گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
محەمەد عامر دێرشەوى
وەکو پێشەکى بۆ بابەتى فەرە ل بیر بینین، کو ئەگەر قوناخا سەرۆک وەزیر محەمەد موصەدەق (1951 تا 1953) و پرۆسەیا بيمەکرنا نەفتا ئیرانێ نەبیت، پەیوەندیێن ئیرانێ ل گەل ڕۆژئاڤا دگەرم بوون، ب تایبەت پشتى موصەدەق هاتى لادان و محەمەد رزا شاهـ ب هاریکارییا ئەمریکا ڤەگەرایى ئیرانێ. د چارچۆڤێ بەرەنگاریبوون ل گەل ئێکەتییا سوڤیێتێ، ئیرانێ پێگەهێ خوە یێ تایبەت هەبوو بۆ ئەمریکا. هیچ دوبۆچوونى ژى نینە لسەر دۆستاتى و پەیوەندیێن گەرم دناڤبەرا ئەمریکا و ئیرانێ، حەتاکو ئایەتولاھ روحولاهـ خومەینى ژ فەرەنسا ڤەگەرایى ئیرانێ (1979) و شوڕەشا ئیسلامى و پاشان کۆمارا ئیسلامى ل ئیرانێ هاتى دامەزراندن.
ئیران و تەڤنێ ئالوزێ پەیوەندییا ل گەل ئەمریکا:
ئەگەر چى هەر ل دەستپێکێ، ل گەل پەیدابوونا کۆمارا ئیسلامى، ناتەبایى کەفت د ناڤبەرا کۆمارا ئیسلامى و ئەمریکا دا، ب تایبەت پشتى قوتابیێن شۆڕەشا ئیسلامى دەستێ خوە داناین لسەر بالیۆزخانا ئەمریکا و 52 دپلۆمات بۆ ماوێ 444 ڕۆژا ب بارمتە گرتین، لێ هەردیسا بۆچوونەک هەیە، کو پەیدابوونا کۆمارا ئیسلامى ل ئیرانێ؛ ژ سێ ئالیناڤە خزمەتا سیاسەتا ئەمریکا کرییە و دکەت:
1) کۆمارا ئیسلامى باشترین سکر بوو، بۆ ڕێگرتن ل بەرفرەهبوونا پێلا کۆمۆنیزما سوڤێتى.
2) پشتەڤانییا بەردەواما ئەمریکا بۆ ئسرائیلێ ببوو مایێ نەڕازیبوونا جیهانا عەرەبى ژ ئەمریکا. پەیدابوونا کۆمارا ئیسلامى یا شیعە؛ بوو جهێ مەترسیێ لسەر عەرەبێن سونى و وەلاتێن عەرەبا نەچار کرن دوستاتییا خوە دگەل ئەمریکا گەرم ڕاگرن، سەرەرایى نەڕازیبوونا جەماوەرییا عەرەبى لسەر سیاسەتا ئەمریکا ل بەرامبەر ئسرائیلێ.
3) پەیدابوونا کۆمارا ئیسلامى د بەرژەوەندییا لوبییا چەکفرۆشێن ئەمریکى تێت ژمارتن: هەبوونا کۆمارا ئیسلامى بۆ مایێ وێ چەندێ، کو وەلاتێن جیهانا عەرەبى بەهرەکا باش ژ بۆدجێن خوە بۆ کڕینا چەکى تەرخان بکەن نەک بۆ پیشەسازى و پێشکەفتنێ.
د ڕاستی دا تەڤنێ پەیوەندیێن کۆمارا ئیسلامى و دەولەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا گەلەک ئالۆزە: لسەر دەما ئایەتۆلاهـ خومەینى دروشمێن «مرگ بر آمریکا» (مرن بۆ ئەمریکا) و «مرگ بر اسرائیل» (مرن بۆ ئسرائیلێ) دگەل سەلەواتێن لسەر جانێ پێخەمبەرى (س.خ) ب دەنگێ بلند دهاتن گۆتن. بەلێ ژ لایێ دێڤە لەشکەرێ عیراقێ بالەفڕەکا چەکهەلگر یا ئسرائیلى ئێخست خار و هەتکبەرییا بەرنیاسا ئیران- گیێت ژى ئاشکەرا بوو، و دیار بوو ئەمریکا موشەک ب ڕێکا ئسرائیلێ دفرۆتن ئیرانا ئایەتولاهـ خومەینى.
ئەڤ بۆچوونا دبینیت، کو پەیوەندیێن ئەمریکا و کۆمارا ئیسلامى هەماهەنگییە دگەل یەک، عیراقێ دکەن نموونە، کو ئەمریکا عیراق ڤەگرت و ڕادەستى کۆمارا ئیسلامى کر، و تا ئەڤرۆ سیاسەت و حوکومڕانى ل عیراقێ ب هەماهەنگى، یان ژى هیچ نەبیت ب ڕازیکرنا ئەمریکا و کۆمارا ئیسلامى ب ڕێڤە دچیت.
ب بۆچوونا مە، ئەگەر چى هەماهەنگى، یان ژى هەڤئاوازى، د ناڤبەرا ئەمریکا و کۆمارا ئیسلامى ل بەرامبەرى هندەک پرسێن سیاسى بێت دیتن، بەلێ دوو پرسێن جەوهەرى هەنە، دبن مایێ نەپێککرن و دوژمناهیێ دناڤبەرا ئەمریکا و کۆمارا ئیسلامى. پرسەک هزرییە و پرسا دى ژى ئابۆرى-سیاسى-ئستراتیژى:
نەپێککرنا ئەمریکا و ئیران لسەر پرسەکا هزرى:
ئەمریکا وەلاتەک ليبەرالە و دیموکرات، و دیموکراتیژى یانى دەستەلاتداران چ بنگەهێن پیرۆز نینن، بەلکو خەلک ب ڕێکا هەلبژارتنان ڕەواتیێ ددەت دەستەلاتداران. بەربەلاڤ بوونا کەلتورێ لیبرالى و دیموکراتیەتێ ل دوماهیێ د بەرژەوەندییا ئەمریکادا دڕاوەستیت و بهایێن ئەمریکى تێن قەبوول کرن، لەوان ژى ئەمریکا ئارمانجە، کو کەلتور و بهایێن لیبرالییەت و دیموکراتییەتێ بەربەلاڤ ببیت و ڕۆژهەلاتاناڤەڕاست بکەڤیت دناڤ چارچوڤێ قولپا دیموکرات و لیبەرالاندا.
ل بەرامبەردا کۆمارا ئیسلامى دبینیت، کو دەستەلات دڤێت ڤەگەریت بۆ بنیاتا پیرۆز و حوکومڕانى دەستنیشانکرى یا بیت، بۆ نوینەرێ ئیمام مەهدى (ژدایکبوون 255ک/868ز)، حەتاکو ئیمامێ خوەڤەشارتى جارەک دى خوە ئاشکەرا کرى. هەروەسا کۆمارا ئیسلامى ب ئەرکێ خوە دزانیت، کو بهایێن ئیسلاما شیعى ل ناڤ هەموو مسلمانان بەلاڤ ببن و بێن قەبوول کرن.
ب گۆتنەکا دى، و ئەگەر ئەم عیراق و هەرێما کوردستانێ بکەین نموونە: کۆمارا ئیسلامى ب چ ڕەنگان ڕازى نابیت، ب جیرانییا وەلاتەک دیموکرات و ڕێکێ بدەت بهایێن لیبرالی ل تەنشت وێ بەلاڤ ببن. بەلکو عیراق، و ژبەر گەلەک هۆکاران، دڤێت حوکمڕانییا پیرۆز بنەمالا پێخەمبەرى (س.خ) قەبوول بکەت و بها ژى ئەو بهایێن پیرۆز و نەگور بن و گورەیى تێگەهشتنا شیعەیان ژ بهایێن ئاینێ ئیسلامێ.
ناکۆکییا ئەمریکا و ئیران لسەر پرسەک ئابۆرى-سیاسى-ئستراتیژى:
ئەمریکا کار دکەت بۆ بەردەوامییا سیستەمێ جیهانى یێ ئێکجەمسەرى ب سەرکردایەتییا خوە. وەلاتێ چینێ ڤى جورە سیستەمى قەبوول ناکەت و ڕکابەریێ دناڤبەرا ئەمریکا و چینێ دەست پێکرییە و حەتا شەرێ ئۆکەڕانیا چین بەردەوام بوو، کو وەلاتێن جیهانێ، ل هەموو کیشوەران، بکێشیت قادا پێکڤەکارکرنێ و چین تا ڕادەیەک باش سەرکفتى بوو. لەوا ئەمریکا هەموو هەول و شیانێن خوە دمەزێخیت بۆ کونترولکرنا دوروبەرێن وەلاتێ چینێ ل دەریایێ و ل پەژایێ ب رەنگەکى، کو ڕێکوڕێبارێن چینێ بمینن لبن کونترولا ئەمریکا و ب هیچ ڕەنگى ڕێک نەکەڤن وان وەلاتێن ناکوکویێن ئستراتیژى دگەل ئەمریکا هەیى.
بۆ خوەڕزگارکرن ژ کونترولکرنا ئەمریکا؛ چینێ دەست ئاڤێت پرۆژەیەک ڕێکوڕێبارێن دەریایێ و پەژایى (پرۆژێ یەک ڕێک یەک کەمەر). ئیران ب پێگەهێ خوە یێ جوگرافیڤە دبیت سەنتەرێ چقێ پەژایى یێ هەرەگرنگێ پرۆژێ چینى (چین – کازاخستان – دەولەتێن ئاسیاناڤین – ئیران…).
ژ لایێ خوەڤە کۆمارا ئیسلامى ژى پرۆژەیەک هەیە «پرۆژێ کەمەرا شیعە». دڕاستیدا پرۆژێ کۆمارا ئیسلامى دبیت تەمامکەرێ پرۆژێ چینى، واتە ڕێک ژ ئیرانێ تا دەریایا ناڤێن (ئیران-عیراق، هەرێما کوردستانێ-سوریا،ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ بۆدەریایاناڤێن) و ڕێکەفتنەک ئستراتیژى یا دویرمەدا چین و ئیرانێ دگەهینیت ئێک. واتە ئەڤ پرسا ئابۆرى-سیاسى-ئستراتیژى ئەمریکا و کۆمارا ئیسلامى دکەت دوو ڕکابەرێن دژى ئێک.
ب گۆتنەکا دى، و ئەگەر ئەم عیراق و هەرێما کوردستانێ و ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ بکەین نموونە: ئەمریکا ڕژێما سەدامى ژناڤ بر و عیراق ئێخست لبن کونترولا لەشکەرێ خوە، داکو عیراقا سەدامى نەبیت مەترسییەک ئستراتیژى و بەشەک ژ پرۆژێ چینى، بەلکو ببیت بەشەک ژ پرۆژێ ئەمریکى (ل دەستپێکێ بناڤێ ڕێکائاڤرمیش/کلینتون، دویڤداتر شاما نوى و نوکە بوویە ڕێکا گەشەپێدانێ) بۆ کونترولکرنا دورماندور و ڕێکوڕێبارێن چینێ. ل هەمان دەمدا کۆمارا ئیسلامى دڤێت عیراق و هەرێما کوردستانێ و ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ ژى ببیت بەشەک ژ پرۆژێ کەمەرا شیعە و بەشەک ژ پرۆژێ یەک ڕێک و یەک کەمەر. بێگومان ئەڤ ناکوکییە لسەر ڤێ پرسا ئابۆرى-سیاسى ئستراتیژى بۆ هەردوو ئالیان، واتە بۆ ئەمریکا و بۆ ئیرانێ، گەلەک گرنگە و ڕکابەرییا وان دکەت دوژمناهى.
