گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
محسن عەبدلڕەحمان
مرۆڤ ب سرۆشتێ خۆ بونەوەرەکێ هێماگەرە، ئەوی هێما داهێناینە، دا د سەر سێڕیانا دەمجهی دا بازبدەت و شاهنشینا خۆ یا هزری پێ ئاڤابکەت. هێما خۆڤەشارتنە ل پشت پەیڤێن خوازە یان جوانناسییە؟ ئەڤ دەستەواژە دەرازینکا چوونا ناڤ بابەتییە.
هۆزان و هێماگەری: هۆزان ژ گرنگترین بەهرەیێن مرۆڤینیێ داهێناین دهێتە هژمارتن، کو بەردەوامە و د گەل مرۆڤی دێ مینیت، هندی مرۆڤی هەست و ئاشۆپە هەبن، چنکو زمانی وێ ئەرکەکێ جوانناسیێ جودا ژ ئەرکێ پەیوەندی و لێکتێگەهشتنێ وەرگرتییە، (هێما ژ باشترین ئامرازێن دەربڕین و ئافراندن و داهێنانا هۆزانێیە، چنکو هێما ئەو تشتە یێ دەلیڤەیێ ددەتە مە؛ داکو تێهزرینێ د وی تشتێ د پشت دەقی دا بکەین) (نعاس: 2019، ص2)، هەلبەستڤانان زمان بکارئینایە، دا دەربڕینێ ژ ئاستێ ئاسایی بلندبکەنە ئاستێ شعری ل سەر بنەمایێ بینینێ، ئەڤێ چەندێ هەلبەستڤان هاندانە متمانەیێ ل سەر هێمای بۆ دەربڕینێ ژ دیتنا خۆ یا شعری بکەت، رەوشا شعرییا ئەو تێدا یا کەسێن دی نەدیتی یان تێبینی نەکری، زیق و بەرچاڤدکەن، هوسا هەلبەستڤانان هێمایێن هەمەجورێن خزمەتا هزرا وان دکەن بکارئینانە.
چنکو هێما ب کولتۆری و رەوشەنبیرییا خۆڤە زنجیرەکا ل دویڤئێکە، ژ هەلبەستڤانێن هێزا بەرهەمێن وان ژ کولتۆری وەرگرتی، وەکو جگەرخوین، ئوسمان سەبری، بەدرخان سندی، هزرڤان.. و ئەڤە نموونەیەکە ژ شعرا محسن قوچانی، وەکو نموونەیا شعرا هێمایی، ئەوان (هێما بکارئینان بۆ دەربڕینێ ژ دیتنا خۆ یا شعری و رەوشا هەیی و حەزا وان بۆ شۆرەشێ ل سەر ژیواری، ئینا شیانێن وان ل سەر بکارئینان و ئاشکراکرنێ و پەیوەندیکرنێ د ناڤبەرا دەمێن رابووری و نها دا دیاربوو) (مرعي: ٢٠١٦) چنکو وێژە نە وێنەکرنا ژیوارییە، بەلکو شۆرەشە ل سەر ژیواری، لەورا هاڤیبوون و یاخیببون د لەکەداری و رەخنە د هەلبەسێن وان دا چریسکێن سۆتینەرن! ژ بلی روشەنگەران (ل ژێر سیبەرا ستەمێ مرۆڤ حەز ژ مللەتێ خۆ ناکەت، چنکو ئەو هاریکارێن ستەمێنە ل سەر وی، لەوما حەز ژ وەلاتێ خۆ ناکەت، چنکو تێدا زەحمەتێ دکێشیت) (الکواکبی: ٢٠١٩).
(پەیڤا هێمایی هەڤپشکییا دو تشتان د ئێک رێرەودایە، ل ناڤبەرا هێما و هێماکری یان ئاماژە و ئاماژەپێکرییە) ( بركاتي: ٢٠٠٩، ٧-٨) بۆ نموونە، رۆژ هێمایێ کوردانە، ئانکو پەیوەندی د ناڤبەرا کوردان و رۆژێ دا پەیوەندییا هێماگەرییە، وەکو هەیڤ و موسلمانەتی، خاچ و فەلەیینیێ، هوسا هێما ژ ئامرازێن هایدانێیە و ژ دیارترین شێوازین وێنەکرنێیە، بتایبەت د هۆزان و پەخشانێ دا. دەربارەی هێماگەرییا رۆژێ، ئەگەر د دەستهەلاتا من دا با، دا ل شوینا خاچا سۆر و هەیڤا سۆر، رۆژا سۆر کەمە هێمایێ تەندروستییا کوردی!
کلیل: ناڤونیشانێ دەقی مینا هێمایێ هاتۆچوونێ یێ ئاماژەکەرە و دەستنیشانکرێ سەمت و ئاراستەیێیە، ئەڤ ناڤونیشانێ قۆچانی بۆ دەقێ خۆ هەلبژارتی، هەلگرێ هێما و ئاماژەیانە، کو راستەوخۆ مرن ل سەر ژیانا رۆژانە گشتگیرکرییە، ل ڤێرە ب تێگەهێ (ژڤانان) هەر ژ ناڤونیشانی دەق ب رەهەندێن دەروونی بارکرییە، کو ژ تێگەهێ دەمی کویرترە، ئەو سەربورەکا هەبوونگەرییە رویبروی هەر زیندییەکی دبیت، کو (مرن)ە.. هەچکو دبێژتە مە نەمەرجە مرن دووماهییا ژیانێ بیت! بەلکو مرن د هویریێن ژیانێ دا یا ڤەنویسیایە، وەکو بێژین (چەند خۆشتڤییەکی ژ دەستددەین، پارچەک ژ مە دمریت) ئەو دەمێ مە ب غاردانێڤە دبەت، هەچکو ئەم د بەریکانێ دا، پەیڤا (رویپە) کرییە ئەو بازنەیا ئەم تێدا دلڤینەک بەردەوامداینە.
هزرا سەرەکی رەڤینە ژ ڤەبڕییا – حتمییە – مرنێ ب مژویلبوونێ ب هویریێن ژیانێڤە، هەلبەستڤانی ژڤان نە بۆ دیدارا دلداریێ، بەلکو وەکە هێما بۆ بەندێن جڤاکی بکارئینایە، دا پێ دەربڕینێ ژ هاڤیبوونگەریێ بکەت، کو مرۆڤێ هەڤچەرخ بوویە دیلێ خشتەیا دەمی، هەکو هەمی دەمێ وی دبەت و ژیانا وی ڤەدگریت، تاکو د هەرەبۆشییا پێدڤییان دا مرۆڤ گەوهەرا هەبوونا خۆ ژ دەستددەت، لەورا ب درێژییا هەلبەستێ هندەک دەستەواژە دوبارەدبن، کو هەست ب رویپا مرۆڤ کەتیێ بهێزتر دکەڤیت، دبیت ئەڤە هاوارەک بیت، ژ ناخێ هەلبەستڤانی ب رەنگێ زێمارێ و خۆزییان دەردکەڤیت، ل دۆر رەوشا هەلبەستڤان هەستپێدکەت، لێ هەمبەر وێ رەوشێ بێ شیان یێ دەستداهێلایە، چاوا لاڤە و نفرین چەکێ بێدەستهەلاتانە، وەسا خۆزی سەرمایەیێ نەدارانە!
سەرباری رۆهنی و سادەییا پەیڤێن دەستەواژەیان، لی ئەو هەلگرێن پەیڤێن فرەرەهەندن، هەر ژ ناڤونیشانی هەلبەستڤان هویریێن ژیانێ سالۆخەتددەت، لێ ب دیتنەک پویچگەری نەجوانناسییا وێ بەرچاڤبکەت، لەورا ژ خواندنێ وێنەیێن شێلی و مژەوی دیاردبن، ئەوێن هەست ب شەپرزەیی و بێهۆدەیێ ددەن، کو مرن پشکەکە ژ وێ رویپێ!
پەیاما ناڤونیشانی: ناڤونیشان هەستا ب خەم و ترسێ ددەت و خواندەڤانی و پالددەت تێهزرینێ د ژیانا خۆ دا بکەت، ژ شیکارکرنا هەڤۆکێ دیاردبیت، کو مەبەست هشیارکرنا خواندەڤانییە و هاندانا وییە بۆ پرسکرنێ، ل دۆر رامانا ژین و مرنێ، دیسان مفا و ئارمانج ژ وان هەمی ژڤانان چییە، کو گەوهەرا ژیانێ ل بەر مە بەرزە دکەت و ژ مە دستینیت، هەچکو خواندەڤانی ژ مەترسییا گەلەکییا پێگیریێ ب هویریێن ژیانێڤە هشیاردکەت، ل دووماهیێ هەلبەستا (مرن د رویپا ژڤانان دا) ل دۆر قەیرانا مرۆڤێ هەڤچەرخە، ئەوێ ب ژڤانین رۆژانە و بێداوی ل ناڤبەرا ژین و مرنێ د غاردانێدایە.
دەق:
(ل ژڤانێ تە
د ناڤبەرا منارە و گوم بەتاندا
رویڤییەکی ناسنامەیا من کڕاند)
هەلبەستڤانی (ژڤان) کرییە گرێیا هەلبەستا خۆ، لەورا هەر ب پەیڤا(ژڤان) دەستپێدکەت، د ڤێ هەڤۆکا شعری دا یا ب نهێنیێ و هێماگەریێ بارکری، ئەوا خواندنا وێ دخوازیتە راڤەکرن و ژێکڤەکرنێ، ژ بۆ ڤەدیتنا شلەژانی و رامانێن هەڤپێچی هەڤگرێکا دارشتنێ، دەق ب شێوەیێ پەیامەکا ئاراستەکرییە (ل ژڤاندارییا تە)، کو ئاماژەیە بۆ پەیوەندیێ د ناڤبەرا ئاخفتنکەری و گۆهداری دا و هایدانێ ددەت، چاڤدێری و چاڤەرێبوونێ ل جهەکێ سنۆردار و دەستنیشانکری (د ناڤبەرا منارە و گومبەتاندا) کو هێما هەلگرێن ئاماژەیێن دینی و گیانینە بۆ جهێن پیرۆز، دیسان پەیڤا (کڕاند)، کو رامانا شکاندنا تشتی و پاشی هێرانا وی ددەت، کو بەری کڕاندنێ پەیڤا ناسنامەیە، ل ڤێرە هەلبەستڤانی پەیوەندییەک د ناڤبەرا هێران ب رامانا ژناڤبرن و ژ دەستدانا ناسنامەیێ ئافراندییە، د ئێک هەڤۆک دا هەڤدژی ل ناڤبەرا (منارە و گومبەتان)، کو ئاماژەدکەن بلندی و هەدارا گیانی و ژ لایێ دی کریارا (کڕاندن)ێ دا، کو ئاماژەکرنە بۆ تێکدان، وێرانکرنێ، ئەڤە رەنگڤەدانا ناکوکییا ناڤخۆییە، ئەرێ ل ڤێرە پرس یان نهێنیێ یا هەلبەستڤانی پەچنی، ئەوە بزاڤ بۆ هەدارا گیانی د ناڤبەرا منارە و کومبەتان دا بوویە ئەگەرا کڕاندنا ناسنامەیێ؟ ب ڤەگەراندنا کارێ کڕاندنا ناسنامەیێ بۆ (رویڤییەکی)، رەهەندەک دی ددەتە دەقی، چنکو رویڤی د کولتۆرێ مرۆڤینیێ دا هێمایێ خاپاندن و فێلبازیێ یە، هوسا ب لێکدانا (رویڤییەکی ناسنامەیا من کڕاند) ئاماژەکرنەکا ئاشکرایە، کو ناسنامە؛ ئانکو ب رێکەکا نەپەن و پیژلتەیی تۆشی خاپاندن و سەردابرن و یاریپێکرنێ بوویە، دیسان د شیاندایە رویڤی وەک زیرەکی و خاپاندن هەنبەر بێگۆنەهییا من یا دگەهیتە راددەیا ساویلکانە لێکبدەینەڤە، ئانکو ناکۆکی و هەڤدژی د ناڤبەرا تشتێ زەلال و خۆشباوەرییا نموونەیێ دا، هەنبەر فێلبازی و سەردابرنێ دا، ئەڤە هەمی هاتەکرن ب مەبەستا (ناسنامە ب واتەیا هەبوون) د کورتە مەودایێ د ناڤبەرا منارە و کومبەتێ دا ژ لایێ مام رویڤیڤە هاتە کڕاندن!
باشە رویڤیێ ناسنامە کڕاندی کییە!؟
ل دویڤ رێسایێن خواندنێ، دەقێ ڤەگێڕای پێکهاتییە ژ سێپێکوچکا (ڤەگێڕ، ڤەگێڕای، بۆ ڤەگێڕای (السارد، السرد، المسرود له)، ل ڤێرە پڕسیار ل دۆر کەسێ ڤەگێڕ و چ ڤەگێڕایە و بۆ کێ ڤەگێڕایە، ناسنامەیا رویڤی! چ گرێدانا وی فێلبازی ب ناسنامەیێڤە هەیە؟ د دەقێ هۆزانێ دا پەیوەندی د ناڤبەرا رویڤی و ناسنامەیێ دا و ئەگەرێ کڕاندنا وی بۆ ناسنامەیێ دیارنەکرینە، ب ڤێ چەندێ هەلبەستڤانی ب شارەزایی دەرگەهەک بۆ تێهزرین و شرۆڤە و راڤەکرنێ ل دۆر پەیوەندیێ د ناڤبەرا ژ دەستدانا ناسنامەیێ، کو ناڤەندا بابەتییە و تێکراییا وێنەیێ ڤەکری بۆ ئاشۆپا خواندەڤانی هێلایە.
ئەڤە مالکە کەڤالەک هۆنەرییە، هەلبەستڤانی ب پەیڤان نیگارکرییە و ب کورای رویڤی رەنگکرییە! بۆ دەربڕینێ ژ هزرێن لێکدای، هەلبەستڤانی پەژنا – استعارە – (رویڤی ناسنامەیا من) ل شوینا رۆهنکرنا ئاشکرا شێوازەکێ هێماگەری بکارئینایە، ئەڤ شێوازێ نەپەنێ دەقی بۆ راڤەکرنان ڤەکری دهێلیت، ئەڤ شێوازێ خوازەیا – مجاز – شعری تێکەلەکە ژ هەستداری و نموونەیێ، چنکو رەنگڤەدانا هەڤدژییا د ناڤبەرا حەزا ڤەگێڕی و ناکوکییا ناڤخۆییا وی دایە، ژ بۆ پاراستنا رەسەناتییا ناسنامەیا خۆ، دەستەواژە هەمی بزاڤەکە بۆ بلندبوونا گیانی و ئەوان قەبخوازیێن رویبروی ناسنامەیێ دبن.
(ناڤێ منێ ژ ناسناما من وەریای) و (ئەزێ ل ناڤێ خۆ بەرزەبوویم)
ئاماژەیە بۆ ژ دەستدانا مرۆڤی بۆ ناسنامەیا خۆ، ل ڤێرە ناڤ نەتنێ دانەنیاسینا کەسییە، بەلکو دەربڕینە ژ هەڤگرتنا کومی و نافخۆییا تاکی، وەریانا ناڤێ، ئانکو ژێکڤەبوونا ڤێ هەڤگرتنێیە.
(ئەڤ ژڤانە سترانەکا نیڤەروویە
د گەوریا زارۆکینییێدا ئاسێ بووی)
وەی بۆ شاکارییا ڤێ دەربڕینێ! هەچکو بەحسێ ژڤانەکێ هێژ ژ سەردەمێ زارۆکینیێ و هەلاویستی مای دکەت، ئەڤ پەیڤە بەرجەستەبوونا هەستەکێ ژ خەریبیێ حەمەرە، کو بوویە گرێیەک د گەوریێ را.. وەسا دیاردکەت، ل قووناخا زارۆکینیێ ژڤانەک هەبوو، لێ ژ بەر ئالۆزی و ئاستەنگان نیڤەروو ما و بجهنەهات، د ڤێ هەڤگرێکێ دا دهێتە تێگەهشتن، کو (سترانا نیڤەروو) هێمایێ ئۆمێد و خەونێن بجنەهاتیێن زارۆکینیێنە، کو بوویە گرێ نەبجهدهێت و نەدهێتە ژبیرکرن، لەو د دەرازینکا بیردانکێ دا ستێرا سپێیە، د هەر تاریستانەکا شەڤێن رەش دا، ئەو ستێر گەش دهەلێت، ئەڤ لێکچوونە رێرەوەکێ بۆ رەخنەیەک کویر ڤەدکەت، بۆ رەخنەیا تێگەهێن جڤاکی و رەوشەنبیریێن گرێدای زارۆکینییا د جڤاکێ کوردیدایە، کو د گەل مەزنبوونا زارۆکی یان رویبرویبوونا ژیواری، خەون بەری پێگەهشتنێ دهێنە ژبەربرن و نەزۆککرن، ئانکو هەلبەستڤانی رەخنە کرییە پشکەکە ژ بزاڤا ڤەدیتنا تیک و دەرزێن د ناڤبەرا بیردانک و هیڤی و ژیواری دا.
دشیاندایە ل ڤێرە ل چاوانییا پێکئینانا جڤاکی بۆ هزر و خەونێن زارۆکینیێ بگەرین، کو پتریا جاران ئەڤ خەونە د نموونەیینە و زارۆکان ژ ئالۆزییا ژیواری دویردئێخن، نەراستەوخۆ هەلبەستڤان مە ژ پەروەردەکرنا زارۆکان ل سەر هیڤییا بێی رێنیشاندان و راستەرێکرنەکا وان یا رۆهن بۆ راستییا تالە ژیواری ئاگەهداردکەت، لەورا پتریا خەونێن ل زارۆکینییا بێگۆنەهـ توشی هنگاڤتنێن ژیواری دبن، دەمێ رویبری گەفێن ژیانا راستەقینەدبن، ئەڤ پەروەردا سەرنەگرتییا خێزانێ و جڤاکی د ئامادەکرنا زارۆکی دا یان د ناڤبەرا زارۆکینی و پیریێ دا گەنجاتی بەرزەدبیت! لەورا سترانێن نیڤەروو د ناخێ وان دا وەک خەونەکا هەلاویستی دهێلیت، هینگێ دبنە ئەگەر و چێکەرێن دوورییاتی و شیزۆفرینییایێ.
(هێز نەمایە ژ پراسیێن کەڤران دەرکەڤیت
ل دویڤ بەزینا ناسناما من
ل بەر تەرگێ )
هەر دەستەواژەک ژ یا بەری خۆ شاکار و کویرترە، هەلبەستڤان بۆ دەربڕینێ ژ هەڤڕکی و ئێشانا ژ ناڤ دا، وێنەیێن بهێز نیگارکرینە، هەچکو ناسنامە د کەڤران دا هاتییە غەوارەکرن، ئەو هەولددەت ژ تیکەکا پراسییان ڤەدزیت و بهێز بەرەف دەرڤە بکێشیت و بدەرینیت، وەکو ژانێن بوونێ دەمێ ماک پزۆی بهێز پالددەت ژیانێ، لێ هێز د پراسییان دا نەمایە، چنکو یێن بووینە کەڤر، ئەڤ لاوازییە پەیدابوویە پشتی بزاڤێن دەهـ و سەد بارەکری، بۆ ڤەرستن و ئازادبوونێ ژ هێزا راکێش، لێ کەڤر هێمایێ ئاستەنگێن رەق و دژوارن، هندی (بەزینە ل دویڤ ناسناما من و ل بەر تەرگێ) وێنەیەکێ هەلگرێ پتر ژ خواندنەکێیە و ئاماژەکەرە بۆ پتر ژ رەهەندەکی، یا ژ هەمیان بەرچاڤتر وەرگرتنا لێدانانە، ژ نەبوونا سیڤاندەکێ خۆ بدەتە بەر یان زریەکی خۆ پێ بپارێزیت! لێ هەر حەزا بەردەوامییا بەزینەکا ب زاخ و موکۆڕ ل دویڤ ناسنامەیێ هەیە.
(تە ب خۆ جارەکێ گۆتبوو من
مژیل نەبە
چ جار گارەی بهاڤ نینە سحبەتێ د گەل سپنەی بکەت
یان ژ هێرشا تەرگێ برەڤیت
لەوما سپنە هەرێ زیزە
بەرەڤ دەریایێ برێدکەڤیت
ل دویڤئێک مالک یێ دبەزن، هەچکو قوچانی دبێژیت ل پێش وێنەکرنێ هەمی ئاسۆیێن ئاشٶپێ دڤەکرینە، «سالۆخدانا سرۆشتی ئاماژەدکەت دەستهەلییا هەلبەستڤانەکی و کویرییا مرۆڤەکی تێهزرینێ د ڤی کەڤالێ گەردوونی دا دکەت، ئەوی نەتنێ چاڤەکێ دیتنێ هەیە، بەلکو چاڤەکێ بینینێ – بصیرە – یێ ناوازەیە». (الظفيري،2013).
زمانێ هێمایێ ل سەر ڤان دەستەواژەیان یێ زالە و بکارئینانا هەڤدژان د ناڤبەرا چیای و دۆلێ، دەریا و بارانی، ئانکو پەیڤاندنا سرۆشتی یا بەرهەڤە، پەیڤاندنا بێزمانان ژ ناوازەیا شاعرانە! دەستپیدکەت ب (مژیل نەبە)، ئەڤە هوشدارییە ژ پشتگۆهئێخستنا راستیێ یان ژیوارییە، د رویبرویبوونا ل ناڤبەرا گارەیێ چەسپای و تەرگێ، کو هێمایێ هێزا دەمکییە و هێرشەکا بلەزە، د ڤان دێران دا وێنەکرنا چیایی و دۆلێ، وەکو دو بۆنەوەرێن زیندی دیارە، چیا ژ لایێ خۆڤە نەیێ بەرهەڤە و چجار دەم نینە بۆ گەنگەشێ، دۆل ژ ئالیێ خۆڤە.. خۆ ل هەنبەر هێرشا تەرگێ رادگریت، هەچکو ئەو د ململانێ دا، وەسا دیارە؛ وەکو هەڤڕکییا مرۆڤی و قەبخوازیانە، ل ڤێرە چیا وەکو هێمایێ سەربلندیێ یە، یێ ل هەنبەر نەخۆشیان نەچەمیێت، ل دەمێ دۆل هیمایێ قەبخوازیێن بزاڤا هەژاندنا ڤێ سەربلندیێ دکەت، (سپنە هەرێ زیزە)؛ رەنگڤەدانا بارێ نائۆمێدییا بەردەوامە و دبیت د گیژەڤانکا دەمی دا نیشانا بەرزەبوونا مرۆڤی بیت، ژ سالۆخدانا هەلبەستڤانی د ناڤبەرا (گارەی و سپنەی، منارە و گومبەتێ) ئەو وارەکە، لێ وەکو «قازانا هەلمێ ب هەمی وزەیا خۆ، تێدا مرۆڤ کەلاندیێ بوهۆژیێ تا دەمەک نەدیار بێدەنگکرییە» (محمود،2024: 1115) و (بەرەڤ دەریایێ برێدکەڤیت) ئەڤ دەستەواژە هایدانە، کو جهێ مرۆڤێ زیز یان سل پەنایێ بۆ دبەت، وەکو رەڤینا ژ چیا و دۆلێ بەر ب ئاسۆیێ ڤەکری، کو دەریا هێمایێ رزکاربوونێیە، لێ د راستی دا تێکهەلبوونا سپنەیێ زەلال و سازگار د گەل دەریاییەک سویر وندابوونەکا ڤەبڕە. بۆ منێ خواندەڤان ئەڤ دەستەواژە، وان هەمی سەرکردە، زانا، هۆنەرمەند، پیشەکار… یێن خزمەتا بیانییان کری ل بیردئینیت، ئەوێن ژێیاتییا وان د ناڤ باژێڕێن مەزن دا بوهۆژی و مخابن ئەو ژ گەلەکیێ پترن!
(هێژ گەلەک زوی من کاروان ب حەزان کر
من حەز دکڕین و دفرۆتن
گەلەک زویبوو
بایێ بەفرێ
چڕەک ل گرێچا حەزان دای
دبن کێلەکا هوڕەبای دا
حەز دۆتن).
د ڤێ پارچە هۆزانێ دا رویبرویبوونا خۆیەتی هەنبەری شێلوبێلییا ژیانێ، خواندەڤانی بالددەت تێهزرینەک فەلسەفی، لەو پێدڤی ب راوەستیانەک درێژ و کویرە، تێدا حەزا ئازادیێ و لێگەریانا دەرییەکێ دەرکەفتنێ ژ ڤێ ململانێ د ناڤبەرا یێ چەسپای و گۆهارتی دا، هەلبەستڤانی وێنەیەکێ شعریێ کویرێ کار و تێکەلییا ب خواستەکانڤە هەیی نیگارکرییە، هەچکو ئەو خواستەک کەرستە و کالا دهێنە کرین و فرۆشتن، دبیت ئەڤە دەربڕینبیت ژ سەربۆرەکا خۆیەتی یان ململانەک ناڤخۆیی، (کاروان ب حەزان دکر) ئاماژەیە بۆ سەرەدەریێ د گەل داخوازی و حەزان ب رەنگەکێ بازرکانی، هەچکو حەز بووینە کوتال و د شیاندایە بهێنە نیشاندان بۆ کڕین و فرۆشتنێ، ئەڤە سەرڤەییا کاودانێن ژیانێ و هەڤڕکیێ د ناڤبەرا پێدڤیێن مادی و حەزێن دلینی دا دیاردکەت، لێ کاروانێ کەرستێن وێ حەزبن، مانە رامان ئەوە؛ سەرکاروان زارۆکێن مەزنن یان سنێلەیێن سەرگەرمێن حەنشەرینە یان ئەو کیژ کاروانبوو ب پلانەک پێشوەخت و دارشتی ژ گوندێ مە دەرکەڤتبوو!؟ مانە هەر (هەسپێ سەر ب دەولەت هەر دەریێ تە سەرێ خۆ پێڤەنا، ئەم لێ مێهڤانین)!؟ درویشمێ ل کاربوو، (من حەز دکڕین و دفرۆتن) ما متایێ مە ژ بلی جۆهالێن ب حەزان و خۆشباوەریێ ب چ د داگرتینە!؟ دیسان د (چڕەک ل گرێژا حەزان دای)، دیمەنەکی بهێزە بۆ ڤالاکرنا حەزان ژ رامانێن مرۆڤینێن کویر و ڤەگۆهاستنا وان بۆ داهاتیێن بکارئینای – موارد تستغل – چنکو پەیڤا (دۆتن) ئاماژەیە بۆ کردارییا رسیان (بەربوونێ – نزیف، استنزاف) و مێشتنا خێروبێران، لێ (چڕەک) ژ گۆهانەکێ پڕ، ڤەدزینا وێ پیچەکا ژ برسێ تێرنەکەت، هەکە دۆتن بۆ حەزان بیت، (چڕەک)؛ ئانکو ئێک چڕ.. و (بایێ بەفرێ) هەکە دژە رسیان و حەز بیت! ئانکو (هوشمەند)! ئەرێ هوشمەندێن مە، کو ئەو چڕن، یێن بایێ بەفرێ ل گرێژا حەزان دای! (دووماهییا مێرجاکێن مە، چارەنڤێسێ زانا و بلیمەتێن مە) چاوابوویە! قیرییا هەلبەستڤانی دبهیسم و ئەو دبێژیت: ب چڕان راوەستاندنا دۆتنا حەزان، رسیانا داهاتییان بوو!
(بایێ بەفرێ
دبن کێلەکا هوڕەبای دا)
ئەڤ وێنە هەستێن ساری و بەرتەنگی و نەخۆشیێ ڤەدگوهێزن، هەلبەت (بایێ بەفرێ) دەربڕینە ژ کاودانەک نەخۆش و سەقایێ سار ژ لایی سرۆشتیڤە، لێ ژ ئالیێ دلینیێڤە، کو مرۆڤی نەچاردکەت حەزێن خۆ بکەتە بازرگانی، (دبن کێلەکا هوڕەبای دا) هایدانی ددەت، کو هەلبەستڤان د ناڤ ململانێدایە و حەز بەردەوام د رسیانێدانە، لەورا دەربڕین رەنگڤەدانا رویبرویبوون و رادەستبوونێیە، هەنبەری هێزەکا وی دئینیت و دبەت، بێی بشێت کونترۆلبکەت، بکارئینانا هەلبەستڤانی بۆ وێنەیێن سرۆشتی رەنگڤەدانا رادەیا داخباربوونێیە ب ژینگەها دەوروبەر و رادەیا رەنگڤەدانا وێ ل سەر دەروونێ وییە، ل ڤێرە سرۆشت د گەل نافخۆیا هەلبەستڤانی تێکەل دبیت، ڤێچا هوڕەبای دبیتە هێمایێ بەرەللاییا نافخۆیی، ئانکو ئەو هەناسەیا رەتکرنا بازرگانیکرن و دۆتنا حەزانە! د مالکان دا رێزبەندییا ڤەگێڕانێ هەیە، دەستپیدکەت ب کاروانییا حەزان و چاوانیا بکارئینان و بەربوونا وان، هەچکو ئاماژەدکەت؛ وەغەرەک دویر و درێژ ژ قورخکرن (ئیستیغلال) و بەربوونا حەزان، ئەڤ ڤەگێڕانە، وەکو دانپێدانێیە ب سەربۆرەکا تال، ئەو پتر مینا هەلسەنگاندنەک خۆیەتییە، د ڤان مالکان دا هەست ب تیکهەلەک ژ سڕێ و پەشێمانیێ دکەین، هەچکو هەلبەستڤانی ل رابووریێ خۆ دنێریت و بزاڤێن خۆیێن ژبەرچوویی، بۆ بدەستڤەئینانا حەزان ل بیردئینیت، لێ گرانییا ئەو بۆهایێ ژ گیانێ خۆ دای بۆ دیاربوو، د ڤێ سەربۆرا گران دا، هەچکو هەلبەستڤان د بزاڤا تێگەهشتنا ڤێ وەستیانا دلینیێ یان نەهشیێ دا د گەل خۆ یێ تۆڕەیە، یێ ب شەرە، یێ زڤێر و شڕە!
(دەمێ دبوریت
دەم قەدەکا نەهشیێ یە
مە سەردا دبەت
ژینێ دکێلیت
چەند پیەکێ پێشدا دچیت
تۆزا مرنێ ل پاش خۆ دهێلیت
د ناڤبەرا مزگەفتان و کنیشتان دا
ناڤێ منێ ژ ناسناما من وەریای
ئەز یێ ل ناڤێ خۆ بەرزەبوویم)
ئەڤ پەیڤە هەلگرێن گەلەک ژ تێهزرینا هەبوونگەریێیە، کو بیرۆکەیا دەم و ئاگەهـ و ناسنامەیی ب کویرییەک کاریگەر بەحسدکەن.
د دەقی دا پەیوەندیەکا ئالۆز د ناڤبەرا دەمی و ئاگەهی دا هەیە، کو ل دەمی دهێتە نێرین وەکو پشکەک ژ نەئاگەهی، ئانکو دەم نەهەما بورینا وەختییە؛ بەلکو هێزەکا کاریگەرە ل سەر ژیانێ، ناکوکییا ژین و مرنێ دیاردبیت.
(چەند پیەکێ پێشدا دچیت
تۆزا مرنێ ل پاش خۆ دهێلیت)
مرۆڤێ بلەزە پێنگاڤان بەر ب پێش بهاڤێژیت و ئەو دزانیت ب هەر پێنگاڤەکێ بۆ پێش، ئەو پێنگاڤەکێ نێزیکی مرنێ دبیت، هەچکو هەر کێلییەک و پێنگاڤەک شینوارەکێ کوژەک ل دویف خۆ دهێلیت.
(د ناڤبەرا مزگەفتان و کنیشتان دا)
ناڤێ منێ ژ ناسناما من وەریای)
د تەڤنێ جڤاکی دا ئاماژەکرنەک دیارە بۆ تێکەلبوون و تێکهەلکێشانا ئۆلان، هەبوونا گەلەک دینان د ئێک جڤاک دا و ئەگەر یێ پاشڤەمای و بێ دەستهەلاتەک سکۆلاربیت، دبیتە هۆکارێ هەڤڕکی و ململانێ و نیگەرانیێ و بەرزەبوونەکا ناڤخۆیی، چنکو ناسنامە ب ململانا دینی داخباردبیت، د ڤێ دووبەرەکییا کومەلایەتی دا ل دۆر بیروباوەرێن دینی و ئۆلزایی ناسنامەیا نەتەوەیی لاوازدبیت و ل داویێ بەرزەدبیت، بۆ ڤێ ململانێ جڤاکی کوردی نموونەک زیندییە.
(ئەگەر سپنەی ناڤێ یارێ خۆ زانیبا
بێی دودلی
دا هاری من، ل من گەڕیت
رۆندکێن شێلی نەدبوون خێلی
دا جارەکێ ل گەراڤێن سپنەی ڤەگەریت
ما کی دشێتن ئەوان سالان بهەژمێریتن
هەکو سپنە کچکا جوان و گارەیێ هشک ژڤان ددانێ؟)
دەق کومتلەکێ هێما و دلینییا ئالۆزە، ئەو دەربڕینە ژ بێهیڤیبوون و خەمەکا ب قەبارەی گارەیێ هەستێن هەلبەستڤانی ب تمامی ڤەگرتین، ئەڤ خەما کویر هەڤالبەندە ب بیرئینان و کەسەرداریێ ل سەر رابوورییەک ژ دەستدای، چنکو ئەڤرۆ ڤەرێژ و دەرئەنجامێ دوهییە، د (ئەگەر سپنەی ناڤێ یارێ خۆ زانیبا)!؟ وەسا دیارە سپنەی زانینەک دروست ل دۆر ئەڤینا خۆ نەبوو، لەورا ژ دەستدان ب ئازارترە، ئەڤە دەربڕینە ژ بیرۆکەیا ژ دەستدان و بەرزەکرنێ، د پێژەیا (ئەگەر)دا، ئاماژەیا پەشێمانیێە ل سەر تشتەکێ ژ دەستدای و بۆ دوبارە زڤڕینێ ئەستەمە.
(بێی دودلی
دا هاری من، ل من گەڕیت)
راستڤەکرنا شاشیێ.
(روندکێن شێلی نە دبوون خێلی)
ل ڤێرە، ڤەبڕی باوەری و هیڤی هەیە و دیاردکەت، کو هەکە سپنەی زانیبا، دا د بزاڤا لێگەڕیانێ دا هاریکاریێ کەت، ئەڤە ئاماژەیە بۆ پەیوەندییا ژ حەزژێکرنێ بۆ گوهۆرینا سۆزداریێ لادای، ژ ڤێ خەما کویر (روندکێن شێلی) بەر ب خۆشییەکێ، کو د نها دا بدەستڤەناهێت و ناگەهیتێ، ئەو ژی (خێلی)یە.
(دا جارەکا دی ل گەراڤێن سپنەی ڤەگەریت
ما کی دشێتن ئەوان سالان بهژمێریتن
هەکو سپنە کچەکا جوان و گارەیێ هشک ژڤان ددانێ؟)
گەراڤ د جوگرافیێ دا جهە، لێ هەلبەستڤانی کریە هێما بۆ قووناخەکا کومڤەبوونا ئێشان و بێهیڤیبوونا سۆزداریێ ژ رەوشەکا ئالۆز، هێش کارتێکرنا بەرزەبوونێ بهێز ل سەر هزر و گیانی هەلبەستڤانی یا زالە، تاکو کۆنیلەیێن (مسامات) چەرمێ وی، وێ خەما مەزن نادێرینن! نە دێراندن و ژبەرچوون؛ ئانکو گەنیبوون بۆ ئاڤێ، لێ بۆ مرۆڤی نەدێراندنا خەمان، خەموکییە (د زانینێدا یێ دین بووی)! دا دیاربکەت دەم برینێن گیانی سارێژناکەت، لێ برینێن جەستەی بێ چارەسەرێ هەوددەن، کۆلدبن و دڕزن (ما کی دشێتن ئەوان سالان بهژمێریتن) مە بەر ب دەمێ بەرزەبووی دبەت، کو ئەستەمە ڤەگەریت، ل ڤێرە سال تنێ نمرە و هژمارن، لی ژیانا راستەقینە یا ساوێرە – وهم -.
هەکو سپنە کچەکا جوان و گارەیێ هشک ژڤان ددانێ؟) دەستپێکرنا رستەیی ب پەیڤا (هەکو) ئاماژەکرنە بۆ جوداهیێ د ناڤبەرا رابووری و هەنۆکەیی دا، ل رابووری سپنە هێمایێ جوانیێ و کارە ژڤاندارێ وێ بوو، د هەنۆکەیی دا ژ دەستچوویە و خەریبی بۆ رابووری د کویرییا خەمێ را دیاردبیت، دەق هەمی خەریبییە بۆ رابووری و پەشێمانییە ل سەر یا ژ خەمساری و ساویلکی هاتییە ژ دەستدان، کو بیرهاتنێن رابووری و نها تێکەلدبن، ئەڤێ بێهیڤیبوونەک ب ڤەگەڕاندنا بەرزەبووی ل دەف هەلبەستڤانی پەیداکرییە، پەیڤ رەنگڤەدانا هەستەکی دژوار، ب هاڤیبوونەکا نافخۆیی، ب ژ دەستدانا پەیوەندی و جهـ و دەمی دیاردکەت.
هەلبەستڤان ئەڤێ تراژیدیایێ دکەتە ستویێ هەژاریێ (هەژارییا ئاگەهـ و هوشمەندیێ) و ب ئاتاف پێناسەدکەت، چنکو ئەو ژ هەژارانە و خۆ د گەل کوما هەژاران دبینیت، کرم بەردەوام ب پێلێکرنێ دهێنە هەرشاندن (لەو هەژاری ئاتافەکە و هەژار کرمن بۆ پێلێنانێ)، د وی دەم و رەوشێ دا هەلبەستڤان ڤەدگەریتە غاردان و لێگەڕیانێ ل ناسنامەیا د ناڤبەرا منارە و گومبەتێ دا، یا رویڤی گڕاندی، پەیڤاندنا هەلبەستڤانی بۆ دیاردەکا سرۆشتی دەربڕینە ژ رەوشا وی یا دەروونی یان دانا سالۆخەتێن مرۆڤینی بۆ دیاردەکا سرۆشتی ب مەبەستا دەربڕینێ ژ هەست و رامانێن هێماگەری، کو وێ دیاردێ وەکو بۆنەوەرەکێ زیندی و هوشمەند دیاردکەت، دیاردا سرۆشتی یا دەستنیشانکری، دبیت هێمایێ هێز یان لاوازی یان رەوشەکا مرۆڤینی بیت، وەکو (گرییا رویباری، زێمارا بای، نالینا چیایی).
(خواندنێن هێماگەری بۆ دەقێ هۆزانێ ژ گرنگترین ڤەکۆلینانە، کو جهەکێ دیار د رەخنەیا رۆژئاڤایی دا ڤەگرتی، ئەو بزاڤەکە بۆ تێگەهشتنا نهێنیێن دەقی و ئەو هایدانێن گرێدای وان نهێنییان…) (نعاس: 2019، ص1)
(دەروێشێن ژار دەفک لێدان
قەشا و مەلا زەنگل لێدان
بانگ هەلدێران
نڤشتی بەردان ب ئاڤێدا)
دا ئەڤ رویڤییە ب نزا و لاڤەیان دەست ب بەنجکرنێ بکەن، لاڤە چەکێ بێهێز و بێشیانانە، (چنکو نەکەس ب لاڤە بوویە و نەکەس ب نفرینا مرییە!) و بۆ بدەستڤەئینانا سەرکەفتنێ، خودێ یێ د گەل وی، یێ تۆپێن وی مەزنتر، وەکو ناپلیونێ مەزن کەرەمکری، هوسا قەشا زەنگللێدان و مەلا بانگهەلدێران…
(و هەر گارە هشیار نەبوو، ما بەنجکری
ئەگەر گارە هشیارببا
دا ئەو کەڤرێ ژ دلۆڤانیێ ڤالاکری
بنە هری
دا دندکێن هەلهەلوکان ب لێڤێن یارا خۆ وەرکەتن
دا هاویش کەت، نە دکر گری)
ئاتافا هەژاریێ
دەق ژ هەستێن دژوارێن گرێدای هەژاری و بەرزەبوونێ داگرتییە، د ڤان وێنەیێن رەوانبێژ و هێمایی دا، ژ هەلبەستڤانی، وەکو تاک بەر ب کومێ، وەکو جڤاک ئەڤ دەرد و ئێشە گشتگیردبیت، (ئاتاف) هەژاری نەخۆشییەک ڤەگرە، ب چاڤێ کێم و ئاڤڕییا کرێت لێ دهێتە نێرین، ئەو ئاماژەیە بۆ کرێتی و سڤکاتیپێکرنا جڤاکی، هەژاری ل ڤێرە نەهەما رەوشەکا ئابوورییە.
(دەروێشێن ژار دەفک لێدان)؛ دەروێش ب هەندەک ئاییردەیان ب ناڤێ دینی رادبن و پتر ئەو د ژیانا هەژاریێ دا مینا خازۆکانن، هوسا ئەو ب ناڤێ دینی ژ ژیوارێ کار و بەرهەمهێنانێ درەڤن، هەروەسا دەنگێ زەنگل و بانگدانێ رەنگڤەدانا کارلێکییا دینییە، هەنبەر دژوارییا ژیوارێ، دەمێ هاوار و قیژیێن مەلا و قەشەیان ژ نڤێژ و لاڤەیان هەنبەری تالییا ژیوارێ دبێ کارتێکرن، (السيف أصدق أنباء من الكتب..، ابوتمام)، چنکو ئەو مشەخۆرێن جڤاکینە، نڤشتیێن وان ب شيلماقا فالیێ و دووبەرەکییا گۆتارێ دنڤێسینە و کارتێکرنا بەنجکرن و ژەهراویبوونێ هەیە!
(نڤشتی بەردان ب ئاڤێدا)، زەلامێن دینی پەنایێ دبەنە بەر نڤشتی و ئاییردەیان بۆ سەرەدەری و چارەسەرییا ئازاران، لێ ژ بلی نڤاندن و ژهایبرنێ چ گوهۆرینا ناکەن، ئەڤ مالکە هەلگرا هێماگەرییەکا جڤاکی دینییە، کو هەژاری تێهەلکێشای دین دبیت و دین وەکو ئاییردەیێن ڤالانە ژ ئازارێن راستەقینە، دەمی ل هەژاریێ وەکو ئاتاف دنێریت، ئەڤە رەنگڤەدانا ئاڤڕییا جڤاکییە بۆ تەخا هەژار، یێن وەکو کرمێن بێبۆها سەرەدەری د گەل دهێتەکرن.
ئەگەر گارە ب پیان چووبا
دا بەلی بیت
جوانترین سێڤن د هەبوونێ دا مەمکێن تەنە
رتما شعرا من شاش کری
وەلێ گارە نەخشێ تۆربێن کاروانیانە یێ تژی خەم
ل دوورێن وی
چاڤێن کوردان
فندێن شەڤێن خەنایێ نە خۆ کریە چەم
لەو شعرا من یا بێ رتمە، یا مایە کەم
ل ژڤانی تە ئەز نە ئەزم
ئەز بەفرەکا بوهژی مە و بێ ناسنامە
ئەز هەلمەکم
من دخۆتن دەم.
ب بەردەوامییا بکارئینانا وێنەیێن هۆزانێن تیر و تێرکری ب تێهزرینێ، ل دۆر ناسنامە و دەمی، دەق بەردەوامییا دەربڕینێیە ژ خەما کویر و بەرزەبوونا ناڤخۆ و ڤەقەتیانا خۆیەتی.
(دا دندکێن هەلهەلوکان ب لێڤێن یارا خۆ وەرکەتن
دا هاویش کەت، نە دکر گری)
هەلبەستڤانی هەلهەلوک کرییە ئارامکەر و هشیارکەرا دژە نڤاندن و ژهایبرنا نڤشتیێن قەشە و مەلا، چەند حەزکرن بۆ راوەستاندنا ئێشێ ژ کەسەکی و هاریکارییا وی هەیە، هند رەڤینە ژ هەستێن خۆیێن ژاندار، کو نیشانا قوربانیدان و هەبوونا نیگەرانییا بەردەوامە بۆ یێ دی.
(دا بەلی بیت)، پەیڤەکا تایبەتە ب زاراڤێ بەهدینیڤە، ب رامانا دیار و ئاشکرا و رۆهنبیت، دبیت بۆ ناڤدار و بەختەوەریێ دەلیڤەیا ژ دەستدای بیت و
(جوانترین سێڤن د هەبوونێ دا مەمکێن تەنە
رتما شعرا من شاش کری)
وێنەیەکی شعرییە، جوانی و میهرەبانیێ هەڤپێچدکەت، لێ یا نەتمام و بجههاتییە، دبیت دەربرینێ ژ وان دەلیڤەیان بکەت، یێن ژ دەستچووین.
(وەلێ گارە نەخشێ تۆربێن کاروانیانە یێ تژی خەم)
ئەڤ وێنەیێ شعری، گارەی وەکو کەسەکێ بارکری ب (تەلیسێن کاروانیان) ئەڤە گارەی، وەکو بونەوەرەکێ زیندی د ژیانێ دا و ب بیرهاتنێن نەخۆش بارکری دیاردکەت.
(چاڤێن کوردان
فندێن شەڤێن خەنایێ نە خۆ کریە چەم
لەو شعرا من یا بێ رتمە، یا مایە کەم)
دەما هەلبەستڤان رادگەهینیت، کو هۆزانا وی یا بێ رتم و کەمە، بەرزەبوونا رتمێ هێمایێ نیشانا بەرەللاییەکا ناڤخۆیی و بژالەبوونا هزرێیە، لەو لێڤا وی (مایە کەم)؛ ئانکو نەشیانا بهیستنێ بدروستی و بێهۆشی و نەهەستکرن ب دەوروبەرێن خۆیە و نە رۆهن گۆتنێ ژ بەر کەمیێ! لەورا دەستەواژەیا (چاڤێن کوردان) وێنەیەکە؛ هەلگرێ رەهەندەک هێماییە، ئەو چاڤێن خەمگین یێن گەلەک ئازار دیتین، ژ کوشتارێن مێژوویی و هنگاڤتنێن جڤاکی..، ئەوێن ل سەرئێک بووینە تەخێن ئێش و خەموکیێ، لەورا (فندێن شەڤێن خەنایێ نە خۆ کریە چەم) هەلبەستڤان جوانی و وێرانیێ، وەکو هەڤدژ کومدکەت، دا وێنەکی شاکار ل دۆر تراژیدییا ژیانا مرۆڤێ کورد نیگار بکەت، خەنا هێمایێ خۆشی و دەستپێکا ئاهەنگگێڕانێیە، لێ د ڤێ هەڤگرێکێ دا، تا د شەڤخەنایێ دا ژی فند دبنە (چەم و باخ)، کو ل وەرزێ بارینێ دبیتە لەهی و دبیت ژ دەگمەنییا گاڤێن خۆشیێ، دەما دهێت چاڤ دگرین و دبێژین: (خۆدێ خێرکەت)!
(ل ژڤانی تە ئەز نە ئەزم
ئەز بەفرەکا بوهژی مە و بێ ناسنامە
ئەز هەلمەکم
من دخۆتن دەم)
ما زیانا ژ هندێ ب ئێشتر هەیە، مرۆڤ خۆ ژ دەستبدەت و ژ ناسنامەیا خۆ بهێتە جوداکرن؟ وێ کێلیکێ هەبوونا خۆیەتییا مرۆڤی نینە، مرۆڤ نەشێت د گەل خۆ هەبیت یا ئامادەبیت، هەچکو ناسنامەیا وی د کاودانان دا د دەستان دا بوویە پەرمیچکەکا بەفرێ و حەلیای، ئەو حەلیان هەست ب بوهۆژینێ و ڤالاهیێ ددەت، حەلیان هێمایێ پشی، پێتی و نازکی و ژێیاتیێ، (بێ ناسنامە)یی رەنگڤەدانا بەرزەکرنا کەسییە بۆ خۆیەتییا خۆ! ئەو بوهۆژینا پەرمیچکا بەفرێ (ئەز بەفرەکا بوهژی مە) بەرهەڤییە بۆ بیرۆکەیا حەلیانێ د گەل بورینا دەمی، ئەوا دێ بکارتێکرنا سەقای و دەمی دێ بیتە هەلم نە بەستی، دەم دێ کارتێکرنا خۆ کەت، تاکو گەوهەرا خۆ ژ دەستددەت.
(من دخۆتن دەم) د دەربڕینەکا تیر و چڕ ژ هەستکرنێ ب دەمی، ئەوێ مینا ماسییەکا حولی ژ دەست د ڤەرەسیت و بێ ڤەگەڕیان دچیت، وەسا ئەو ژی د گەل بورینا دەمی دبوهۆژیت، ل ڤێرە دەم دبیتە دوژمنەک هێدێ ژ مرۆڤی دخۆت، تاکو بێ ناسنامە و د ژیانێ دا بێ کارتێکەر دهێلیت.
زیرەکی و دەستهەلی و شارەزاییا هەلبەستڤانی د زمانی دا و شیانا وی ل سەر رێزکرنا پەیڤ و دەستەواژەیان ژ هەڤدژ و هەڤواتەیان، خوازە و کورتکرنێ …، د تێکهەلکرنا فەلسەفێ ب دەم و ژیانا رۆژانە دا دیار و بەلی دبن، کو هۆزانێ دکەنە دەقەکێ زەنگین ب راوەستگەهێن مێژوویی و تێهزرینێن فەلسەفی، دەقەکێ بۆ فرەخواندنێ، ڤەکری یا دەربازکر بۆ سەرڤەیی یا پەیڤ و دەستەواژەیان، چنکو مالکێن ئەڤێ هۆزانێ گەشتەکا بەربوونا حەزانە، د ناڤ رێزێن هۆزانێ دا دانپێدانەک ب ئێشە ل دۆر سەربۆرا ژیانێ، هۆزان ب هەمییا خۆڤە کویرییا دەروونی یا هەلبەستڤانی د ناڤ بارۆڤە و بابەلیسکێن هەستان دا دیاردکەت.
دەق دەربڕینە ژ ململانەکا نافخۆیا کویر د گەل دەمی و ناسنامەیێ، ئەو ناسنامەیا ب کارتێکرنا دین و باوەریێن جودا هاتییە ژێکڤەکرن، دیسان هەستکرنا کویرە ب بەرزەبوونێ و دادڕان و دابرانا دلینی، ئانکو هڕیان و رهیانا کۆچا جڤاکی، ژیانا خۆ وێنەکرییە، وەکو گەشتەکا هەرەبزەحمەتا پڕی ئێش و دەلیڤەیێن ژ دەستدای، وێنەیێن بکارئینای رەنگڤەدانا ململان و پرتوبەلاڤبوونا خۆیەتییە، کو بووینە ئەنجامێ ئافراندنا رەوشەکا هاڤیبوونێ ژ خۆیەتییا خۆ، د دەقی دا دەم ئەو دوژمنە، یێ هەر تشتی ژ وان ژی هەبوون و ناسنامەیێ دادعویریت.
ب نازکییا خۆناڤا هەناسەکرنا بشکۆژان، دەق ب هەمییا خۆڤە نەرمە بانگەوازییا قۆچانییە بۆ رابووری ب هێمایێن جوگرافی، کو کویرییا سەربۆرا وی یا شعری و مرۆڤینی دیاردکەت، ل ڤێرە گارە و سپنە نەتنێ جهێن جوگرافینە، بەلکو مەودایەکی مێژوویی و مرۆڤینە.
د ڤێ هەلبەستێ دا قۆچانی رۆلێ نۆژدارێ چارەسەرکەر بۆ نەخۆشێ (مژەویبوونا ئاگەهی) دبینیت، کو مژەویبوون ئاماژەدکەت، کێماسییەکا ناڤنجی، ئەوا ژبەرگۆتنێ (هذیان) کێمتر، تێدا نەخۆش ژ نەرۆهنییا دیتنێ و زەحمەتیا تەرکیزکرنێ دنالیت، د بەرانبەر دا چالاککرن بۆ ئاگەهی ب هشیاری و ئازراندنێ دهێتەنیاسین، ئەڤە د نۆژداریێ دا، لێ د جڤاکێ دا پەیاما گۆتارێن جودا ژ وانا هۆزان ڤی رۆلی دگێڕیت! د ڤی هەلبەستێ دا د ناڤبەرا منارە و کومبەتان دا بانگەوازییا قۆچانی، وەکو ئەو.. ب تیری هایدانا هێماگەری ل سەر گەوهەرا هۆزانێ زالکرییە، کو ب هەر پەیڤەک سادە ئاسۆیەکێ فرەهێ راڤەکرنێ ل پێش خواندەڤانی ڤەدکەت.
*: دەقێ هۆزانا هەلبەستڤانێ مەزن محسن قۆچانی د رۆژناما (ئەڤرۆ) ژمارە 3632 دا – 11/11/2024ێ بەلاڤبوویە.
ژێدەر:
1- نورا مرعي، تنوع الدلالات الرمزية في الشعر العربي الحديث، دار الفارابي، 2016.
2- السحمدي بركاتي، الرمز التاريخي ودلالته في شعر عزالدين ميهوبي، جامعة العقيد الحاج لخضر – الجزائر، كلية الآداب قسم اللغة العربية، شهادة ماجستير، 2008- 2009.
3- أحمد فتوح، الرمز والرمزية في الشعر المعاصر، دار المعارف، ط3، 1984.
4- (قصيدة الجبل لابن خفاجة)، الدكتورة: نادية نعاس، جامعة الشلف،(المصطلح، Volume 1, Numéro 19, Pages 285-300.
2019-11-07. https://www.scribd.com/document/726897893)
5- عبدالرحمن الکواکبی، طبائع الاستبداد ومصارع الاستعباد، مۆسسە هنداوی، ٢٠١٩.
6- محمد مهاوش الظفيري، جريدة الصباح الكويتية، العدد 1527، 5 April 2013.
7- الانطولوجیا، ابراهیم محمود – هلوسات، 2024، 1115.
