورۆ، تەیرۆ، حنچۆ، ئاڤدەل، شێبۆ، چۆلۆ، جاسم، کوندی، گندۆر، خەلۆ.

هندەک نموونە ژ ناڤێن کچان:

عەمشا، مەیان، خاتوون، گولان، بەهار، خفشێ، شەمێ، عەتلان، تەعلێ، زەریف، گەورێ، خەنسێ، سەبرۆ، خومرێ، ماشۆ، گۆرجێ، نیسان، شارێ، سووسن، ئاسیا، نۆرێ، فریال، هندێ، کنێ، مەهوەر، پۆڕێ، عەتێ، گولیک، رەوشێ، خانم، خاتێ، مەیسۆن، زەوزێ، سووسێ، خانێ، مرێ، هادۆ، مەهێ، زێرێ، هەیۆ، کەچوونە، بەسێ، کورێ، شاهیکێ، ستی، مێلێ، بەلهێ، بەزلە، مەلیحە، سەیرێ، ئایۆ، پتێ، خوناڤ، جانێ، مێرام، گەمەلێ، مێردین، نوڤێ، حەمشێ، خەجێ، چرووس، سانێ، شکرۆ، رازۆ، مێمێ، بلقیز، مەرجان، قومری.

ئەنجام:

١) ناڤێن ئێزدییان تێکەلن دگەل ناڤێن (تورکی، عەرەبی، گەلێن ئارامی و ناڤێن کەڤن یێن میسۆپۆتامیا).

٢) هەتا نهۆ ژی ئێزدی ڤان ناڤان ل زارۆکێن خوە دکەن.

٣) تێکەلبوونا ئێزدییان و چوونا وان بۆ دەرڤەیی وەلاتی هندەک ژ دایک و بابان ناڤێن ئەوروپی ل زارۆکێن خوە دکەن.

لیستا ژێدەران:

 ١) سۆران حەمەڕەش. کورد کێیە؟ مێژووی کورد و ڕەچەڵەکی زمانەکەی لە سەرەتای شارستانیەتەوە هەتاکو سەدەی دەیەمی زاینی چاپخانەی: YPS.Publishing،  چاپی یەکەم، (لەندەن: ٢٠١٣).

٢) حەسەن مەحموود حەمەکەریم، کوردستان لە بەردەم فتوحاتی ئیسلامی دا، کۆمپانیای چاپ و پەخشی نووسەر، چاپی چوارەم، (٢٠٠٦).

٣) رەحیم ئەحمەد ئەمین، بەعەرەبکردن لە هەرێمە کوردنشینەکان دا(٦٣٧_٨٤٧ز/ ١٦_٣٢٣ک)، چاپخانەی: تیشک، (سلێمانی: ٢٠٠٨).

٤) دانەر حاجی عەلو، ئیزیدیێ هیڤی وەرگێرانەکە ب سەرڤەکریە، ژ چاپا دووێ یا کتابا (المنتظر) الجزء الاول – الحقیقە، (٢٠٢٠).

٥) عەباس سلێمان سمایل، مێژووی ناسناو و ناوی مرۆڤی کورد، چاپ: بەرێوەبەرایەتیی چاپخانەی رۆشنبیری هەولێر،  (هەولێر: ٢٠٠٤).

٦) کەڤنە دینێن ئیرانی و کوردی د ئەنسیکلوپیدیا بریتانیکا دا، وەرگێران فاضل عمر. چاپخانا زانکۆیا دهۆک (دهۆک: ٢٠٠٤).

٧) نوری کەریم، پانۆڕامای دیرۆکی دێرین و نوێی کورد(٤٠٠٠پ.ز _ ١٩٧٥ز)، بەرگێ ئێکێ، چاپخانە: چوارچرا _ (سلێمانی: ٢٠١٦).

٨) ژ پیرۆزیێن ئێزدییان، بەرهەڤکرن: پیر خلات الیاس جعفو و زهیر عرب سلو، چاپخانا هاوار _ (دهۆک: ٢٠١٣).

٩) د. خلیل جندی رەشو، پەرن ژ ئەدەبێ دینێ ئێزدییان، چاپا دووێ، (٢٠١٣).

١٠) شەمو قاسم دنانی، چەند تێکست یێن ئۆلا ئێزدییان، بەرگێ ئێکێ (٢٠١٢).

چاڤپێکەڤتن:

١) شێخ عەلو خەلەف شارازا د ئۆلا ئێزدییان دا ل مالا وی ل رێکەفتی ١١/٤/٢٠٢٥.

٢) شێخ دەشتی زەیدین خالد شارازا د ئۆلا ئێزدییان دا ب رێیا تێلەفۆنێ ل رێکەفتی ٩/١٠/٢٠٢٤.