گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
ئيسماعيل بادى
گه‌ڕيان و سه‌ره‌دان ژ ده‌ڤه‌ره‌كێ بۆ ده‌ڤه‌ره‌كا دى د ژيانا ره‌وشه‌نبير و نڤيسه‌راندا كاره‌كێ فه‌ر و ب مفايه، ژ وێ گه‌ڕيانێ گه‌له كتشت دهێنه نڤيسين و ل پاشه‌رۆژێ دبنه پشكه‌ك بۆ نڤيسينا ديرۆكا وێ ده‌ڤه‌رێ و ڤه‌گوهاستنا ره‌وش و داب و نه‌ڕيت و سروشتێ وى جهێ گه‌ڕيان بۆ هاتييه كرن. زێده‌بارى هه‌كه ئه‌و گه‌ڕيان ڤه‌گوهاستن و نه‌فيكرن بيت و بۆ ماوه‌يێن درێژ خودان لێ بمينيت.
نڤیسەرێ ناڤدار (محەمەد رەسول هاوار)، مرۆڤەکێ نەترس و خودان هەڵویست، خەباتکارەکێ دلسۆز و نیشتمانپەروەرەکێ کوردخواز، کوڕەکێ هشیار و وەستایێ رێیا خەبات و ژیانێ، مێژوونڤیسەکێ شه‌هرەزا و پێنڤيسه‌كێ بهێز د هەلسەنگاندن و راستکرنا بەلگەهێن مێژووییدا، کەسایەتیەکێ راستگۆ، خودانێ چەندین بابەت و پەرتووک و ڤەکۆلینێن تایبەت، ئه‌و ئێك بوويه ژ وان كه‌سێن هاتييه باژێڕێ دهۆكێ و بۆ ماوه‌يێ يه‌ك دو سالان لێ ژيايه، ب ده‌رفه‌ت زانييه سه‌ره‌دانا گه‌له‌ك جهان بكه‌ت.
ناڤبرى (م. ر. هاوار)، ل رۆژا 3ى ئه‌يلولا سالا 1923ێ ل باژێڕێ سلێمانيێ ژ دايك بوويه. د ژييێ (82) سالیێدا، ل رۆژا 30 چريا دويێ يا سالا 2006ێ ل باژێڕێ لەندەن چوو به‌ر دلۆڤانييا خودێ(1).
ئه‌ڤى نڤيسه‌رى د وارێ هەلبەست، چیرۆک، گۆتار، بابەتێن رەخنەیی، گۆشەیێن تایبەت، کارێ رۆژنامەنڤیسیێ و بوارێ مێژوویا نوى یا کوردیدا، بەرهەمەکێ زۆر هەیە. ئێکەمین بەرهەمێ وی، پارچە هەلبەستەک بوو ب ناڤێ (وێنەیێ کوردستانێ) ل سالا (1942) د گۆڤارا (گەلاوێژ) دا هاتيیە بەلاڤکرن.
ژ به‌رهه‌مێن وى يێن چاپكرى:
- دیوانا (یادى بادینان)، د (112) لاپەڕاندا، سالا (1959) ل چاپخانا (ژین) ل سلێمانیێ چاپ كربوو، پاشی ل دەرڤەی وەلاتى، چەندین کۆمەلێن هەلبەستێن دى چاپکرینە.
- شێخ مەحمودى قارەمان و دەوڵه‌ته‌كه‌ى خوارووى کوردستان، دو بەرگ، سالێن 1990-1991ێ ب قەبارێ (1439) لاپەڕان بەلاڤکريیە.
- سمكۆ (ئیسماعیل ئاغای شکاک و بزووتنه‌وه‌ى نەتەوايەتی کورد، سالا 1995ێ ب قەبارێ (697) لاپەڕاندایە و ئێکەمین کارێ مەزنە سەبارەت سمکۆیێ شکاک.
- كوردى باکوورى کوردستان، له سه‌ره‌تاى مێژووه تا شه‌ڕى جيهانيى دوه‌ه‌م، ب سێ بەرگێن مەزنن، ب قەبارێ (1344) لاپەڕان. سلێمانى، 2002- 2004ێ چاپبوويه.
- کوێرەوەری و بیرەوەری سالى 1974، به‌رگى يه‌كه‌م، ئاماده‌كردنى: سه‌ديق ساڵح، بنكه‌ى ژين، سلێمانى 2007ێ.
- هۆرەیا دەروێشێ یاخی 1986ێ. ب شێوەیەکێ ئەدەبی و رێبازەکا رەوان، ژیان و سەرهاتی و یادداشت و روویدانێن سەردەمێ خوە ڤەگێڕاینە، ڤەگەریایە بۆ دەڤەرا شارباژێر و گوندێن (موبرە و چەمیالە و شیوەکەل) و سەرهاتیێن سەردەمێ زارۆکینیێ. ئەوا زێدەتر بیرەوەریێن وی جوانتر کری، پەنابرنا وى یە بۆ بەلاڤکرنا هندەک هەلبەستان یێن کو پەیوەندی ب روویدانانڤە هەی، دیارە وەکی ئەو بخوە دبێژیت (بیرەوەریێن من ژ دەنگێ گوللەیێن تفەنگ و مەترەلیۆزێن شەرێ بەر دەرگەهێ سەرای دەست پێ دکەت)(2).
- ديوانى محه‌مه‌د ڕه‌سوڵ هاوار، ئاماده‌كردنى دكتۆر عوسمان ده‌شتى و نووسه‌ر سه‌ديق ساڵح، بنكه‌ى ژين، سلێمانى- 2007.
- ديوانى پيره‌مێرى نه‌مر، سلێمانى 2007، ڤێ په‌رتوكێ خه‌لاتێ ئێكێ ل فيسته‌ڤالا (المربد) ل به‌سرا وه‌رگرتبوو(3).
نڤيسه‌ر و هۆزانڤان ل ده‌ڤه‌را به‌هدينان:
هۆزانڤان محه‌مه‌د ڕه‌سووڵ (هاوار)، وه‌كو فه‌رمانبه‌ره‌ك ل 1956ێ پشتى وه‌غه‌ركرنا شێخ مه‌حموودێ حه‌فيد، ئه‌و بۆ ماوه‌يێ ساله‌كێ هاتييه ڤه‌گوهاستن بۆ باژێڕێ دهۆكێ، ب ده‌رفه‌ت زانييه سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێن دهۆكێ بكه‌ت و ژ نيزيك هه‌ميان ببينيت(4). ب جوانييا سروشتێ ده‌ڤه‌رێ گه‌له‌ك داخبار بوويه، سه‌ره‌دانا پترييا ده‌ڤه‌رێن ديتر كرييه وه‌كو سه‌رسنك و سيلاڤ و ئامێديێ، پاشى ئاكرێ و ئاليێ زاخۆ. ئه‌ڤان ده‌ڤه‌ران كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل سه‌ر هش و نه‌ستێن وى كرييه، كو كۆمه‌كا هه‌لبه‌ستان پێ بڤه‌هينيت، هه‌تا گه‌هشتييه وى ڕاده‌ى، ناڤێ ئێكه‌مين ديوانا خۆ بكه‌ته (يادى بادينان).
ل دور ديوانا خۆ يا ئێكێ، د پێشگۆتنا وێ دا دبێژيت: (يادى بادينان.. بريتييه له چه‌ند هه‌ڵبه‌ستێك، ياخود هه‌رچييه‌كى ترى پێ بوترێ ڕازيم. ئه‌م هه‌ڵبه‌ستانه بريتين له ده‌ربڕينى هه‌ست و بيروباوه‌ڕى خۆم به‌رامبه‌ر به جوانيى ئه‌م نيشتيمانه، به‌رامبه‌ر به ژيانى كۆمه‌ڵايه‌تيمان، وه‌كو چۆن له كاتى پاشايه‌تيى بۆگه‌نا كۆڵم نه‌داو به‌بێ سله‌مينه‌وه زوريم له‌رۆژنامه و گوڤاره‌كانا بڵاوكرده‌وه ئێسته‌ش له‌مه‌ودوا بڕيارم داوه كه‌هه‌ر كۆڵ نه‌ده‌م و نه‌به‌زم، نه‌به‌زم هيچ شتێك كارم لێ نه‌كا و ساردم نه‌كاته‌وه..)(5).
ژ هۆزانێن ل دور دهۆكێ، د هۆزانا ئێكێدا، كو سالا 1956ێ نڤيسييه، گه‌له‌ك په‌سنا باژێڕى كرييه ب جوانى و خۆشييا وێ، ژڤانى دده‌ت كو هندى د ژيانێدا بيت؛ ژبير نه‌كه‌ت، به‌حسى ره‌ز و بيستان و دۆڵ و چيا و سروشتێ دهۆكێ ب جوانى كرييه، دبێژيت:
دهۆك جێيه‌كى خۆش و دڵگيره
هه‌تاكو ماوم ياديم له‌بيره
ديمه‌نى هێنده خه‌ياڵى و به‌رزه
دڵ لێى تێر نابێ هه‌ر چوار وه‌رزه
به‌ده‌وريا هه‌مووى باغ و باغاته
پڕ دارى جوان و پڕ ميوه‌هاته
ل56.
پاشى ل دۆر (گه‌لى) و رويبارێ دهۆكێ دبێژيت:
ديمه‌نى (گه‌لى) وه‌ختى ئێواران
گه‌لێك خۆشتره لاى من له لوبنان
تۆ گه‌شتێك به‌ناو دهۆكا بكه
سه‌رێك له باغ و باغاتى بده
سه‌يرى مناره و سه‌ڵيبى سه‌ردێر
ئه‌بريقێنه‌وه وه‌كو نوكى شێر
ده‌نگى سه‌ڵاو بانگ سه‌داى ده‌نگى زه‌نگ
ده‌نگ ئه‌داته‌وه له شاخى (سپى) ڕه‌نگ
ئه‌وى سه‌رنجى زور راكێشاوه
دانيشتوه‌كانى زۆر تێكه‌ڵاوه
زوريان كه كوردى ناو بادينانن
دهۆك به‌جێگه‌ى خۆيان ئه‌زانن
خاوه‌نى گوند و مولكى ناو شارن
شێخ و ئه‌فه‌ندى و ئاغا و جوتيارن
يه‌كێك زاخويى يه‌كێك (مزورى)
يه‌كێك (شندوخى) يه‌كێك (باجلور)ى
تاقمێكى كوردى (زۆزانن)
يا له‌يه‌زدى ده‌ورى شێخانن
هه‌ندێ ئه‌فه‌ندى سداره له‌سه‌ره
هه‌ندێكيش شه‌لوشه‌پك له‌به‌ره
جامانه‌ى ره‌ش و سورى ريشودار
به‌شان و ملا به‌رئه‌بێته خوار
ل56-57.
ناڤێن (مناره) و (سه‌ليب)، ئاماژه‌نه بۆ منارا مزگه‌فتا مه‌زن يا ل نيڤا بازارێ دهۆكێ، هه‌روه‌سا سه‌ليب ئاماژه‌يه بۆ دێرا (نوهه‌درا) كو هه‌تا نوكه ژى ئه‌ڤ هه‌ردو جهه د پێشچاڤن. چيايێ (سپى) هه‌ردو كۆپێن كێليا شه‌دايێ و كێليا فرعينى، كو د به‌رێدا دگۆتێ چيايێ سپى و چيايێ زاوا ژى دگۆتنێ چيايێ (ڕە‌ش).
هه‌روه‌سا ب روهنى به‌حسێ خه‌لكێ وى سه‌رده‌مى ل دهۆكێ ژياين؛ دكهتن، چ وه‌كو خه‌لكێ گوندا يان عه‌شيره‌ت و خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێن ديتر، ديسان سه‌روسيما و جلكێن خه‌لكێ باژێڕى دا يه به‌رچاڤكرن.
(جوى/ جوهى) يێن سندورێ، عه‌ره‌بێن مويسل، ئه‌وێن زه‌نگين ل دهۆكێ، (گرێ باصێ) و فه‌له‌يێن تيارى، پێكڤه ژيانا خه‌لكى ژ هه‌مى عه‌شيره‌ت، ديانه‌ت، زمان، كو وه‌سا دده‌ته خوياكرن، كو دهۆك وه‌كى (سان فرانسيكۆ)يه ب گه‌له‌ك زمانان دانوستاندنێ د‌كه‌ن:
خواجه حه‌نه‌نياش ئاسارى زۆره
كونه هه‌وارى وا له (سندور)ه
دهۆكى وه‌كو سان فرانسيسكۆ
به گه‌لێ زمان دێنه گفتوگۆ
ئومه‌مييه‌تى تيادا ديارييه
كه‌س حه‌قه به‌سه‌ر كه‌سه‌وه نييه
ل59
وه‌سا دياره هۆزانڤان گه‌له‌ك ب كچێن فه‌له‌يێن تيارييان داخبار بوويه و كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل سه‌ر هزر و ديتنا وى كرييه، له‌وا هه‌ڵبه‌سته‌كا تايبه‌ت (كچه تيارى) ب وان ڤه نڤيسييه، هه‌ڵبه‌سته‌كا تژى هه‌ست و سۆزه، وه‌سا ديار دكهتن، كو ل دويڤ وان چوويه ده‌مێ دچنه دێرێ، له‌وا دبێژيت:
ئه‌ى شۆخه‌كه‌ى (گرى باس)
ئه‌ى دڵ ڕه‌قى خوا نه‌ناس
كچه تيارييه جوانه‌كه
خوێن گه‌رمه خنجيلانه‌كه
بێ وێنه‌ى سيحراوى و جوانى
ئه‌ڵێى فريشته‌ى ئاسمانى
دڵم گيرۆده‌ى تو بووه
عه‌شقى تۆ لێى كارى بووه
ئێجگار هاتۆچۆى بێده‌نگ
پرشنگى دو چاوى مه‌نگت
…………….. ……………………
رۆژى يه‌كشه‌موان بێ په‌روا
به‌دوتا ئه‌كه‌ومه رێگا
دوات ئه‌كه‌وم زور له‌سه‌رخۆ
تو بۆ لاى دێر من بۆ لاى تۆ
تو بۆ سه‌ليب دروستكردن
بۆ سوجده بۆ مريه‌م بردن
ل60
هۆزانه‌كا دى يا تايبه‌ت ب ده‌ڤه‌را به‌هدينان (بادينان) ڤه نڤيسييه، وه‌سا دبينيت، كو پيرۆزترين جهه، په‌سنا دۆڵ و گه‌لى و نهاڵ و چيايێن وێ دكهتن، بوهارا وێ ب ڕه‌نگێن گول و نێرگز، رۆژ و سه‌رۆكانيێن ئاڤێ و ويبار و ده‌نگێ كه‌وان، دبێژيت:
خاكى بادينان خاكى بادينان
ئه‌ى پيرۆزترين شوێنى كوردستان
من له‌جوانى تۆ هێنده سه‌رسامم
سه‌رخۆش و مه‌ستى باده‌ى ئيلهامم
هه‌موو شوێنێكت بۆ دڵ به‌هه‌شته
مه‌ڵبه‌ندى خۆشى و سه‌يران و گه‌شته
چاو ئه‌ندازى تۆ بێ وێنه و تاكه
هه‌موو بستێكت گه‌وهه‌رى پاكه
دۆڵ و ده‌ربه‌ند و شاخه‌كانى تۆ
نزارى چڕ و باغه‌كانى تۆ
پڕ له گوڵاڵه‌ى له هه‌موو ڕه‌نگه
زوبان له باسى جوانيان له‌نگه
بۆنى وه‌نه‌وشه و نێرگزى جوانى
ڕيڤدۆرو شانيل بێ به قوربانى
خوڕه‌و تريفه‌ى سه‌رچاوه‌كانت
هاڕه‌ى شه‌پۆلى ڕووباره‌كانت
ل61.
د په‌ڕاوێزه‌كێدا، هۆزانڤان دبێژيت كو ل بن داركاژە‌كا زاويته ئه‌ڤ هۆزانه ڤه‌هاندييه، له‌وا د پارچا دويێدا به‌حسى گوندێ كورێن گاڤانا (كوڕى گاڤان)ا دكهتن:
وێنه‌ى ئه‌وه‌نده جوان و دڵگيره
هه‌تاكوو ماوم ياديم له‌بيره
چه‌ند دڵگيره سه‌ر (كوڕى گاڤان)
مه‌ڵبه‌ندى كيژى لێڤ بۆن گولاڤان
چه‌ن شۆخه چياى مه‌تين و شرين
چه‌ند دڵ فڕێنن سۆلاڤ و سكرين
چه‌ند جوانن زاخۆ و ئاكرێ و شه‌مدينان
ئامێدى و دهۆك و زێبار و شێخان
زنجيره چياى گاره‌ى سه‌خت و به‌رز
پڕ له خۆشترين هه‌وارگه‌ى ڕووى ئه‌رز
ل62-63.
پاشى هه‌لبه‌سته‌كا ديتر ل دور جوانييا سروشتێ كوردستانێ ب گشتى نڤيسييه، تێدا په‌سنا سروشتێ كوردستانێ و كوڕ و كچێن وێ دكهتن ده‌ما دچنه ئاقارى و گژوگيايان دهينن.
ل دويڤدا، (تاڤگه‌ى سيپه) يا ئاكرێ، كو سالا 1957ێ نڤيسييه، په‌سنا ئاڤا كانييا سيپه‌ى دكهتن، كا چه‌وا د ناڤ داروباراندا شۆڕ دبيته خوارێ و جوانييه‌كێ دده‌ته وى سروشتێ جوان:
ئاوه جوانه‌كه‌ى پاڵ گوندى ئاكرێ
سه‌ره‌وخوار ئه‌ڕوا و تيژ تێ ئه‌په‌ڕێ
به‌ناو پنچك و دار و ده‌وه‌نا
به‌ناو دره‌ختى چڕ و زه‌به‌نا
گوڵ و لق و چڵ له‌م لاو له‌و لاوه
هه‌ر وه‌ك تازه بووك ده‌وريان داوه
ئاوه‌كه‌ى هێنده پاك و بێ گه‌رده
ده‌رمانى هه‌زار نه‌خۆشى و ده‌رده
ل67.
پشتى چه‌ند هه‌لبه‌ستێن ديتر ل دور ره‌وشا دنيايێ و پێشكه‌فتنا زانستى، سه‌ره‌دانه‌ك برييه زاخۆيا ده‌لال و ب رويبارێ (خابير)ى د هه‌لبه‌سته‌كێدا دبێژيت:
سه‌يرى ڕووبارى خابوور
چۆن هه‌ڵساوه لێڵه و سوور
پشتى كردۆته چيا
به‌ره‌و ته‌ختايى ئه‌ڕوا
لرفه‌ى دێ بۆ به‌ره‌و خوار
بۆ ده‌شتى پان و به‌يار
هه‌ر ئه‌ڵێى ڕاويان ناوه
يا تۆقيوه و ترساوه
ل72.
ل دويماهيێ ژى ده‌رهه‌قا (پرا ده‌لال) دبێژيت:
گه‌رچى پرده‌كه‌ى ده‌لال
ده‌لالى دۆست و هه‌ڤاڵ
ئه‌مه‌ى كردووه به تۆمار
هه‌مووى به شێوه‌ى ئه‌خبار
ورد ورد ئه‌يگێرێته‌وه
هيچى بير ناچێته‌وه
ل73.
(كچه پيروسى)، هه‌لبه‌سته‌كا ديتره سالا 1956ێ ل دهۆكێ ڤه‌هاندى، ل دور په‌يڤا پيروسى، د په‌ڕاوێزێدا دبێژيت: (پيروسى تيره‌يه‌كن له كورده‌كانى توركيا له زستانا له‌به‌ر سه‌رما و به‌فر و كه‌م ده‌رامه‌تى دێنه ناوچه‌كانى عێراقه‌وه به‌تايبه‌تى بۆ دهۆك به‌كۆڵ چيلكه و دارهێنان خۆيان به‌خێو ئه‌كه‌ن تا سه‌رما نامێنێ، ئه‌وسا ئه‌گه‌ڕێنه‌وه).
د هه‌لبه‌ستا خۆ دا دبێژيت:
كچه پيروسييه‌ك دار به‌كۆڵه‌وه
وا هات به‌ته‌نها له‌ڕێى چۆڵه‌وه
كاڵه و پێتاوى به‌ستووه وه‌ك پياو
به‌رگى سه‌راپاى شڕ و داوه‌شاو
گوريسى شانى وا شه‌ته‌ك داوه
له‌شى هه‌روه‌كو كه‌وان چه‌ماوه
تاوه بارانى له ڕێ لێ داوه
سه‌رتاپاى له‌شى هه‌مووى هه‌ر ئاوه
بێ هۆش و ماندوى رێى سه‌خت و دوره
تا ساوى چيا و سه‌ر به‌ره و ژوره
ل105.
گه‌له‌ك ب جوانى په‌سنا وه‌ستيان و و دارهه‌لگرتنا وان دكهتن كا چه‌وان ل بن بارێ داران و بارينا بارانێ و جلكێن زوها د به‌ردا نه‌ماى، به‌رێ وێ ل رێيا وێ، ده‌مێ دگه‌هيت، هنده‌ك ماندينه‌بوونێ بۆ دخوازن، ب كرمانجييه‌كا وى ده‌مى وه‌كى ئه‌و ڤه‌دگێڕيت، د ناڤ هه‌لبه‌ستا خۆ دا نڤيسييه و ديێژيت:
(خوشكى من شه‌قى زه‌حمه‌تێ نه‌بى
ڕەحمه‌ت له دايى و بابێ ته‌بى)
هه‌روه‌سا كچا پيروسى ل جهێ خۆ دمينيت هه‌تا كه‌سه‌ك بارێ داران ژێ دكڕيت و جهه‌ك ژى نينه لێ بڤه‌حه‌ويێتن ژبلى، كو هينگێ (خان) هه‌بووينه، چووينه خانێ و لێ ماينه بۆ رۆژا باشتر جاره‌كا دى بچنه سه‌ر كارێ خۆڤه.
ل دويماهيێ وه‌سا دياره كو هه‌لبه‌ستڤان ل سالا 1958ێ زڤڕييه‌ڤه بۆ باژێڕێ سلێمانيێ، له‌وا ڤه‌هاندنا هه‌لبه‌ستێن وى ل دهۆكێ ب دويماهى هاتييه.
د په‌رتوكه‌كا ديتر دا يا هه‌لبه‌ستێن وى ب ناڤێ (له هێرۆشيماى هه‌ڵه‌بجه‌وه بۆ ئه‌نفالى گه‌رميان- له كۆچڕه‌وى بادينانه‌وه بۆ باكوورى كوردستان)، كو ل ستۆكۆلمێ سالا 2002 هاتبوو چاپكرن. تێدا جاره‌كادى ناڤێ وان ده‌ڤه‌ران و گه‌له‌كێن ديتر ئينايه، كو ل كۆچا مليۆنى ل سه‌ر شاشه‌يێن تێله‌فزيۆنێن ده‌وله‌تان ئه‌و ديمه‌نێن ب ژان و ئێش ديتين، بيرا وى ل وان ده‌ڤه‌ران هاتييه‌ڤه و د هه‌لبه‌سته‌كێ دا ب ناڤێ (ديمه‌نى بادينان) دا دبێژيت:
له لاپاڵى چياى (گاره) له (بامه‌ڕنى) و سه‌ر (ئامێدى)و
بن دارى كاژى (بلكێف) و له زۆزانى (فه‌ڕاشاوا)
له (زاويته)و (كوڕى گاڤان) له ئه‌شكه‌وته‌كه‌ى (ئاشاوه)
چاوم لێيه لانكه و بێشكه و په‌ڕۆ و پاتاڵى چڵكنى
كۆرپه‌ى ساوا و شيره‌خۆره له‌ناوه‌دا پرش و بڵاوه
پاشى دبێژيت:
له كه‌نارى ئاوى ڕووبارى (خابوور)ى ژێر پردى ده‌لال
جار به‌جار بريسكه‌يه‌ك دێ، ئاخۆ ڕێشكه و پێشكه‌ى چاوه
يا شه‌وقى پووله‌كه‌ى كراسى كيژێكى ده‌زگيرانداره
يا خود شه‌وقى مت و موورووى زه‌رد و سوورى پرش و بڵاوه
هه‌تا ل جهه‌كێ دى دبێژيت:
به دووربينى بيره‌وه‌رى له دووره‌وه چاوم لێيه
له‌ژێر سێبه‌رى دارگوێزى (كانى سنج)ى (ئامێدى)دا
دووسێ په‌ڕه‌ى شيعره‌كانى (مه‌لا ئه‌حمه‌دى ناڵبه‌ند)ه
به‌و ناوه‌دا بڵاو بوه‌ته‌وه و گێژه‌ڵووكه لوولى داوه
له گوێ ئاوى تاڤگه‌ى (سۆلاڤ) چاوم لێيه ده‌فته‌رێكى
نيوه سووتا و هه‌ڵوه‌شاو، به‌رگه‌كه‌ى به دێڕێكى زل
ناوى (خه‌ج و سيامه‌ند)ى به ده‌ستخه‌تێك لێ نووسراوه
ئاخۆ له كاتى تاڵانى و ڕاوڕووتى چ ماڵێكدا
به پۆستاڵى چ سه‌ربازێك له‌وناوه‌دا پێشێڵ كراوه (6).
د ڤێ هه‌لبه‌ستێدا، هۆزانڤان (هاوار) دده‌ته ئاشكراكرن، كو وى نه تنێ ده‌ڤه‌ر نياسييه و ديتينه، به‌لێ وه‌كو نڤيسه‌ره‌ك شيايه هه‌لبه‌ستڤانێن وى ده‌مى ژى بنياسيت، چ به‌رهه‌مێ وان ديت بيت، يان ژى ناڤ و به‌رهه‌مێ هۆزانڤانه‌كێ وه‌كو ئه‌حمه‌دێ موخلص (نالبه‌ند)ى بۆ مه بده‌ته نياسين. چ وى بخۆ ئه‌حمه‌دێ موخلص ديت بيت، كو هێشتا د ژيانێ يێ ساخ بوويه، زێده‌بارى سترانێن فولكلۆرى و ناڤوده‌نگێ سه‌رهاتيێن عه‌شقێ وه‌كو خه‌ج و سيامه‌ند)ان.
هه‌روه‌سا كچا پيروسى ل جهێ خۆ دمينيت هه‌تا كه‌سه‌ك بارێ داران ژێ دكڕيت و جهه‌ك ژى نينه لێ بڤه‌حه‌ويێتن ژبلى، كو هينگێ (خان) هه‌بووينه، چووينه خانێ و لێ ماينه بۆ رۆژا باشتر جاره‌كا دى بچنه سه‌ر كارێ خۆڤه.
پەراوێز و ژێدەر:
- نه‌جمه‌دين عه‌زيز سمايل، خۆم و ئه‌ستێره گه‌شه‌كان، به‌رگى چواره‌م، چ ڕۆژهه‌لات، هه‌ولێر – 2022، ل173 و 178.
- مالپه‌رێ كوردیپێدیا – هاوڕێ
- باخەوان،https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=200911031042342240&lng=11
- نه‌جمه‌دين عه‌زيز سمايل، خۆم و ئه‌ستێره گه‌شه‌كان، به‌رگى چواره‌م، چ ڕۆژهه‌لات، هه‌ولێر – 2022، ل176.
- دكتۆر عوسمان ده‌شتى و نووسه‌ر سه‌ديق ساڵح (ئاماده‌كردن)، ديوانى محه‌مه‌د ڕه‌سوڵ هاوار، بنكه‌ى ژين، سلێمانى- 2007، ل505.
- م. رسوڵ (هاوار)، يادى بادينان، به‌شى يه‌كه‌مى له‌ديوانى م. رسوڵ (هاوار)، له‌بڵاوكراوه‌كانى كتێبخانه‌ى ئازاى، سلێمانى 1959، ل4 و5. دانه‌ى ديجيتال له ئه‌نته‌رنێت. https://archive.kcac.org/zoom/368/view?page=5.p
- دكتۆر عوسمان ده‌شتى و نووسه‌ر سه‌ديق ساڵح (ئاماده‌كردن)، ديوانى محه‌مه‌د ڕه‌سوڵ هاوار، بنكه‌ى ژين، سلێمانى- 2007، ل506- 507.
ژێده‌ر:
- نه‌جمه‌دين عه‌زيز سمايل، خۆم و ئه‌ستێره گه‌شه‌كان، به‌رگى چواره‌م، چ ڕۆژهه‌لات، هه‌ولێر – 2022.
- مالپه‌رێ كوردیپێدیا – هاوڕێ
باخەوان،https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=200911031042342240&lng=11
- م. رسوڵ (هاوار)، يادى بادينان، به‌شى يه‌كه‌مى له‌ديوانى م. رسوڵ (هاوار)، له‌بڵاوكراوه‌كانى كتێبخانه‌ى ئازاى، سلێمانى 1959.. دانه‌ى ديجيتال له ئه‌نته‌رنێت. https://archive.kcac.org/zoom/368/view?page=5.p
- دكتۆر عوسمان ده‌شتى و نووسه‌ر سه‌ديق ساڵح (ئاماده‌كردن)، ديوانى محه‌مه‌د ڕه‌سوڵ هاوار، بنكه‌ى ژين، سلێمانى- 2007.
