گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
خالد صالح
هەلبەت هەر نڤیسەرەك دەمێ دەست ب دارشتنا دەقەكێ ئەدەبی و ب تایبەت رۆمانێ دكەت، دڤێت ل دەستپێكێ پلانەك و نەخشە رێكەكێ بۆ خۆ دانیت و هەر نڤیسەرەكی شێوازێ خۆ یێ تایبەت یێ هەی. ل ڤێرە یا مە مەبەست پێ كاك (حەسەن ئیبراهیم)ە، كا چەوا دەقێن خۆ دادرێژیت و تنێ دێ ل سەر ئێك خال راوەستین، ئەو ژی (ڤەگەڕیان بۆ رابردويى)، واتە گرێدانا روودانێن بووری ب ئەڤرۆ ڤە، نڤیسەر وەكی (فلاش باك) ڤەدگەریێتە وان رۆژێن د ناڤ مەژیێ وی دا هاتینە پاراستن و چەوان روودان دووبارە دبنەڤە، لێ ب شێوازەكێ دی و ل دەم و جهەكێ دی.
ل ڤێرە ژی، (چار رۆمان وەكی نموونە) ل بەر چاڤ خویا دبن، كو ئەو دیمەن، باراپتر د تەراژیدی نە، خۆ ل دەمەك و جهەكێ دی نووژەن دكەنەڤە و روودان ل وەلاتی دەست پێ دكەن و ل ئەوروپا و ب دەستنیشانكری ئەلمانیا ب داوی دهێن، كو ئەنجامێ وان بەرزەبوونە.
نموونەیا ئێكێ: شەڤێن پراگ
چیرۆك ژ خەبات و پێشمەرگەیاتیێ دەست پێ دكەت و پشتی چەند كاودان ب سەردا دهێن، قەهرەمانێ چیرۆكێ بەر ب هەندەران دچیت و ل وێرێ دەستێ رژێمێ دچیتە د ناڤ وان دا و دەمێ كاراكتەرێن نڤیسەری دچنە (پراگ- پایتەختێ چیك)، بۆ كەیفێ و رابوارتنێ، ل سەر جهەكی هەلدبن، كو ل بەری نهۆ هەڤالێن وان یێن خەباتێ، ژ رەگەز و بیروبۆچوونێن جودا جودا ب دەستێن رژێما عیراقێ هاتینە تیرۆر كرن، ئێدی دكەڤنە د حالەتەكێ دەروونی یێ نەخۆش دا و مالخولیانێن وان، وان كوور دبەنە وان رۆژێن نەخۆش و دژوار. لێ پشتی كاودانێ سیاسی دهێتە گوهارتن، ب سەرەدان ڤەدگەریێنەڤە وەلاتی، دبینن كەسێ های ژ وان خەباتكاران نینە و خوینا وان ب هەروە چوو، ئێدی پەشیمانی وان رۆژێن ل (پراگ) بوون.
د ڤێ رۆمانێ دا چەندین دیمەنان د ناڤ خۆ دا هەمبێز دكەت و وان هەڤبەر دكەت ل گەل چەند دیمەنان د ناڤ وەلاتی و رۆژێن خەباتێ دا.
بۆ نموونە:
دەمێ ترومبێلا خۆ د راوەستینن ژێ دهێتە دزین:
– «كا ترومبێلا هەوە.
– یا ل كۆلانا هە..
ب كەنیەكا سار.. ترۆمبێلا هەوە یا هاتیە دزین.. یان دێ هێتە دزین (شەڤێن پراگ، بپ18).
هزرا ئەو ژ توخیبێ پراگ برنەدەر و بەر ب وەلاتی و دیمەنێن دزی و تالان كرنێ:
برنە وەلاتێ وان یێ خوینێ، برنە رۆژێن دەستهەلاتا فاشیان، برنە رۆژێن سەربران، برنە ئەنفالێن رەش.. ترس، هەڤالجێمكێ گیانێ وانە. پێكڤە دخۆن، پێكڤە دنڤن (شەڤێن پراگ، بپ18).
ل ڤێرە دو ترس دیار دبن، ترس ژ دزیێ ل ئەوروپا و ترس وەكی (فلاش باك) ل وەلاتی.
د دیمەنەكێ دی ل ئەوروپا:
– ترومبێل كەتە ناڤ پێلێن جادێ. تاریا شەڤێ، خەمێن گران، سەرێ ئالۆز…» (شەڤێن پراگ، بپ54).
ل وەلاتی، هێسترێ جهێ ترومبێلێ گرتییە:
– سەرێ هێسترا باركری، د دەستێ چەپێ دایە. دو هێسترێن دی ب دووڤ را د گرێداینە» (شەڤێن پراگ، بپ54).
واتە: ترومبێل بەرامبەری هێسترێ.
دیسا د دیمەنەكێ دی دا ل ناڤ بەنسیۆنێ ل ئەوروپا:
– «دهاتنە سەر هشێن خوە، لێ جارەكادی دبوونە هێسك د ناڤبەرا، هزر و خەم و خەوێ دا. چاڤێن زل، مەژی لێ هشك كرن. گەهێن لەشێ وان، شەرە ل گەل جهێ بیانی. نالینا وی خەوێ درەڤینت (شەڤێن پراگ، بپ58).
ل وەلاتی ژی:
– یێ د چەپەری دا مایە ئاسێ، ل هەمی رەخا دوژمنن، فیشەكێن وی نەماینە، هەڤال د دوورن، ل ئەسمانا، ژ بەر فرۆكا و مۆشەكان (شەڤێن پراگ، بپ58- 59).
هەر د هەمان بەنسیونێ دا:
– دەنگێ قوتانا دەرگەهی، دلێن وان قەتاندن (شەڤێن پراگ، بپ59).
بەنسیون ل وەلاتی گرتیخانەیە:
هەر وەكی سیخورێن دوژمنی، دەرگەهێ گرتیخانێ لێ ڤەكرین، دا بڕیارا دادگەها رەش ب جهـ بینن (شەڤێن پراگ، بپ59).
ل دیمەنەكێ دی د ناڤبەرا خۆشی و نەخۆشیێ دا:
– ئەز چو جار ڤێ شەڤێ ژبیر ناكم، دڤێت هەر چەند هەیڤەكا، ئەم هۆسا كۆم كوم ببن…!
– شەڤەكا هۆسا، هەمی خوەشیێن دنیایێ دسۆژت (شەڤێن پراگ، بپ63).
ل وەلاتی:
– گەلەك شەڤێن نەخۆش من دیتینە، گەلەك شەڤا برسی نڤستی مە، ل چۆل و ئاقارا مای مە، شەڕ و سەرما، ترس، وەك ئەڤ شەڤە، ئەز تۆرە نەبوویمە.! (شەڤێن پراگ، بپ63).
د دیمەنەكێ دی دا:
رەشیدێ جەزائیری دەمێ دزانیت كوردستانا ئارامە دبێژیتە حەسەنێ كورد:
– پا بۆچی هوون نازڤڕن؟
– پرسیارەكا د جهێ خوەدایە! گەلەك ئەگەر هەنە..!
– وەك چ؟! ببورە، من دڤێت بزانم كا ئەو ئەگەر وەك ئەگەرێن مە جەزائیریانە؟ یان هەوە هندەك ئاستەنگێن دى هەنە.. ؟!.
– ما ئەگەرێن هەوە چنە؟ هوون ژی تژی دنیایێ بوون!
– بێ كاری، برس، بەریكانێ ژ بۆ پارە و دەستهەلاتداریێ. جیاوازیيا مەزن یا هزری. ئەم جیرانێن ئوروپانە! ئەو هزار سالا ل بەری مەنە…! (شەڤێن پراگ، بپ83).
حەسەن دبێژیتێ:
– ئەگەرێن مە ئێكن.. خەباتا چەندین سالا.. شەهید و مال وێرانی.. هەمی بوونە پارە و كورسیك و بەرژەوەندیێن هندەك كەسێن نەزان و شۆڕش نەدیتین..! مە ل وەلاتێ خوە پتر ژ ملیون شەهیدان دان. نهۆ هەر ئەو خودان شەهید د برسینە. هەر شۆڕشگێر ژبیركرینە. (شەڤێن پراگ، بپ83).
ئەو ژی هەڤبەركرن بوو د ناڤبەرا خەباتا گەلێ كورد و گەلێ جەزائیری.
ل دیمەنەكێ دی و د رابارتنەكێ دا:
– دێ چ كی؟
– دێ تە خۆم.
– جلكێن من هەمیا بێخە.. من رووسكە (شەڤێن پراگ، بپ166).
دەنگ بلند بوو، مەژی د گێلەشۆكا شەڕ و خەبات و نێراتیێ دا، كەتە د زڤرۆكەكا دژواردا…! (شەڤێن پراگ، بپ166).
لێ ل وەلاتی:
– كی ژ هەوە، ئەوێن بێ ژن و مال سینگێ كچكەكێ دیتیە؟ یان ماچەك ل كچەكێ دایە..؟! (شەڤێن پراگ، بپ166).
ل دیمەنەكێ دی یێ رابارتنێ:
– هەڤالێ وی یێ ب وێ كچا د كۆشێ دا مژوویلە، جیهان یا راوەستیای (شەڤێن پراگ، بپ175).
لێ ل وەلاتی:
– دێ كەنگی من خوازی؟ ئەز نەشێم ئێدی دگەل تە دەركەڤم.
– خوازتن..؟ تۆ باش دزانی، ئەز دێ گەهمە شۆڕشێ. و ژیان ل ناڤ شۆڕشێ ب زەحمەتە…! (شەڤێن پراگ، بپ76).
ل ئەوروپا:
– پشتی هوون جگارێن خوە د كێشن و بیرێن خوە ڤەدخون. ئەم دێ قۆپكا ل بەر لێڤا جادێ راكن… (شەڤێن پراگ، بپ184).
ل وەلاتی:
– پشتی ئەم جگارێن خوە دكێشن، چا خوە ڤەدخون. ئەم دێ خوە بەردنە ناڤ دوژمنی، ل بەر لێڤا جادێ و ل رەخێن سەنگەرێن دوژمنی، دێ ژ مینا پاقژ كن، دا ل بەری سپێدێ ژ بۆ هێرشا مە ئامادەبت… (شەڤێن پراگ، بپ184- 185).
نموونەیا دویێ: دۆزەخا سپی
ئەڤ رۆمانە گرفتارییا كۆچبەریێ یە. سمكۆ وەلاتی ب جهـ دهێلیت و ب قەچاغی بەر ب هەندەران كۆچ دكەت، د چەند وەلاتان را دەرباس دبیت دا ب گەهیتە ئەوروپا و گەلەك دیمەن و نەخۆشییان ب رێڤە دبینیت و رەوشا رێكێ و ئەو كاودانێ تێرا دەرباس دبیت بەرچاڤ دكەت و هەردوو كاودانان، كاودانێ وەلاتی و وان جهان هەڤبەری ئێك دكەت، هەتا دوماهیێ مینا هزارەها كەسان ل ئەوروپا بەرزەدبیت، بۆ نموونە:
سەقایێ سار ل ئەوروپا:
كابینا تەلەفۆنێ، ئەوا بوویە مالا وی، هەتا نیڤێ یا سپی بووی، سەرمایێ دل لێ سپی كر…
– ئەڤە ئەو كابرایێ هە چ دبێژت؟ دگەل كێ دئاخڤت؟ ما نزانت ئەو كابینە مالا منە؟ نهو دەمێ نڤستنا منە (دۆزەخا سپی، بپ5).
هەر هەمان سەقایێ سار ل وەلاتی:
خوینا وی یا دژوار، هەر بەرەڤانی ژ توخیبێ گیانێ وی دكرن.. دبرە رۆژێن وەلاتی، ل زڤستانا و ل بەر سۆپا دارا و كوچك و تەنویرا.. جار ژی د گێلەشۆكا شەر و شویرا ل چیا و ئاقارا، ل بەر سڕ و سەقەمێ، د شكەفت و دبن كەڤرادا..! (دۆزەخا سپی، بپ6).
جارەكادی هەر هەمان سەرما:
– سپیاتیێ لڤین راوەستاندن، هزر راوەستاندن، با و باڕۆڤە، ل بلنداهیا خوە سپی بوون، دبوونە پەیكەر! (دۆزەخا سپی، بپ6).
ل وەلاتی ژی:
– ل شەڤێن هۆسا، سەرما و برس دبنە برا، دگەل هەژاریێ و نەخۆشیا دیلانێ دكن… (دۆزەخا سپی، بپ6).
ژوورا وی ل ئەوروپا:
هێشتا كابرای تەلەفونا خوە ب داوی نەئینای، دەرێ كابینێ لێ ڤەكر و خوە هاڤێتە د ناڤدا و ئەو قەفتا رۆژناما دانا بن سەرێ خوە و خوە كرە قورمك، كارێ خەوێ كر (دۆزەخا سپی، بپ17).
ل وەلاتی:
– ئەڤە ژۆرا برایێ مەزن بوو، بۆ دلێ خوە ئاڤا كربوو، جوان بویاغ و و… (دۆزەخا سپی، بپ18).
– تێڤە نەبوو زاڤا… چو ب دونیایێ كەت، شۆرەش و دەربەدەری هەتا بەری چەند سالەكا ژی ب ناڤێ وی بوو (دۆزەخا سپی، بپ18).
– ئەو چەند سال بوون، ئەو لێ دنڤست و ببوو ژۆرا وی، لێ هەر ب ناڤێ برایێ مەزن بوو (بپ18).
ل دیمەنەكێ دی و دیتنا رووبارەكی ل ئەوروپا:
– ئەڤ رویبارێ د ناڤ باژێرێ مە دا دبۆرت، وەك خابویری یە! (دۆزەخا سپی، بپ40).
– بێهنا من پێ نائێت، كرمێ من پێ نامرت! وان چەند دەمژمێرێن ئەز ل بەر لێڤا وی دبۆرینم، د دەفتەرا رۆژانێن خوەدا نانڤیسم، چونكی خوەها وەستیانا شۆلی ژ من زوها ناكەت.. هەر وەك نە رویبار.. مخابن، كو من كریە بەرامبەری خابویری (دۆزەخا سپی، بپ40).
– كا سار و سستيیا پێلێن ڤی رویباركی؟ (دۆزەخا سپی، بپ40).
ل وەلاتی ژی:
– مرۆڤ هەست دكت، كو پێلێن وی گەرماتیا خابویری نادەت! (دۆزەخا سپی، بپ40).
كا هیرێنا پێلێن خابویری؟ (دۆزەخا سپی، بپ40).
دەمێ فرۆكەیێ دبینیت و لێ سووار دبیت:
پشتی جهێن خوە – د فرۆكەیێ دا ل ستەنبۆل- دیتین- ب هاریكاریا خزمەتكارێن فرۆكێ، پتر رەحەت بوون. فرۆكە بۆ وی تشتەك نوی بوو، ئەڤە جارا ئێكێ یە لێ سیار دبت، هۆسا ژ نێزیك دبینت (بپ74).
لێ ل وەلاتی فرۆكە چەوا ددیتن؟:
هندی وی دیتی، هەر فرۆكا ئاگر و بارۆت ل وان رەشاندیە. چ جار هۆسا نێزیك نەبوویە، هەر كەسێ فرۆكە نێزیكی وی ببا، دا بتە داویا ژیانا وی.. (دۆزەخا سپی، بپ74).
خوارن و برسێ چەوا دبینیت؟:
– پشتی دەمەكێ كورت خوارنەكا خوەش و ب تام ئینان. دگەل چا و قەهوە، یان هەر تشتێ. دل بخوازت و هندی بخوازی (دۆزەخا سپی، بپ78).
لێ ل وەلاتی:
رۆژێن برسێ د شەر و شۆرەشێ دا، ل رەڤا ملیونی هەمی هاتن بیرا وی، گەلەك شەڤا ژ برسا خەو د رەڤی (دۆزەخا سپی، بپ78).
سەبارەت ژنك و كچكان:
ژن- ل باژێرێ كیێف، دو- سێ ب كۆپەكێ بیرێ نە…
«تە كیشك دڤێت؟ ئەوا پرچ زەر، یان ئەوا پرچێ وێ وەك پرچا ژنكێن مە؟ (دۆزەخا سپی، بپ15).
لێ ل وەلاتی:
د رێكا هەندەران دا دبێژیتە هەڤژینا خۆ:
هەمی چەند هەیڤەكن، دێ زڤرمە تە و ئەم دێ پێكڤە ژین وەك ژیانا مرۆڤا د بەهەشتێ دا و… (دۆزەخا سپی، بپ16).
د دیمەنەكێ دی دا:
ژن- ل روسیا- پتر یا كەهی یە ژ مێرا (دۆزەخا سپی، بپ99).
هەڤالینیا كچان.. هەمی خاڤ كرن.. رێ ل وان بەرزەكرن، گەلەك ژ وان نەدڤیان ڤی وەلاتی- روسیا- بهێلن.. گەلەك بوون خودان مال و بچویك، گەلەك بوون ئێخسیرێن كچەكا جوان (دۆزەخا سپی، بپ99- 100).
ل وەلاتی:
ژن.. كچ.. وەك كەلهەكا ئاسێ و پیرۆز بوون.. كەسێ نەدشیا نێزیك بت. ئەو دزی و ڤەشارتن یێن هندەكا دكرن، دبوونە ژەهر. گەلەك جارا كوشتن و خوینداری دژوار دكرن (دۆزەخا سپی، بپ100).
د دیمەنەكێ دی دا هەڤبەركرنەكە د ناڤبەرا كەسایەتییا وان دا ل ل وەلاتی و ل هەندەران:
ل وەلاتی:
گەلەك ژ وان هەڤالا خودان شیان بوون، ل وەلاتێ وان، دڤیا با سێ چوار رۆژەكا مرۆڤی خوە وەستاندبا هەتا شیابا دیوانا وان ببینت..!! (دۆزەخا سپی، بپ105).
لێ رۆژا ئەڤرۆ:
نهو یێن بووینە ئێخسیرێن پرچەكا زەر و دوو چاڤێن شین..!! دیوانا وان تنێ، مێ دچنێ، قەلەمێ وان تنێ ل سەر سینگێ كچا دنڤیسیت.. (دۆزەخا سپی، بپ105).
ل دیمەنەكێ دی بازارێ كچكا هەڤبەر دكەت دگەل بازارێ پەزی ل «سێمێلێ«:
وان كچێن جوان، خوە پێش چاڤ دكن و ل مێڤانا دگەرن.. ب هێجەتا ژوورێن بەتال بۆ مێڤانا.
– مە ژوورەكا گەلەك پاقژ و جوان یا هەی.. ! (دۆزەخا سپی، بپ109).
بازارا وان، بیرا كرین و فرۆتنا پەزی ل گورەپانا سێمێلێ یا پەزی دئینا بیرا وان.. (دۆزەخا سپی، بپ109).
ترس و رەڤین د رێكا هەندەران دا:
ترومبێل بەرەف بەرزەبوونێ چوون، دیسان ترسێ و بێ باوەریێ لەشێ وان خوار..
پشتی دەمەكێ درێژ ل ئاقارەكی ئینانە خوار.. دناڤ گیایەكێ بۆش دا، خوە دگەل ئەردی راست كرن، بێ دەنگیێ و بێ لڤینێ وەك پەیكەرا دیار دكرن…. (دۆزەخا سپی، بپ127).
– هەر لڤینەك، هەر دەنگەك، دێ وان تێ بت (دۆزەخا سپی، بپ127).
ل وەلاتی:
شۆرەشا ئەیلۆلێ، شۆرەشا گولانێ، ئەنفال و دەربەدەری، سۆتنا گوندا و كوشتنا تەڤایی. سەرهلدان و رەڤا ملیونی..
وەك كاسێتەكا سینەمایێ ل پێش چاڤێن وی دووبارە دبوو… (دۆزەخا سپی، بپ128).
دەمێ گەهشتینە باژێرێ برنو:
گەلەك مراد بوو، باژێرێ برنو ببینن، ژبەر گەلەك ئەگەرا (دۆزەخا سپی، بپ135).
– نهو ل جهێ برنویێ و ل دەرگەهێ سەرەكی یێ باژێرێ برنو، وێنێ سێڤەكا مەزن نەخشاندیە (دۆزەخا سپی، بپ135).
لێ ل كوردستانێ وی ناڤی چ د گەهاند؟:
– ئێك ژ وان ئەگەرا- دیتنا ڤی باژێری- تڤەنگا برنو بوو، گەلەگ د شۆرەشا دا دهاتە بكارئینان، كەس نەبوو ل مالا خوە برنویەك نەیی.. دگۆتن ل ڤی باژێری دروست دكن..!! (دۆزەخا سپی، بپ135).
ل داویێ هەندەران (ئەلمانیا) و وەلات (كوردستان):
ئەڤەیە، ئەو ئەلمانیا هندە خەون پێڤە ددیتن؟ ئەڤەیە ئەو وەلاتێ گەلەك خەبات ژبۆ دیتنا وێ كرین و وەلاتێ خوە گوری كرین! (دۆزەخا سپی، بپ139).
لێ وەلاتێ نوی:
پشتی هزارەها شەهید و قوربانی، گوند و شورەش و گوری كرن.. ئەڤە دێ بیتە وەلاتێ وان؟ (دۆزەخا سپی، بپ139).
نموونەیا سیێ: خەجا بەرلینی
قەهرەمانێ چیرۆكێ (رەشكۆیێ شڤانە)، دبیتە پێشمەرگە و پشتی جارەكێ ب دژوارى بریندار دبیت، دبەنە ئەوروپا و دكەڤیتە د ناڤ زڤرۆكا ژیانێ دا، ئەو هەر ب مەژيیێ خۆ یێ گوندا یێ چوویە د ناڤ وێ ژینگەها نوی دا و نەهاتە گوهارتن، لێ عەیالێ وی و خەجا دۆتمام و هەڤژینا وی؛ خۆ ل گەل وی كاودانی دگونجینن. د ئەنجامدا ل داویێ ئه‌و خەجێ دكوژیت و خۆ ژی دگەهینتە وی كاروانی. د ڤێ رۆمانێ ژی دا نڤیسەری تێدا چەند دیمەنێن ڤی وەلاتی و دیمەنێن گوندی هەڤبەر دكەت:
د دیمەنەكی دا:
– سەرێ خۆ بلند كر، بەرێ وی كەتە كەڤالێ ب دیوارێ ل سەر دەستێ وی یێ چەپێ هلاویستی، وینێ دایكەكێ یا شیری ددەتە بچووكێ خوە یێ ساڤا (خەجا بەرلینی، بپ4).
ل بەرامبەری وێ:
– خەجێ پشتا خوە یا دایە لانكا كچا خوە، بەندۆشكا سینگێ خوە ڤەكر، هنارەكا سپی ژێ ئینا دەر، سەرێ وێ یێ رەنگێ هنگڤینی كرە د دەڤێ كچا خوە یا ساڤا دا (خەجا بەرلینی، بپ4- 5).
د دیمەنەكێ دی دا:
خودانا پرچی، قەلەم دانا سەر كاغەزێ و دەستێ خۆ هاڤێتە پەرداخا ئاڤێ (خەجا بەرلینی، بپ33).
ل بەرامبەری وێ چەندێ:
بیرا وی ئینا، وی ژی پەرداخ بلند كرە سەر دەڤێ خوە، دەنگێ گەوریا وی تژی ژوور بوو:
– تۆ دلێ مرۆڤی ژ ئاڤێ ڕەش دكی.. تۆ خوە نزانی ئاڤێ ژی وەك مرۆڤا ڤەخوی! دێ كەنگی بییە مرۆڤ… ؟ (خەجا بەرلینی، بپ33).
ل دیمەنەكێ دی ل فرۆكخانەیا بەرلین، كو یا پڕی مرۆڤە و مرۆڤ هزر دكەت دێ باژێری بەردەن:
هەر چەند چركەیەكا، فرۆكەیەك بلند دبت و ئێك دكەڤتە ئەردی (خەجا بەرلینی، بپ134).
وی دیمەنی، دیمەنەكێ دی د هزرا وی دا زڤراند:
بیرا كون ستێنگێن ناڤ رەزا ئینا بیرا وی، گەلەك جارا، ل هنداڤ كون ستێنگەكێ د راوەستییا، ستێنگ د هژمارتن (خەجا بەرلینی، بپ134).
گەلەك ستێنگ هژمارتن، گەلەك فرۆكە هژمارتن، مێڤانێن وی دیار نەبوون (خەجا بەرلینی، بپ135).
د دیمەنەكێ دی دا ل گەل فرۆكەیێ:
ئەنیا خوە ب وێ شووشا پەنجەرا بەرانبەری گۆرەپانا فرۆكەخانێ ڤەنا، تژی چاڤێن خوە دیمەنێن فرۆكێن مەزن كرن (خەجا بەرلینی، بپ135).
ل وەلاتی ژی:
جارا ئێكێ د ژیانا خوەدا نێزیكی فرۆكێ بوویە، دەما بەرێ چەكێ خوە دایە بن زكێ وێ و ژووردا ب ئاگر ڤە ئینایە خوارێ. هنگێ ناڤ و دەنگێ وی د ناڤ هەڤالا دا بەلاڤ بوو (خەجا بەرلینی، بپ135).
ل سەر پاسپۆرتان ژی هەلویستەك هەیە:
كەس ژ كونترۆلی ناترست، پاسپۆرتا كەسێ نەیا سەختەیە، كەس نە یێ بێ خودانە، كەس ژ جیهانەكا جودا نەهاتییە، كەس ژ دەمێ بۆری نە زڤرییە (خەجا بەرلینی، بپ135).
لێ ل بەرامبەر كەسێن بێ خودان هەنە و ب قەچاغ سنور دەرباز كرینە:
تنێ ئەو د ترست، تنێ دلێ وی ژ قوتانێ نا راوستت، تنێ مێڤانێن وی یێن ژ ستێرەكا دی هاتین، تژی پاخلێن وان ترسە، ئەزمانێن وان د بڕینە و… (خەجا بەرلینی، بپ135).
هەلبەت چەندین دیمەنێن دی هەنە، كو هەڤبەركرنەكە د ناڤبەرا دو ژیان و دو ژینگەهێن جودا دا، بۆ نموونە:
پرچێ خەجێ و كچێن وێ و سپهـ و ڕشك و … ل گوندی.
ل بەرامبەر پاقژی و ئاڤ و خۆ شویشتن و ڤەشویشتن و… ل بەرلین.
تراش و گەلی و پەز و گۆڤ و فانۆس و كوچك و تەنویر و… ل گوندی.
ل بەرامبەری وێ ئاڤاهیێن بلند و ترومبێل و مێتر و كارەب و… ل بەرلین.
نموونەیا چارێ: شەڤێن سار
د ڤێ رۆمانێ ژی دا، چەندین دیمەنێن هەڤبەركرنێ نە د ناڤبەرا دو سەقا و دو ژینگەهێن ژێك جودا دا، یا ئێكێ ل ئەوروپا و یا دی ل وەلاتی. كولا قەهرەمانێ چیرۆكێ ئەوە ب گەهیتە ئەورۆپا و پشتی دگەهیت و پشتی چەندین كریارێن نە ڕەوا، ئێدی دكەڤیتە د ناڤبەرا نەخۆشخانە و زیندانان دا و هەمی تشت ژ دەست دەردكەڤن… ل دووماهیێ حەز دكەت ڤەگەریێتەڤە وەلاتی، لێ ژبەر فهێتیێن خۆ شەرم دكەت و پشتی بڕیارا ڤەگەڕیانێ، مرن ڕێ نادەتێ. بۆ نموونە چەندەك ژ وان دیمەنان:
د دیمەنەكی دا ل ئەوروپا:
– دڤێت تۆ ڤێ هۆلا مەزن هەمیێ باش ب مالی و ڤان شیشێن پەنجەرا باش پاقژ بكی، هەمی… دڤێت ئەڤ كارە هەمی تە كربن، هەكە تۆ كۆرەبی، ئێك فلسی نابینی (شەڤێن سار، بپ7).
ل ئەورۆپا ل ژێر فەرمانە و ل وەلاتی:
– ئەم ژ دل پیرۆزباهیا ڤی خوندكارێ زیرەك و سەركەڤتی دكن، ئەو سەركێشێ زانست و زانینێ و مەعريفەتێ یە ل زانكۆیا مە، هیڤیدارین … (شەڤێن سار، بپ6).
د ئەنجام دا ل ئەوروپا:
سوباهی نە ئێیە سەر كاری.. ئەز تە ل ڤارا نەبینم.. ! (بپ10).
وەلات، مللەت پێدڤی كەسێن وەك تەیە! (شەڤێن سار، بپ10).
سەرێ خوە بلند كر، مەیخانە پڕە ژ مرۆڤان، ل هەر كوژیەكێ وێ شكەڤتێ، جیهانەكا تایبەتە، كەسێ ئاگەهـ ژ كەسێ نینە، هەر ئێكی ئاگەهـ ژ وێ هەیە، ئەوا د كۆشا وی دا، ئەوا د ناڤ دەستێن وی دا و… (شەڤێن سار، بپ19).
وی دیمەنێ ئەو برە دیمەنەكێ كەڤن ل گوندی:
چاڤێ وی ب بانێ مەیخانێ كەت.. هزرا، برە شكەڤتا گەلی، ئەوا چەند جارەكێ دەنگ ژ دەڤێ تۆپەكێ دهات، گوندیا هەمیا قەست دكرێ و تێڤە دهاتن خودان كرن (شەڤێن سار، بپ19).
د دیمەنەكێ دی دا ل مەیخانێ:
دەنگێ كەنیا وێ ژنا د كۆشا یارێ خوە دا، هزرێن وی ژ شكەفتا گەلی ئینانە وێ مەیخانا كەڤنار (شەڤێن سار، بپ20).
لێ چ دیمەنە وی ل گوندی دیتی؟:
گەلەك شەڤا چاڤ زلكانێ دكر ل دەمێ موختار د كەلەخێ ژنا خوە یا بچویك د چەری… (شەڤێن سار، بپ20).
ل دیمەنەكێ دی دا ل ئەوروپا دهێتە سزادان:
دویڤ یاسایا ڤی وەلاتی، هەر كەسێ كارەكێ دژی بەرژەوەندیا گشتی بكت (هەلبەت پتر كەرەستەیێن بێ هۆشیێ نە)، هەر كەسێ درەوا ل پۆلیس و كارمەندێن حوكمەتێ بكت، دێ ئێتە سزادان (شەڤێن سار، بپ23).
لێ ل وەلاتی ئەو چەند ژ بۆ هەلویستەكی یە و ژ بۆ مەرەمێن سیاسی یە:
ب هەردو ملا یا خوە د ناڤ وان مرۆڤێن تژی بەر دەرێ گرتیخانا ئەبو غرێب دقوتت… (شەڤێن سار، بپ26).
ل ئەوروپا بەرزەبوون:
– ناڤێ من سەردارە، ئەز دو سالا یێ گرتی مە، من قاچاغچیتی دكر، و تە؟ تە چ كریە؟
– ئەز شەش هەیڤا، من كێرەك ل كوڕەكێ ئەلمان دا ل دیسكۆیێ، لێ… (شەڤێن سار، بپ32).
ل شوینا بەرزەبوونێ ل وەلاتی:
– تۆ دێ هەر بیە مرۆڤەكێ ناڤدار.
– تە شیانێن مەزن هەنە (شەڤێن سار، بپ32).
هەلبەت ب دەهات دییمەنێن ژ ڤی جۆری هەنە، لێ ئەڤە تنێ چەند وێنەیەك بوون ژ وان هەڤبەركرنێن د ناڤ و ژ دەرڤەی وەلاتی دا خویا و بەرچاڤ دكەڤن.
