گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
هۆشەنگ شێخ محەمەد
چیرۆکا (شاهماران)ێ(١) د ناڤ گەلەک میللەتان دا هاتییە پاراستن و گۆتن و ڤەگوهاستن ژ نڤشەکى بۆ ئێکێ دی. د ناڤ کوردان ژی دا ئەڤ چیرۆکە هەیە و ب ههمان شێوه هاتییە پاراستن و ڤەگوهاستن. هندەک ژێدەر ئاماژهى ب وێ چهندێ ددهن، كو شاهماران خوداوەندەکا کەڤنارا مێینەیا کوردانە و خوداوەندا زانین و پارێزڤانا نهێنییان بوویە. ئەڤ چیرۆکە ل هەموو دەڤەرێن کوردستانێ يا بەلاڤە، بەلێ پتر ل باکوور و دەڤەرا مێردینێ هاتییە نیشان دان و ئاشکەرا کرن، وەک دیارە ل نیڤا باژێرێ ماردین پەیکەرەک مەزن بۆ شاهماران هاتییە چێکرن و دانان.
ناڤێ شاهماران ژ دو پهيڤان پێک دهێت. (شاهـ – مار) شاهـ ب رامانا (پاشا، مەزن و سەرۆک) دهێت. پەیڤا شاهـ وەک نڤیسەر (سۆران حەمە رەش) دبێژیت: « فارسى نينه و ئێکەم جار ئەڤ پەیڤە ژ لایێ هیتییێن نیشتەجێیێن باکوورێ کوردستانێ ب شێوازێ (هاشو) هاتییە تۆمار کرن.» ئانكو ئەڤ پەیڤە بەری پەیدابوونا فارسان هاتييه تومار كرن و ل سەر ئاخا کوردستانێ هاتییە بکارهینان. ئەڤ پەیڤا (شا)د زمانێ کوردی دا ب شێوازەک بالکێش دهێتە بکار هینان، وەک (شاگۆل، شاباز، شاکار، شاژن، شاکێو، شادەمار، شاسوار). پەیڤا «مار» بنەکۆکا وی سۆمەرییە و ب شێوازاێ (مر) تۆماربوویە، ئانكو ب بەڵگە ڤە نێزیکی بەری چوار هزار ساڵان ل کوردستانێ (هاشومر) هەر واتایا (شامار) دايه.
د ڤێ چیرۆکا گرنگ و کویر دا، ئەم گەلەک بابەتێن بالکێش دبینین، کو نیشان ددەن کوردان چەوان ب فەلسەفییانە هزرێن خۆ ل دۆر بوون ، ژیان، مرن و چارەنڤيسێ مرۆڤی ل جیهانێ کریە؟ لێ د ڤێرە دا ئەم گرنگيێ ددەینە رۆل و ئەرکێ ژنێ، د ڤێ چیرۆکا رەمزییا زەنگین دا،کو د کەسایەتییا شاهمارانێ دا دیار دبیت.
ئەڤ چیرۆکە ب گەلەک ناڤەرۆک و تێگەهشتنێن دی هاتییە شرۆڤە کرن، وەک دبێژن د بنەرەت دا چیرۆکەکا دژی ستەمکارییا دەستهەلاتێن ستەمکار و نەدادپەروەرە. د داوییا کتێبێ دا ل دۆر ڤێ چەندێ ئەڤە هاتییە: «د ناڤ گەلی دا، دبێژن کو شاهماران خۆرتەکێ چەلەنگ و ئازا بوو. وی سەری ل هەڤبەری پادشاهێ دەورانێ راکربوو. پادشاهێ خوینمژ، گەل ژبەر ستەما خۆ پەریشان کربوو. لێ ڤێ خورتی ل بەر ڤێ بێدادیێ، حەز ژ سەرچەماندنێ نەکربوو و سەری هلدابوو. ههڤالێن وى بهرخودان نهكر، لەوڕا دۆزا وی ژی ب سەر نەکەتییە. ژ بەر ڤێ چەندێ وی ل بەر پادشاهی، خۆ ب شوون دا کشاندییە و کەتییە بن ئەردی. ب ساڵان وەک ماران، د کون و شکەفتان دا مایە، نیڤێ لاشێ وی بوویە مار ڤێجا ماران خۆ پێڕە کرنە هەڤال و ئەو بوویە پادشاهێ وان (شاهماران/ ئانکو: شاهێ ماران) پاشی مرییە و کچا وی دێمار بوویە شاهبانوویا ماران. لێ ناڤێ شاهماران هەر ژ کچا وی را مایە.»
چيرۆكا شاهمارانێ ب ئاوايهكێ دن ژى دهێته ڤهگران،کو پشتی داکەتنا پەیامبەر ئادەمی سەر روویێ ئەردی، د ناڤبەرا ئادەمیزاد و ماران دا، دژمناهی پەیدا بوویە. مار بوونە سەدەم، کو ئادەم ژ بەهەشتێ هاتییە دەرێخستن. ژ وێ رۆژێ، مار و مرۆڤ بوونە دوژمنێن هەڤ، ژبەر کو مرۆڤان مار ب هێسانی کوشتن و ئەو ل سەر روویێ ئەردی نەمان. ئەگەر مرۆڤ ژ ماران بپرسە، چما هوون د بن ئەردی دا دژین؟ مار دبێژن: «ئەم دخوازین ب مرۆڤان را ب ئاشتی بژین، لێ مرۆڤ دوژمناتییا مە دکەن. مە ل کودەرێ ببینن، دکوژن. رۆژا کو مرۆڤ دەڤ ژ ڤێ هەلویستا خۆ بەردەن، هینگێ ئەم ژی دێ دەرکەڤینە سەر روویێ ئەردی.»
ماران خۆ ژبەر ستەما مرۆڤان کشاندنە بن ئەردی. ئەگەر مرۆڤ وان نەترسینە، ئەو ب مرۆڤان ڤەنادەن.
کەسایەتییا شاهمارانێ
شاهماران وەک ژ ناڤێ وێ دیاره، شاهێ شارستانا مارانە، مێیە، نیڤەک لاشێ وێ مارە و نیڤەک ژی لاشێ کچەکا جوان و گەنج و بالکێشە. زیرەکە، سەرکردەیە، زانایە، ئەڤیندارە، شەهرەزایە د کاروبارێ جیهان و خوەزایی و سرووشتی دا.
شاهماران، سەرۆکایەتییا شارستانا ماران دکەت، ئەوێن د بن ئەردی، دویر ژ مرۆڤان دژین. سەرۆکەک ئاقل و دادپەروەر و باشە ل گەل گەلێ خۆ. خودان کەسایەتییەک رەوشت بەرز و حەکیمە. ئالیگرییا ئازادی و سەربەستییا بوونەوەرێن جیهانێ دکەت، باوەڕە کو مرۆڤێن سەر ئەردی ژ هەژی هندێنە دەلیڤێ بدەتێ دا ل گەل ماران ب ئاشتی و بێ ستەمکاری پێکڤە بژین.
شارستانا ماران، د بن ئەردى دایە و مرۆڤ پێ نزانن، بەلێ کەسەک بناڤێ جاماسپ، رێیا وى دکەڤیتە بن ئەردی و شارێ ماران، پشتی مار دزانن، کو مرۆڤەک کەتییە باژێرێ وان دا، دبێژنە شاهمارانێ، کو پێدڤيیه بچن وی مرۆڤی ئێکەسەر بکوژن. بەلێ شاهماران، وەک سەرۆکەک و فەرماڕەوایەک حەکیم بەرێ خۆ ددەتە ئەوی بويهرێ و ب رەنگەک جودا ژ ماران هزر دکەت و بڕیار ێ ددەت، د چیرۆکێ دا دبێژیت: «ئێدی مرۆڤ ژ وێ رییا نەپەندی داکەتبوون ژێر و ب وار و شارگەها شاهمارانێ هایدار ببوون، ئهڤه تشتهكێ باش نهبوو».
وەزیرێ شاهمارانێ گۆت : «فەرماندارا رێزدار، ئەگەر ههوە دهستويرى هەبە، ئەم هەرن وی ئادەمیزادێ بێ رێز و پڕ قسوور بگرین و سەرێ وی بفرینین. چاڤێ وان ل ڤێ دەولەمەندییا مەیە، ئادەمیزاد دخوازن مە تالان بکەن. چ تشتەک نکارە خۆ ل بەر هێڕش و خواستەکا وان راگرە. چاڤێ وان چ جار تێر نابە، وان شیرا خاڤ ڤەخواریە و ئەو گەلەک چاڤ برسینە، باوەڕی ب وان نابە.
شاهمارانێ ل سەر ڤان گۆتنێن وەزیر هزرەک کر و ب جارەکێ ل جڤاتا خۆ وەلێ ڤەگەراند:»ما د ناڤبەرا مە و ئادەمیزادان دا، کیژان جووداهی، جووداهییا هەری گرنگە؟ ما نە دلپاکییا مە مارانە، کو ئەم کرینە مار و ئەم ژ ئادەمیزادان جوودا کرینە؟ ئەز دبێژم کو ئەم دەرفەتەکا دن یا دلپاکییا سرووشتا سەرتاسەری بدەینە ئادەمیزادان، دبە کو رۆژەکێ ئەم بهێنە نک هەڤ دو. ئەم نکارین تا سەرتاسەریێ خۆ ل ڤي دەرێ ڤەشێرین. پاشی ئەڤە ژ رییا بیرێ دەرکەتییە ژێر، هاتییە نک مە، دبە کو کوڕێ زریالی، جاماسپ ب خۆ بە. لەورا پاشای دەمێ ل دو ب دەستخستنا وێ پڕتووکا باڤێ وی یە. ل پڕتووکا زانیارێ مەزن زریال بەهسا ژیانا مە یا بن ئەردی دکەت. دبێژە کو مافێ ماران ژی هەیە ل سەر روویێ ئەردی، ل تەنشتا مرۆڤان ب ئاشتی بژین. لێ ئەو نها مرییە و هەبیت نەبیت کوڕێ وی، ب ئالیکاریا پرتووکێ، رییا مە یا ب بیرا هنگڤێ ڤەشارتی دیتییە، زریال دۆستێ مە بوو، نا، وی نەکوژن. هەرن وی بینین نک من و بلا ببە مێڤانێ من. دبە کو ئەو، ل پێشە رۆژێ ببە سەدەما ئاشتییا مار و ئادەمیزادان.»
دیتنا شاهمارانێ، وەک کچەک زیرەک و سەرۆکەک حەکیم و خودان دیتنەک دویر و دلەک تژی هێڤی بۆ ئاشتیێ و ئەقلێ سەرکردەکی ئاشتیخواز و دادەروەر خویا دکەت. پەیڤێن مینا «دلپاکی، چارەنڤس و ئاییندە، مافێ ژیانێ ل سەر روویێ ئهردی ئانکو ب ئازادی، د گەل مرۆڤان پێکڤە ژیانەک تژی ژ دلۆڤانی و دلپاکی و ئاشتی و ئارامی، دژی کوشتنێ دەردکەڤیت و داخواز دکەت مێهڤاندارییا وی بکەت.
پشتی مێهڤانداریا جاماسپ دکەت، وەک د چیرۆکێ دا دیار دبیت، شاهماران و جاماسپ پێوەندییەکا ئەڤیندارانە پەیدا دکەن. شاهماران دخوازیت پێڕا جۆت ببیت و هەڤژینیێ ل گەل پێک بینیت. ب ئاشکرا دبێژیتە چڤاکا ماران، کو ئەو دخوازیت ل گەل جاماسپی جۆت ببیت، چونکە ژبلی وی ئەو کەسەکێ دی ناخوازیت! ئەڤە ژی بەلگەیەک خویایە ژن د چڤاکا کوردی دا، بەرێ دینێن ئیبراهیمی، خودان حیکمەت و ئازادی و ئازایی بوویە، کو ئەڤیندارییا خۆ ب چڤاک و چڤاتی را بگەهینیت و ب ئاشکرایی بێژیت: «ئەو دێ ل گەل ئەو کەسێ دلێ وێ دخوازیت هەڤژینیێ پێک هینیت. خودان ئیرادەیەک بهێز و رووهن و رەوانە. بێ پێچ و پەنا ئەڤیندارییەکا پاک و بێگەرد دکەت و ب ئارمانجێن خۆ دگەهیت».
شاهماران، وەک سەرۆکەک دادپەروەر، کو دناڤ سستەمەک دیموکراتی و چڤاتی فەرمانڕەوایێ دکەت، چڤاتا وەزیران کۆم دکەت و دبێژیتە وان:»گەلی وەزیرێن من یێن هێژا و جڤاتا من! وەک وە بهیست، من دل هەیە ل گەل جاماسپێ ئادەمیزاد، خۆ جۆت بکەم. ئەز دزانم کو ئەڤە نە تشتەکی وهسا هێسانه و ئەڤە دەرڤەیی ئادەت و تۆرەیێن مەیە. بەلێ دلێ من یەکی دن ناخوازە. هەگەر وە تا ئیرۆ هنەک باوەڕی ب شاهبانوویا خۆ هانی بە، هوون ژ من باوەڕکن، کو ئەڤ گۆتنا من ژبلی راستیێ نە تشتەکی دنە.»
د ڤێرە دا شاهماران ب رێز و شانازیڤە، ل گەل چڤاتێ دئاخڤیت و ژێ داخواز دکەت کو وان باوەڕی ب شاهمارانێ هەبیت، چونکە ئەو راستێی دبێژیت. شاهماران د رووهنی پێگیربوونا خۆ ب (راستیێ) نیشان ددەت، کو ئەڤەژی وەک سیاسەت کرنەک راست و رووهن و ئاشکرا د خزمەت چڤاتی دایە و پێوەندییا د ناڤبەرا راستی و سیاسەت و سەرۆکایەتیێ نیشان ددەت، کو نابیت سەرۆک و پاشا و فەرمانڕەوا ژبلی راستیێ تشتەکی دی بێژیتە چڤات و چڤاکێ خۆ، ل هەمبەر وێ راستیێژی داخوازا متمانە و باوەڕیێ دکەت! ئەڤە ژی نموونەیەک هەرە جوانە بۆ حوکمکرنەکا راست و پێتڤی.
پشتی ئەڤێ بويهرێ، چڤاتێ وهسا بەرسڤا شاهمارانێ دا: «ئەگەر شاهبانوویا مە دەستوورێ بدە مە، ئەمێ پشتی سێ رۆژان بەرسڤا ڤێ پرسێ بدەن. لەورا ئەگەر مارێن مەزن یێن ل سەرێ چیا، ڤێ ببیهسن، ئەو دێ دنیايێ تەڤ سەروبن کەن. کەڤر ل سەر کەڤری ناهێلن. شاهمارانێ سەرێ خۆ هەژاند و گۆت: هەرێ، دەستوور یا وە یە، فەرموو!»
شاهماران وەک سەرۆکا شارێ ماران، ل دويڤ حەز و ئارەزوویێن خۆ، بڕیاران ب سەر چڤات و چڤاکی ناسەپینیت، بەروڤاژی، پێگیرە ب شۆرەت و ڤەکۆلینا چڤاتێ بۆ داخوازییا شاهمارانێ و ئەو ژی ب دلەک بەرفرە دبێژیتە چڤاتی فەرموون دەستوور یا هەوەیە!
پشتی پێکهینانا هەڤژینیێ، ماوەیێ چواردە ساڵان د گەل جاماسپێ مرۆڤ، بێ ئاریشە و ب خوهشی دژین، بەلێ پشتی وان ساڵان هەمییان جاماسپ، ژ سەر روویێ ئەردی و ژ دایکا خۆ و گەلێ خۆ غەریب دبیت، دخوازیت بزانیت دایکا وێ مایە یان مرییە؟ گەلێ وی چەوان دژیت؟ ئایا جەور و ستەما پاشاهێ ستەمکار ل سەر گەلێ وی مایە یان نە؟
د ڤی ههلویستی دا شاهماران وهسا بەرسڤا وی ددەت: «لاوێ من، تو باش دزانی، کو ئەز ژی حەز ژ تە دکەم و گۆتنەکا تە ناکەم دو، ئەز ژی دبینم کو دلێ تە ب ئەڤینییا دایکێ و وەلاتی ڤە دشەوتە و من نەڤێ کو تو پتر ب ڤێ کولێ بریندار ببی. هەر وهسان ژی ئەز باوەرم، کو تو چ زيانان ناگەهینییە من. فەرموو دەستوور یا تەیە. ئەگەر دخوازی هەرە. ئەز نووچەیا چوونا تە ناگەهینمە چ کەسەکی، لێ چ جاران من ژبیر نەکە. دەما دەرکەڤی سەر روویێ ئەردی ژی، ل خۆ پڕ ئاگادار بە. لاشێ خۆ نیشا چ کەسی نەدە؛ ژبەر کو کەسێ ئەز دیتبم و ل وەلاتێ من مابە، ل سەر روویێ ئەردی، لاشێ وی دبە خالخالی. ئەڤ نیشانا ڤی تشتییە، کو ئەو کەس ب رییا نەپەندی یا تێتە وەلاتێ بن ئەردی دزانە.»
د ڤێ پەرەگراڤێ دا دبینین، شاهماران چەند دلسۆزە بۆ جاماسپی و هەروهسا چەوان ب زیرەکی وەک سەرکردەیەک ئازا و خەباتکار بۆ ئەڤین و ئازادییا وەلاتی، قوربانیێ ب هەڤژینی و ئارەزوویێن کەسۆکی ددەت، دا جاماسپ چ دی ب وان کولان بریندار نەبیت. هەروسا باوەڕی و متمانەیەک رەها ب جاماسپی هەیە کو پاکە و چ جاران ناپاکیێ د گەل شاهماران و چڤاکا وێ ناکەت. پشتی جاماسپ ژێ جودا ژی دبیت ئەو د خەما هندێ کو ل سەر روویێ ئەردی تووشی چ ئاریشە و نەخۆشیان نەبیت.
ل دویماهییا چیرۆکی، دەما شاهمارانێ دەستبسەر دکەن، ئەو دزانیت کو دێ کوژن، بەلێ دیسان گەلەک ب حەکیمانە کوشتنا خۆ دکەتە قارەمانی و هەروهسا پلانەک دژی پاشايێ ستەمکار ددانيت و دبێژیت: «من داخوازییەک هەری داویێ ژ ههوە هەیە ئهو ژى، ژ خوینا من، پیالەیێن پێشین بدەنە پادشاهی، یا دوویەمین بدەنە وەزیری و یا سێیەمین ژی بلا ژ جاماسپی را بە.»
پاشاـ ب ڤەخوارنا پیالەیا پێشینا ژ خوینا شاهمارانێ د جهـ دا مر. وەزیر ژیر بوو و لاشێ جاماسپ ژی ببوو وەک بەرێ دیسان. خال ژ سەر لاشێ وی چووبوون، نەمابوون. بەلێ شاهماران هێشتا نەمر بوو. لەورا ئەو بەری مرنا خۆ ببوو خوەدی کچەک. پشتی مرنا وێ ب سێ رۆژان، دێ کچا شاهمارانێ د چاردە ساڵییا خۆ دا بهاتا دنیایێ.
مار دیسان خوەدی شاهبانوویا خۆ و ل جهەکی دن، ژ چاڤێ ئادەمیزادان دورتر، ل بنێ ئەردەکی دن، ب ئاشتی و ئازادیێ ب هەڤ را دژیان.
شاهماران دەما دزانیت کو ئەو هەر وێ بکوژن، داخوازا چ تشتان ناکەت، ب گەرمی و ئازایانە مرنێ قەبوول دکەت و تەنانەت پلانەکێ ژی ددانت، کو پادشاهێ ستەمکار ب خوینا خۆ ژناڤ ببەت!
د چیرۆکێ دا دبینین، پشتی شەهیدبوونا وێ ژی، دیسان کچا وێ دبیتە سەرۆکا چڤاک و شارێ ماران، کچا وێ یا چواردە ساڵی، ئانکو کچێن چواردە ساڵ وێ گاڤێ د چڤاکا کوردی دا، هەژی هندێ بوون، کو ببنە سەرکردە و فەرمانڕەوا! ئەڤەژی ئاماژەیەک خوەیایە کو کچێن کوردا، زیرەک و ژێهاتی و خودان ئیرادە و دل و ئەقلەک فەرماندارانە بوونە!
پرانییا ئەو سیفەتێن د کەسایەتییا شاهمارانێ دا، ژ جوانی، ئازایەتی، ئازادی، دادپەروەری، سەرۆکایەتی، ئەڤینداری و هەڤژینەکا وەفادار و قوربانیدەر، دبینین، پشكهكن ژ کەسایەتییا ژنا کورد.
شاهماران د داوییا چیرۆکێ دا، قارەمانانە پێشوازیێ ل مرنێ دکەت و وەک کەسەک ئازا و ب جەرگ و دلسۆز بۆ خەباتا خۆ پێخەمەت ئازادی و دادپەروەری و نەهێلانا ستەمکاریێ شەهید دبیت! شەهیدبوونا خۆژی دکەتە پەیامەک مرۆڤایەتی و ژ نڤشەک بۆ نڤشەکێ دی دهێتە ڤەگوهاستن.
شاهماران د ڤەگێڕانەکا دی دا:
د ڤەگێڕانەکا دی دا چیرۆکا شاهمارانێ ب ئاواییەک دی دهێتە گۆتن، کو ئەو ژی ب ڤى رەنگییە:
(کچەک بێ دایک وباب، ل گوندەکێ ل گەل داپیرا خۆ دژیت، جوان و رند و زیرەک و هوشیارە، حەز ژ کوڕەکێ ههژار دکەت. دەما پسمامێ وێ، کو ئاغایێ گوندییە، دزانیت ئەو حەز ژ کوڕەکێ گوندی دکەت، دین و هار دبیت، دچیتە دەف وێ و دبێژتێ: «من ژ نوى زانى تو بوچى شوى ب من ناكهى؛ ژبهركو تو حەز ژ کوڕەکی دکەی! و دبێژتێ بزانە ئەگەر تو بۆ من نەبی، دێ بۆ ئاخێ بی!» ئاغا هەر رۆژ وێ دخوازيت، لێ ئەو دبێژیت: «بۆ من مرن ژڤێ هەڤژینیێ خۆشترە، بمرم و شوی ب ئاغایێ گوندی ناکەم! چونکی زۆردارە.»
ئاغا ب رێکا خوڵام و زەرتکێت خۆ، کوڕکی دهیننە ماڵا کچکێ و گرێ دەن، ئاغا دبێژیت: «بۆ جارا داویێ داخواز ژ تە دکەم شوی ب من بکەی. ئەگەر شوی ب من بکەی دێ هێلم کوڕک بچیت، ئەگەر نه دێ وی و تە کوژم!»
کچک دیسان داخوازیيا وی رەد دکەت و دبێژیت:» ژیانکرن د گەل تە مرنە!»
ئاغا ئێکسەر کوڕکی دکوژیت، ل گوندی بەڵاڤ دکەت و دبێژیتە خەلکی:»ئهڤه ئهگهرێ نه شوى كرنا وێ يه ب من، ئهو نهيا پاقژه، من ههر دو پێكڤه گرتن»
خەلکێ گوندی شاهماران ب خیانەتێ تۆمەتبار كر، ئاغا وان هان ددەت کو وێ بکوژن. دەما داپیرا وێ پێ دحەسیێت، دبێژتێ:» هەڕە بڕەڤە، ئەگەر نه ئاغا دێ وەکەت خەلکێ گوندی تە بکوژن، هندی دشيانێ، ته دا بيت بلەز بکە غار و بڕەڤە.»
کچک دڕەڤیت و ئاغا و زەڵامێت وی گوندی رادهێلنێ و ل دویڤ دچن دا بگرن و بکوژن. کچک بەردەوام دڕەڤیت هەتا شەڤ ب سەر دا دهێت، د ناڤ دارستانەکا تاری دا بێ بەر پێت خۆ ببینیت، دچیت. دکەڤيتە د بیرەکا کوير دا،بێ هش دبيت. دەما خەلکێ گوندی دگەهنە دهف، دبینین یا کەفتییە د بنێ بیرێ دا و نالڤیت، دبێژن ئەڤە یا مری و گەهشتییە سزایێ خۆ! دهێلنە ل وێرێ. پشتی دەمەکی کچک هوشیار دبیت و پێ دحەسیێت کو هەر دو پێن وێ یێت شکەستین. هەست ب تێنیبوون و برسیبوونێ دکەت، هەول ددەت خۆ بلڤینیت و پێت خۆ ل دویف خۆ بکێشیت، بەلکی هندەک ئاڤێ پەیدا بکەت. د ناڤ بیرێ دا، کونەکی دبینیت، دچیتە تێدا، بەرێ خۆ ددەتێ، روویبارەکێ ئاڤێ، فێقى و گەوهەران دبینیت، ئاڤێ ڤەدخۆت و دبينيت ژ دويرڤە هندەک مارێت مەزن بەرب وێ دهێن، دەما نێزیک دبن، دبێژنێ: «نەترسە تو يا ل جهەکێ پاراستی دا، لاشێ خۆ بکە د ئاڤێ دا و دێ برینێت تە ساخ بن.»
کچک لاشێ خۆ دکەتە د ئاڤێ دا و ب تەواوی چارە دبیت، ئێش و ئازارێت وێ نامینن. بەلێ لاشێ وێ ژ ناڤهنگێ پێدا ب وەکی ماران لێدهێت. کچک د گەل وان ماران ل باژێرێ ماران دژیت، ناڤ لێ دکەن (شاهماران)!
شاهماران، ب شەڤ ل باژێرێ ماران، ل بن ئەردی دەردکەڤیتە سەر ئەردی و هاریکارییا خەلکێ بەلنگاز و هەژار دکەت. پاران ل بەر دەرگەهێ نەداران و دەرمانی ل بەر دەرگەهێ نهخوشان ددانیت. خورتەکێ گوندی ب ناڤێ «جاماسپ» بیرەکا هنگڤينى دبینیت، د گەل هەڤالەکی خۆ دچن وی هنگڤينى بدەرێخن دا بفرۆشن، دەما جانۆ دچیتە ناڤ بیرێ دا، دا هنگڤینى بکەتە د مەشکێ دا و هەڤالێ وێ سەر بێخیتە سەر ئەردی، هەڤالێ وی، جانۆی بتنێ دهێلتە د بنێ بیرێ دا و دچیت. جانۆ دمینیتە د بنێ بیرێ دا و نەشێت دهربكهڤيت. جاماسپ گوهـ ل دەنگێ ماران دبیت، مارەکێ دبینیت، کو نیڤەکا لاشێ وێ مرۆڤە و نیڤەک مارە، ژ کەمەر بەر ژوور کچەک رند و جوانە، ژبەر ژێر مارە!
جاماسپ بهحسێ خۆ و بیرا هنگڤينى و خیانەتا هەڤالێ خۆ بۆ دکەت. شاهماران ژی بهحسێ چیرۆکا خۆ بۆ کر و گۆت ئاغای ئەز ب خیانەتێ تۆمەتبار کرم!
شاهماران دبێژتە جاماسپی ئەز دێ تە ل ڤێرە دەرێخم، بەس ب مەرجەکى کو تو ل دهف کەسێ بهحسێ باژێرێ ماران نەکەی! و جهێ من نیشانی کەسێ نەدەی. جاماسپ سۆزێ ددەت، کو چ جاران جهێ وێ و ماران بۆ کەسێ نەبێژیت. پاشايێ دەورانێ، تووشی نهخوشيهكا وەسا دبیت کو چ نوژدار و حەکیم نەشێن، دەرمانی بۆ پەیدا بکەن، جادووگەرێ پاشای دبێژت:»دەرمانێ دەردێ پاشای يێ د سەرێ شاهمارانێ دا!»
یێن دی دبێژن:» ئەڤە چیرۆک و چیڤانۆک و ئەفسانەیە، کەسێ شاهماران نەدیتییە!»
جادووگەر دبێژیت: «ئەوێ شاهماران دیتبیت،نيشانا ماری ل سەر لاشێ وی پەیدا بوویە.»
پاشا فەرمان ددەت، کو هەمی وەلاتی بگەڕیێن دا وێ نيشانێ ل سەر لهشێ ئەوی کەسی ببینن، کو شاهماران دیتی. ئهو گەڕیان و گەڕیان هەتا جاماسپ دیتن. بەلێ ئەو رازی نەبوو ب چ رەنگان جهێ شاهمارانێ نیشانی وان بدەت. ل بن ئازار و شکەنجەدانێ و گەفکرن ب کوشتنا دایکا وی، جاماسپ کەتە دەستێ وان دا و بیر نیشا وان دا. دەمێ گەهشتينه سەر بیرێ، جادووگەری هندەک پهيڤ خواندن و هندەک تۆز و دەرمان بەردانە ناڤ بیرێ و هند پێنەچوو، شاهماران ژ بیرێ هاتە دەر.
جاماسپ داخواز ژ پاشاهی کر، کو بۆ داوی جار دەلیڤێ بدەتێ، د گەل شاهمارانێ باخڤیت. پاشا ژی دەستوور دا کو بۆ جارا داویێ د گەل باخڤیت.
جاماسپ گۆتە شاهمارانێ: « ل من ببوورە.»
شاهمارانێ گۆت:»جاماسپ ئەز ل تە دبوورم، خیانەت هەردەم دووبارە دبیت!، بەلێ هشیار بە، دەما سەرێ من دبڕن سێ پیالەیێت خوینێ دەردکەڤن، د پیالەیا ئێکەمین دا خوینا من کوژەکە! جادووگەر دێ دەتە تە دا بمری. پیالەیا دووهەمین دەرمانە بۆ دەردێ پاشای. پیالەیا سێی ژی حیکمەت و مەعریفەتە.)
پشتی سەرێ شاهمارانی بڕین، جاماسپ شیا پیالەیا سێی بۆ خۆ ببەت و حیکمەت و مەعریفەتێ وەرگریت و پیالەیا دوهەم پاشای ڤەخوار و پێ چێ بوو و پیالەیا سێی جادووگەری ڤەخوار و پێ مر! )
د ڤێ ڤەگێڕانێ ژی دا، شاهماران خودان ئەو ناڤەڕۆکا قەنج و باشە، هەمان شێواز و رەنگ ژی هەیە. چیرۆکا شاهماران، وەک چیرۆکەکا ئەفسانەیی کوردی کەڤنار، دشێت گەلەک تشتێن پڕ بها سەر هزرینێن فەلسەفیێن کوردی و کەسایەتییا کچ و ژنا کورد بۆ مە خویا بکەت.
ژێدهر و پهراوێز:
(1) بنێڕە کتێبا ئەفسانەی شاهماران، پڕۆژەیا ئەنستیتویا کەلەپوورێ کوردی- دهۆک ژمارە ٢٦٣ ساڵا ٢٠٢١. ڤەکۆلین هۆشەنگ شێخ محەمەد یوسف
بۆ ڤێ ڤەکۆلینێ مە پشت ب دەقێ چیرۆکا شاهماران بەست، ئەوا ژ لایێ دەزگەهێ سارا هاتییە وەشاندن، ژ بەرهڤکرنا «بابێ بارزان» ب تیپێن لاتینی. ل سویدێ.
