گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
د. محەمەد خدر مەولوود
1-2
ئەمەی خوارەوە دەقی شیعری” شەونوێژی نامۆیان “ ی شاعیری ناوداری کورد عەبدوڵڵا پەشێوە. دەقە شیعرییەکە خۆی لە 54 دێرە شیعردەنوێنێ وتەواوی دەقە کە بەسەر5 کۆپلە دابەش دەبێ، بێ ئەوەی شاعیر ئاماژە بە ژمارەی کۆپلەکان بکات ژمارەمان بۆ کۆپلەکان داناوە. ئەمە دەقی شیعری “شەونوێژی نامۆیان”ی پەشێوە :
(1)
لە هەر جێیەک چیا ببینم
دڵم،
وەک لە ژوانى یەکەممدا،
دادەخورپێ،
ڕادەچڵەکێ،
سەرسام دەوەستم لە بنیا
وا تێدەگەم،
لە چیاى منڕا دەست پێ دەکەن
چیایەکانى هەموو دنیا!..
(2)
لە هەر کوێ کانى ببینم
دڵم،
وەک لە ژوانى یەکەممدا،
دادەخورپێ،
ڕادەچڵەکێ،
پێش ئەوەى بینى پێوە نێم
لە بەردەمیا
بە هێمنى چۆک دادەدەم،
قەوزەى سەرى
وەک شابسکى شۆڕەژنێک
شانە دەکەم…
چونکە من وام بە بیردادێ
کە شیرناوى گشت کانییەکان
لە نیشتمانى منڕا دێ!..
(3)
سەرماى گەلێک شارانم دى،
بەڵام، پەنجەم لە گۆ نەچوون،
چونکە سەرماى هەموو جێیەک
تیشکێک ڕۆژى
نیشتمانى منى تیایە.
گەرماى گەلێک شارانم دى،
بەڵام گیانم وەڕس نەبوو،
چونکە گەرماى هەموو جێیەک
سروەیەکى
نیشتمانى منى تیایە !.
(4)
چاوى کیژى ئەوروپایى
گەر شینیش بێ – خۆشم دەوێ،
گەر سەوزیش بێ – خۆشم دەوێ..
وا تێدەگەم
شینترین چاو،
سەوزترین چاو
لەم دنیایە،
تۆزێک ڕەشیى
چاوى کچى
نیشتمانى منى تیایە!..
(5)
نیشتمانم!
تۆ وەک تانەى لەسەر چاوم.
تۆ وەک تەمى،
لە گشت لاوە دەورت داوم.
تۆ ئاوێنەى:
لە ناوتۆدا هەموو دنیا بەدى دەکەم.
تۆ تەیمانى:
بەهۆى تۆوە هیچ نابینم
نە کەل دەبینم، نە زەوى،
نە خوا دەبینم، نە ئاسمان…
جا نازانم
نە جیهان وەک تۆ بچووکە
نە تۆ گەورەى بەقەد جیهان.
نیشتمانەکەم –
ک
و
ر
د
س
ت
ا
ن !..
دەقى شیعرى (شەونوێژى نامۆیان)، لە مێژووى نووسین و داهێنان و ئەفراندنی شیعری (پەشێو)دا، دەچێتە نێو خانەى شیعرەکانى دواى دیوانە شیعرى (شەونامەى شاعیرێکى تینوو). واتە دەچێتە نێو خانەى شیعرەکانى قۆناغی مۆسکۆ، (ژیان و قۆناغى خوێندنى شاعیر لە مۆسکۆى سۆڤیەتى جاران.).
مێژووى نووسینی ئەم شیعرە ساڵى (1979) ى مۆسکۆیە.. دیمەن و وێنە و کەڤاڵى ئاوارەیى و ژیانى هەندەرانى سۆڤیەتی جاران و ئەوروپای تەواو پێوە دیارە و دەکرێ بڵێین دیمەنی ژیانی ئەوروپا لە ڕووی ئازادی سیاسی و سەربەخۆیی و دەوڵەتداریەوە هۆکاری سەرەکی لەدایک بوونی دەقی شیعری ( شەو ونوێژی نامۆیان)ە. لە ڕووى هونەرى شیعر و بیناسازیى دەق و دارشتنیەوە بە شیعرە هەرە دانسقە وجوان و شێوە و ناوەڕۆک ئەفرێنەری شیعرى نوێى کوردى دادەندرێت و شیعری ئەفرێنەری نوێی کوردی دوای گۆران دەوڵەمەندتردەکا.
بۆ خودی شاعیرو ئەزموونی شیعری پەشێو دەقی ئەم شیعرە (شەونوێژی نامۆیان) لە ڕووى شێوازەوە شێوازى پەشێوییەو دەرژێتە نێو میتۆدو ڕێبازى شیعر نووسینی (شەونامەی شاعیرێکی تینوو). بەڵام بە ناوەڕۆک و ماناى جیاواز. ئەم جیاوازییەش خۆى لە خۆیدا بەرەوپێشچوونی هەمیشەیی وگۆڕانی بەردەوامە لەنێودنیاى شیعرى پەشێو دا، پەشێوناس و توێژەرانی دونیای شیعری پەشێو ئەو راستییە ئاسانتر لەوانی دیکە هەستی پێ دەکەن.
بۆیە ئەم بابەتە (گۆڕان وپێشکەوتن)لە نێوشیعرەکانى(عەبدوڵڵا پەشێو)دا پرۆسەیەکی بەردەوامی و بەخششە لە نێو دونیابینی شیعری شاعیردا و لێکدابڕانیان نییە چونکە ئەوی شاعیر-پەشێو، جیا لە شاعیرانی تر، شاعیری کەم بەرهەم و کەمنووسە، بەڵام کە دەنووسێ و شیعر بریاری ئازاد بوونی بۆ چاپ و خوێندەوە دەدا ئەوا شیعری ناوەرۆک پوخت وشێوازگوزارشتی تازە یە بۆیە ئەوی شاعیر هەردەم لەگەڵ بابەتە شیعرییەکانی دا، لە هەر سەردەم و کاتی جیاوازدا بووبێ شیعرەکانی بە ئەزموونی (نوێکاری- التجدید و خستنە سەر- الایضافة و بواردن-التجاوز) پێشکەشی وەرگرو خوێنەری دەکات.
لە ناونیشانەوە بۆ نێو دەق:
ڕستە و ناونیشانى «شەونوێژى نامۆیان»بە پیتی (ى) مۆرفیمی ناوگر، ئامرازی بەستنەوە و وشەى لێکدراوی (شەونوێژ)ى بە وشەی (نامۆ) بەستۆتەوە وئامرازی (یان)ى کۆ ماناى (نامۆ) و واتای تەواوى ڕستەکەى گۆڕیوە. بە (یان) و (ى) مانابەخش و واتاگەیاندنى ناونیشانى دەقەکە و پاشان بیناسازى شیعرەکە بیناکراوە.
بەواتای پەیوەندی زمانەوانی رستە ناونیشانییە شیعرییەکە»شەونوێژ-ی- نامۆ-يان»
سینتاکسی رستە لە هەردۆخێکی بکەری یا بەرکاری دابێ ئەوا وشەی (شەونوێژ) وەک مۆرفیم لە مۆرفۆلۆجیای رستە ناونیشانییەکەیەوە بە شێوەی دارشتن وگۆڕان لە وشەو ماناکانی دەکۆڵێتەوە وگەردانەکردنی وشەکان بەشێوەیەک فەراهەم دەکا رستەیەکی سینتاکی بە دیاکراوی لە ئەرک و رۆڵی وشەکانی نێو رستە شیعرییەکە بەجۆرێ ڕووندەکاتەوە لە هەڵکۆڵینی رستەکاندا وێنە و ئاماژەکان لە فۆرمەوە بۆ ناوەرۆک، لە داڵەوە بۆ مەدلول رووندەکاتەوە.
وشەی «شەونوێژ «وەک مانا و واتا، بە مانای گەورەترین وچاکترین نوێژە لە ئاینیی ئیسلام لەدوای نوێژە فەرزەکان دێیت و لە نوێژە سوننەتەکانە نییەت هێنان بە دڵە، بە زمان نییە. بەدڵ نییەت برد بۆ نوێژ تەنیا بۆ خوای گەورە ئەنجام دەدرێ شەونوێژبەو نوێژە دەگوترێ کە شەوان، یا ماڵنووستنان ئیمانداران ئەنجامی دەدەن لە پەیڕەو وشەریعەتى ئیسلامیدا سووننەتە و فەرز نییە. پێغەمبەرى ئیسلام محمد «د.خ»، شەونوێژى کردووە، هەر کەسێ بیکات واتە زیاد لە پێویست خۆشەویستیى خواو پیرۆزى و پەیڕەوى ئایینى لە دڵدایە.
شاعیر، عەبدوڵڵاپەشێو کە پەیامبەرە وپەیامی شیعری پێیە، بەو ناونیشانە «شەونوێژی نامۆیان» گوزارشتى لە خۆشەویستییە گەورەکەى خۆى دەکات و بە دەستەواژەى (شەونوێژ) مانایەکى دیکەى فرەوانتر و قووڵتر دەبەخشێتە پەیامەکەى. ئەو پەیامەى، ئەگەر پێشتر تەنیا (خۆشەویستى) بووبێت بۆ نیشتمانەکەى، ئێستا لە خۆشەویستی مەزنتر ولە عیشق و توانەوە لە نێویا قووڵترە، بەڕادەى ئەوەى پێمان دەڵێ :
«من زیاد لە پێویست کوردستانم خۆش دەوێ».. یا
«من لە ئێوەزیاتر نیشتیمانەکەمم خۆش دەوێ».
ئەم پەیامە تازەیەی شاعیرکە (خۆشوویستنی مەزن)ی نیشتمانەکەیەتی لەدوای ئەوەوە دێ، ئەوی شاعیر قۆناغی دووەمی ژیانی، لەدوای ژیانی لە کوردستانی عێراق و شاری هەولێردا لەساڵی 1973بەدواوە دەکەوێتە شاری مۆسکۆ و یەکێتیی سۆڤیەتی جاران و پاشان شاران و وڵاتانی تر.
بۆیە ئەم دەقە شیعرییە بەرهەمی ساڵی 1979یەو شوێنی نووسینی شاری مۆسکۆیە و رێکتر دەقی شیعرەکە لە رۆژی 29ی ئەیلوولی ساڵی 1979 لە مۆسکۆ نووسراوە. جێیی ئاماژەیە یەکەم شیعری پەشێو کەلە لەقۆناغی دەرەوەی کوردستان و لە قۆناغی مۆسکۆ نووسیبی شیعری «تکایەک «ە لەساڵی 1973وە نووسیوویەتی پێدەچێ لە مانگەکانی تشرینی یەکەم و کانوونی دووەمی هەمان ساڵ نووسرابێ، چونکە دوا شیعری لە کوردستان نووسرابێ و خوێندرابێتەوە شیعری (تەعریب -16-8-1979) لەیانەی مامۆستایان لە کەرکووک خوێندویەتییەوە.
لە شیعری (شەونوێژی نامۆیان) پەشێو جگە لە بینین و ژیان لەمۆسکۆو چەند شارێکی سۆڤیەتی ئەوساو چەندین شاری دیکەی وڵانی تریشی بینیوەو کەم تا زۆر لێیان ژیاوەو ماوەتەوە و هەر لەوشارانەشدا شیعری نووسیوە لەوانە: (لە وارشۆ، شیعری وارشۆلە 1-8-1976، لە بەرلین شیعری بۆ چیا دوورەکان 11-8-1976، لە پۆتسدام- شیعری چاوی تۆ 1977، لە پراگ شیعری بێئاتێ -1977، لە ڤەرۆنێژ1شیعری کوردەتا11 -9-1973، لە نایبرانسبورگ شیعری زارۆ -20-8-1978، لە کرایفسڤاڵد -نووشتە 7-8-1978) .
بۆیە شاعیر هەموو هەست ونەست و سۆزو دونیا بینی خۆی دەبێتە نیشتیمان.
نیشتمان- کە خاک و وڵاتی کوردستان شوێن و پێگەی شاعیرە بە جۆرێ هەموو هەست و نەستەکان وئەندێشە وخەیاڵ وژیری و هزرو بیرو ئایدیای شاعیر داگیر دەکات بەجۆرێ لە گەڵ جیهاندا بە وێنەی پێچەوانەیش (گەورەیی و بچووکی) دەیبینێ و سەرئارەنجام دیدو دیدگا وبین وچاوەکانی پڕدەبن لەکوردستان وکەسی ترلە نێوچوارچیوەی ئەم تابلۆیە چ لە ئاسمان بێ یا لە زەوی نابینێیت. وێنەی ئەم تابلۆیە لەم چەند دێرە دا لەنێو دەقەکە بە ڕوونى بەدیار دەکەوێت:
لە ناو تۆدا هەموو دنیا بەدى دەکەم
بەهۆى تۆوە هیچ نابینم:
نە کەل دەبینم، نە زەوى…
نە خوا دەبینم، نە ئاسمان…
جا نازانم
نە جیهان وەک تۆ بچووکە،
نە تۆ گەروەى بەقەد جیهان!
ئەم تابلۆ وێنە فۆتۆگرافییانە، دەبن بە تابلوی پێچەوانەوە و دژ بەیەک بەهۆی هەردوو وشەی (گەورە، بچووک) بێ ئەوەی لە واتاوماناسازی شیعرەکەدا بگۆردرێ یا لە نێو تانوپۆی دەقە شیعرییەکەدا مانا و واتای پێچەوانەیی لێ دروست ببێ بەجۆرێ ئاستی شیعرە کە گۆڕانی بەسەربێ وببێتە شیعرێکی فرەمەبەست.
مەبەست لە دروستکردنی وشەی دژیەک لە پرۆسەی شیعریدا لای شاعیری بە ئەزموون زیاتر بۆ ئەوەیە یەکێک لە هونەرەکانی جوانکاری شیعری و رازاندنەوەی بە واتاوماناوە بێنێتە دی.
بەگشتی عەبدوڵڵاپەشێو لەم کۆپلە شیعرییەی دەقە شیعرییەکەی (شەونوێژی نامۆیان )دا بە کۆکردنەوەی هەردوو دژ ( بچووک، گەورە ) بۆ ( کوردستان، جیهان ) لە لە دوو لایەنەوە ئامانجی پێکاوە بەم جۆرەی خوارەوە :
1- جوانی وسەرنجراکێشی بە وشە شیعرەکان بەخشێوە بەجۆرێ جوانتر و سەرنجراکێشترن بە بەراورد لەگەڵ وشەکان کە لە دەرەوەی دەق دان.
2- واتاو ماناسازی رستەو دەستەواژەکانی نێو دەق واڵاتروفرەوانتردەکات.
بۆیە دەکرێ ئەم کۆپلە شیعرییە بەم شێوەیەوە دایرێژینەوە وبیخەینەوە بەردەم خوێنەر و وەرگر:
– کوردستان گەورەیە وەک جیهان
– جیهان بچووکە وەک کوردستان
لە هەردوو گوزارشتە شیعریەکەی سەرەوە دا بچوککردنەوەی جیهان و وەک یەک لێکردنی بە کوردستان و گەورەکردنی کوردستان بەقەد جیهان و بەجیهانکردنی کوردستان لە ڕووی گەورەییەوە، بە هۆی بوونی ئەوزار، پرۆسەی لێکچواندنی هونەری ڕەوانبێژی دەربڕینی شیعری لێ هاتۆتە دی بەجۆرێ هەردوو جۆری لێچوو و لەو چوو لە ئالوگۆڕێکی هونەری سەرنجراکێش دا دەبن بەم جۆرەیەی کە پێناسە بۆ لێکچوون کراوە وبەم جۆرە ناسێنراوە(بە وەبیر هێنانەوەی لێچکچوونە کە لایەنێک یاچەند لایەن لە نێوان دوو شتی جیاوازدا دەگرێتەوە، بە بوونی بناغەیەکی پتەوی لێکچواندن لە ڕووی دەروونناسییەوە کە بیرهێنانەوەیە بۆشتێک) «2»ئەوە لەم دەقەدا هەردوو وشە (جیهان -کوردستان ) بە جیا لەیەکتری هەردوو بنەماکانی لێکچواندن وەردەگرن کە لێچوو- مشبە، لەوچووە – مشبە بە و بەم جۆرەیەی خوارەوە:
1- کوردستان: لەو چووە، لە جیهان دەچێ و وەک ئەو گەورەیە.
2- جیهان: لەوچووە، لە کوردستان دەچێ و وەک ئەو بچووکە.
3- کوردستان: لێچووە ئەو شوێنەیە لای شاعیر بە جیهان دەچێ و وەک جیهان گەورەیە.
4- جیهان: لێچووە، ئەو شوێنەیە لای شاعیر بە کوردستان دەچێ و وەک کوردستان بچووکە.
5- وەک: ئەوزار-ادات تشبە.
هەر لەبارەی پرۆسەی لێکچواندن لەم دەقە شیعرییەدا پەشێوی شاعیر لە لسەرەتای دەقەوە لە هەر چوار کۆپلە کاری لێکچواندنی پەسەندیدە (تشبیە تفضيل)ی دیاردەی شروشتی وخاک وتۆپۆگرافیاورەنگی ڕەشی چاوی کچی نیشتیمانی خۆی پەسەندتر وتەفزیلتر کردووە بە سەر دیارە سروشتی و خاک و ئاوهەواو ۆپۆگرافیا ورەنگی چاوی کچی ئەوروپایی.
بۆیە لە لایەنی کوردستانی نیشتمانی هاوکێشەکەدا( چیا، کانی، گەرما و سەرما، رەشێتی چاوی کچی کورد) لەبەرامبەرلایەنی هاوکێشە ئەوروپییەکەدا (چیا، کانی، گەرماوسەرما، شینێتی وسەوزێتی چاوی کچی ئەوروپی) لە لێکچوواندنیاندا سیفەت وحاڵەتە کوردستانییەکە زاڵتروجوانتروپەسندترە لە بەربوونی لێکچوونی جوانییەکان لە لەوچوو بۆیە لای شاعیرڕەشی چاوی کچی نیشتیمانەکەی لە شینی وسەوزی چاوی کچی ئەوروپایی جوانترە، بەهەمان پێوەر بۆبابەتەکانی(چیا، کانیاو سەرما و گەرما و دیاردەو بینراوەکانی تر.
ئەم لێکچوواندنی پەسەندیدە – تشبیە تفضيل، لە هەست ونەستی عیشق وخۆشەویستی وسۆز و ئەندێشە وخەیاڵ وە سەرچاوەی گرتووە، پێکهاتەی هونەری شیعریش جگەلە زمان کە شادەماری پەیکەربەندی دەق و خوێنی زیندووی پێدا گوزەردەکات، بیر- ئادیا سۆزو ئەندێشە، هەست ونەست وخەیال بنیاتی وێنە شیعرییە کە بەرزو جوان رادەگرن بەجۆرێ هەموو شیعرێکی بەرزو سەرکەتوو لە زمانێکی پاراو ڕەوانی مۆسیقی ئاهەنگ ئامێزدا بیرو ئایدیایەکی بەرزو قوڵی هەڵگرتووە لە روخسار و شێوەیەکی جوان وقەشەنگی رازاوەدا خاوەنی ئەندێشەیەکی ئەفرێنەری بە پیت و هەست و سۆزی ناسک وگەرموگوڕدا لە نێو بۆتەی هونەری رەنگین وجوانی ناخ هەژێندا.
کە بە ووردی ئەم چەند دێرە شیعرەی دەقەکە(شەونوێژی نامۆیان) دەخوێنینەوە، وردەکاری هونەری وبیناسازی شیعرەکەمان باشتر بۆڕوون دەبێتەوە ولەهەر واژە ودەستەواژە ودێرێکی شیعرەکەشا ئاوازو ئاهەنگی تایبەتی هەست وسۆز دەهەژێنێ وبیروئەندێشە بەرزەکەی دەق بە زمانە پاراوە ڕوون و ڕەوانە بێگرێیەکەی شاعیر شیعرەیەکە وێنا وڕامانە قووڵەکان لە ئەندێشەو خەیالی وەرگر- خوێنەر بەجێ دێلن ودوای هەڵکۆڵین وکنەی نێون بیروئەندێشەی خوێنەرو دنەدان و داگیرکردنی ناخی ئەم وێنە شیعریانە چەند جوانترو ڤاڵاتر ڕوودەچنە نێو دیدو دیدگاوە:
چاوى کیژى ئەوروپایى
گەر شینیش بێ – خۆشم دەوێ،
گەر سەوزیش بێ – خۆشم دەوێ..
وا تێدەگەم
شینترین چاو،
سەوزترین چاو
لەم دنیایە،
تۆزێک ڕەشیى
چاوى کچى
نیشتمانى منى تیایە!..
ئەم لێکچواندنە پەسندەییە بۆ نیشاندانی باشترو جوانتر پرۆسەیەکە لەسەرەوەی بەیەکگرتنی و بەراوردکرنی ئاو وئاوەڵناوەکانە هەست و نەستێکی نیشتمانییە زیاتر لەهزروئایدیا و ئەندێشەی هەستکردن بە چەوسانەوەو جەوروستەمەوە سەرچاوەدەگرێ . شاعیر زۆر جار لەم جوانتر پیشاندانی هەموو بابەتەکانی پەیوەند بە نیشتمانی خۆی لەبەرامبەر بابەتەکانی وڵاتانی ئەوروپی لە دیدو دونیابینی سیاسی و نەتەوەیشەوە سەرچاوەدەگرێ.
لە خوێندنەوەی ئەم دەقە شیعرییە (شەونوێژی نامۆیان) دوای هەرسێ کۆپلەی شیعرەکە لە دێڕى (47، 49، 50، 51، 52، 53، 54)ى دەقە شیعرییەکەن دوادێڕەکانى کۆپلەى دواییى شیعرەکەن لە شێوەی تابلۆیەکی مەزنی دایە بێ جوولە لەسەر زەوی هەر کوردستانە لە نێو تابلۆکەو لە ئاسمانیش هەر کوردستانە لە نێو تابلۆکە، بۆیە هەردوو تابلۆکە دەبنە تەواوکەرى یەکتری وێنەیەکی پانۆرامایی جولاوبۆناونیشانە شیعرییەکە.
ئەو ناونیشانەى بە «شەونوێژی نامۆیان»ى کۆ مانا تازەکەى بەخشیوەتە خۆشەویستى بۆ نیشتمان. خۆ ئەگەر ئەوئامرازی (یان)ى کۆ-جمع نەبوایە لە نێو ناونیشانی شیعرەکە، ئەوا تەواوى واتاو بیناسازیى شیعرەکە دەگۆڕا و ماناو واتایەکى دیکەى دەبەخشى. بەڵام پەشێوى زمانزان و لێزان و کارامە بە (یان)ى کۆ ماناو واتاى مەبەستی شیعرە دەگەیێنێتە خۆینەر.
سەرچاوە و سەرنج:
1-پشت لە نەوا و ڕوو لە کڕێوە، عەبدوڵڵا پەشێو، شیعری 1965-1979 چاپی چوارەم، کوردستان-هەولێر 2014 چاپخانەی رۆژهەڵات
2-هەسپم هەورە و ڕکێفم چیا، عەبدوڵڵا پەشێو، شیعری 1980-2005، چاپی چوارەم، کوردستان-هەولێر 2014چاپخانەی رۆژهەڵات.
3-دابرانی سۆسیۆلۆژیای ئەبیستمیۆلۆژی لە شیعری کوردی باشووری کوردستان 1980-2010، نووسینی د.هاوکار مامەندە، هەولێر چاپخانەی هیڤی 2014
4- توێژینەوەی دەق لە روانگەی زمان و ئەدەبەوە لێکۆڵینەوە، عەبدوڵڵا ڕەحمان هەولێر چاپخانەی رۆشنبیری 2017
5-ڕوونبێژی لە ئەدەبی کوردی، دکتۆر سەید ئەحمەد پارسا، سنە، بڵاوکراوەی نالی، 2018
6-نەستە لۆژیا لە شیعری هاوچەرخی کوردیدا، سۆران مامند عەبدوڵڵا، چاپی یەکەم، تاران 2017.
7- سیمۆلۆژیای کات لە شیعری کوردیدا، لوقمان ڕەئوف، گۆڤاری زانکۆی گەرمیان، ژمارە 4 ساڵ 2017 لاپەرە 32.
8-صنعة الشعر، ست محارات، خورخي لويس بورخيس، ترجمة صالح علماني، بيروت 2019.
9- قيدة وورة، الشعروالتنوير عبر العور، د.عبدالغفار مكاوي، عالم المعرفة – كويت 1987.
سەرنج:
*پێشتر دەقى شیعرەکە لە ژمارە (63)ى گۆڤارى ڕۆژى کوردستان ساڵى 1980 بڵاوکراوەتەوە. بەڵام لەنێو (بروسکە چاندن)دا پەشێو تۆزێ دەستکاریى کردووە.
*پێشتر خوێندنەوەیەکى دیکەم بۆ هەمان دەق هەبوو، ئەوەی ئێستا درێژە پێدەری
ئەوەى پێشووە.
*د: واتە دێڕ.
