بكارئینانا تەكنەلۆژیا نوی د فێركرنێ دا

بێوار ئدریس دەحلێنەوی

هەر ل دوماهیكا سەدێ‌ بیستێ‌ تەكنەلۆژیایێ‌ جهێ‌ خو دگەلەك بوارێن ژیانێدا گرت، و بۆ جهێ‌ گرنگی پێدانێ‌ ژلایێ‌ دەولەتێن جیهانێڤە نەخاسمە دەولەتێن ئەوروپی پاشی شۆرەشا پێشەسازیێ‌ ل ئەنگەلتەرا سەرهەلدا، ل دەستپێكێ‌ تەكنەلۆژیا پتر بۆ بوارێن پێشەسازی د هاتە بكارهینان ژبوو هندێ‌ بوو كو پتر كار بهێتە ب ساناهیكرن دەمێ‌ دهێتە ئەنجامدا.ل دوماهیكا سالێن بیستان و دەستپێكا سالێن سیهاندنا ژ سەدێ‌ بیستێ‌ ئەڤێ‌ تەكنەلۆژیایێ‌ پتر بوارێن ژیانێ‌ ڤەگرتن، بەلێ‌ هەر ب مەرەما سەناهیكرنا كاری، تەكنەلۆژیا كەفتە دناڤ زۆربەیا دام و دەزگەهان، پێشەسازی، كۆمەلایەتی، سیاسی و…هتد، پەروەردە و فێركرن ژی ئێك ژوان دام و دەزگەهان بوو، كو تەلنەلۆژیایێ‌ جهێ‌ خو دناڤداكری و بوویە جهێ‌ گرنگیپێدانێ‌ ژلایێ‌ پەروەردكاران ڤە.

پێشەكی:

سەدەمێن هەلبژارتنا ئەڤی بابەتی بۆ وێ‌ چەندێ‌ دزڤریت، كو ئەڤرۆكە تەكنەلۆژیا یا بوویە جهێ‌ گرنگی پێدانێ‌ نەخاسمەژی بوارێن پەروەردە و فێركرنێدا، چونكە ئالاڤێن راگەهاندنێ‌ ب هەمی پارچێن خوڤە بووینە پارچەك ژ ژیانا تاكە كەسێ‌ ئەڤرۆ دناف كۆمەلگەهێدا، قۆتابی ژی ئێك ژوان تاكانە، لەورا و سەرەرایی كێماسی و نەباشیێن تەكنەلۆژیایێ‌ دبوارێن فێركرنێدا، لێ‌ گرنگیەكا زۆر و كاریگەر هەیە، چونكی خوشیەكێ‌ بۆ قۆتابی دوانیدا پەیدادكەت ژبەركو قۆتابی تێدا یێ‌ ئەكتیف وچالاكە و پتر ژهەستەوەرەكێ‌ قۆتابی كاردكەت و ئەڤ چەندە دێ‌ بیتە سەدەما بلەز وەرگرتنا پێزانینا و نەزی ژبیركرنا وان پێزانینان.

پشكا ئێكێ‌: پەیدابوون و گەشەكرنا تەكنەلۆژیایێ‌ دسەردەمێ‌ نویدا:

دگەل دەستپێكا سەدێ‌ هەژدێ‌ و پەیدابوونا شۆرەشا پێشەسازی ل ئەنگەلتەرا، تەكنەلۆژیا دەركەفت و رۆژ بۆ رۆژێ‌ كەفتە دبوارێ‌ گەشەكرنێدا، ئەوژی ژ بكارهینانا هەلمێ‌ وەكو هێزەكا كاریگەر د كاركرنا ئالاڤێن پێشەسازیدا دەستپێكر، دهاتە بكارهینان ژبۆ ئالاڤێن ڤەگۆهاستنێ‌ بۆ مەرەمێن ئابووری ل وی سەردەمی، پاشی داهێنانێن نووی دەركەفتن گەلەك ئامیرێن پێتڤیا مرۆڤان پێ‌ هەیی وەكو تێلەفۆن وكارەب و … دەركەفتن(مراد، بدون تاریخ، ص ص 159-160).

تەكنەلۆژیا د بەرێ‌ دا یا گرێدایی پێشەسازیان بوو، هەر دەمێ‌ ناڤێ‌ وێ‌ دهاتە گۆتن، كەواتە پێشەسازی، چونكە پتریا ئەڤ ئالاڤ و دەزگەهێن دهاتنە چێكرن ژبۆ ب ساناهیكرنا كارێ‌ هاولاتیان بوو، واتە بۆ خزمەتكرنا مرۆڤایەتیێ‌ داكو بەرهەمەكێ‌ پتر وباشتر و بساناهیتر بهێتە درۆستكرن، بەلێ‌ ئەڤرۆكە چ بوارێن ژیانێ‌ نەماینە تەكنەلۆژیا نەچووبیتە تێدا وكارەكی ئەنجام نەدەت، كو ب رەنگەكیبیت ژ بەری هنگی باشتر بیت(مصگفی، 2019، ل 10).

پشتی گەشەكرنا پێشەسازیێ‌ دزۆربەیا بوارین ژیانێدا، و كەفتیە دخزمەتا مرۆڤایەتیێ‌ دا، و بوارێن ئابووری و كۆمەلایەتی و سیاسی بخوڤە گرتین، تەكنەلۆژیایێ‌ بوارێن زانستی و رەوشەنبیری ژی بخوڤەگرتن (فریدە، 2016، ص9). سەدەیێ‌ بیستێ‌ پێشكەفتنەكا بەرچاڤ دبوارێن راگەهاندن و گەشەكرنا وان ژ ئەنجامێ پێشكەفتنا تەكنەلۆژیایێ‌ بخوڤە دیت (قادی، 1428ه، ص45).

پشتی تەكنەلۆژیایێ‌ پشكەفتنەكا بەرچاڤ بخوڤە دیتی كەفتە دبوارین ب جهئینانێدا د زۆربەیا بوارێن ژیانێ‌، پەروەردە و فێركرن ئێك ژ وان بواران بوو، كو تەكنەلۆژیا رۆلێ‌ خو تێدا دیتی و بوویە جهێ‌ بایەخدانا پەروەردكاران، چونكە تەكنەلۆژیایێ‌ گۆهۆرینێن بەرچاڤ دفێركرنێدا دیتن. ماموستا (تشارلز هوبان) دبێژیت: تەكنەلۆژیا فێركرنێ‌ ژ ڤان رەگەزان پێكدهێت: مرۆڤ، ئالاڤ، هزروبۆچوون، رێكێن كاركرنێ‌، رێڤەبرن(الطوبجی، 1987، ص35).

 

ـ تەكنەلۆژیا و پێناسا وێ‌:

پەیڤا تەكنەلۆژیا (Tachnology) ئەڤا ب زمانێ‌ عەرەبی دبێژنێ‌ (تقنیات)، دبنەرەتدا ژ پەیڤا یونانی (Techne) هاتیە وەرگرتن ب واتایا هۆنەر یان شارەزایی دهێت، و پەیڤا لاتینی (Texere) ب واتایا پێكهات دهێت، و پەیڤا (Togos) ب واتایا زانست یان ڤەكۆلین دهێت، كەواتە پەیڤا تەكنەلۆژیا ب واتایا زانستێ‌ شارازاییان یان هۆنەر دهێت(الحیلە، 2007، ص21؛ السعید، 2017، ص13). هندەكێن دی نڤیسیە كو زاراڤێ‌ تەكنەلۆژیا ژ دوو بەشان پێكدهێت (تەكنۆ) ب واتایا كارێ‌ پێشەیی و (لۆژی) زانست، و پێكڤە ب واتایا زانستێ‌ كارێ‌ پێشەیی دهێت (حەمە، 2019، ل274؛ الجعبری، 2020، ص6).

تەكنەلۆژیا ب گەلەك شێوان هاتیە پێناسەكرن، تەكنەلۆژیا كو پرۆسێسەكا گشتگیرە ژبو ب جهئینانا زانستان بشێوەیەكێ‌ رێكخستی دبوارێن جودا دا ژبو جێبەجێكرنا مەرەمێن ب بها دپرۆسێسا كۆمەلگەهێدا دهێتە بكارهینان، و پەیڤا نووی ئەڤا لێ‌ زیدەكری یا گرێدایە ب وێ‌ گەشەكرنا كۆمەلگەهێ‌ و بورینا دەمی واتە یا نوویی ددەمەكیدا و یاكەڤنە بۆ دەمەكێ‌ دی(احمد، 2019، ص9).

تەكنەلۆژیا نووی دفێركرنێدا، هەمی ئەو دەزگا و پرۆگرامن ئەڤێن دشیاندابن ژلایێ‌ پەروەردكارانڤە بهێنە بكارهینان، هەروەسا هاتیە پێناسەكرن، كو ئەو ئالاڤێن رگەهاندنێ‌ یێن نووی نە وەكو: كومپیوتەر و تورێن ئەنتەرنێتێ‌ و ئەڤ ئالاڤێن تێدا ڤیدیو و وێنە تێدا دهێنە نمایشكرن و پەرتوكخانەیین ئەلكترونی(صالح، 2015، ص26).

پشكا دووێ‌: جۆرێن تەكنەلۆژیا نووی دفێركرنێدا:

بۆ جۆرێن تەكنەلۆژیا نووی بیرو بۆچوونێن نڤیسەران ژێك جودانە، هەر ئێك ژوان ب شێوەیەكی پۆلینكرینە، لێ‌ پشتی خواندنا هژمارەكا دیتنێن نڤیسەران، ئەم گەهشتینە وێ‌ باوەریێ‌، كو جۆرێن تەكنەلۆژیا نووی ل سەر سێ‌ كۆمەلان دابەشبكەین (گۆهداریكرن، دیتن، دیتن و گۆهداریكرن)، ئەوژی ئەڤێن ل خوارێنە:

ئێك: تەكنەلۆژیا گۆهداریكرنێ‌: ئەو ئالاڤن یێن كو ناڤەرۆكا زانینێ‌ برێكا دەنگی دڤەگۆهێزن بۆ ئەڤێن گۆهداری، گرنگیا ئەڤان ئالاڤان زێدەتر لێدهێت دەمێ‌ دگەل ئالاڤێن دیتنێ‌ دهێنە بكارهینان(سلیمان، 2003، ص73).

ـ تەكنەلۆژیا گۆهداریكرنێ‌ ئەڤێن ل خوارێ‌ بخۆڤە دگریت:

1ـ رادیو (رادیویا فێركرنێ‌):

رادیویێ‌ ل سەدێ‌ نوزدێ‌ جهێ‌ خو گرت، كەفتە دناڤ گەلاندا پاشی دناڤ هەمی خەلكیدا، و رۆلێ‌ خو د گەلەك بواراند گێرا، بەلێ‌ رادیو بتنێ‌ پشتبەستنێ‌ ل سەر هەستەوەرێ‌ گۆهدانێ‌ دكەت بێی لڤین و دیتن، ژبەر هندێ‌ ژی گرنگیا وێ‌ وەكی ئالاڤێن دیتن ـ گۆهدانێ‌ نینە، چونكە بكارهینانا هەستەوەرەكی بتنێ‌ دبیتە ئەگەرێ‌ زی ژبیركرنێ‌ لجەم قۆتابیان، ژبەر هندێ‌ ئەڤ ئالاڤە پتر بۆ بوارێن رەوشەنبیری و تەندرۆستی و .. دهێتە بكارهینان و كێم بۆ فێركرنێ‌(السید، 1999، ص282).

2ـ ئێزگێ‌ قۆتابخانێ‌:

ژبەركو رۆژ بۆ رۆژێ‌ قۆتابی یێل قۆتابخانا زێدەدبن، قۆتابخانا ئێزگەیێ‌ قۆتابخانا ڤەكرن، كارێ‌ وێ‌ ژی پەیوەندیكرنە دناڤبەرا كارگێریا قۆتابخانێ‌ و قۆتابیاندا، و ئارەستەكرنا بریار و رێنما و ئامۆژگاریان و رویدانێن رۆژانە (جری، 2016، ص 79).

3ـ تومارێن دەنگی:

مەبەست پێ‌ ئەو ئالاڤێن دەنگی توماردكەن، د پرۆسێسا فێركرنێدا دهێنە بكارهینان، و قۆتابی برێكا گۆهداریكرنێ‌ مفایی ژی وەردگرن، نەخاسمە ئەڤ قۆتابیێن نەبین و ئەڤێن زی فێرنەبن، ئەڤ ئالاڤە دبنە گەلەك جۆر، وەكو: توماركرن برێكا دەزگەهێن توماركرنێ‌، توماركرن برێكا موبایلێ‌، توماركرن برێكا سی دی (CD)، هەروەسا برێكا فلاش میموری(Flash Memory)(مصطفی، 2019، ل 66)، و كاسێتێن سادە و یێن لێزەری، هندەك جاران بۆ توماركرنا سەربوران دهێنە بكارهینان، سەربووران توماردكەن، پاشی دووبارە گۆهداریا وان سەربووران دكەنەڤە، هەروەسا دشێی دەنگی بلەزكەی و كێم و بلندبكەی(جری، 2016، ص80).

4ـ تێلەفۆن:

تێلەفۆن ئالاڤەكێ‌ گەهاندنێیە ئەڤجا ب تێلە یانژی بێی تێلە بیت، برێكا وێ‌ كارلێكرن دناڤبەرا فرێكەری و وەرگریدا پەیدادبیت، و وەكو ئالاڤەكێ‌ گۆهداریكرنێ‌ دناڤبەرا دوو مرۆڤاندا دهێتە بكارهینان، و دڤێ‌ پێشكەفتنێ‌ دا دشیاندایە ژبلی دەنگی دو كەس ب دەنگ و رەنگ ئێك دوو ببینن(tak-lam wong, 2014, p 47).

5ـ تاقیگەهێن زمانی:

ئالاڤەكێ‌ گۆهداریكرنێ‌ یە ل سەر شێوێ‌ تاقیگەهەكا هندەك تومارێن دەنگی تێدا، كو تێدا هژمارەكا قۆتابیان دیەك دەمدا گۆهداریا وانێ‌ بكەن، و مامۆستا سەرپەرشتیا وان دكەت، و مامۆستا دشێت دگەل وان باخڤیت ئێك ئێكە یانژی هەمیان پێكڤە، ئەڤ تاقیگەهە بۆ نیشاندانا هەستەوەرێ‌ گۆهداریكرنێ‌ و زانینان چەوانیا دەركەفتنا پەیڤان و گۆتنا وان و چوانیا لێكدان و رارێشتنا رستان و دووبارە توماركرنا وان و گۆهداریكرنا وان(السید، 1999، ص286؛ جری، 2016، ص81).

دوو: تەكنەلۆژیا دیتنێ‌:

ئەڤە ئەو جۆرێن ئالاڤانە ئەڤێن ب چاڤ دهێنە دیتن، بەلێ‌ بەرۆڤاژی ئالاڤێن گۆهداریكرنێ‌ قۆتابی نەشێت گۆهداریا دەنگان د بكارهینانا ڤان ئالاڤێن فێركرنێدا بكەت، بەلكو بتنێ‌ دێ‌ وانە برێكا رەنگی بیت بێی دەنگ. ئەڤ جۆرە ئالاڤە گەلەك جۆرن و گەلەك د گرنگن دپرۆسێسا فێركرنێدا، چونكی ئەڤ تشتێ‌ قۆتابی ب چاڤ دبیتیا دمینیتە دمێشكێ‌ ویدا و زی ب زی ژبیرناكەت، نێزیكی 75% ئالاڤێن دیتنێ‌ كارتێكرنێ‌ ل قۆتابی دكەت دبوارێ‌ فێركرنێدا، یەلێ‌ ئالاڤێ‌ گۆهداریكرنێ‌ بتنێ‌ 7% كارتێكرنا خو دفێركرنا قۆتابیدا هەیە(مصگفی، 2019، ل 76).

1ـ دەزگایێن نمایشكرنا سەر سەری O.H.P (The Overhead Projector)

ئەڤ جۆرێ‌ جیهازی ژلایێ‌ مامۆستایڤە دهێتە بكارهینان ل شینا ئالاڤێن دیێن خواندنی د بوارێن فێركرنێدا، داكو پەیوەندییەكا فێركرنێ‌ یا سەركەفتی بدەستڤە بهێت، ئەڤ جۆرە دەزگایە دگەلەك دەزگەهێن فێركرنێدا دهێتە بكارهینان ب مەرەما راهێنان و فێربوونێ‌ یان نمایشكرنا شێوێن هەندەسی و بیردۆزا و یاسایان(جری، 2016، ص81).

ـ ژسالۆخەتێن بكارهینانا ڤی دەزگایی: (Gospper, 2014, pp35-36).

أ‌- هاریكاریا قۆتابیان دكەت بۆ توماركرنا تێبینیێت خو.

ب‌- نمایشكرنا وێنێت مەزن دبیتە ئەگەرێ‌ گرێدانا قۆتابی ب وانێڤە.

2ـ تەختێ‌ فێركرنێ‌:

ئێك ژ ئالاڤێن فێركرنێ‌ یێن دیتنێ‌ یە، بۆ نڤیسین و كێشانا وێنان دهێتە بكارهینان، داكو ل بەر چاڤێن قۆتابیان دیاربكەن، دا ب ساناهی پێزانین و شارەزاییێ‌ ژێ‌ وەرگرن، سەرەرایی كو ئەڤ ئالاڤە هەر ژ كەڤندا هاتیە بكارهێنا بەلێ‌ هەتا نوكەژی گرنگیا خو یا هەی، نەخاسمە بۆ هندەك بابەت و هندەك وانا(مصطفی، 2019، ل 76).

3 – دەزگایێ‌ ئوڤەرهێد بروجكتور(Overhead projector):

كۆمەلەكا وێنانە ل سەر كەرەستەكێ‌ رۆهن (شفاف) و رۆناهیێ‌ ددەت، ئێكە ژ وان ئالاڤێن دیتنێ‌ بێی كو هەستەوەرێن گۆهدان گۆل دەنگان ببن، ئەڤ دەزگەهە ئێكە ژ دەزگەهێن فێركرنێن دیتنێ‌، چونكی بتنێ‌ پێزانین ب رێكا وی دهێنە نمایشكرن و كارتێكرنێ‌ ل سەر هەستا دیتنێ‌ بتنێ‌ دكەت (سویدان، 2007، ص ص101-104).

4 – دەزگایێ‌ داتا شاو (الاویدیاسكوب یان لالایسیك):

ئێك ژ وان دەزگایێن فێركرنا دیتنێ‌ یە، گەلەك ل قۆتابخانان دهێتە بكارهینان، ئەوژی ژبەر كو گەلەك ب ساناهی دهێتە بكارهینان، هاریكاریا مامۆستایی و قۆتابی دكەت بۆ مەزنرنا وێنان و نەخشەیان ئەڤێن دناڤ وانێدا د هۆلێن خواندنێكا دهێنە نمایشكرن، و بشێوەیەكێ‌ مەزن و رۆهن دهێن نمایشكرن و ب ساناهی هەمی قۆتابە دبینن(جری، 2016، ص84).

سێ‌: ئالاڤێن گۆهداری – دیتنێ‌:

ئەڤە ئێك ژ جۆرێن تەكنەلۆژیا نووی یە، و ئەڤ جۆرە یێ‌ ژ هەردوو جۆرێن دی جودایە، چونكی هەردوو جۆرێن ناڤهاتی پێگڤە دهێنە بكارهینان لبن ناڤەكێ‌ دی، ئەڤ جۆرە گرنگترین جۆرێ‌ تەكنەلۆژیا نوویە ، چونكی هەمە هەستەوەرێن مرۆڤی ددەتەكاری، نەخاسمە یێن دیتن و گۆهلێبونێ‌، كو دبیتە ئەگەرێ‌ هندێ‌ كو قۆتابی زی وانەیێ‌ وەرگریت و زی ژبیرنەكەت(سلیمان، 200، ص73).

1ـ تێلەفزیون:

تێلەفزیون پەیڤەكا عەرەبیە ژ پەیڤا (Television) هاتیە وەرگرتن، كو د زمانێ‌ ئینگلیزیدا ژ دوو پەیڤان پێكدهێت تلی و فژن، tele پەیڤەكا یونانیە ب رامانا دویر دهێت، و پەیڤا vision دنەژاددا لاتینیە ب رامانا تەماشەكرن دهێت، و ئەگەر هەردوو پەیڤان لێكبدەین (Television) ب واتایا تەماشەكرنا دویر دهێت(فریدە، 2016، ص50).

تێلەفزیون ب رەنگەكێ‌ گشتی ئێكە ژ ئالاڤێن گۆهداری – دیتنێ‌ پێكڤە، و یێ‌ بەر بەلاڤە ل هەمی جیهانێ‌ و ئەم دشێین بێژین دناڤ پتریا مال و خێزانادا هەیە، هەروەسا یێل جهێن كاری ژی هەین (مصگفی، 2019، ل99).

2ـ سینەما:

سینەما ل جەنگێ‌ دووێ‌ یێ‌ جیهانی هاتە بكارهینان، ئەوژی نمایشكرنا فلمێت لڤوك یێن راهێنان و وەرگرتنا چەكێ‌ نووی، ومەیدان و هەنەرێ‌ چەنگی نیشا لەشكەری ددا ئەوێن كو بەری هنگی نەدزانی، وەسا چوو دبوارێ‌ فێركرنێدا و رۆلێ‌ خو دیت، پشتی هنگی ژلایێ‌ پەروەردكارانڤە دبوارێن فێركرنێدا هاتە بكارهینان، رۆلەكێ‌ ئەرێنی د نیشاندانا پێزانیناندا دیت (عبود، 2007، ص ص79-80).

3ـ كۆمپیوتەر:

ئالاڤەكێ‌ ئەلكترونیە برێكا كۆمەلەكا رێنمایێن دەستنیشانكری كاردكەت، شیان د پێشوازیكرنا پێزانینا و هەلگرتنا وا و چارەسەركرن و بەرهەڤیا وان برێكا كۆمەلەكا فەرمانان دا هەیە، كومپیوتەر رێكەكا سەرەكیە دهاریكرنا فێرخوازیدا(العیبی، 2012، ص1204).

4ـ ئەنتەرنێت:

ئەنتەرنێت كورتیا پەیڤا ئێنگلیزی (inter national net work) یە، وتایا وێ‌ تورا پێزانینێت جیهانی، تێدا گرێدایە دناڤبەرا كۆمەلەكا توران دهێنە ئەنجامدان و گەلەك دەولەت برێكا موبایلێ‌ و (قمر صناعی) دهێنە گرێدان، و شیان دگۆهارتنا پێزانینا دناڤبەرا ئێكدا هەیە برێكا كومپیوتەرێ‌ مەلبەندی، كو دبێژنێ‌ خزمەتكار (Server) وتێدا پێزانینێن سەرەكی دهەلگرن (سندران، 2006، ص 8؛ الگگی، 2008، ص 114).

– هندەك ژمفایێن تورا ئەنتەرنێتێ‌ دفێركرنێدا:

أ‌- دهێتە بكارهینان ژ بۆ خواندنا ژ دویرڤە داكو قۆتابی بشێت بەردەوامیێ‌ بدەتە خواندنا خو.

ب‌- دشیاندایە برێكا ئەنتەرنێتێ‌ پەیوەندی دناڤبەرا مامۆستا دگەل ماموستایی یان قۆتابی دگەل مامۆستایی دناف وەلاتی یان ژ دەرڤەی وەلاتیدا بهێنە گرێدان(مراد، 2015، ص ص30-36).

ت‌- برێكا ەنتەرنێتێ‌ قۆتابی دشێن ب ساناهی پەیوەندیێ ب ئێك و دوو بكەن و مفا ژ هەڤدو وەربگرن.

پ‌- دشیاندایە برێكا ئەنتەرنێتێ‌ بەشداری دكونگرە و كۆنفرانسێن نیڤ دەولەتیداببن.

ج‌- برێكا ئەتەرنێتێ‌ فێرخواز دشێت ناڤێ‌ خو هەر زانكویەكا جیهانی توماربكەت(كافی، 2009، ص ص13-14).

پشكا سێ‌ یێ‌: گرنگیا تەكنەلۆژیایێ‌ ورۆلێ‌ مامۆستا و قۆتابی دفێركرنێدا: 

ئێك: گرنگیا تەكنەلۆژیا نووی دفێركرنێدا: (شقفە، 2008، ص ص20-21).

أ‌- شیانێت قۆتابی یێن زمانی پێشدئێخیت.

ب‌- قۆتابی بەرهەڤدكەت كو زانیاریین وی زێدەترلێبهێن.

ت‌- باوەری بخوبوونێ‌ لدەف قۆتابی پەیدادكەت.

پ‌- قۆتابی هانددەت بۆ فێربوونێ‌(Fu, 2016, p5).

ج‌- باشكرنا جۆرێ‌ فێركرنێ‌ برێكا چارەسەركرنا حەبسێ‌ دهۆلێن فێركرنێڤە.

ح‌- زێدەبەوونا بەشداربوونا قۆتابیان دپرۆسێسا فێركرنێدا.

خ‌- بەرچاڤ وەرگرتنا جیاوازیێن تاكە كەسیقادری، 1428ه، ص ص 41-42).

دوو: رۆلێ‌ مامۆستا یی دفێركرنێدا: رۆلێ‌ مامۆستایی دڤان خالێن ل خوارێدا دهێتە دیتن(صالح، 2015، ص ص26-27).

1- رۆلێ‌ مامۆستایی ژ وان بێژیی بۆ خبیر دهێتە ڤەگۆهاستن.

2- ژێدەرێ‌ سەرەكی یێ‌ زانینێیە دگەل پەرتۆكا قۆتابخانێ‌.

3- مامۆستا دبیتە رێڤەبەرێ‌ فێركرنێ‌ و سەرپەرشتیار و سەركردێ‌ دان و ستاندنێ‌.

4- مامۆستا ئەندامەكێ‌ تیما فێركرنێ‌ یە و پارچەكا پرۆسێسا فێركرن و نەخشەدانانا گەهشتن ب ئارمانجێن پەروەردەیی یە.

5-تەكنەلۆژیا نووی مامۆستایی نێزیكی رویدان و دیاردێن سرۆشتی و یێن مرۆڤایەتی دكەت.

سێ‌: رۆلێ‌ قۆتابی دڤان خالێن ل خوارێدا دهێتە دیتن: (الحسناوی، 2019، ص ص41-45).

1- قۆتابی یێ‌ چالاك و ئەكتیفە بەشداری پرۆسێسا فێركرنێ‌ دبیت.

2- تەكنەلۆژیا جیاوازیێن تاكەكە سی بەرچاڤ وەردگریت و شیانێن قۆتابیێن زیرەك دیاردبن، قۆتابی ژلایێ‌ دەرۆنی ڤە یێ‌ ئارامە.

3- قۆتابی پێشوازیا وانێ‌ دكەت و ئەو پێزانینێن دهێنە گۆتن و نمایشكرن ژلایێ‌ قۆتابیڤە دهێنە وەرگرتن.

4- قۆتابی پێزانینان زێ‌ وەردگریت و زی ژبیرناكەت.

5- گەلەك جاران قۆتابی رۆلێ‌ سەركردەیی دوانێدا دگێریت.

ئەنجام:

پشتی ئەڤ ڤەكۆلینە هاتیە نڤیسین، ڤەكۆلەر گەهشتە ئەف ئەنجامێن ل خوارێ‌ هاتینە نڤیسین، ژوان:

1- تەكنەلۆژیا دگەلەك قۆناغارا دەرباز بوویە، لێ‌ ل دەستپێكێ‌ دبوارێ‌ پەروەردە و فێركرنێدا نەهاتیە بكارهینان.

2- زاراڤێ‌ تەكنەلۆژیا نووی دگەل هندەك زاراڤێن دی هاتیە تێكەلكرن، لێ‌ هندەك جاران ژی هندەك زاراف دهەڤ واتا دگەل تەكنەلۆژیایێ‌ هاتینە بكارهینان.

3- بكارهینانا تەكنەلۆژیایی دبوارێ‌ فێركرنێدا بۆ سەدێ‌ بیستێ‌ دزڤریتەڤە، و گەلەك جۆران بخوڤە دگریت وەكو: گۆهلێبوون، دیتن و گۆهلێبوون – دیتن پێكەڤە و خالا دۆماهیێ‌ ژ هەمی خالێن دی گرنگترە، چونكی زێدەتر ژ هەستە وەرەكی دهێتە بكارهینان.

4- تەكنەلۆژیا گەلەك هاریكاریا مامۆستایی دوانە گۆتنێدا دكەت و مامۆستا ژ وانە بێژەكی دبیتە شارەزایەك و رێنیشاندەر و چاڤدێر.

5- قۆتابی دوانێن بكارهینانا تەكنەلۆژیا نوویدا یێ‌ ئەكتیڤ و چالاكە، و گەلەك یێ‌ ب وانیڤە گرێدایە و حەش وانێ‌ دكەت، و ئەڤ پێزانینێن د وانێدا دهێنە گۆتن و نمایشكرن زی وەردگریت و زی ژبیرناكەت، چونكی پتر ژ هەستەوەرەكێ‌ وی دهێنە بكارهینان.

 

لیستا ژێدەران:

 ئێك: ژێدەرێن ب زمانێ‌ كوردی:

– حەمە، دلێر ئەحمە.(2019).كاریگەریی تەكنەلۆژیا لە گەشەكردنی دیزاینی رۆژنامەدا. گۆڤاری ئەكادیمیای كوردی، ژمارە (43)، هەولێر، ل ل 269-275.

– مصطفی، ناجی نوری.(2019). تەكنەلۆژیا فێركرنێ‌.چابخانا خانی – دهۆك.

دوو: ژێدەریێن بزمانێ‌ عەرەبی:

– احمد، رامی مروح محمود.(2019). درجە استخدام التكنولوجیا الحدیپە فی تعلیم مادە العلوم الحیاتیە من وجهە نڤر معلمی المرحلە الپانویە فی مدارس الزرقا‌و] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە الشرق الاوسگ – فلسگین.

– الجعبری، عیسی خیری.(2020). استخدام التقنیات الحدیپە فی اپبات الحدود. فلسگین.

– الحسناوی، حاكم موسی عبد خچیر.(2019). التقنیات التربویە الحدیپە فی التدریس. دار ابن النفیس -الاردن.

– الحیلە، محمد محمود، تكنولوجیا التعلیم.(2007).دار المسیرە – عمان.

– السعید، خنیش.(2017). تكنولوجیا تعلیم اللغە العربیە فی الجامعە الجزائریە دراسە وصفیە تحلیلیە فی الوسائل والتقنیات المعتمدە فی التعلیم. ] اگروحە دكتوراه غیر منشورە  [. جامعە بانتە -1- – الجمهوریە الجزائریە الدیمقراگیە الشعبیە.

– السید، محمد علی.(1999). الوسائل التعلیمیە وتكنولوجیا التعلیم. دار الشروق للنشر والتوزیع – عمان.

– الطوبجی، حسین حمدی.(1987). وسائل الاتصال والتكنولوجیا فی التعلیم. دار القلم – الكویت.

– الطیطی، خچر مصباح.(2008). التعلیم الالكترونی من منڤور تجاری وفنی واداری.دار الحامد للنشر والتوزیع – عمان.

– العیبی، خماس.(2012). التقنیات التربویە الحدیپە والتعلم الژاتی. مجلە الاسقاگ، عدد(203)، 2012.

– جری، خچیر عباس.(2016). التقنیات التربویە تگورها وتصنیفاتها وانواعها واتجاهاتها. مۆسسە پائر العصامی للگباعە والنشر والتوزیع والاعلام – بغداد.

– زوانە، امانی ابراهیم.(2015). درجە استخدام شبكات التواصل الاجتماعی بصفتها اداە للتعلم والتعلیم لدی گلبە الجامعات الاردنیە والاشباعات المتحققە] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە الشرق الاوسگ – فلسگین.

– سلیمان، نایف.(2003). تصمیم وانتاج الوسائل التعلیمیە. دار صفا‌و للنشر والتوزیع – عمان.

– سندران، رامی حسام الدین.(2006). واقع استخدام اعچا‌و هیئە التدریس بجامعە تشرین لشبكە الانترنت فی البحپ العلمی] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە تشرین – فلسگین.

– سویدان، امل عبدالفتاح.(2007). التقنیە فی التعلیم مقدمە فی اساسیات الگالب والمعلم. دار الفكر – عمان.

– شقفە، رمزی صلاح.(2008). برنامج تقنی فی چو‌و المستحدپات التقنیە لتنمیە بعچ المهارات الالكترونیە فی منهاج التكنولوجیا لدی گالبات الصف العاشر الاساسی بغزە] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە الاسلامیە بغزە – فلسگین.

– صالح، فیصل مسیر.(2015). واقع استخدام تقنیات التعلیم لدی معلمی الجغرافیا فی المرحلتین الاساسیە والپانویە من وجهە نڤر معلمیها ودیری المدارس واتجاهاتهم نحوها فی الاردن] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە ال بیت – الاردن.

– عبود، حارپ.(2007). الحاسوب فی التعلیم. بغداد.

– فریدە، كرداغ.(2016). التكنولوجیا ودورها فی العملیە التعلیمیە»التلفزیون نموژجا»] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە عبدالحمی بن بادیس – الجمهوریە الجزائریە الدیمقراگیە الشعبیە.

– قادی، ایمان بنت عمار علی.(1428ه). واقع استخدام الوسائل التعلیمیە والتقنیات الحدیپە فی تدریس اللغە الانجلیزیە فی المرحلە المتوسگە من وجهە نڤر مشرفات اللغە الانجلیزیە ومدیریات المدارس بمكە المكرمە] رسالە ماجستیر غیر منشورە  [. جامعە ام القری – المملكە العربیە السعودیە.

– كافی، مصگفی یوسف.(2009).التعلیم الالكترونی والاقتصاد المعرفی. دار ومۆسسە رسلان للگباعە والنشر والتوزیع – دمشق.

– مراد، خلیل علی.(بدون تاریخ). دراسات فی التاریخ الاوربی الحیپ والمعاصر. كلیە التربیە – جامعە الموصل.

سێ‌: ژێدەرێن ب زمانێ‌ ئینگلیزی:

-Fu, Tommy. (2016).  INTRODUCING MODERN TECHNOLOGY INTO EDUCATION THE CASE OF VIRTUAL REALITY. HOGSkOLAN I BORAS.

 – Kybartaite,  Asta. (2010) . impact of modern Education Technologies on learning outcome . APPlication for learning in Biomedical Engineering.  (unpublished doctoral dissertation). Tampere University of Technology.

-GOSPER, MAREE. (2014). Curriculum Models For The 21st Century-Using Learning Technologies  in Higher Education. Macquarie University in Sydney.

-Tak-lam wong, kam cheong Li.(2014). Technology in Education Transforming Educational practices with Technology. The open university of Hong Kong in China.

-wan Ng. (2015). New Digital Technology in education – conceptualizing profesional learning for Educators. University of Technology sydney.