باژێرێ ئاكرێ ڕۆل و ديرۆكەكا كەڤنار د هەمى سێكتەر و بواران دا هەيە، نەمازە د بوارێ رەوشەنبيرى دا، لەوڕا ڤى باژێرى بەردەوام گرنگى ب پەيڤ و خواندن و كەلتوور و چاند و پەروەردێ دايە، كو هەر د قۆناخێن كەڤن دا پەرستگەه و كنيشت و دێر و حوجرە و تەكيا و مزگەفت، جهێ زانست و زانينێ و خواندنێ بووينە، هەر چەندە بەرييا هاتنا وان ئۆل و ئايينان ژى، هەبوونا شوينوار و پاشمايێن کەڤن باشترين گرۆڤ و بەلگەهن، كو ئاكرێ خودان شارستانى و هشيار و خودى باگراوەندەكێ كەلتوورى و رەوشەنبيرى بوويە، ژ بەر كو هاتنا دەستهلاتێن ئيمبراتۆرييەتێن جودا جودا بۆ دەڤەرا ئاكرێ، كارتێكرنێن خۆ يێن راستەوخۆ ل سەر كاودان و رەوشا شارستانييەتا دەڤەرێ هەبووينە، كو زمان و فەرهەنگێن نوى ل وان سەردەمان د گەل خۆ ئيناينە، لێ بۆ وان قۆناخان و بەرى زايينێ، چۆ پێزانين و ژێدەر ل سەر رەوشا پەروەردێ و بوارێ رەوشەنبيرى نەبووينە و بدەست مە نەكەڤتينە.

هەر چەندە هاتنا ئايينێ زەرەدەشتى بۆ دەڤەرێ، كارتێكرنێن خۆ يێن ئەرينى ل سەر رەوشا دەڤەرێ كرينە، نەخاسمە ژ لايێ جڤاكى و رەوشەنبيريێ ڤە، كو هەبوونا هند پەرستگەهێن وان ل وى سەردەمى، بنگەهێن گەلەك باشبووينە بۆ فێربوون و خواندنێ، دیسا هاتنا ئايينێ جوهيان ژى بۆ ئاكرێ، هەتا رادەيەكى ڕۆلێ خۆ د بوارێن زانست و فێركرنێ دا هەبوويە، چونكى كنيشت و ژۆرێن تايبەت  ب خواندنێ دروستكرن، لێ ئەو ژى يێن تايبەت ب ئايينێ جوهياتيێ ڤە بوون، هەروەها دێر و پەرستگەهێن مەسیحیيان ژى ل ئاكرێ، ڕۆلەكێ بەرچاڤ د بوارێ نڤيسين و خواندنێ دا هەبوويە، لێ دیسا هەر يێن گرێداي ب بەلاڤكرنا زانست و ئايينێ فەلاتيێ ڤە بوون.

پشتى هاتنا ئايينێ ئيسلامێ بۆ دەڤەرا ئاكرێ ل سالا 18ێ مشەختى، بۆ جڤاكێ كوردى كەلتوور و زمانەكێ نوى يێ بيانى، يانكو يێ عەرەبى د گەل خۆ ئينا و هێدى هێدى د ناخێ مرۆڤێ كورد دا چەسپاند و جێهگير كر، شيان چەندين فێرگەهـ و قوتابخانەيێن ئايينى، وەكو قوتابخانەيا (مزگەفتا مەزن، حاجى تۆس، توليتان، بنتيكێ، موفتى، مەلا حەبيب، مزگەفتا سيپە و مزگەفتا ئاڤدەل ئاغا) ب دامەزرينن، هەروەها هژمارەكا تەكيان و مالان، وەكو (تەكيا شێخ عەبدولعەزيز گەيلانى و تەكيا شێخ فەتاحى و مالا خالد ئەفەندى و مالا شێخ پيرجبێ ئاكرەيى) هەبوون، كو ئەو ژى ببوونە بنگەهێن فێركرن و بەلاڤكرنا رەوشەنبيرييا ئايينى، هژمارەكا زانا و مرۆڤێن ئايينى پێگەهاندن و دروستكرن.

لێرە دا من دڤێت ئاماژێ ب گرنگييا دەستپێكرنا پروسەيا خواندن و پەروەردێ ب ئاوايەكێ فەرمى ل ئاكرێ بدەم، كو دكارم بێژم ژ قەزايێن پێشين بوون د وى بوارێ گرنگ دا، ل دويڤ هندەك ژێدەرێن بەردەست ل سالا 1888ێ زايينى، ل سەردەمێ فەروەریيا دەولەتا ئوسمانييان، ئێكەم قوتابخانا فەرمى ل باژێرێ ئاكرێ هەبوويە، كو ل وى سەردەمى 7 هەڤت قوتابخانە ب سەر ويلايەتا ميسل ڤەبوون و ئێك ژ وان ل ئاكرێ بوويە، هەروەها ل سالا 1907ێ زايينى، ب ئاوايەكێ فەرمى و بۆ جارا ئێكێ، قوتابخانەكا سەرەتايى ل باژێرێ ئاكرێ هاتیيە ڤەكرن، بۆ ماوەيەكێ كێم و پاشان ژ بەر هندەك سەدەمێن سياسى هاتییە گرتن، هەر د ڤێ دەربارێ دا، ل سالا 1910ێ زايينى، ژى جارەكا دى و ب ئاوايەكێ فەرمى قوتابخانەكا دى ل ئاكرێ هاتییە ڤەكرن. دیسا وێ قوتابخانێ ژى گەلەك نە ڤەكێشايە و دەرگەهێن وێ ب هندەك ئەگەرێن نەديار هاتینە گرتن، ل سالا 1912ێ قوتابخانەكا دى يا سەرەتايى هاتییە ڤەكرن و ژ بەر سەرهەلدان و بەرپابوونا جەنگى جيهاني یێ ئێكێ، ل سالا 1914ێ زايينى دەرگەهێن وێ ژى هاتينە گرتن، ل سالا 1917ێ زايينى، قوتابخانەكا دى يا نە فەرمى هاتییە ڤەكرن، كو وانەيێن زانستى تێدا دهاتنە خواندن و يا دوير بوويە ژ زانستێن ئايينى، لێ ژ بەر وان كاودانێن ئالۆز و نەخۆش دەرگەهێن وێ ژى هاتينە گرتن، پشتى ئينگليزى كوردستان و عيراق داگيركرين، ل سالا 1919ێ قوتابخانەك ل باژێرێ ئاكرێ دامەزراند، كو قوتابيێن وێ ژ كور و كچێن جوهى و مەسیحی و موسلمانان بوون، لێ ئەو قوتابخانە ژى نەشيا بەردەوام ببيت و هاتە ڤەقەتاندن، د گەل دامەزراندنا حكومەتا عيراقێ ل سالا1920ێ، ئێكەم قوتابخانە ب ئاوايەكێ فەرمى ل باژێرێ ئاكرێ هاتە ڤەكرن و دەست ب پروسەيا خواندنێ كر، كو يا دوير بوويە ژ زانستێن ئايينى، پاشان ل سالا 1936ێ ئێكەم قوتابخانەيا تايبەت بۆ كچان ل ئاكرێ هاتە ڤەكرن.

پشتى شەهيدێ نەمر شاكر فەتاح، ل سالا 1950ێ وەكو دەڤەردارێ ئاكرێ دەست بكاربووى، ب ئاوايەكێ فەرمى باخچەكێ زارۆكان ب ناڤێ (بەهەشتا زارۆكان) ڤەكر، د هەمان سال دا راديويەكا تايبەت ژى بۆ بلندكرنا ئاستێ وان يێ زانستى بۆ زارۆكان ڤەكر، داكو سەرهەلى زمان و چاندا گەلێ خۆ ببن و فێرى پەيڤا رەسەنا كوردى ببن، هەروەها ل سالا 1950ێ يانەيا فەرمانبەران ل سەرێ گرى دامەزراند، كو ل ئاكرێ، وەكو بنگەهەكێ گرنگێ رەوشەنبيرى بوو.

ئەوا مە ئاماژە پێكرى، كورتيەكا ديرۆكا چاند و پەروەردێ بوو و چەند ئاماژەيەك بوون، كو باژێرێ ئاكرێ هەر ل دەستپێكا هەبوونا خۆ و هەتا نها د گەل پێڤاژوويا پەيڤێ نە ڤەقەتيايە، بەردەوام گرنگى ب پەيڤێ و پروسەيا خواندن و رەوشەنبيريێ دايە، كو هەر د كەڤن دا چەندين زانا د قوناخێن جودا جودا دا سەرهەلداينە، يێن بووينە هێما بۆ شارستانييەتا باژێرێ ئاكرێ و كوردستانێ، لەورا ئاكرێ د قادا هەبوونا پەيڤ و ئەدەبێ كوردى دا پێشەنگ بوويە، پێگەهێ خۆ يێ دێرين ژى هەبوويە و وان زانا و نڤيسكار و رەوشەنبيران پەرتووكخانا كوردى بهادار و دەولەمەندكریيە، هەردەم بۆ خزمەتا پەيڤ و چاند و خەبات و شۆرەش و بەرخودانا گەلێ خۆ هەلگرێن پەيامێن مەزن بووينە، گەلەك گرنگى ب پەيڤ و هونەر و باژێرڤانى و پێكڤە ژيان و مرۆڤێ كورد دايە، ئەڤە ژى باشترين بەلگەهن، كو ئاكرێ ب مەلبەندێ زانين و زانست و رەوشەنبيريێ هاتییە نياسين.

پشتى سەرهەلدانا گەلێ مە، ل سالا 1991ێ، جارەكا دى نڤيسكار و رەوشەنبيرێن باژێرێ ئاكرێ ژ بۆ پروسەيا چاندى رۆلەكێ دى يێ كاريگەر و بەرچاڤ ديت، كو بزاڤا چاندى ل ئاكرێ خۆتر بكەن و بێخنە سەر پەيرەوێ وێ يێ دروست و بشێوەكێ مەدەنى و ب ئيرادەيەكا كوردايەتى ل گەشێ بدەن، هەر بۆ وێ مەرەمێ ژى هژمارەكا نڤيسكار و رەوشەنبيرێن كوردپەروەر و دلسۆزێن ئاكرێ، كومبوونێن بەردەوام چ ب نهێنى و ئاشكرا ئەنجامدان، داكو پروسەيا رەوشەنبيرى ل ئاكرێ هەر پێشەنگ بمينيت، لەوما بريار هاتەدان؛ كو ئێكەم مەلبەندێ رەوشەنبيرى ل سەر ئاستێ هەرێما كوردستانێ ل باژێرێ ئاكرێ ب دامەزرينن، ئەو بوو، كو ل رێكەفتى 1/7/1991ێ، مەلبەندێ رەوشەنبيرى دامەزراندن و دەست ب چالاكيێن خۆ يێن رەوشەنبيرى كر، كو نۆكە ب ناڤێ (بزاڤا رەوشەنبيرى) ل ئاكرێ دهێتە نياسين، هەر ژ رۆژا دامەزراندنا خۆ و هەتا نها ئەو بزاڤ شيا ببيتە پێگەهەكێ چاندى و كاريگەر ل سەر ئاستێ دەڤەرێ و كوردستانێ و دەرڤەى كوردستانێ هەیە، كو وەكو ئەنستيۆتەكا چاندى و هزرى د قادا پروسەيا چاندى يا كوردستانێ دا دهێتە نياسين و ل قەلەمدان.

پشتى بوورينا رۆژگارەكێ دێرين ب سەر دامەزراندنا بزاڤا رەوشەنبيرى ل ئاكرێ، كو هەتا نها 16 كۆنفرانس ئەنجامداينە و پروژێ وێ ژى ئەوە، كو خزمەت و خەبات و بەرهەم و بەركارێ ديرۆكا بزاڤا رەوشەنبيرى ل ئاكرێ ب درێژاهييا هەمى ويستگەهـ و قۆناخێن خۆڤە ديكيۆمێنت بكەت، كو ببيتە بەرهەمەكێ نڤيسى و بكەڤيتە بەردەستێ هەمى خواندەڤانان، گۆمان تێدا نينە ئەڤ گاڤە دبيتە فاكتەرەكێ بنگەهين و كارتێكەر و ئاڤاكەر، بۆ پاراستنا كاروانێ دێرين و پر خزمەتا بزاڤا رەوشەنبيرى ل ئاكرێ.