گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
شۆره‌ش و سه‌رهلدانا نوو یا رۆژهەلاتێ كوردستانێ و ئیرانێ ده‌ستپێكا بزاڤه‌كا گرنگ یا تلۆرانس و هه‌ڤده‌نگییا د ناڤبه‌را هەموو نه‌ته‌وه و پێكهاته‌یێن ل جۆغرافییا سیاسییا ئیرانێ دا بوو، کو ب رەنگەکێ بێ هه‌مپا ئەو شۆره‌شا هان، پێگه‌هێ ده‌ستهەلاتا كۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ ئێخستییه له‌رزینێ و دخوازیت بۆ ژ ناڤچوونا ڤێ، ئانكو خه‌بات و تێكۆشینێ پێش بخینن. ژ بەر هندێ ژی سه‌رهلدانێ پشتی شه‌هیدكرنا ژینا ئە‌مینی ل كوردستانێ دەستپێکر و هەر زوى ل هەموو دەڤەرێن دی یێن ئیرانێ بەلاڤبوو.
سه‌رهلدانه‌ك كو خوینا كه‌چا كورد هێڤێنا وێ، نیشتمانا وێ ژی ئالاهلگر و ژنێن كورد ژی پێشه‌نگا وێ نه. سه‌رهلدانه‌ك كو جیاواز ژ به‌رێ، هەموو سازیێن رژێما ئیرانێ ب ئارمانج گرتینه و رۆژ ب رۆژێ خورت دبیت. ب رامانەکا دی، خه‌باتا گه‌لێن ئیرانێ ل دژی دەستهەلاتا ئیرانێ پشتی شه‌هیدكرنا ژینایێ؛ ده‌رباسی قۆناغه‌كا نوى بوویه و پشتی چل سالان ژ ده‌ستهه‌لاتدارییا رژێما ئیرانێ، ئەڤرۆکە خواستا هه‌ڤبه‌ش یا هه‌موو نه‌ته‌وه، پێكهاته، ته‌خ و چینان ژ ناڤچوونا ڤێ سیسته‌مێ یه. دروشمێن (ژن، ژیان، ئازادی و مرن بۆ سته‌مكار چ شاهـ بیت و چ ژی رێبه‌ر» كۆكا ڤێ سیسته‌مێ لەرزاندییە.
ئەڤرۆکە نه تنێ گه‌لێ كورد؛ به‌لكی گه‌لێن فارس، به‌لووچ، عە‌ره‌ب، ئازه‌ری و هه‌موو ته‌خ و چینێن جڤاكی ل دژی رژیمێ رابوونه. ژن و قۆتابیێن زانکۆیان و دبستانان به‌رده‌وام د ناڤ چالاکیان دانە. ب هه‌مان رەنگی كورد و ئیرانیێن ل دیاسپۆرا و ده‌رڤه‌یی وه‌لات ژی مه‌ش و خوه‌نیشاندانێن جەماوەری برێڤە دبەن، كو باندۆره‌ك مه‌زن ل رایا گشتی یا جیهانێ کرییە و بوویە ئەگەر پەیوه‌ندیێن گەلەک وه‌لاتان ل گەل دەستهەلاتا نها یا ئیران لاواز ببن. ئەو یه‌ك نیشانێن باشن ژ هه‌ڤده‌نگی و ئێکەتییا د ناڤبه‌را گه‌ل و خه‌لكێ ئیرانێ دا، زێدەباری هه‌موو بزاڤێن ئافراندنا دوبەرەکی و ئالۆزی، پیلان و پرۆپگا‌ندێن ر‌ژێمێ.
ژ بەر هندێ ژی سەرەرای ته‌په‌سه‌ری، گرتن، كوشتن و گه‌فان، دەستهەلاتا ئیرانێ نەشیایە وه‌كی به‌رێ جاددان كونترۆل بکەت و دویماهیێ ب سه‌رهلدانێ بینیت. ژ به‌ر كو ژ زمانێ زۆرێ زێده‌تر چ نزانیت و دخوازیت ئاگر ب ئاگری ڤەمرینیت! ب گشتی ره‌وش و هه‌ڤكێشه هاتینە گوهۆرین، هه‌تا هەکە سه‌رهلدان سست و خاڤ ژی ببیت یان تەهران بشێت كونترۆل ژی بکەت، دیسان دێ ژ نوى ڤه ده‌ستپێكەت. چونکی جڤاك وه‌ك به‌رمیله‌ك بارۆتێ یه، سه‌بر و هه‌دارا گه‌لان ژ بنده‌ستی و زۆرده‌ستیێ نه‌مایه و چریسكه‌كا پچووك؛ دبیتە سه‌ده‌م كو جاره‌كا دی وه‌كو بۆركانه‌كێ بته‌قیت.
له‌وما ب گه‌شبینی ڤه بەرێ خوە ددەمە گوهۆڕینان، ئەڤرۆکە ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ شۆڕه‌شەکا بنگه‌هین و بەرفرەهـ د چارچۆڤێ هێزا ئەردنیگاریه‌كه دیار دا ده‌ستپێكرییه. پێشه‌نگێن ڤێ سه‌رهلدانێ كوردن. هه‌ری كێم د 10 سالێن بۆری دا كوردستان وه‌كو ناڤه‌نده‌كا گرنگ یا سه‌رهلدانێن سیاسی، بوویه قادا گوهۆرینێن مەزن یێن دیرۆكی. ژ كۆبانێ، عە‌فرینێ و شه‌نگالێ هه‌تا ئامه‌د، كه‌ركووك، ئورمیه، سه‌قز و كرماشانێ، كورد هه‌م ل دژی پاشڤه‌رووتیێ و هه‌م ژی ل دژی ر‌ژێمێن دكتاتۆر دەرکەفتییە. ب به‌ده‌لێن گران و بێهه‌مپا ده‌ستكه‌فتیێن مه‌زن كرنه پارا خۆ و دۆزا مرۆڤاهیێ. ل دژی ڤان گوهۆرینێن مه‌زن ڤان رۆژان گه‌ف، داخۆیانی، لڤ و ته‌ڤگه‌رێن داگیركه‌رێن كوردستانێ زێدەتر ب ناڤەرۆکا سه‌رهلدانێن ل كوردستانا مه‌زن دحەسینیت. ژ هێله‌كێ ڤه رژێما ئیرانێ و ژ هێلا دی ر‌ژیمێن كوردكوژ و داگیركه‌ریێن كوردستانێ ل ئەنقەرە و بەغدا و شامێ، ده‌م ب ده‌م ل دژی كوردان گه‌فێن خۆ دوباره دكەن.
شه‌هید د. قاسملۆ جاره‌كێ وەسا گۆتبوو: “ئەز ب ئاشكرا دبێژم كو ئەم كورد ل كوردستانێ هێزا یه‌كه‌م بوون كو مه ل دژی خومه‌ینی به‌رخوه‌دان كر و ئەز ب باوه‌رم دیسان ئەم دێ بینە هێزا دویماهیێ ژی د قادا تێكۆشینا ل دژی ڤێ رژیمێ دا.”
ئەڤرۆکە ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ و ئیرانێ ب گشتی شۆڕه‌شه‌كا بنگه‌هین و بەرفرەهـ د چارچۆڤه‌یێ هێزا گه‌ل یان ژی ئەردنیگاریه‌كه دیار دا ده‌ستپێكرییه. پێشه‌نگێن ڤێ سه‌رهلدانێ كوردن. رۆژا 16ى ئیلۆنێ ژ سه‌قزێ ل سه‌ر گۆرا ژینا ئە‌مینی ده‌ستپێكر، لێ كه‌سی نه‌دزانی، كو وێ قێرینێن “ژن، ژیان، ئازادی” وەسا هێسان بگه‌هنە هه‌موو كۆلانێن ته‌هران، ئیسفه‌هان، مه‌شهه‌د، قۆم، كرماشان، سنه، ئیلام، ئورمیه و هه‌موو جهانێ.
سه‌رهلدان ل هه‌ر كۆلانه‌كێ مینا “كۆنگره‌یا گه‌ل” ە. نه جیهادا خومه‌ینی یا سالا 1978ێ، نه فاكتەرێ ئایین و مه‌زهه‌بی و نه ژی میلیتاریزه‌كرنا كوردستانێ، شیا رێ ل به‌ر كینا گه‌لێ كورد بگریت. رژدبوونا كوردان ل سه‌ر چێكرنا جڤاكه‌ك سیکولار و کەلتورێ دیموکراتی و پێکڤەژیانێ سەرکەفت، ئەڤرۆکە ئەم دبینین فارس و كۆمێن دی یێن نەژادی، یێن د ناڤ سینۆرێن سیاسی دا ل وه‌لاتێ ئیرانێ، به‌رخوه‌دانا كوردان ژ خوه ره وه‌كه میناك دگرن. كورد خوه‌دان په‌روه‌رده‌یه‌كا بلند یا سیاسی و ئاستێ تێگەهشتنا وان ژ به‌ر هه‌بوونا پارتیێن سیاسی ژ ملله‌تێن جیران بلندترە. ئەم ڤێ ره‌وشێ ل باكوور، باشوور و رۆژئاڤایێ كوردستانێ ژی دبینین. د 43 سالێن ته‌مه‌نێ كۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ دا، كوردان هه‌م ریفراندۆما ئیرانێ بایكۆت كرن و هه‌م ژی ب به‌رخوه‌دانا خوه یا ل دژی ته‌ڤكوژی و سیاسه‌تا دەستهەلاتێ بوونە چانده‌ك كو ئەڤرۆکە ئەڤ کەلتورە ل هەموو دەڤەرێن دی یێن ئیرانێ ژی بەلاڤ بوویە.
سه‌رهلدانا ژینایێ، نها ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ، بێگومان باره‌كی گران ئێخستییە سه‌ر ملێ هه‌موو پارتیێن خه‌باتكار یێن سیاسی ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ، ئەو ژی به‌ری هه‌ر تشتی ئەڤه، كو ئەو هێز و ئالیێن سیاسی جودا ژ وان جوداهیێن بیر و رامانێن، كو د ناڤبه‌را وان دا هه‌ی ب هه‌ر ره‌نگه‌كێ، بەلێ د مژارا گرێدایی ب خه‌باتا دژێ كۆمارا ئیسلامی دا، ل مژارا پشته‌ڤانی ژ وێ راپه‌رینا هان یه‌كده‌نگ بن، یه‌كرێز بن، هه‌ماهه‌نگ بن دا كو ئەو هه‌ماهه‌نگی و یه‌كرێزییا وان بشێت باوه‌ریه‌كا زێده د ناڤ گه‌ل دا دروست بکەت.
ئەو یەک وی دەمی دشێت ببیته هێزه‌كا کاریگەر هه‌م د قادا بزاڤا ناڤخوه‌یی دا، هه‌م ژی د قادا خه‌باتا دبلۆماسیێ دا، یێن گرێدای ب راگەهاندن و گرێدای ب هێزا پێشمه‌رگه، ژ به‌ر كو بوویه‌رێن نها ل رۆژهەلاتێ كوردستانێ و ئیرانێ روى ددەن، بوویه‌رێن گه‌له‌ك گرنگن کاریگەرییا وان ل سه‌ر یه‌ك هه‌نه، له‌وما پێدڤییە هێزێن رۆژهەلاتێ كوردستانێ ژی بكه‌ڤنه د ناڤ ته‌ڤگه‌را پێرابوونێن ئاماده‌كارییان دا هه‌تا بشێن ل هه‌مبه‌ر وان بوویه‌رێن دهێنە پێش، چ بۆ خوه پاراستنێ یان ژی بۆ مفا وه‌رگرتن ژ دەلیڤا، بشێن هەم گەلێ خوە بپارێزن و هەم ژی بشێن پێگەهێ کوردان بهێز بکەن.
ژ به‌ر وێ ژی، ئەز ب باوه‌رم، به‌ری هه‌ر تشتی پێویستییا یه‌كرێزی، پێکڤە کارکرن د هه‌موو قادێن خه‌باتێ دا ئەركه‌كێ هەری گرنگ یێ سه‌ر ملێ هه‌موو پارتیێن سیاسی یێن رۆژهەلاتێ كوردستانێ یە، کو ئەو یەک به‌رسڤەکا پێدڤییە بۆ سه‌رهلدانا گه‌لێ كورد، پێدڤییە پارتیێن رۆژهەلاتێ کوردستانێ ل هەمبەر هەر پێشتهاتەکێ د ناڤ هەماهەنگیێ دا بن. پشتی ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شا ژینایێ ل ئیرانێ باس ژ پێكهاتنا بەرەیەکێ د ناڤ ئوپۆزسیۆنێ دا گه‌رمتر بوویە، د ڤێ پەیوه‌ندیێ دا جڤاكێ كوردستانێ و ئالیێن حزبی ژ به‌رێ زێده‌تر د لێگەرینێ دانە سەبارەت ب شێوازێ ل هه‌ڤكرنا حزبێ لگه‌ل ئۆپۆزسیۆنا ئیرانێ و هه‌ر كه‌س و ئالیه‌ك ب هشیاری باس ژ چارچۆڤه‌یا كریار و كاركرن د ڤێ پەیوه‌ندیێ دا دكەن.
د دەستپێکێ دا، دڤێت بهێتە گۆتن، یه‌كه‌م فاكتەر بۆ ئالۆزبوونا ئاریشه‌یێ هه‌بوونا دیواره‌كا بلندە د نه‌بوونا باوه‌ریێ د ناڤبه‌را مه دا وه‌ك گه‌لێ كورد و نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ست دا هه‌یه. د چل سالێن ده‌ربازبوویی دا، نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ست نه تنێ ده‌نگێ خوه نه‌خستییه رەخ ده‌نگێ كوردان و نە تنێ سه‌ركوتا دڕندانە یا گه‌لێ كورد ژ ئالیێ حوکمەتێ ڤه شه‌رمه‌زار نه‌كریه، به‌لكو د پرانیا ده‌مان دا ته‌ڤی دژیبه‌ریكرن لگەل حوکمەتێ، ره‌واتی دانه ب ڤێ سه‌ركوتكرنێ و پشته‌ڤانی ل ڤێ حوکمەتێ كرینه ژ بۆ سه‌ركوتكرنا ته‌ڤگه‌را رزگاریخوازی یا گه‌لێ كورد، ژ بەر هندێ ژی کورد نەشێن هەما وەسا زوى رازی بن کو دێ نێرینا وان د دەمەکێ کورت دا هێتە گوهۆرین، ئەو یەک د جهێ خوە دا ژی نینە.
فاكتەرێ دی یێ، كو ڤێ مژارێ ئالۆزتر دكه‌ت، مژارا ئۆپۆزسیۆنێ یه، كو هەتا نها ژی ب چ رەنگەکێ دانپێدانێ ب مافێن گەل کورد ناکەت. ئەو یەک ژی نیشا ددەت، کو ئۆپۆزسیۆنا ئیرانێ بەرۆڤاژی درووشمێن خوە، رێزێ ل سیستەمەک فیدرالی و دیموکراتی بۆ پاشەرۆژا ئیرانێ ناگریت، هەتا وان باوەری ب تشتەک وەسا ژی نینە. ژ ئالیێ دی ڤه و سەرەرای وان نه‌زه‌لالیێن، كو ئالیێن فارسان هه‌نه، ب رەنگەکێ به‌رده‌وام مژوولی ڤێ نه، كو نه‌ته‌وه‌یێن بنده‌ست یێن ئیرانێ دڤێت سووند بخوون ب چو رەنگەکێ کار بۆ پارچەکرنا ئاخا ئیرانێ نەکەن. ئەو یەک د دەمەکێ دایە بەرنامێ پڕانیا پارتێن سیاسی یێن کوردی ئەوە د چارچۆڤێ ئیرانەکا فیدرال و دیموکرات دا بژین.
دەمێ کورد و نەتەوێن دی، داخوازا مافێن خوە بکەن، ئەو یەک رامانا هندێ نادەت، کورد یان نەتەوێن دی سڤکاتیێ ب نەتەوا فارس دکەن، ئەز دبێژم دڤێت هەموو هێزێن کوردی د دانوستاندنێن ل گەل پارتێن فارسان دا ب رەنگەکێ ئاشکرا باسێ هندێ بکەن و بێژن به‌رنامه‌یا سیاسی یا مه هلگرێ پاراستنا یه‌كپارچه‌یا ئیرانێ یه و مه چ دژبه‌ریه‌ك لگه‌ل ڤێ ئاخڤتنێ نینه.
هەتا نها ژی بەرەیەک بهێز ل دژی دەستهەلاتا نها یا ئیرانێ نەهاتییە ئاڤاکرن، هەر زوى ئاشکرا بوو گەلەک ب زەحمەتە د رەوشا نها دا، تشتەک وەسا بهێتە ئاڤاکرن ژی. هەکە تشتەک وەسا دروست ببیت، ژی پشتی ژ ناڤچوونا دەستهەلاتا نها یا ئیرانێ، هێزەکا وەسا ئێکگرتی نامینیت ژی، چونکی وی دەمی دێ گەلەک هێز کار بۆ بدەستڤەئینانا دەستهەلاتێ کەن، یا دی هەکە ئەڤ بەرەیە سه‌ركه‌ڤتی بیت یان ژی نە، ئەم وەکو گەلێ کورد، دڤێت پشتا خوە ب خوە گەرم بکەین و کار ل سەر بەرنامێ خوە بۆ بدەستڤەئینانا مافێن خوە یێن نەتەوی بکەین.
دەمێ گەلێ کورد ب درووشمێ «ژن، ژیان، ئازادی»، دەست ب سەرهلدانێ کر؛ هێزێن دی یێن سەر ب کوڕێ شاهێ ئیرانێ، هەر زوى دروشمێ «زەلام، وەلات، ئاڤەدانی» بلند کرن، ئەو یەک ژی نیشا ددەت، کو ئەو ژ ئیرادەیا گەلێ کورد دترسن و هێشتا ژی وان دڤێت وەکو سالێن بۆری جارەکا دی حوکمێ ل هەموو ئیرانێ بکەن، ترسا وان ژ دیموکراسیێ و مافێ چارەنڤیسێ، یێ گەلێن دی هەیە، هەتا نێرینا وان ل هەمبەر خەلکێن دی یێن ئیرانێ نەهێتە گوهۆرین، بێگۆمان کارکرن ل گەل وان دێ گەلەک یا ب زەحمەت بیت، لێ ئەو یەک رامانا هندێ ژی نادەت، کو نابیت ل گەل وان دانوستاندن بهێنە کرن.
بزاڤێن هێزێن دی یێن ئیرانێ، یێن ل ژێر ناڤێ پاراستنا ئێکپارچەیا ئاخا ئیرانێ د وی دەمی دا زیانەکا خوە یا گەلەک مەزن بۆ خەباتا هەموو گەلێن ئازادیخواز یێ ئیرانێ هەبوو، بزاڤێن وان هێزان د رەوشەکا وەسا هەستیار دا، ئەز دشێم بێژم، کو تنێ د بەرژەوەندیا کۆمارا ئیسلامی یا ئیرانێ دا بوو.
کوڕێ دکتاتورێ بەرێ یێ ئیرانێ دەمێ گوهـ ل دروشمێن «بمریت دکتاتور، چ شاهـ بیت چ رێبەر»، دبیت بێگومان ئەو یەک بۆ وی ژی دسەلمینیت، کو سەردەمێ دەستهەلاتداریەکا وەکو یا بابێ وی ب دووماهی هاتیە، ژ بەر هندێ ژی هەرچەندە ئەو بەحسێ ئاڤاکرنا ئیرانەکا فیدرال و دیموکرات دکەن، لێ ب کریاری ئەو ل دژی هندێ کار دکەن، ژ بەر هندێ ژی نە کورد و نە ژی نەتەوێن دی یێن بندەست ل ئیرانێ نەشێن د رەوشەکا وەسا ئالۆز دا ل گەل وان ئالیان بەرەیەکێ ئاڤا بکەن، هەکە هەتا نها بەرەیەکا هەڤپشک ژی نەهاتیە ئاڤاکرن، ئەگەر ئەو و نێرینا وان یا پاشکەفتی بوویە.
ده‌مێ هێز و ئالیێن سیاسی یێن د ناڤ جڤاكێ ئیرانێ دا نەشێن هه‌ر ژ نها ل سه‌ر پلاتفۆرمه‌كا هه‌ڤپشک رێك بكه‌ڤن، هه‌م بنگه‌هێن دیمو‌كراسیێ، سیكۆلاریزم، مافێن مرۆڤی و مافێ هه‌ڤوه‌لاتیبوونێ و هه‌م ژی ب فه‌رمی ناسكرنا هێز و پێكهاته‌یێن جڤاكێ ئیرانێ ب تایبه‌تی ژی نه‌ته‌وه‌یێن وی وه‌لاتی و به‌شداریا دادپه‌روه‌رانه یا وان د برێڤه‌برنا وه‌لات دا نابیتە راستی، د دەمەک وەسا دا فۆرمێ ده‌وله‌ت و سیسته‌مێ حوكمه‌تێ یا دلخواز بۆ ئیرانێ وەکو نموونە (سیسته‌مه‌كه فیدرالی، كۆماری، پارله‌مانی) دروست نابیت.
