گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
شەعبان ئەحمەد
گەلەك زانا و كەسایەتیێن كورد هەنە مللەتێن دی مفا ژ زانست و سەربوڕێن وان وەرگرتینە و هه‌تا خۆ ب خودانێن وان دزانن. ل ڤی سەردەمی ژی بكار دئینن ژ وانا زانایێ كورد مامۆستا سەعید ئەلنورسی یێ بەرنیاس ب(بەدیع ئەلزەمان) ژ دایكبوویێ گوندێ نورەس سەر ب پارێزگەها بەتلیس ل كوردستانا باكوور ساڵا 1876ز و مشەخت بوویە بۆ باژێرێ وانێ.
ل ساڵا 1897ز ل وێرێ ئاكنجی بوویە و دەست دایە خواندنێ خۆ د بوارێ (بیركاری و كیمیایێ و زانستی و فەلسەفە و مێژوو و جوگرافیا)یێ، ژ بەر زیرەكی و ژیرییا وی ل وی سەردەمی هاتە ب ناڤكرن ب (بەدیع ئەلزەمان) .
ل ساڵا 1907ز سەرەدانا باژێرێ ئەستەنبولێ كر و چاڤپێكەفتن ل گەل سۆلتان ئەبدولحەمید سۆلتانێ دەولەتا ئوسمانی كر و پرۆژەك پێشكێشی وی كر ژ بۆ دامەزراندانا زانكۆیەكا ئایینی ل كوردستانێ مینا زانكۆیا (ئەزهەر) ل باژێرێ قاهیرە ل وه‌ڵاتێ مسرێ ب ناڤێ (قوتابخانا ئەلزەهراء)، خواندن ب زمانێ (كوردی و عەرەبی و توركی) بیت.
بەلێ ژ بەر جیاوازییا هزری و نەتەوەیی، ڕێ پێ نەهاتە دان بۆ دامەزراندنا زانكۆیێ، بەلكو ئەو ئێخستە د بن چاڤدێرییێ دا و گەله‌ك جاران هاتە دەستەسەر كرن و زیندان كرن و ئەشكەنجەدان و دویرئێخستن هه‌تا جەنگا جیهانییا ئێكێ دەمێ دەولەتا ئوسمانیا هاتییە ژ ناڤبرن و دەولەتا توركیا نوی هاتییە دامەزراندن ب سەرۆكاتییا مستەفا كەمال پاشایى (ئەتا تەرك)، بەلێ چو بۆ مللەتێ كورد و مامۆستا سەعید ئەلنورسی نە هاتە گوهارتن، بەلكو سەرەدەری كرن توندتر و دژوارتر لێهاتن و پتر ستەمكاری بەرامبەری وان هاتە بكار ئینان. بەلێ ئەو پتر ڕژدتر بوو ل سەر بیر و بۆچوونێن خۆ و بەرهنگاری كرنا هزر و بۆچوونێن ئەتا تەركی بوو.
گەلەك كتێب و نڤێسان و پتری ژ (130) ناما نڤێساینە، پترییا وان گرێدایی ئایپنێ ئیسلامێ و هندەك ژ وان نەتەوەیی نە، ب زمانێ (عەرەبی و توركی) نڤێساینە .ئێك ژ ڤان نڤێسانا ئاراستەی مللەتێ كورد كرییە و د رۆژناما (ئەلتەعاون و تەرقی) ل ساڵا 1908ز دا هاتییە بەلاڤ كرن. ئەڤە ناڤەرۆكا وێ یە :
گەلی كورد د رێككەفتنێ دا بهێزە و د ئێكگرتنێ دا ژیانە و د براینییێ دا خۆشی و شادی یە و د دەولەت و حكومڕانیێ دا ئارامی و ئاڤادانی یە و د ئێك رێزی و ئێكگرتنێ دا بهێزتر بن و دێ ژ ستەم و ئازارا دویر بن.
گوهداری من بن دێ بێژمە وە و باش بزانن مە سێ خالێن بهێز هەنە دڤێن ب پارێزین:
- ئایینێ ئیسلامێ: ل پێخەمەتی ئایینێ ئیسلامێ، مللەتێ مە گەلەك قوربانی داینە.
- مرۆڤایەتی: پێدڤییە ل سەر مە و ژ پێخەنی مرۆڤایەتییێ، دڤێت خزمەتێن مێشكی و هزری و مێرانی و مرۆڤایەتی و پێكڤەژیانێ ئەنجام بدەین، دا ببنە سەرنجڕاكێشانا مللەتان بۆ وەلاتێ مە.
- نەتەوەیی: نەتەوێ كورد سالوخەتێن تایبەت هەنە و دیروكا خو دا هاتینە نیاسین بجامێری و پاراستنا رەوشت باشی و پاراستنا گیانێ نەتەوەیی وپێكڤە ژیانێ.
هەر وەسا مە سێ دوژمنێن دڕوندە هەنە و ئەڤە نە:
- هەژاری: د ناڤ مللەتێ مە دا گەلەك هەژار هەنە هەر وەكی ل وی سەر دەمی پتر ژ چل هزار كرێكارێن كورد ل باژێرێ ستەنبۆلێ هەبووینە.
- نەزانین و نە خوێندەواری: دژمنێ هەرێ دژوار و مەترسیدارە بۆ مللەتێ كورد، ل وی سەر دەمێ پترییا مللەتێ كورد نە خویندەوار بوون.
- دژمنداری و جیاوازی: ئەڤا بوویە ئەگەرێ لاوازی و ژ دەست دانا بێ هێزییا مللەتا كورد، ژ بەر هندێ ئەم پێدڤی ب خواندن و پەروەردەكرن و ئاراستەكرنێ ینە.
هەر دەمێ ئەڤ چەندە مه زانی دێ چارەسەرییا دەردێ مە بیت و دێ بینە خودان سێ گەردەنێن زێڕین كو ئەڤە نە.
- گەردەنا زانین و خواندنێ.
- گەردەنا رێككەفتن و ئێكرێزی و ڤیانا ناسناما نەتەوەیا مللەتێ كورد (كوردایەتی) .
- گەردەنا ڕابوونا هەر تاكە كەسەكی ب ئەركێ خو و ئەنجامدانا كارێ خۆ بدەستێن خۆ.
ل دویماهییێ خواندن و خواندن و خواندن، ئێكگرتن و ئێكگرتن و ئێكگرتن.
زانایێ مەزنێ كورد سەعید ئەلنورسی ل رۆژا 23 ئادارا ساڵا 1960ز چوویە بەر دلوڤانییا خودایێ مەزن و ل باژێرێ ئورفایێ ل باكوورێ كوردستانێ هاتییە ڤەشارتن. بەلێ رژێما دەستهەلاتدارییا توركیا، پشتی ژ چار هەیڤان ژ وەغه‌ر كرنا وی، قەبرێ وی ژ ناڤبرییە و جەنازێ وی ئینایە دەرئێخستن و ب فرۆكێ برییە جهەكێ نە دیار و هەتا نوكە جهێ قەبرێ وی نە هاتییە زانین.
ژێده‌ر:
1- علماء الدين الكورد، سعيد النورسي 1876 م ـ 1960 م
2- كتاب ذكريات عن سعيد النورسي 17 أكبتوبر 2006 ، سيروترجمة وحیاة والاعلام من الناس، موقع . archive _ org
3- كتب بديع الزمان سعيد النورسي pdf.
