گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
بەرهەڤکرن و وەرگێڕان: سۆلین لەوەند
د ناڤ دلێ دیرۆکا مرۆڤایەتیێ دا، هەردەم ئەڤ پرسیارا بێ بەرسڤ هەبوویە “ئەز کیمە؟” و بۆچی ئەڤ پرسیارە هەردەم د هزرا مرۆڤی دا دهێتە ئازراندن؟ دبیت ژ بەر کو ژیانا مرۆڤی، ب هەمی ئالۆزيیێن خۆڤە، بوویە گەڕیانەک بۆ دیتنا ناسنامەیا خۆ و ڕامانا ڕاستەقینە. مرۆڤ هەر ل دەمێن کەڤندا، د لێگەڕیانا ناسینەکا کویرتر یا خۆ دا بووینە و ئەڤ لێگەڕیانە نە تنێ د فەلسەفێ دا، بەلکی د هەمی چاند و شارستانیيێن مرۆڤایەتيیێ دا دیار بوویە. ل پەڕستگەها (دەلفی) ل یۆنانا کەڤن، کو ل سەر دیوارێ وێ گۆتنا “خۆ بناسە” هاتییە نڤیسین.
بەلێ بۆچی خۆناسین هندە گرنگە؟ بەرسڤا ڤێ پرسیارێ، کلیلا تێگەهشتنا کویرتر یا مرۆڤی و پەیوەنديیا وی ل گەل جیهانا دەوروبەرێ وی یە. گەلەک ژ مە د رۆژانەیێن ژیانێ دا نوقم دبين و د ڤێ رێکێ دا، خۆ ژبیر دکەین. ناسنامەیێن جڤاکی، ئەو رۆلێن کو جڤاک ددەتە مە و هەتا رەوشێن مالباتی و چاندی، دشێن مە ژ تێگەهشتنا راستەقینە یا خۆ دویر بکەن. د ڤێ ناڤبەرێ دا، خۆ ناسین وەک چرایەکێ رێکا مە روهن دکەت، هاریکاریيا مە دکەت دا ژ چینێن ژیانێ دەرباز ببین و بگەهینە کویراتيیا هەبوونا خۆ.
خۆناسین نە ب تنێ پرۆسەیەکا تاکەکەسییە، بەلکی ئێک ژ بنگەهێن سەرەکی یێن ژیانەکا ب ڕامان و ساخلەمە. دەمێ ئەم خۆ ب شێوەیەکێ راستەقینە دنیاسین، ئەم دشێین بڕیارێن هشیارتر بدەیین، پەیوەنديیێن باشتر دروست بکەین و د دویماهیێ دا، ژیانەکا ب ئارمانج و ئارامیيەکا پتر پەیدا بکەین. لێ ئەڤ رێکە بۆ هەر کەسەکی نە یا ب ساناهی یە. خۆناسین پێدڤی ب وێرەکى، راستگویێ ل گەل خۆ و جارنا روو ب ربوونا راستیانەيه، کو دبیت د نەخۆش و زڤر بن.
خۆناسین د دیروکێ دا
ڕەهێن بنەڕەتی یێن خۆ ناسینێ
خۆناسین وەک چەمکەک، ڤەدگەڕیت بۆ دەمێن گەلەک کەڤن، دەمێ مرۆڤ بۆ جارا ئێکێ شیای خۆ ژ ژینگەها دەوروبەرێ خۆ جودا بکەت و وەک هەبوونەکا سەربخۆ هزر بکەت. ئەڤ شیانە کو پتريیا جاران دبێژنێ «خۆهشیاری»، خالا جوداکەر یا مرۆڤیيە ژ گیانەوەرێن دی. نیشانێن دەستپێکی یێن خۆناسینێ دشێین د نەخشێن دیواری و هونەرێ شکەفتێن کەڤن دا ببینین؛ جهێ کو مرۆڤێن دەستپێکێ، خۆ ب رێیا وێنەیان ڤە دیار دکرن و بۆ جارا ئێکێ دەست ب تۆماركرنا ئەزموونێن ناڤخویی و دەرڤەیی یێن خۆ کرن.
یۆنانا کەڤن: «خۆ بناسە»
د سەردەمێ یۆنانا کەڤن دا، چەمکێ خۆناسینێ کەتە قووناغەکا فەلسەفی. ناڤدارترین گۆتن د ڤی بواری دا یا پەڕستگەها دەلفی یە، جهێ کو ڕستەیا ناڤدار «خۆ بناسە» (Gnothi Seauton) هاتیيە کولاندن. ئەڤ ڕستە د بنەڕەت دا هشیاری ددا مرۆڤان، کو ل شوینا گەڕیانا ڕاستیێ د دەرڤە دا، بەرێ خۆ بدەنە ناڤ خۆیا خۆ.
فەیلەسۆفێن یۆنانی، ب تایبەت (سوقرات)، گرنگی ددا خۆ ناسینێ. ئەو ل سەر وێ باوەرێ بوو، کو خۆ نیاسین، بنگەهێ هەمی زانینانە. سوقرات ب رێکا دیالێکتیکی یا خۆ، ژ قوتابی و خەلکی دپرسی: «هوین چ دزانن؟» ئەو نەچار دکرن کو ل سەر باوەری و پێشگریمانێن خۆ هزر بکەن. بۆ سوقراتی، خۆناسین نە ب تنێ پێدڤیيەکا تاکەکەسی بوو، بەلکو ئەرکەکێ ره‌وشتى بوو کو مرۆڤ بەر ب ژیانەکا دروست ڤە دبر.
(ئەفلاتون)، قوتابيیێ سوقراتی، ئەڤ هزر بەرفرەهـ کر و گرنگی دا ناسینا گیان و پەیوەنديیا وێ ل گەل جیهانێ. وی باوەر دکر، کو مرۆڤ ب تنێ ل وی دەمی دشێن بگەهنە ڕاستیێ دەمێ سروشتێ خۆ یێ راستەقینە بزانن.
خۆناسین د فێرکرنێن رۆژهەلاتێ دا
ل رۆژهەلاتێ، خۆناسین ژ دەستپێکێ ڤە ل گەل ورە و تێگەهشتنا جیهانا هەبوونێ یا گرێدایی بوو.
هندوستان: د فەلسەفێن ڤێدایی دا، ب تایبەت د هندوییزم و یۆگا دا، چەمکێ «ئاتمان» (خودێ ناڤخویی) جهەکێ ناڤەندی هەیە. ئاتمان وەک گەوهەرێ سەرەکی یێ هەبوونا مرۆڤی دهێتە پێناسەکرن، کو ب ناسینا وێ، مرۆڤ دشێت بگەهیتە ڕاستیا ڕەها. دەقێن ئوپانیشادان گەلەک جاران تەکەز کرینە، کو ناسینا ئاتمان رێکا رزگاربوونێ یە ژ بازنەیا ژ دایکبوون و مرنێ. بۆدا ژی د فەلسەفا خۆ دا ڤێ پرسێ شرۆڤە دکەت، لێ ب دیتنەکا جودا. ئاماژە ب نەمانا هەمی تشتان کر و فێر کر، کو رزگاربوون ژ ئێشێ، تنێ ب رێیا ناسینا ڤێ ڕاستیێ یا گونجاییە.
چین: د فەلسەفا چینا کەڤن دا، ب تایبەت د تائوییزم و کونفوشیۆسیزمێ دا، خۆ ناسین وەک بەشەک ژ هەڤئاهەنگیێ ل گەل سروشت و جڤاکی هاتە پێشکێشکرن. لائوتسە، دامەزرێنەرێ تائوییزمێ، باوەر دکر کو خۆناسین هاریکاریيا مرۆڤی دکەت دا ل گەل رەوتا سروشتی یا ژیانێ هەڤئاهەنگ بیت.
خۆناسین د دەروونناسیێ دا: فروید و ڤەدیتنا ئەقلێ نە هشیار
زیگموند فروید، بابێ دەروونشیکاریێ، رێکەکا جودا بۆ ڤەکولینا خۆناسینێ پێشکێش کر. ئەو د وێ باوەرێ دا بوو، کو بەشەکێ مەزن ژ ڕەفتار و هەستێن مرۆڤی ژ هێزا ئەقلێ نەهشیار دهێن. بەشەک ژ مێشکی، کو ژ هشیاریيێ ڤەدەرە و د هەمان دەم دا کارتێکرنەکا کویر ل سەر ژیانا مە دکەت.
فروید پێکهاتەیا دەروونی یێن مرۆڤی دابەشی سێ بەشێن سەرەکی دکەت:
١. ئید (Id): ژێدەرێ غەریزە و خواستێن سەرەتایی یە، کو ل دویڤ تام و خۆشیێ دگەڕیت.
٢. ئیگۆ (Ego): ناڤبەینکارە د ناڤبەرا ئید و سوپەرئیگو دا، کو بزاڤێ دکەت هەڤسەنگيیەکا لوژیکی پێک بینیت.
٣. سوپەرئیگو (Superego): ویژدانێ و ره‌وشتى (ئەخلاقی) و بەهایێن چاندی یە، کو رەفتارا کەسی ل سەر بنگەهێ پرەنسیپێن ئەخلاقی رێک دئێخیت.
فرویدی دیار کر خۆناسین ب تنێ ب رێیا ڤەکولینا بەشێن هشیار یێن مێشکی نە یا گونجاییە. وی تەکەز ل وێ چەندێ دکر بۆ خۆناسینا تەمام، دڤێت مرۆڤ بگەهیتە نەهشیاريیێ و وان هێزێن ڤەشارتی یێن کو ڕەفتار و کەسایەتيیا مرۆڤی پێک دئینن، ڤەکولینێ ل سەر بکەت.
بۆچی خۆناسین يا گرنگە؟
خۆناسین ئێک ژ بنگەهێن سەرەکی یێن ژیانا مرۆڤیيە، کو نە ب تنێ هاریکاریا مرۆڤی دکەت، کو خۆ باشتر تێبگەهیت، بەلکو رێکا ژیانا وی روهنتر و ب ئارمانجتر لێ دکەت. ئەڤ پرۆسەیا هشیار، کارتێکرنەکا کویر ل سەر بڕیاردان، پەیوەندی، هەتا ساخلەمیيا دەروونی و لەشی یا مرۆڤی هەیە. د درێژاهیێ دا، ئەگەرێن سەرەکی یێن گرنگيیا خۆناسینێ دێ شرۆڤە کەین:
1 – خۆناسین و بڕیاردانا هشیار
ئێک ژ مەزنترین مفایێن خۆناسینێ، شيیانا بڕیاردانێن هشیار و لوژیکی یە. دەمێ مرۆڤ ژ بەها، ئارمانج و هەستێن راستەقینە یێن خۆ هایدار بیت، دشێت وان هەلبژارتنان بکەت، کو ل گەل خواست و پێدڤیێن ناڤخویی یێن وی هەڤگونجای بن. بێی خۆناسینێ، گەلەک بڕیار دبیت ژ ئەگەرێ کارتێکرنا فاکتەرێن دەرڤە یان چاڤەرێ يێن خەلکی بهێنە وەرگرتن، کو د دويماهیێ دا دبیت ببنە ئەگەرێ نەرازیبوون و پەشێمانيیێ.
2 – باشترکرنا پەیوەندیيێن کەسی و جڤاکی
خۆناسین هاریکاریيا مرۆڤی دکەت دا هەست، ڕەفتار و پاڵدەرێن خۆ بنياسیت. ئەڤ ناسین، بنەڕەتی پەیوەندیێن ساخلەمتر و کویرترە ل گەل کەسانێن دیتر. دەمێ مرۆڤ بشێت خالێن بهێز و لاواز یێن خۆ بزانیت. ژ لایەکێ دی، ناسینا نموونێن ڕەفتاری یێن نەرێنی یان باوەريیێن سنوردار د شیيان داییە ببنە ئەگەرێ دروستکرن و باشترکرنا پەیوەندیيان ل گەل کەسێن دیتر.
3 – کێمکرنا سترێس و دودلیێ
ژیانا نویخواز ل گەل گەلەک گڤاشتنێن دەروونی و دوودلیان هەڤالە. خۆناسین ئامرازەکێ بهێزە بۆ برێڤەبرنا ڤان سترێسان. دەمێ مرۆڤ ژ هۆکارێن سترێسێ و چەوانیيا کارڤەدانا خۆ ل هەمبەر وان هایدار ببیت، دشێت ستراتیژيیان بۆ بەڕەڤانیکرنێ ژ ڤان رەوشان دیزاین بکەت. هەروەسا، خۆناسین هاریکاریيا مرۆڤی دکەت دا ئارمانجێن راستەقینە یێن خۆ بناسیت و خۆ ژ هەولدانا بجهئینانا چاڤەرێ يیێن نەراست یێن خەلکێن دی دویر بکەت.
4 – گەهشتن ب رازیبوون و ڕامانا ژیانێ
ئێک ژ مەزنترین ئاستەنگێن ژیانێ، دیتنا ڕامان و ئارمانجێیە. خۆناسین هاریکاریيا مرۆڤی دکەت دا بەهایێن کەسی یێن خۆ پەیدا بکەت و ل شوینا دویڤچوونا رێکێن دیارکری ژ لایێ جڤاکی یان خەلکێن دی ڤە، رێکەکێ هەلبژێریت، کو بۆ وی ب ڕامان بیت. ئەڤ چەندە دشێت ببیتە ئەگەرێ زێدەبوونا رازیبوونا دەرونی و هەستێ بەختەوەريیێ.
5 – ناسینا خالێن بهێز و لاواز
خۆناسین ڤێ دەرفەتێ ددەتە مرۆڤی، کو شيیان و ژێهاتیێن خۆ ب دروستی هەلسەنگينیت. ناسینا خالێن بهێز هاریکاريیا وی دکەت دا ژ پۆتانسیەلێن خۆ مفای وەرگریت. د دەمەکی دا، کو هایداربوون ژ خالێن لاواز، مرۆڤ دشێت کار ل سەر باشترکرنا وان بکەت یان ژ کەسێن، کو شيیانا جێبجێکرنا ڤان لاوازيیان هەی هاریکاريیێ وەرگریت.
6 – کێمکرنا ناکۆکیێن ناڤخویی
خۆناسین هاریکاريیا کەسی دکەت ڤێ ڤالاهیيێ پڕ بکەت، ل گەل خۆ د ئاشتیێ دا بیت و ل شوینا گازندە یان ئینکارکرنێ، ب شێوەیەکێ چالاک کار ل سەر گوهۆڕینێن پێدڤی بکەت.
7 – زێدەکرنا باوه‌ری بخۆ بوونێ
دەمێ مرۆڤ خۆ باشتر دنیاسیت، هەست هێز و باوەریيا زێدەتر ب شيیانێن خۆ پەیدا دکەت. ئەڤ خۆباوەری ژ ناسینا راستەقینە و نە ب تنێ ژ پەسنێن خەلکێن دی دهێت. د هەمان دەم دا هاریکاریيا مرۆڤی دکەت دا ل هەمبەر ئاستەنگ و ئالنگاریيان، بهێزتر کار بکەت.
8 – گەهشتن ب گەشەپێدانا خۆ
ئیبراهیم مازلو، دەروونناسێ ناڤدار، د تیۆریيا هەرەما پێدڤیێن خۆ دا، خۆناسینێ وەک پێشمەرج بۆ گەهشتنا گەشەپێدانا خۆ (Self-Actualization) دبینیت. گەشەپێدانا خۆ ب ڕامانا گەهشتنا پترین شيیانێن تاکەکەسی و جێبجێکرنا ژێهاتیيانە. ئەڤ قووناغا گەشەپێدانا مرۆڤایەتی، تنێ ل وی دەمی دا یا گونجایی یە، کو مرۆڤ ژ خۆهشیاریيەکا کویر مفای وەربگریت و ب شێوەیەکێ چالاک کار ل سەر گەشەپێدانا خۆ بکەت.
9 – ئامرازێ سەرەکی بۆ گوهۆڕین و گوهاڕتنێ
ژیان هەردەم د گوهۆڕینێ دایە و رەوشێن نوی دشێن ئاستەنگێن نەچاڤەرێکری بینن. خۆناسین هاریکاريیا مرۆڤی دکەت، کو نەرم بیت و ل شوینا شەڕکرن ل هەمبەر گوهۆڕینێ، ل گەل وێ هەڤئاهەنگ بیت. کەسێ کو خۆ دناسیت، باشتر دشێت خالێن لاواز و ترسێن خۆ برێڤە ببەت و ژ گوهۆڕینان بۆ گەشەپێدان و پێشکەتنێ مفای وەرگریت.
10 – ساخلەمیا دەروونی و مەعنەوی
خۆناسین کارتێکرنەکا کویر ل سەر ساخلەمیيا دەروونی و مەعنەوی یا مرۆڤی هەیە. ئەو کەسێن کو خۆ دناسن، کێمتر تووشی هەستێ ڤالاهی یان دلتەنگیيێ دبن، چنکو ژیانا وان ژ ڕامان و ئارمانجان پێک هاتیيە. سەرباری ڤێ، خۆناسین دشێت هاریکاریيا مرۆڤی بکەت دا پەیوەندیيەکا کویرتر ل گەل لایەنێن مەعنەوی یێن ژیانا خۆ پەیدا بکەت، چ ئەڤ مەعنەويەته د چارچۆڤەیا دین و ئولێ دا بیت یان ب شێوەیەکێ دی یێ گەڕیانا واتەیێ بیت.
ئاستەنگێن رێکا خۆناسینێ
خۆناسین گەشتەکە، کو هەرچەندە ئەنجامێن وێ گرنگ و پێدڤی نە، لێ د گەلەک ئاستەنگان را دچیت. ئەڤ رێکە پێدڤی ب بزاڤێن بەردەوام، سەبر و ئازایەتیێ یە بۆ رویبەری بوینا وان پشکێن د ناڤ مە دا کو دبیت ئەم حەز بکەین ژێ بڕەڤین.
ل خوارێ، گرنگترین ئاستەنگێن ڤێ رێکێ دێ شرۆڤە کەین:
١- بەرهنگاربوونا راستیێن نەخۆش، ئێک ژ دژوارترین پشکێن خۆناسینێ، قەبیلکرنا وان ڕاستیانە یێن کو دبیت نەخۆش بن. گەلەک کەس خۆ ژ ناسینا لاوازی، شاشی یان ترسێن خۆ دویر دکەن، چنکو ئەڤ زانینە دبیت ب ئێش یان شەرمزار بیت. لێ خۆناسینێ پێدڤی ب وێ یە، کو مرۆڤ ئازایەتیيا رویبەری بوینا ڤان پشکێن نەخۆش یێن خۆ هەبیت.
٢- سەرکەفتن ل سەر بەرگريیێن دەروونی، هزرا مرۆڤی ب شێوەیەکێ سروشتی میکانیزمێن بەرگریێ دروست دکەت دا خۆ ژ زیانێن دەروونی بپارێزیت. ماندلکرن، بەهانە وەرگرتن یان هاڤێتنا گونەهان ل سەر یێن دی، نموونە نە ژ ڤان میکانیزمان. د رێکا خۆ ناسینێ دا، دڤێت ئەم ڤان ئاستەنگان لا بدەین و ب ڕاستی ل گەل خۆ رویبەری ببین. ئەڤ کارە دبیت هەستێ لاوازيیێ پەیدا بکەت و پێدڤی راهێنانا بەردەوامە بۆ دەرباز بوون ژ ڤان ئاستەنگان.
٣- ترسا ژ هەلسەنگاندنا خەلکی، گەلەک کەس د پرۆسێسا خۆناسینێ دا نیگەرانن کا دێ خەلک چەوا وان بینن. ئەڤ ترسه دبیت ببیتە ئاستەنگ ل بەر دەربڕینا راستیيا ناڤخۆیی یان قەبیلکرنا هەستێن راستەقینە. سەرکەفتن ل سەر ڤێ ترسێ پێدڤی راهێنانێ یە بۆ قەبیلکرنا خۆ و رژدبوون ل سەر بەهایێن کەسی ل شوینا پەسەندکرنا دەرڤە.
٤- نەبوینا ئامراز و ژێدەرێن گونجای، خۆناسینێ پێدڤی ب ئامراز و ژێدەرێن تایبەتە، وەک پەرتووکێن دەروونناسی، خولێن فێرکرنێ، راوێژکاری ل گەل پسپۆران یان راهێنانێن وەک مێدیتەیشن و نڤیسینا بیرەوەريیان. نەزانینا ڤان ژێدەران یان نەشیيانا گەهشتنا وان، دبیت رێکا خۆناسینێ دژوارتر بکەت.
٥- دەم و وزەیا ڤەژەنا سنوردار، ژیانا رۆژانە ل گەل گەلەک سەرئێشیان دچیت و گەلەک کەس هەست دکەن، کو دەمێ وان بۆ خۆناسینێ نینە. پرۆسێسا خۆناسینێ پێدڤی دەم و وزەیێ یە، چنکو تێدا هزرکرنا کویر، شرۆڤەکرنا ڕەفتار و هەستان، ئەنجامدانا گوهۆڕینێن ناڤخۆیی هەنە. پلاندانانا گونجای و گرنگیدان ب ڤێ پرۆسێسێ، ئێک ژ رێکێن سەرکەفتنێ یە ل سەر ڤێ ئاستەنگێ.
٦- ترسا ژ گوهۆڕینێ، خۆناسینێ پتریيا جاران دبیتە ئەگەرێ گوهۆڕینان د ژیانا مرۆڤی دا. ئەڤ گوهۆڕین دبیت ژ دەستدانا خۆیێن کەڤن، ژنوی هەلسەنگاندنا پەیوەندييان یان هەتا هەلبژارتنا رێکەکا نوی د ژیانێ دا بن. لێ گوهۆڕین هەردەم ل گەل جۆرەکێ شەڕی یان ترسێ دچیت. گەلەک کەس حەز دکەن د ناڤ دەڤەرا ئاراميیا خۆ دا بمینن، هەرچەندە ئەڤ رەوش ببیتە ئەگەرێ نەرازیبوونێ ژی.
٧- رویبرویبوونا دژایەتیێن ناڤخۆیی د رێکا خۆناسینێ دا، دبیت مرۆڤ رویبەری دژایەتیيان د باوەری، بەها یان ئارمانجێن خۆ دا ببیت. ئەڤ دژایەتی دبن ئەگەرێ تێکچووین یان هەتا قەیرانا ناسنامەیێ. بۆ نموونە، دبیت مرۆڤ بگەهیتە وێ ئەنجامێ، کو ئەو رێکا هەتا نهۆ د ژیانێدا هەلبژارتی، ل گەل بەها یان خواستێن وی یێن راستەقینە نە گونجایە. چارەسەرکرنا ڤان دژایەتيیان پێدڤی ب شرۆڤەکرنا کویر و بڕیارێن دژوارە.
٨- بەراوردکرن ل گەل خەلکێ دی د جیهانا ئەڤرۆدا، بەراوردکرن ل گەل خەلکێ دی، ب تایبەت د تۆڕێن جڤاکی دا، ئێک ژ مەزنترین ئاستەنگێن خۆناسینێ یە. خەلک پتريیا جاران بزاڤێ دكەن خۆ ل گەل خەلکێ دی بەراورد بکەن و بگەهنە ئارمانجێن نەراستەقینە، کو ئەڤ یەک دبیت ببیتە ئەگەرێ کێمبوونا باوەریيا ب خۆ و دویرکەفتن ژ رێکا راستەقینە یا خۆناسینێ.
٩- رویبەری بوینا رابردوویێ خۆ ناسینێ، دبیت پێدڤی شرۆڤەکرنا ئەزموونێن رابردویێ بیت، ژ وان ژی تێکچوین، برین یان بڕیارێن کو بووینە ئەگەرێ پەشێمانیيێ. ئەڤ کار دبیت ببیتە ئەگەرێ ڤەگەڕیانا هەستێن ڤەشارتی یان بیرهاتنێن نەخۆش. رێڤەبرنا ڤان هەستان و فێربووین ژ وان ئێک ژ مەزنترین ئاستەنگێن ڤێ رێکێ یە.
١٠- نەبوونا پشتەڤانیيا جڤاکی، خۆناسین دبیت ببیتە ئەگەر کو مرۆڤ هەست بکەت ئەو ئێدی ل گەل دەوروبەرێ خۆ نە گونجایە. ئەو گوهۆڕینێن کو ژ ئەنجامێ خۆناسینێ دروست دبن، دبیت ببنە ئەگەرێ دروستبوونا دویراتیيێ د پەیوەندیان دا یان هەتا نەرازیبوونا خەلکێ دی. د ئەڤان رەوشان دا، پشتەڤانيیا کەسەکی یان کۆمەکا ژ کەسێن هەڤهزر دبیت گەلەک یا هاریکار بیت.
١١- نەزانینا ئارمانجا گەلەک جاران، خەلک نزانن کا دێ خۆناسینێ چ ئەنجام هەبن یان بۆچی دڤێت ئەو ڤێ رێکێ بگرن. ئەڤ نەڕۆهنیيە، دبیت ببیتە ئەگەرێ تێکچوون یان بێهیڤیبوونێ. بۆ بەرسڤدانا ڤێ ئاستەنگێ، باشترە مرۆڤ ئارمانجێن بچویک و گەهشتی بۆ خۆناسینێ دیار بکەت و هێدی هێدی بەر ب ئارمانجێن مەزنتر بچیت.
١٢- قەبیلکرنا نەتەمامیيا رێکێ، ئێک ژ مەزنترین ئاستەنگێن خۆناسینێ ئەوە، کو ئەڤ رێک چ جاران نە تەمام دبیت. مرۆڤ هەردەم د گوهۆڕین و گەشەکرنێدایە و خۆناسینێ نە ب مانا گەهشتنا دویماهیکا رێکێ یە، بەلکو پرۆسێسەکا بەردەوامە. قەبیلکرنا ڤێ راستیێ، کو هەردەم تشتێن نوی هەنە بۆ دیتنێ، دبیت ببیتە ئاستەنگ.
ڤەرێژ
خۆناسین وەک گەشتەکێ یە، گەشتەکا کو رێکا وێ گرنگترە ژ مەرەما وێ. د ڤێ گەشتێ دا، د جهـ و جادێن دەرڤە، د کولان و پاشکولێن ناڤخوەیی دا دچین. هندەک دەم هەنە، کو ئەم روی ب روی بەشێن تاری یێن هەبوونا خۆ دبین؛ جهێن، کو دبیت ئەم هەردەم مە حەز کريیە ژێ بڕەڤین. لێ هەر ئەڤ دەمە، خالێن وەرچەرخانا گەشتێ نە، جهێ کو ئەم وێرەکیيێ پەیدا دکەین دا راستيیا خۆ ببینین.
خۆناسین ئانکو دیتنا هەستێن ڤەشارتی، باوەریێن نەهشیار و ئەگەرێن وان ڕەفتارێن، کو جارنا ئەم ب خۆ ژی، ژێ مەندەهۆش دمینین. ئانکو تێگەهشتنا وێ چەندێ کا بۆچی هندەک تشت مە خۆشحال یان دلتەنگ دکەن و چاوا ئەم دشێین ل جهێ کارڤەدانێ، هەلبژارتنێ بکەین. خۆناسین هاریکاريیا مە دکەت دا ئەم چین ب چین پەردەیێن کەسایەتی و هزرا خۆ ڕاکەین، دروست وەک ڤەکرنا دیاريیەکێ، کو هەر جار تشتەکێ نوی ژێ دەردکەڤیت.
به‌لێ ئەڤ ناسینە ب تنێ د ناڤخۆیا مرۆڤی دا سنوردار نابیت؛ دەمێ ئەم خۆ باشتر دناسین، پەیوەنديیێن مە ل گەل خەلکێ دی ژی کویرتر و راستتر دبن. چنکو دەمێ ئەم دزانین ئەم کینە و مە چ دڤێت، ئێدی پێدڤی ناکەت ئەم خۆ بگوهۆڕین دا بهێینە قەبیلکرن. د ڤێ رێکێ دا، رێزگرتن بۆ سنور و بەهایێن کەسی پێک دهێت، هەر ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەر کو پەیوەندی ژ جۆرێ ڕاستگویی و هەڤسۆزیێ بن.
خۆناسین وەکی فێربوونا زمانەکێ نوویە؛ زمانێ روح و هزرێ. ل گەل هەر پەیڤەکا کو ئەم فێر دبین، پەیوەندیيا مە ل گەل خۆ بهێزتر دبیت. ئەڤ گەشتە، گەشتەکا بێ دویماهییە، تژی ڤەدیتن، جارنا دژوار، جارنا شرین، لێ هەردەم ب بها. ئەوا د دا دویماهیێ ژێ دمینیت، هشیاری، ئارامی، پەیوەندیەکا کویرترە ل گەل ژیانێ.
ژێدەر:
- https://positivepsychology.com/self-knowledge
- https://plato.stanford.edu/entries/self-knowledge/
- https://www.mcgill.ca/skillsets/framework/self-knowledge
4.https://www.psychowellnesscenter.com/Blog/what-is-self-knowledge-in-psychology
- https://farnazghoorchian.com/self-knowledge/
- https://www.banikandishan.com/%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C/
- https://arameshyar.com/blog/what-is-self-knowledge/
- https://pendarclinic.com/blog/%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%20%DA%86%D9%87%20%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%DB%8C%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7%20%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%20%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%9F
- https://motamem.org/%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C/
- https://mehrbodcenter.ir/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D9%85/
