گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
پشتی شۆڕەشا 14ێ ته‌مووزا 1958ێ، رەوشا سیاسی و جڤاکی ل عێراقێ گوهۆڕینەکا مەزن ب خۆڤەگرت، كو د به‌رژە‌وه‌ندییا هەمی گه‌لێن عێراقێ دا بوو. گرنگترین ده‌ستكه‌فتێن شۆڕەشێ بۆ مللەتێ كورد، جهگیركرنا به‌ندێ 3ێ یێ ده‌ستوری بوو، كو تێدا هاتبوو (كورد و عه‌ره‌ب د عیراقێ دا هەڤپشکن). هەڤپشکییا كورد و عه‌ره‌بان ل عیراقێ، دەمەکێ درێژ نە ڤەکێشا و ئەو به‌ندێ ده‌ستوری هه‌رتم نەهاتە جێبجێکرن. رەوشا سیاسی بەر ب گرژیێ ڤە دچوو، حكومه‌ت ژ پەیمانێن خۆ پەشیمان بوو. سیاسەتێن نە رەوا هەمبەر مللەتێ مە پەیڕەوکرن.
ژ ڤەرێژا وان سیاسەتێن نە دستوری، شۆڕەشا ئیلونا مەزن ل 11ێ ئیلونا ساڵا 1961ێ ب رێبەرایەتییا بابێ نەتەوەیی بارزانیێ نەمر دەستپێکر. شۆڕەشا ئیلونێ شۆڕەشەکا سەرتاسەری بوو، ژ زاخۆ هەتا خانقینێ گەلێ کورد کرە ئێک دل و بیروباوەڕ. ڤێ شۆڕەشا مەزن، هەژمارەکا دەستکەفتێن نەتەوەیی و نیشتمانی بۆ گەلێ کوردستانێ ب دەستڤەئینان، کو رێککەفتنا دیرۆکی یا ١١ێ ئادارێ ئێک ژ وان دەستکەڤتان بوو.
گۆڤارا مەتین، بادەکەک ل دۆر ڤێ شۆڕەشا نیشتمانی بەرهەڤکرییە.
شۆڕەشا دەستکەفت و سەروەرییا
سەباح بەیتۆلا
ل بەراھیێ من دڤێت پێناسەکا کورتا شۆڕەشێ بکەم ل دویڤ زانینا خۆ. شۆڕەش گوھۆڕینە ژ سەروبەرەکی بۆ ئێکێ دیتر، ژ بن دەستیێ بۆ رزگاریێ، ژ دیکتاتۆریەتێ بۆ دیمۆکراسیێ.. و ھتد..
ئەگەر ئەو شۆڕەش نەشێت واقعێ وێ قووناغێ بگوھۆڕیت و چ پێنگاڤا بۆ پێشدا نەھاڤێت، ئەگەر شۆڕەش پشتی ھەلبینا چریسکا وێ؛ تەشەنێ نەکەت و بەرفرەھـ نەبیت، نابێژن شۆڕەش دێ بێژن رویدان.
ھەر سەرکردەیەکێ شۆڕەشێ ژی رادگەھینیت، دڤیا ھەمی رەخێن وێ لێک بدەتەڤە و کەرەستێ بەردەوام بۆ ئامادە بکەت و داخازێن مللەتی تێدا رەنگ بدەنەڤە، داکو بێژنێ.
بەلێ شۆڕەشا ئیلونێ یا نیشتمانییا مەزن شیا ھەمی بیاڤێن مللەتی بگوهۆڕیت و بیتە قوتابخانەکا مەزنا ھەستا نەتەوایەتی. لەوا ب سەربلندیڤە دبێژین: شۆڕەشا ئیلونێ مەزنترین و دایکا ھەمی شۆڕەشێن کوردایە و شۆڕەشا دەستکەفت و سەروەریا نە.
شۆڕەشا ئیلونێ، کو دروشمێ خۆ راگەھاندی دیمۆکراسی بۆ عیراقێ و ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستانێ، باش ھزر ب ھندێ دکر کو عیراقێ کێشا نەبوونا دیمۆکراسێ ھەیە و د وەڵاتەکێ چەندین مللەت و ئول و ئایین تێدا بن و دیمۆکراسی یا بنەجەـ نەبیت، ئیمناھیێ ب خۆڤە ناگریت، ھیچ مللەتەک ب مافێن رەوایێن خۆ شاد نابیت؛ لەوا پارتی ھەر ل دەستپێکا دامەزراندنا خۆ دا، باوەری ب دیمۆکراسیێ ھینایە کو ناڤێ وێ ب خۆ پارتی دیمۆکراتی کوردستانە و شۆڕەشا ئیلونا مەزن و د ژییێ خۆ یێ شۆڕەشێ دا، ھەمی پرەنسیپێن دیمۆکراسیێ جێ بەجێ دکرن و سەرەڕای ھندێ، ھەمی چەک و کریارێن ھۆڤاتی دژی مللەتێ کورد دھاتنە بکارئینان، وەکی ناپاڵ و فسفۆر و سیانید و بومبێن خۆشەیی، به‌لێ شۆڕەشا ئیلونێ ئێک کریارا تیرۆرستی دژی رژێمێ ئەنجام نە دا، لەوا ب شۆڕەشەکا راستەقینە و باڵا و بێگەرد ھاتە هژمارتن و ئەو سەرفرازییا نھۆ یا مللەتێ کورد ژی شانازیێ پێ دکەت پاکی و بێگەردییا شۆڕەشا ئیلونا مەزنە.
شۆڕەشا ئیلونێ ھەلبوو، پشتی ھەمی دەرگەھێن دانوستاندنێ ل گەل رژێما وی سەردەمی ھاتینەگرتن و ژ سۆزێن خۆ پەشیمان بوویەڤە و شەڕ ب سەر مللەتێ کورد دا فەرزکر، لەوا ب نەچاری مللەتى بەڕەڤانی ل مان و نەمانا خۆ کر و چریسکا شۆڕەشا ئیلونا مەزن ل ١١/٩/١٩٦١ێ ب سەرکردایەتییا پارتا مە و ب رێبەرییا بارزانیێ نەمر ھەلبوو، ڤێ شۆڕەشێ ئەم فێر کرین، کو:
– چەوا بەر سینگێ زۆڵم و زۆریێ بگرین.
– چەوا بریارا کوردی بکەینە ئێک.
– چەوا دەنگێ کوردان کۆم بکەینە سەرئێک.
– چەوا بەرخۆدانێ بکەین و تەسلیمی ئیرادا دژمن و داگیرکەرا نەبن.
– چەوا دەستا ل ئاخا پیرۆزا کوردستانێ بەرنەدەین.
بەڵگەهـ ژی بۆ ڤێ چەندێ پارتی و بارزانیێ نەمر شۆڕەشا ئیلونێ کرە قوربانی کەرکووکێ، بەلێ کەرکووک نە دۆڕاند و بارزانی کەرکووک ب دلێ کوردستانێ وەسفکر و ئەمرکر:
«ئەگەر مرۆڤ بێ دل بژیت، ھنگی ئەمێن کورد ژی بێ کەرکووک دێ ژین.»
شۆڕەشا ئیلونا مەزن، مللەتێ کورد کرە خودانێ ئێک ھەلویست و یەک دەنگ و یەک بریار، شیا پرێن نیاسینێ د ناڤبەرا مللەتێ کورد دا دروست بکەت، کو پێشمەرگه‌یێ خەلکێ گەرمیان و کۆیێ و خانەقین خزمەتێ ل دھۆک و زاخۆ بکەت و ھیچ جوداھییەک د ناڤبەرا وان دا نەھێلا، مەزنترین شانازییا شۆڕەشا ئیلونێ عەدالەت، دادپەروەری و یەکسانی بوو، لەوا ھەمی چین و تەخێن مللەتی قەستا ناڤ شۆڕەشێ کر و تەنانەت برایێت عەرەب ژی کوردستان کرە پشتەڤانەک بۆ پاراستنا خۆ ژ کریارێت ھوڤەتیێ رژێمێت ئێک لدویڤ ئێکێن عیراقێ و کوردستان بوو جھێ پێکڤە ژیانا ھەمی نەتەوە و ئایینان.
شۆڕەشا ئیلونێ شیا مەزنترین دەستکەفت بۆ مللەتێ کورد بدەستڤە بینیت، ئەو ژی رێکەفتنا ١١ ئادارا سالا ١٩٧٠ێ کو رژێما بەعسا گۆڕبگۆڕ نەچار کری سەری بۆ ئیرادا مللەتێ کورد بچەمینیت و ب فەرمی دانێ ب مافێن مللەتێ کورد بکەت کو ئوتۆنومیا راستەقینە بوو بۆ کوردستانێ ل وی سەردەمی کو سەروەرییەکا مەزنا شۆڕەشا ئیلونا مەزنە.
شۆڕەشا ئیلونێ دانوستاندن ژی ب شێوەیەک ل شێوێن خەباتێ زانی و چ جارا ئەڤ دەرگەھە قەبات نەکر دەمێ رژێما فاشییا وی سەردەمی ژ سۆزێن خۆ پەشیمان بوویەڤە، دیسان مللەتێ کورد ناچار کر، کو شۆڕەشێ دەست پێ بکەتەڤە ول دەمێ سالەکێ دا ئانکو ل سالا ١٩٧٤ێ ھەتا سالا ١٩٧٥ێ مەزنترین زیان ب رژێما عیراقێ کەڤت ل روویێ سەربازی، ئابۆری، ئیداری، جڤاکی، دیبلۆماسی، ھەتا رژێم نەچار کر، کو تەسلیمی ئیرادا شاھێ گۆڕبگۆڕێ ئیرانێ بیت و دەستا ژ ئاخا عیراقێ بەربدەت، ئەگەر نە دڤیا سەر بۆ شۆڕەشا ئیلونێ چەماند با، چونکی شیرازا رژێمێ لبەرێک ھەلوەشاند بوو، ل دویڤ رێکەفتنا خیانەتکارییا نێڤدەولەتی شۆڕەشا ئیلونێ بۆ دەمەکی راوەستا و ئەڤە ژی ڤەدگەرێتەڤە بۆ بلیمەتییا بارزانیێ نەمر، کو مللەتێ کورد ژ قڕکرنەکا بکۆم رزگار کر و شۆڕەش ب ھێزتر ھاتەڤ مەیدانا خەباتێ..
سلاڤ بۆ وێ تڤەنگا ل شۆڕەشا ئیلونا مەزن دەنگ لێھاتی بەرامبەر دژمن و داگیرکەران.
سلاڤ بۆ پێشمەرگه‌یێن قەھرەمانێن ئیلونێ، کو شەنگەستێ بەرخۆدانێ و فیداکاریێ دانای و ئەزموونا نھۆ ژی بەرھەمێ وێ شۆڕەشا مەزنە.
سلاڤ ل رێبەر و سەرکێشێ شۆڕەشا ئیلونا مەزن بارزانیێ نەمر.
سلاڤ ل سەرکردێ ھەر دەم ساخ ئیدریسێ جوانەمەرگ کو رۆلەکێ مەزن و کاریگەر ھەبوو ل شۆڕەشا ئیلونێ، نەخاسمە ل داستانا ب ناڤ و دەنگا ھندرینی.
سلاڤ بۆ سەرۆکێ کوردستانێ ھێژا مەسعود بارزانی، کو پێشمەرگه‌یێ شۆڕەشا ئیلونا مەزن بوویە و رۆلەکێ کاریگەر د ڤێ شۆڕەشێ دا ھەبوویە.
سلاڤ بۆ ھەمی شەھیدێن شۆڕەشا ئیلونا مەزن و تەڤایا شەھیدێن کوردستانێ.
ل دویماھیێ دبێژین: بیرھاتنا شۆڕەشا ئیلونا مەزن، بیرھاتنا دەستکەڤت و سەروەریا نە.
بیرھاتنا وانە و پەند و ئەزموونا یە.
بیرھاتنا بەرخۆدان و فیداکاریێ یە.
بیرھاتنا وێ رێبازێ یە کو ب ئارمانجا ڤە یا گرێدایە نەک ب مەرجاڤە ئەو ژی رێبازا پیرۆزا بارزانی یە.
ئەگەرێن دەستپێكرنا شۆڕەشا 11ی ئيلونا 1961ێ ل كوردستانا عيراقێ
د. شێرزاد زەكەریا محەمەد/ فاكۆلتییا پەروەردە – زانكۆیا زاخۆ
دەمێ باس ل شۆڕەشا ئیلونا 1961ێ دكەین، پێدڤییە چاڤخشاندنەكێ ل وان پێشهاتێن سیاسیێن د ناڤبەرا حكومەتا نوی ئەوا هاتییە دامەزراندن پشتی شۆڕەشا 14ی تیرمەها 1958ێ و سەركردایەتییا بزاڤا نەتەوەخوازییا كوردی هەتا ئیلونا 1961ێ بهێتە كرن، ژبەركو؛ سروشتێ ڤێ پەیوەندییێ ئەگەرێن ڕاستەقینە یێن شۆڕەشێ بخۆڤە دگریت.
شۆڕەشا 14ێ تیرمەها 1958ێ وەكو وەرچەرخانەكا مەزن د دیرۆكا عيراقا هەڤچەرخ دا دهێتە هژمارتن، ژبەركو؛ ڕژێما پاشایەتی ئەوا بۆ دەمێ (37) ساڵان بەردەوامبوویی، هاتە ژناڤبرن و ل جهێ وێ ڕژێما كۆماری ل عيراقێ هاتە ڕاگەهاندن.
حكومەتا نوی ل عيراقێ هەوڵدا گوڕانكاریێن مەزن د بنەمایێن جڤاكی و ئابۆری دا ل وەڵاتی ئەنجام بدەت، بەلێ ئەوێ پێنگاڤێن پێدڤی سەبارەت باشتركرنا كاودانێن كوردستانێ نە وەرگرتن، لەوما بێ ئومێدییەك ل دەڤ كوردان پەیدابوو(1)، چونكی؛ ئەو سیاسەتا ئابۆری یا حكومەتێ پەیرەوكری ئەنجامێن نەباش ل كوردستانێ هەبوون(2)، ئەو چاكسازیێن حكومەتێ ل بەغدا و هندەك باژێرێن دی یێن مەزن دەستپێكرین نە گەهشتنە دەڤەرێن كوردی(3)، ئاستێ ژیارا خەلكێ ب شێوەیەكێ گشتی بەر ب خرابیێ د چوو، كاودان رۆژ بۆ رۆژێ بەر ب خرابتر لێ د ھاتن، د گەل بلندبوونا بهایێ كەلوپەلان و مانا مووچە و كریێن رۆژانە وەكی خۆ(4).
هەروەسا یاسایا چاكسازییا چاندنێ ئەوا ل 30ی ئیلونا 1958ێ دەركەفتی گوڕانكارییەكا بنەڕەتی د كاودانێن جۆتیارێن كورد دا ئەنجام نە دا(5)، ژبەركو؛ تایبەتمەندیێن كاودانێن چاندنێ ل كوردستانێ ل بەرچاڤ نە هاتنە وەرگرتن، بۆ نمونە؛ خودان (هزار) دۆنەم ژ ئەردێ ئاڤی ل دەڤەرێن ناڤەراست و باشۆرێ عيراقێ دهاتە هژمارتن مەلاكێ ناڤەراست، بەلێ ل كوردستانێ دهاتە هژمارتن مەلاكەكێ مەزن(6)، هەروەسا یاسایا باجا ئەردی ئەوا هاتییە چەسپاندنێ ل سەر هەمی ئەردێ چاندنێ، كارتێكرنەكا نەرێنی ل سەر جۆتیارێ كورد كر(7).
سەبارەت وان گوهۆڕینێن هاتینە ئەنجامدان ژ رویێ رەوشەنبیری و فێركرنێ نە ل ئاستێ هیڤیێن كوردان بوون، ژبەركو حكومەتا نوی ئاستەنگ دانانە د رێكا گەشەكرن و پێشڤەچوونا خواندن و رەوشەنبیرییا كوردی دا، ھژمارا قوتابخانا د ئاستێ خۆ دا مان، خواندن ب زمانێ عەرەبی بوو، ب تنێ ل هندەك ل قوتابخانەیێن سلێمانیێ وەكی سەردەمێ پاشایەتی ب زمانێ كوردی بوو، ئەڤە سەرەڕای وێ چەندێ ڕێك نە دهاتە دان دیرۆك و ئەدەبیاتێن كوردی بهێنە خواندن، كۆرێ زانیاریێ كورد و زانكۆ ل كوردستانێ نە هاتنە ڤەكرن(8).
كوردان مفا ژ هندەك مافێن سیاسی وەرگرتن پشتی دروستبوونا شۆڕەشا 1958ێ، بەلێ ئەڤ چەندە نە رۆن و ئاشكرا بوو، بەلكو هەڤدژ و هیچ بهایەك نەبوون، بۆ نمونە نوینەرێ كوردان د جڤاتا سەروەریێ دا، كو عەقید خالد نەقشەبەندی بوو د ناڤ رێزێن چ پارتەكا كوردی دا نەبوو، و نە خودان هەستەكێ نەتەوایەتی بوو(9). هەروەسا وان هەردو وەزیرێن نوینەراتییا كوردان د حكومەتێ دا دكرن؛ ئەندامێن چ پارتەكا كوردی نە بوون، ب ڤێ چەندێ (پارتی دیموكراتی كوردستان) هیچ نوینەرەك د حكومەتێ دا نەبوو، بەروڤاژی پارتێن دی یێن سیاسی ل عيراقێ، كو هەر ئێكێ نوینەرێ خۆ د حكومەتێ دا هەبوو ب تنێ پارتا كۆمۆنیستا عيراقی نەبیت(10).
سەرەڕای وێ چەندێ، كو د ماددێ سیێ ژ دەستورێ بەروەخت یێ عيراقێ ئێكەتییا نیشتمانی موكۆمتر لێ كر بوو، ژبەركو تێدا هاتبوو:»عەرەب و كورد هەڤپشكن د وەڵاتی دا.» بەلێ ئەڤ چەندە ل سەر ئەردی نە هاتە بجهئینان، هەڤپشكی د تێگەهێ خۆ یێ یاسایی ب ڕامانا كوردان مافێ ڕاگەهاندنا دەولەتا خۆ یا سەربخۆ هەبوو، و وان ماف یێ هەی ڤێ هەڤپشكیێ ب دویماهیك بینن، وەك هەر هەڤپشكییەكێ دەستپێك و دویماهیك هەبیت؛ ئەگەر بەرژەوەندیێن لایەنەكێ كەفتنە د مەترسیێ دا(11). ئەڤە و سەرەڕای هەڤدژیێ د ناڤبەرا ڤێ ماددێ و ماددا دویێ دا ژ دەستورێ بەروەخت ئەوێ تێدا هاتی: «عيراق پارچەیەكه ژ مللەتێ عەرەبی.» و ب ڤێ چەندێ كورد هاتنە گرێدانێ ب مللەتێ عەرەب ڤە، هەر چەند گەلەك جوداھییێن ڕەگەزی و دابونەریت و دیرۆك و زمانی د ناڤبەرا هەردو مللەتان دا هەنە(12).
ڕاستە حكومەتا عيراقی رابوو ب دانا دەستویرییا فەرمی بۆ (پارتی)، داكو كارێ خۆ یێ سیاسی ب ئاشكرایی بكەت ل 9ی شوباتا 1960ێ، بەلێ حكومەتێ د هەمان دەم دا هەوڵ ددا ب هەمی رێكان قەبارێ پارتی بچویك بكەت و ژ ناڤ ببەت، یان ژی وەكی ڕێكخراوەكا رەوشەنبیری سەرەدەریێ دگەل بكەتن، كو ئەركێ وێ پشتەڤانییا سیاسەتا حكومەتێ بكه‌ت(13).
گوهۆڕینا ڕاستەقینە و ئاشكرا د هەلویستێ سەرۆك وەزیران (عبدالكریم قاسم)ی دا ل بەرامبەر پارتی و سەرۆكێ وێ مەلا مستەفا بارزانی (1903- 1979) دەستپێكر، دەمێ قاسم گرنگی ب بارزانی كێمكری و گرنگییەكا تایبەت دایە دوژمنێن بزاڤا نەتەواخوازییا كوردی ئەوێن پشتەڤانییا ڕژێما پاشایەتی دكرن(14). و د ئێك ژ گۆتنێن خۆ دا دیار كربوو، كو «كوردان هیچ كەسایەتییەكا نەتەوەیی یا سەربخۆ نینە،» ب سڤكاتی باسێ ڕۆلێ وان د دیرۆكا عيراقێ دا كر و ل شوباتا 1960ێ قاسمی گۆت: «هەمی ئەو شۆڕەشێن ل عيراقێ ل بەری تەموزا 1958ێ دروستبووین ل ژێر چاڤدێری و هاندانا داگیركەران بوون، ب تنێ سێ شۆڕەش نەبن، ئەوژی: شۆڕەشێن (1920، 1936و 1941ێ).» و ئەڤ هەلویستە دژی سەرهلدانێن كوردی بوون ئەوێن ل سەر دەمێ پاشایەتی دروستبووین(15).
هەروەسا قاسمی د گۆتارێن خۆ دا ب پارێزبەندی (تحفض) ل دۆر كوردان و كێشەیا كوردی دئاخڤت(16)، و جارەكێ دا دیاركرن، كو پەیڤا (كورد) هیچ ڕامانەكا نەتەوایەتی بخۆ ڤە ناگریت(17)، و (كوردستان) ناڤەكە ژ لایێ «ئیستیعماری» ڤە هاتییە داهێنان(18)، بۆ پشتەڤانییا وان بیروبۆچوونێن قاسمی د ماوێ (تەباخا 1960ێ و شوباتا 1961ێ)، زنجیرەیەكا گۆتاران د ڕۆژنامەیێن پشتەڤانێن حكومەتێ (بغداد و الثورة) هاتنە بەڵاڤكرن، تێدا ب ئاشكرایی داخوازا حەلاندنا گەلێ كورد و نە دانپێدانێ ب مافێن كوردان دهاتە كرن. رۆژنامەیێن كوردی وەكی (خەبات و دەنگێ كوردان) بۆ دەمێ چەندین هەیڤان كەفتنە د ململانێیەكا رۆژنامەڤانی دا ل گەل ڤان هەردو رۆژنامەیان و هاندانا كوردان دكرن، داكو دژی وان هزران ب ڕاوەستن، ژ لایێ خۆ ڤە پارتا كۆمۆنیستا ئێراقی ژی دژی گۆتارێن رۆژنامەیێن ئێراقی ڕاوەستا(19).
د ڤی ماوەیی دا؛ حكومەتا عيراقی رابوو ب هەوەكێ دژی ئەندام و سەركردەیێن پارتی و گرتنا ئەندامێ لژنا مەركەزی صالح یوسفی. ل 15ی چریا ئێكێ یا 1960ێ ڕاگەهاندنا دەستپێكرنا ڤێ هەوێ بوو(20).
پەیوەندیێن باش د ناڤبەرا بارزانی و ئێكەتییا سۆڤێتی دا ببوونە ئەگەرەكێ گرنگ بۆ تێكچوونا پەیوەندیێن وی د گەل قاسمی، بەلێ قاسمی د دویماهیك چاڤپێكەفتنا خۆ دا ل گەل بارزانی ل دویماهیا ئادارا 1961ێ یێ ڕژد بوو ل سەر تۆمەتباركرنا بارزانی ب هەڤالینییا بریتانیا، ب تایبەت پشتی كۆمبوونا وی ل گەل باڵیۆزێ وێ ل بەغدا. د ئەنجامێ ڤان پێشهاتان دا بارزانی ل دویماهیا ئادارا 1961ێ بریاردا باژێرێ بەغدا بجھـ بهێلیت و بەر ب گوندێ بارزان كەفتە ڕێ. پشتی چوونا بارزانی دەزگەهێن حكومەتێ رابوون ب ئەنجامدانا هەوەكا گرتنێ دژی ئەندامێن پارتی و زۆرینەیا بارەگا و لقێن پارتی هاتنە گرتن، ئەو بارەگایێن مایین ژی جهێ ترسێ بوون(21).
حكومەتا عيراقێ هندەك كریارێن دیتر ئەنجامدان، بوونە ئەگەرێ پتر تێكچوونا كاودانان ل كوردستانێ، وەكی ل 28ی ئادارا 1961ێ رابوو ب گرتنا ڕۆژنامه‌یا (خەبات)، كو زمانحالێ پارتی بوو، پاشی ڕێڤەبەرییا گشتی یا مەعاریفێ بۆ خواندنێن كوردی ژی هاتە ژناڤبرن و پترییا فەرمانبەر، مامۆستا و پۆڵیسێن كورد ژ كوردستانێ هاتنە ڤەگۆهاستن بۆ باشۆرێ عيراقێ، ل جهێن وان یێن عەرەب هاتنە دانان(22).
پارتی دو یاداشتنامە پێشكێشی حكومەتا عيراقێ كرن. یا ئێكێ ل 8ی خزیرانا 1961ێ ئەڤ یاداشتنامە یا گشتی بوو و گرێدای كاودانێن سیاسی بوو ل عيراقێ، گازندە ژ خەمسارییا حكومەتێ بەرامبەر داخوازیێن نەتەوایەتی و رەوشەنبیری یێن كوردی دكر(23). یاداشتنامەیا دویێ ل 20ی تەمۆزا 1961ێ هاتە پێشكێشكرن، د ڤێ یاداشتنامێ دا دووپاتی ل سەر مەترسییا كاودانان هاتە كرن، قاسم هاتە تومەتباركرنێ ب پەیرەوكرنا سیاسەتا «فرق – تسد» ل كوردستانا عيراقێ، یاداشتنامێ هۆشداری دا، كو كاودانێن وەڵاتی یێن بەر ب شەڕەكێ ناڤخۆیی دچن و ب تنێ دێ «ئیستیعمار» مفای ژێ وەرگریت. یاداشتنامێ داخوازا ڤەكێشانا وان هێزێن لەشكەری یێن هاتینە هنارتنێ بۆ هندەك دەڤەرێن دەستنیشانكری ل كوردستانێ و بجهئینانا ماددێ سیێ ژ دەستورێ بەروەخت و بجهئینانا ئازادیێن دیموكراتی كر(24). سەرۆك وەزیرێن ئێراقێ عه‌بدولكه‌ریم قاسمی داخوازیێن د هەردو یاداشتنامەیێن پارتی دا هاتین رەتكرن و هنارتنا لەشكەری بۆ كوردستانێ بەردەوام بوو(25).
پارتی نەچار بوو شێوازێ سەرەدەریكرنا خۆ ل گەل قاسمی ب گوهۆڕیت، داكو؛ دەست ژ سیاسەتا خۆ بەردەت، لەوما ل 6ی ئیلونا1961ێ رابوو ب رێكخستنا مانگرتنەكا سیاسی یا گشتی ل كوردستانێ، د ئەنجام دا بزاڤ و هاتن و چوون و كارێن وه‌ڵاتییان ل دەڤەرێ راوەستییان، بەلێ قاسمی چ پویتەیەك ب وان هەمی گازیێن داخوازا دانپێدانێ ب مافێن گەلێ كورد نە دكر(26) و پتر یێ ڕژد بوو ل سەر سیاسەتا خۆ بۆ ب دویماهیك ئینانا ئۆپۆزسیۆنا كوردان بۆ ڕژێما وی بەری كار بكەتن بۆ ئەنجامدانا دویڤچوونێ ل سەر ئەگەرێ سكاڵا و گازندەیێن كوردان، ل ڕۆژا 9ی ئیلونا 1961ێ رابوو ب دەرێخستنا بریاران بۆ بومبەباركرنا جهێن كوردان ب توپان و هێزێن ئەسمانی ل دەڤەرا دەربەندیخان، پشتی دو ڕۆژان لەشكەرێ عيراقێ ڕابوو ب ئەنجامدانا بزاڤێن لەشكەری یێن ڕێكخستی و هێزێن ئەسمانی دەڤەرا بارزان بۆردومانكرن(27).
ئەڤ هۆكارە و هندەكێن دیتر هاریكار بوون بۆ دەستپێكرنا شۆڕەشا ئیلونێ ل ساڵا 1961ێ ئەوا بەردەوام بووی هەتا ئادارا 1975ێ.
ژێده‌ر:
- مجید خدوري ، العراق الجمهوري، (قم: 1377 ش)، ص238.
- جواد كاظم البیضانی، موقف الأحزاب السیاسیة في العراق من القضیة الكردیة (1958- 1968)، (بغداد، 2004)، ص49.
- باڤیل بیڤانوفیتش دیمچینكە، كردستان العراق الملتهبة – استعراض صحفي لإحدی مراحل نضال الشعب الكردی-، ترجمة: جرجیس حسن، (كوردستان، 1984)، ص12.
- ش.ج. اشریان، الحركة الوطنیة الدیمقراطیة في كردستان- العراق (1961- 1968)، ترجمه عن الروسیە، ولاتو، (بیروت، 1978)، ص19.
- المصدر نفسه، ص49.
- الحزب الشیوعي العراقي، موقفنا من المسألة القومیة الكردیة «مجموعة وثائق برنامجیة»، (بغداد، 1973)، ص35.
- عزیز الحاج، القضیة الكردیة في العراق التاریخ والآفاق، (بیروت: 1994)، ص31.
- كاوس قفطان، الحركة القومیة التحرریة الكردیة في كردستان العراق 1958– 1964، (سلیمانیە: 2004)، ص68 .
- اوریل دان، العراق في عهد قاسم تاریخ سیاسي 1958- 1963، ترجمة: جرجیس فتح الله المحامي، (السوید: 1989)، ص61.
- عبد الفتاح علي یحیی البوتاني، وثائق عن الحركة القومیة الكوردیة التحرریة ملاحظات تاریخیة ودراسات أولیة، (اربیل: 2001)، ص ص 68 – 69.
- محمد العباسي، من زاخو الی كربلاء قصة المؤامرة علی الثورة الشعبیة، (القاهرة، 1992)، ص181.
- عبد الفتاح علي یحیی البوتاني، المصدر السابق، ص69.
- المصدر نفسه، ص70.
- المصدر نفسه، ص71.
- كاوس قفطان، المصدر السابق، ص ص 128-129.
- ادیث وائي، ایف، بینروز، العراق دراسة في علاقاته الخارجیة وتطوراته الداخلیة 1915- 1975، ترجمة، عبد المجید حسیب القیسي، (بیروت، 1989)، ج1، ص440.
- سعد ناجی جواد ، العراق والمسألة الكردیة 1958 – 1970، (لندن: 1990)، ص56.
- مومتاز حەیدەری، كورد و حكومەتی قاسم و سەرهلدانی شۆرشی ئیلون، (هەولیر، 2000)، ل40.
- عبد الفتاح علي یحیی البوتاني، المصدر السابق، ص71 .
- عبد السلام علي، صفحات من نضال الشهید صالح الیوسفي، (د.م: 1992)، ص13.
- عبد الفتاح علي یحیی البوتاني، المصدر السابق، ص73.
- كاوس قفطان، المصدر السابق، ص ص135- 136 .
- سعد ناجی جواد، المصدر السابق، ص57 .
- عبد الفتاح علي یحیی البوتاني، المصدر السابق، ص73 .
- ش. ج. اشیریان، المصدر السابق، ص75.
- شیركو فتح الله عمر، الحزب الدیمقراطي الكوردستاني وحركة التحرر القومي الكوردیة في العراق 1946- 1970، ترجمه عن البلغاریة، علي الشیخ مصطفی، (السلیمانیة، 2004)، ص147.
- عبد الفتاح علي یحیی، المصدر السابق، ص74.
د بیرەوەرییا 62ێ یا ساڵڤەگەڕا شۆڕەشا ئیلونێ دا
پێشمەرگە بانگەوازییا ئێكڕێزی و ئێكدەنگییا ناڤماڵییا كوردی دكەن
بەری 62 ساڵان، ل 11ی ئیلونا 1961ێ شۆڕەشەكا چەكداری – سیاسی یا كوردی ب ڕێبەرایەتییا بارزانییێ نەمر ل باشۆرێ كوردستانێ ب دژی دەستھەڵاتا خۆسەپێنەر یا رژێما عێراقی یا وی سەردەمی (دەستھەڵاتا لەشكەری یا كۆماری ب سەرۆكاتییا عەبدولكەریم قاسم)ی دەستپێكر، كو یا ب ناڤ و دەنگە ب شۆڕەشا 11ی ئیلونێ. ھەر چەندە شۆڕەش یا سەرانسەری – گشتی بوو ل سەر ئاستێ ھەر چار پارچه‌یێن كوردستانێ، بەلێ ناڤەندا وێ باشۆرێ كوردستانێ بوو.
ئامادەكرن: مەتین
سەلیم ئەسعەد خۆشەڤی؛ پێشمەرگه‌یێ ھەردو شۆرەشێن ئیلون و گولان
ێ، بەرپرسێ ھێزا لەشكەری یا ئامێدیێ د شۆرەشا ئیلونێ دا، كو نوكە بەرپرسێ لژنا بلند یا كۆمەلایەتییا دەڤەرا بارزانە بۆ كۆڤارا مەتین گۆت: «سلاڤێن گەرم بۆ گیانێ بازانییێ نەمر و ھەمی شەھیدێن رێكا رزگاریخوازییا مللەتێ كورد ڤڕێ دكەین. پیرۆزە ساڵیادا 62ێ یا شۆرەشا ئیلونا مەزن، ھیڤیدارین یادێن نەتەوەیی و نیشتمانی، ببنە ئاڵاڤێ پتر نێزیككرنا ھەمی ئالیێن كوردی ل سەر ئاستێ ھەر چار پارچه‌یێن كوردستانێ، كو ھەر ئەڤە بوو ئارمانجا وی شەڕێ ل سەر مە ھاتییە سەپاندن و وان شۆرەشێن مە دەستپێكرین ب دژی زوڵم و ستەمێ. كوردان ھەر ژ كەڤن دا ھەست ب زۆلم و نە دادپەروەرییێ كرییە، بەلێ چ جاران پەنا نە بریە بەر شەڕ و توندوتیژییێ، بەروڤاژی شەڕ ل سەر وان ھاتییە سەپاندن. ھەر ل سەر ڤی بنیاتی شۆرەشا ئیلونێ ھاتە دەستپێكرن. شۆرەش یا گشتی – سەرانسەری بوو. ھەمی خەلكێ كوردستانێ و ب ھەمی تەخ و چینێن خۆ یێ جودا جودا ڤە پشكداری د شۆرەشێ دا كر، ھەر ئێك ب قەبارێ پێچێبوونا خۆ بۆ پاڵپشت و پشتەڤانێ شۆرەشێ. ژبەركو؛ ئێك ژ پرەنسیپێن ئیلونێ و جەنابێ بارزانی؛ دادپەروەرییا جڤاكی و نەھێلانا چینایەتییێ بوو، لەوما ژی ھەر زوی شۆرەش شییا خۆ بكەتە نوینەرا ھەمی ئالیێن جڤاكی یێن كوردستانێ و ھەمیان پێكڤە رەت و ئینكارا وی سیستەمێ سیاسی – لەشكەری كر یێ ل سەر مە ھاتییە سەپاندن».
ل سەر رۆل و پشكدارییا كوردێن ھەر چار پارچه‌یێن كوردستانێ د شۆرەشا ئیلونێ دا، ناڤبری گۆت: «وەكی مە گۆتی شۆرەش یا گشتی سەرانسەری بوو، كورد ژ ھەر چار پارچه‌یێن كوردستانێ و ژ ھەمی تەخ و چینێن جڤاكی، سیاسی و لەشكەری پشكدار بوون د شۆرەشێ دا، ئەڤە ژ بلی پشكدارییا پێكھاتێن دی یێن ئایینی – نەتەوەیی د شۆرەشێ دا، ھەلبەت كارێزما جەنابێ بارزانی و رۆلێ وی د ڤێ چەندێ دا گەلەك یێ ب ھێز و كاریگەر بوو، ژبەركو؛ جەنابێ بارزانییێ نەمر چ جوداھی نە د ئێخستە د ناڤبەرا چ تاكێن كورد دا و ھەمی وەكو كوڕ و برایێن خۆ دھەژمارتن، ل سەر ڤێ چەندێ ھەردو پزیشكێن ھەری خودان شیان یێن ل دەڤەرا مە (ھێزا ئامێدیێ) خزمەت كرین ژ برایێن مە یێن كریستیان بوون، كو ئەو ژی دكتۆر مۆشێ و دكتور زەیە بوون، دیسان رۆلێ وان كوردێن د ناڤەندێن سیاسی – لەشكەری دا، ب تایبەت ئەوێن د بن دەستھەڵاتا حكومەتا عێراقێ دا ب ھەمی پلە و پۆستێن خۆ یێن جودا جودا ڤە، كو ببوونە پاڵپشت و پشتەڤانێن شۆرەشێ؛ جھێ رێز و تەقدیرێ نە. ب كورتی؛ ھەم خەلكێ كورد و كوردستانییان شۆرەش بۆ خۆ دھەژمارت، ھەم ژی سەركردایەتییا شۆرەشێ ب تایبەت سەرۆك مستەفا بارزانی پرەنسیپەكێ وەسا دارشت بوو، كو ھەمی كەس خۆ د ناڤ شۆرەشێ دا ببینن. ل بیرا منە دەمێ بارزانییێ نەمر د روویێ من دا كەرەمكری: «شۆرەش یا ھەمی مللەتی یە، ژنا ل سەر تەنویرا نان پەحتنێ و مەڵایێ ل سەر مینبەرێ ژی وەكی مە ھەمیان پێشمەرگەنە، ژ بەركۆ؛ ژن مە ب نانێ خۆ خودان دكەتن و مەڵایێ ل سەر مینبەرێ ژی ب دوعایێن خۆ بەرەڤانییێ ژ مە دكەت و ملێن وان یێ ب ملێ مەڤە».
سەلیم ئەسعەد خۆشەڤێ د درێژییا ئاخفتنا خۆ دا گوت: «پارتی ژ مللەتی و بۆ مللەتی ھاتییە دامەزراندن، ھەردو تەمامكەرێن ئێكن، بارزانییێ نەمر سەرۆك و سەركردەیێ مللەتی بندەست و زوڵم لێكرییان بوو. شۆرەش یا ھەمی مللەتی بوو. دیمەنەكێ، كو چ جاران ژ پێش چاڤێن من نەچیت شەڕێ 43 رۆژی یێ چیایێ مەتینا بوو ل ھەیڤا تەباخ – ئیلونا ساڵا 1963ێ، ھینگێ ھەمی پێدڤییاتیێن مە، ھەم ئازۆقە و ھەم چەك ژ لایێ خەلكی ڤه دھاتنە دابینكرن بۆ چیای. ڤێ پشته‌ڤانیێ ھێزەكا دی دا مە وەكو پێشمەرگە و سەركردایەتییا شۆرەشێ و چ دودلی نەما ل دەڤ مە ل سەر وێ چەندێ كا خەلك ب گشتی چەند تێھنییێ ئازادییێ یە».
ناڤبری ئەو چەندە ژی ئاشكراكر: «سەرەڕای وێ چەندێ، كو ئیلون شۆرەشا رەت و ئینكارا دەستھەڵاتا نە دادپەروەرانە یا دەستھەڵاتدارێن عێراقێ بوو، بەلێ ئەو د ھەمان دەم دا؛ شۆرەش و ریفۆرمەكا جڤاكی ژی بوو. شۆرەشا ئیلونێ بۆ ئەگەرێ ژ ناڤبرنا گەلەك تیتال و نەریتێن كەڤن یێن عەشائیری، كو ب ڕاستی ژی جڤاك ژ دەستی د ناڵی، مینا؛ ڕێگری، خوینداری، ژن دانا ل بەرامبەر خوینێ، برنا تاڵانی و نەدادپەروەرییا جڤاكی… ھتد. ھەر ئەڤ چەندە بوون؛ بووینە ئەگەرێ خرڤەبوونا خەلكی ل دۆر شۆرەشێ ل سەر ئاستێ ھەر چار پارچه‌یێن كوردستانێ».
د دویماھیا ئاخفتنا خۆ دا، رێزدار سەلیم ئەسعەد خۆشەڤی ب دلەكێ تژی كەسەر ڤە دبێژیت: «ل گۆر سەربۆڕا مە یا سیاسی، لەشكەری و جڤاكی ئەم یێن بووینە شاھدحالێن گەلەك دەردەسەری و نەھامەتیێن مللەتێ خۆ. ب ھزاران خەلكێ سڤیل و بێگونەھ سەرێ خۆ یێ دانایە سەر ڤێ ئاخا پیرۆز و یا خۆ قوربانی ڤێ دۆزا ڕەوا كری. ئەنفال، كیمیاباران، كۆمكوژی، كۆچ و كۆچبەری، هەڵەبجە، شكەفتا دەكان، دۆلا بالیسان، زێوە، قەلادزێ، بارزان و 180 ھزار شەھیدێن مە، بەڵگەنە ل سەر قەبارێ قوربانیدانا مللەتی، بلا رۆندكێن دایكێن شەھیدان و ناڵە ناڵا بریندارێن مە ببنە ئاڵاڤێ نێزیككرنا ئالیێن مە یێن سیاسی یێن كوردی، خودایێ مەزن حەز ژ ژ ئێكگرتن و ئێكرێزییێ دكەتن. بەرز و بلند بیت ئالایێ رەنگین، گیانێ شەھیدان شاد، كوردستان ئاڤەدان بیت».
عەبدوڵلا مەلا دەروێش ئەرەدنی (عەبدوڵلا لاسكی)، پێشمەرگه‌یێ دێرین، كادرێ بێتەل (لاسلكی) یێ شۆرەشێ، كو نوكە بەرپرسێ دەزگەھێ لاسلكی (مخابر)ێ یە، ل بیرەوەرییا 62ێ ژ
بیره‌وه‌رییا شۆرەشا ئیلونێ، بۆ كۆڤارا مەتین گۆت: «پیرۆزە 62ێ ژ بیره‌وه‌رییا دەستپێكرنا شۆرەشا ئیلونا مەزن، ئەو شۆرەشا بوویە بنیاتەكێ موكۆم، كو ئەڤرۆیا مە ل سەر ھاتییە ئاڤاكرن. سلاڤ بۆ گیانێ پاك و بژوین یێ ھەمی شەھیدێن رێكا رزگارییا نەتەوایەتی یا كوردی، سەركاروانێ وان بارزانییێ نەمر بابێ روحی یێ نەتەوه‌یا كورد. ھەلبەت ھەر ژ ئێكەم رۆژا دەستپێكرنا شۆرەشێ ل 11ی ئیلونا 1961ێ ھەتا رێككەفتنا خیانەتكارییا جەزائیرێ ل 6ێ ئادارا 1975ێ شۆرەشێ ب تایبەت و سەركردایەتییا وێ؛ پلان و بەرنامەیێن خۆ و چەوانییا بەرھەنگاریكرنا دوژمنی ب باشی و ل سەر بنیاتەكێ لۆژیكی – زانستی دارشتبوون. كارێزما سەرۆك مستەفا بارزانی گەلەك ب ھویری ھزر ل سەر ھەمی رەھەندێن بەرھەنگاریێ كر بوو. دانانا سیستەمێ بێتەل (لاسلكی)ێ؛ ئێك ژ گرنگترین ستوینێن شۆرەشێ بوویە بۆ ب ساناھیكرنا ئالۆگۆڕیا نامە و برۆسكەیێن سەركردایەتییا شۆرەشێ ل گەل ناڤەند، بنگەھ و بارەگایێن خۆ. ھەر ژبەر ڤێ چەندێ، ئەم دشێین بێژین بنگەھێن مە یێن بێتەلێ ل سەر ئاستێ ھەمی كوردستانێ و دەڤەرێن دبن دەستھەڵاتا شۆرەشێ دا ھاتنە دانان و بەلاڤكرن و ھەر زوی شیا مل ب ملێ ئێزگەی ڤە بكەڤیتە د خزمەتا شۆرەشێ دا».
بەرێز عەبدولڵا مەلا دەروێش ڤێڕا چوو و گۆت: «گۆمان تێدا نینە دامەزراندنا دەزگەھێ لاسلكییا شۆرەشێ بخۆ شۆرەشەكا دی بوو د ناڤ ئەیلۆلێ دا، رۆلێ دامەزرێنەرێن دەزگەھێ لاسلكییا شۆرەشێ و ئەندامێن وێ؛ بلند دنرخینین، سلاڤ ل گیانێ پاكێ ھەمی ھەڤالێن مە یێن لاسلكییێ، خودێ ژێ ڕازی مستەفا ئامێدی (مدیر)، مەلا سلێمان مەولوود، عەبدوڵڵا مەلا نەجمه‌دین و مامۆستا ھشیار حەیدەر و ھەمی پێشمەرگەیێن قەھرەمان یێن بزاڤا رزگاریخوازییا نەتەوه‌یا كورد. گەلەك ب زەحمەت و كێم ئێمكانییەت دەزگەھێ مخابرا گشتی (لاسلكی)یێ ھاتییە دانان، ئەڤە ژی ئەنجامێ وێ گەرماتییێ بوو یا د دلێ كادرێن جەرگ سۆتییێن شۆرەشێ دا ھەیی و ئەو سیستەمێ رێبەرایەتییێ یێ بارزانییێ نەمر، كو ئەم ھەمی ل سەر ھاتینە پەروەردەكرن، كو سیستەمەكێ خۆمالی یێ كوردی بوو ل سەر رێبازەكا پاقژ یا خودایی بوویە، كو دادپەروەری، دەستپاكی، كوردایەتییا ڕاستەقینە و رەتكرنا ستەم و نە دادپەروەرییا رژێمێن داگیركەر بوویە. بارزانییێ نەمر و ئیلون بۆ مە پێشمەرگەیان قوتابخانەیا كوردایەتیێ بوون یا تژی ژ دلۆڤانی، دادپەروەریێ، كو ھەمی كەسان خۆ تێدا ددیت و كەس نە د شییا مافێ كەسێ بخۆت، بەلكو ھەمی پێشمەرگە وه‌كو كوڕێن جەنابێ بارزانییێ نەمر بوون و مە ھەمیان ژی دلۆڤانییا بابینیێ ژ جەنابێ وی ددیت».
ل سەر رۆلێ دەزگەھێ مخابرێ (بێتەل – لاسلكی)یێ د شۆرەشا ئیلونێ دا، ناڤبری گۆت: «وەكو دیار ھەر ل دەستپێكا شۆرەشێ دەزگەھێ مخابرێ ھاتییە دانان، بەلێ ب شییانێن گەلەك كێم و لاواز. ئەڤە ژ بلی وێ چەندێ، كو شۆرەشێ كادرەكێ سنوردار (محدود) یێ تایبەتمەند و شه‌هرەزا یێ دەزگەھی (جیھاز) ھەبوو، بەلێ كاركرنا كادران ب شەڤ و رۆژ بۆ ئەگەرێ وێ چەندێ، كو دەزگەھ ھەر زوی كاریگەرییا ھەبوونا خۆ دیار بكەتن و گەلەك كار و ئەركێن شۆرەشێ ب ساناھی بێخیت. هه‌رروه‌سا ئه‌م شییاین ببینە تەمامكەرێن ئێزگێ دەنگێ كوردستانێ و بۆ ئێك چركە ژی دەستان نە داھێلین. گۆمان تێدا نینە ڕەوشا دەزگەھێ مخابرێ د گەلەك قووناغێن جودا جودا ڕا دەرباز بوویە، ژ نڤیسان و ب دەست ئینان و برنا برۆسكان و بەلاڤكرنا وان ل سەر مەفرەزێن بچویك یێن پێشمەرگەی و پاشی ناوچە و دەڤەرێن دی یێن دبن دەستھەڵاتا شۆرەشێ دا، كو ھەر بارەگایەك یێ ل جھەكێ دەستنیشانكری بوو. ب ڕاستی ژی ل دەستپێكێ گەلەك زەحمەت بوو، ژبەركۆ رێكێن دویر و ب مەشا پییان و ل بەر سڕ و سەقەمێن دژوار، ھێزا مە یا جەستەیی لاواز دكر، بەلێ ئەو بخۆ د خۆ دا ھێزەكا دی یا گەلەك مەزن بوو د دل و دەروونێن مە دا. مە ب شێوەیەكێ گەلەك دلسۆزانە ئەركێن خۆ جێبەجێ دكرن. دەزگەھێ مخابرێ ببوو جھێ گرنگی و پویتەپێدانا شۆرەشێ و سەركردایەتییێ، ب بەرده‌وامی جەنابێ بارزانییێ نەمر كەرەم دكر و د گۆت: ’بێتەل بڕبڕا شۆرەشێ یە‘«.
ناڤبری د دویماھی ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «كەسایەتییا سەرۆك مستەفا بارزانی دوبارە نابیت، چ جاران مە نە شیایە دەرحەقی خواستا بارزانیێ نەمر بدەركەڤین، كەسەكێ خاكی، كارێزما، خودێناس و كەسایەتیێ نەتەوەیی. جەنابێ وی رۆلێ ھەری مەزن یێ گێڕای بۆ مسوگەركرنا سەركەفتنا مللەتێ مە یێ مەزلوم. ئەوێن د ناڤ لەشكەرێ عێراقێ دا ب تایبەت ئەفسەر و سەربازێن كورد و شه‌هرەزایێن دەزگەھى و ھاتنا وان بۆ ناڤ شۆرەشێ بۆ خزمەتا كورد و كوردستانێ جھێ رێز و تەقدیرێنە، كو ب ڕاستی ژی بارێ ل سەر ملێن شۆرەشێ ب شه‌هرەزای و تایبەتمەندیێن خۆ ب ساناھیتر لێ كر. گیانێ ھەمی شەھیدان شاد. كوردستان ھەر ئاڤه‌دان و پاراستی بیت».
رێزدار تەییب ئەلكیشكی، پێشمەرگه‌یێ ئیلونێ، كو ئێكبوو ژ پشكداربوویێن شەڕێ چیایێ مەتینا ل ساڵا 1963ێ، ل سەر شۆرەشا ئیلونێ و شەڕێ چیایێ مەتینا بۆ كۆڤارا مەتین گۆت: «پشتی
بلندبوونا دەنگێ نە ڕازیبوونا كۆمێن خەلكێ كوردستانێ و ھەستكرنا مەترسییێ ل بەرامبەر سەركردایەتییا شۆرەشێ، ل 20ێ تەباخا 1963ێ، لەشكەرێ عێراقێ ب دو لیوایێن لەشكەری ڤە، كو ھژمارا وان 15 ھزار لەشكر بوون، ب ئنیەتا ھێرشكرنا سەر بارەگایێن لەشكرێ ئێك یێ شۆرەشێ ژ دھۆكێ ڤە بەر ب مانگێش، سیارەتویكا و سەرسنكێ ڤە پێشرەوی كر. مەرەما وان گرتنا بارەگایێ بەرپرسیارێ لەشكرێ به‌هدینان ئەسعەد خۆشەڤی سێلكی بوو، كو بارەگایێ وی ل گوندێ ئەدنێ بوو ل دەڤەرا بەرواری باڵا. پشتی پێنج رۆژان حكومەتێ ژ چار میحوەران ڤە ھێرش كره سەر چیایێ مەتینا:
میحوەرێ ئێكێ: ژ فرۆكه‌خانەیا بامەڕنێ بەر ب گوندێ دیھێ و بانكا، بەر ب چیایێ مەتینا ژ ئالیێ رۆژئاڤایى ڤە.
میحوەرێ دویێ: ژ سەرسنكێ بەر ب گوندێ ئەرەدن و ژێھەل بۆ سەرێ چیایێ مەتینا.
میحوەرێ سێیێ: ژ سەرێ ئامێدیێ بەر ب كانی ماسێ ڤە.
میحوەرێ چارێ: ژ گوندێ بامەڕنێ بخۆ بەر ب سەرێ بامەڕنێ و ڕاست بۆ گوندێ ئەدنێ و گرتنا بارەگایێ سەركردایەتییا به‌هدینان.
ئارمانج ژ ڤێ ھێرشێ:
1- گرتنا بارەگایێ سەركردایەتییا به‌هدینان.
2- گەھشتن بۆ سنورێ توركیا.
3- بڕینا ڕێكا پەیوەندییێ د ناڤبەرا بارەگایێ سەركردایەتییا گشتی یا شۆرەشێ و سەركردایەتییا به‌هدینان بۆ وێ چەندێ ھاریكاری و كۆمەك بھێنە ڕاوەستاندن و بڕین.
4- بڕینا رێكێن پەیوەندیێ د ناڤبەرا سەركردایەتیێن لەشكرێ زاخۆ، دھۆك و ئامێدیێ».
ناڤبری ل سەر ئامادەباشیا ھێزێن پێشمەرگەیی و ھەڤسەنگییا وان بۆ كۆڤارا مه‌تین گۆت: «ھێزا پێشمەرگەیی ژ رویێ ھژمارێ گەلەك یا بچویك و جودابوو ل گەل لەشكرێ حكومەتا عێراقێ و پشكدارییا ھژمارەكا ئێكجار مەزن یا جاشێن كورد د ڤی شەڕی دا، لێ ھەبوونا ھێزا دەروونی و باوەری بخۆبوونا پێشمەرگەیی، ھەروەسا ھەبوونا سەركرده‌یێن قارەمان و چاڤنەترس یێن وەكی شەھید عیسا سوار سێلكی، كو بەرپرسێ لەشكرێ شۆرەشێ بوو ل زاخۆ و خودێ ژێ رازی عەلی خەلیل خۆشەڤی، كو سەركردایەتییا میحوەرەكێ شەڕی شۆرەشێ دكر، ب چ ئاوایان نە ھێلان حكومەت بۆ ئێك ژ سەدێ ژی بگەھیتە وێ ھیڤیا وێ مەرەم پێ، ئەڤە سەرەڕای وێ چەندێ، كو ب تنێ 70 پێشمەرگە ل گەل شەھید عیسێ بوون، د ڤی شەڕی دا؛ محەمەدێ كوڕێ شەھید عیسێ و جەھوەر سێلكی، كو ئەو ژی خزمێ عیسێ بوو، ھاتنە شەھیدكرن. لەوما، حكومەتێ ل گوندێ بانكا و ئامێدیێ، نە شییان زێدەتر پێشرەویێ بكەن، ئەو د جھێ خۆ دا مان، بەلێ پشتی بۆ ماوێ 20 رۆژان حكومەتێ ب ھەمی ھێزا خۆ ڤە ھێرشی دەڤەرێ كری و یا ژ دەستی ھاتی ل بەرامبەر شۆرەشێ كری، ئەو شییا ژ میحوەرێ سێیێ ڤە سەر بكەڤیتە چیایێ مەتینا و ژۆردا بھێتە خوارێ بۆ گوندێ دەرگەلا میسا بەگی ل دەڤەرا بەرواری باڵا، پشتی 43 رۆژان و چەند شەڕ و پێكدادانێن دژوار د ناڤبەرا مە و حكومەتێ دا چێبوون، ل شەڤا 4/5ی چریا ئێكێ یا ساڵا 1963ێ ھێزێن پێشمەرگەیی ب سەركردایەتییا شەھید عیسا سوار و ب ھاریكاری و پشتەڤەنییا شەھید عەلی ھالۆ سندی ل گەل محەمەد ئاغا كۆچەر، شییان چیایێ مەتینا كونترۆل بكەن و سەركەفتنا پێشمەرگەیی ڕابگەھینن. شەھید عیسێ سوار شییا ب 70 پێشمەرگەیان ئەفسانەیا لەشكرێ عێراقێ و 15 ھزار لەشكری بشكێنیت، ئەوێن دخواستن چیایێ مەتینی بگرن».
ناڤبری د دویماھی ئاخفتنا خۆ دا بۆ كۆڤارا مەتین گۆت: «گیانێ شەھیدان ئارام بیت، جھێ وان به‌هەشت بیت، سەركاروانێ وان بارزانییێ نەمر. ھەر بەرز و بلند بیت ئاڵایێ كوردستانێ، ھیڤیدارین ناڤمالا كوردی پتر بھێتە ڕێكخستن و ئێكگرتن، ب ھیڤیا سەربخۆیی و دەولەتا كوردستانێ د نێزیكترین دەم دا.
