جڤاکێ مرۆڤایەتى ل سەر چەند ستوینێن جڤاکى، رەوشەنبیرى و رەوشتى دراوەستیتن، کو ئەڤ ستوینە دبنە ئەگەرێ مان و سەقامگیری و وەرارا جڤاکى، کو ب ڤان بهایان؛ تاکێن جڤاکى مەرجێن هەبوونا خو و پیڤەرێن کارتێکرنێ د ناڤ جڤاکی دا وەردگرن. کو لێبورین ئێک ژ گرنگترین بهایێن مرۆڤایەتیێ یە، کو د ئاڤاکرن و گەشەکرنا جڤاکى دا پشکدارە.

زانکۆ وەکو دەزگەهەکێ زانستى و ئەکادیمى و جڤاکى د ناڤ هەر جڤاکەکی دا، هێمایێ پێشکەفتن و گەشەکرنێ یە د هەمى بیاڤێن ژیانێ دا، نەخاسمە سەردەمێ ئەڤرۆ ب سەردەمێ گوهۆڕینێن مەزن د ژێرخانەیێن ئابوورى، جڤاکى و کەنالێن گەهاندنێ دهێتە هژمارتن، کو کارتێکرنەکا مەزن ل هەمى تەخ و تویژێن جڤاکى کری یە و تارادەکێ باش بوویە ئەگەرێ ڤەقەتاندنا وان. ژبەر هندێ بەرپابوونا رەوشەنبیرییا لێبورینێ ئەڤرۆ ژ هەر دەمەکێ دیتر پتر جڤاکی پێدڤى پێ هەیە، باشترین زەمینە ژى بۆ چەسپاندنا تێگەهێ لێبورینێ ل زانکۆ و پەیمانگەهان و د ناڤا مامۆستا و قوتابیان دا بهێتە پەیرەو کرن، ژ بۆ چارەسەرکرنا وان گرفتاری یێن ژ نەبوونا لێبورینێ پەیدا دبن، چونکە لێبورین تاکە رێکە بۆ پێکڤە ژیانا رەوشەنبیرى و جڤاکى ژ پێخەمەت ئاڤاکرنا جڤاکەکێ شارستانى ل سەر بنەمایێ وەکهەڤییێ د ناڤبەرا هەمى تەخ و تویژ و بوچۆنێن جاواز د ناڤ ئێک جڤاک دا.

لێبورین، د سادەترین پێناسەیا خۆ دا (بنەمایەکێ مرۆڤایەتی یە، مرۆڤى هان ددەتن ب هەمى ئیرادا خۆ، ژ بۆ ژبیرکرنا وان رویدانێن کەڤن یێن زیان پێ گەهاندین، هەروەسا هزرا تولڤەکرنێ ژ بیر بکەتن و باوەرى ب وێ چەندێ هەبیتن، کو هەمى مرۆڤ توشى خەلەتیان دبن..)، ژ هەروەسا لێبورین ئەوە، کو مرۆڤ بشێتن ل خەلکى ببوریتن و خەلەتیێ ب خەلتیێ نەکەتن و بلندترین ئاستێ جوانییا رەفتار و رەوشتى پێشکێش بکەتن، داکو ئێکگرتن و ئێکرێزییا جڤاکى ب هەمى جوداهیێن وێڤە بێتە پاراستن و گەشەکرن.

لێ داکو ئەڤ تێگەهە (لێبورین) د هزر و رەوشەنبیریا نفشێن نوى دا بهێتە چەسپاندن و د ژیانا جڤاکى دا بێتە پەیرەوکرن، پێدڤی یە ل بەراهییا هەر دەزگەهەکێ دیتر د ناڤا جڤاکێ کوردى دا؛ زانکۆ و پەیمانگەهێن گرێداى خواندنا بلند ب بەلاڤکرنا رەوشەنبیریا لێبورینێ رابن. چونکە فێرکرن ژ باشترین ئالاڤێن چەسپاندنا بهایێن لێبورینێ یە.

هەر وەکى (جۆن لۆک) دبێژیت: (نەبوونا لێبورینێ و رەدکرنا وێ ل گەل یێ بەرامبەرێ جیاواز، د بیتە ئەگەرێ دروستکرنا هەڤڕکى و شەران). هەر وەکى د قورئانا پیرۆز دا هاتى: ((وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً ۖ وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِين)) (118سورة هود). (( وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَن فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا ۚ أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّىٰ يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ)) (99/سورة يونس).

بەلێ ژ بەر جاوازی یێن هەمە رەنگ ل دەڤ مرۆڤان، مە گەلەک پێدڤى ب لێبورینێ هەیە، داکو ژ ئەگەرێ وان جوداهیێن هەین دویراتییا مرۆڤان ژ هەڤدوو دروست نەبیتن و کین و نەڤیان پەیدا نەبیتن. بەلکو بەروڤاژى ئەو جوداهى ب ئاهەنگێن هەڤنیاسینێ و تێکهەلییێن بەردەوام ببنە رێکەک بۆ حەژێکرنا هەڤدوو و پەیداکرنا دلۆڤانیێ ژ بۆ ژیانەکا ئازاد و پاشەرۆژەکا بەختەوەر.

بۆ ئەڤێ چەندێ ژى، مە پێدڤی ب چار فاکتەرێن سەرەکى وکاریگەر هەیە:

یا ئێکێ: پرۆگرامێن خواندنێ: پێدڤییە ئەڤ بابەتە بچیتە د ناڤا پرۆگرامێن خواندنێ دا، کو ل هەمى قووناغێن خواندنێ بابەت بهێتە گۆتن و ژ چ بابەتێن دیتر ژ هەمى لایەکیڤە کێمتر نەبیتن.

یا دویێ: دەستەیا مامۆستایان: پێدڤییە دەستەیا کارگێرى ل هەر ڕاگریەکێ، پلانا خۆ ل گەل دەستەیا مامۆستایان دانیتن و ئەو مامۆستایێن ژ هەژى بۆ ئەڤى بابەتى دابین بکەتن و بەردەوام هوشیارى و دویڤچوون ل سەر ئەڤێ پرۆسا مرۆڤایەتى هەبیتن.

یا سێیێ: قوتابى؛ بەلێ چونکە قوتابى دێ بنە هێڤێن و دەرئەنجامێ ئارمانجێ، لەورا فەرە ئەڤ بابەتە ب شێوەیەکێ زانستى و ئەکادیمى د ناڤا قوتابییان دا بێتە بەحسکرن، ئەو ژى ب گرتنا چەندین رێکان وەکى: ئەنجامدانا ورک شۆپان، دیبەیت، ئەنجامدانا چالاکییان مینا شانۆگەری یێن کورت، بەریکانە، نڤیسینا راپورتان، سەرەدانا جهێن گەشتیارى و ئایینى، پێکڤە کارکرن.

یا چارێ: ئەنجامدانا ڤەکولینێن راپرسینێ؛ فەرە ڤەکۆلەر ل زانکۆیێ ب هندەک راپرسییان د ناڤا قوتابیان دا ئەنجام بدەتن، ل سەر سێ ئاستان (لێبورینا ئایینى، لێبورینا جڤاکى، لێبورینا هزرى)، کو ژ ڤەرێژا ڤەکۆلینێ، دێ هندەک رێژە ب شێوەکێ زانستى بنە ئەنجامێن ڤەکۆلینێ و ل سەر بنەمایێ وێ ڤەکۆلینێ، دێ ب ساناهى زانین چەوانییا ئاستێ پەیرەوکرنا لێبورینێ د ناڤا قوتابییان دا چەندە؟ هەروەسا ب شێوەیەکێ ئاسان دێ لایەنێن هێزێ و لاوازییێ دیار بن و چارەسەرى بۆ ئاستێ لاواز دێ ب ساناهیتر کەڤیتن.

هەر چەوا بیتن، لێبورین ئێک ژ تێگەهێن گرێداى ئاستێ هزری یێ مرۆڤى یە و رادەیێ گەشەکرنا وێ ب چەوانییا تێکهەلى و ئازادیێ ڤە هەیە. ب دیتنا مە زێدەبارى وان خالێن ل سەرى مە بەحسکرین، ئەم دشێین لێبورینێ تا رادەکێ باش د ناڤا زانکۆیێ دا ب ڤان کریاران پەیرەوکەین.

– بەخشینا مافێ دەربڕینکرنێ ژ هزر و باوەریێن پێ هەى.

– پشکداریکرن ب کارێن کۆمى د هەر بیاڤەکى دا.

– د حەفتییێ دا چەند دەمژمێرەک بۆ چالاکییێن، کو ژ ڤەرێژا وێ گیانێ لێبورینێ د ناڤا ژینگەها زانکۆیێ دا بێته ئەنجامدان، داکو بهایێن مرۆڤایەتییێ و رەوشتى و پێکڤەگرێدانا جڤاکى و رەوشەنبیرى دبەردەوام بن.

– پشکداریکرنا قوتابیان د گەشەکرنا رەوشەنبیرییا لێبورینێ و کارکرن ژ بۆ بەرجەستەکرنا وان بهایان د ناڤا ژیانا زانکۆیێ دا.

– پەیداکرنا کەش و هەوایەکێ ئازادى و ئێمناهییێ د ناڤا زانکۆیێ دا؛ ژ پێدڤیێن هەرە سەرەکى و گرنگە بۆ قوتابییان، ئەڤە ژى ژ بۆ چاندنا باوەرى بخۆ بوونێ و باوەرى ب شییان و پێرابونێن خۆ د ئەنجامدانا هەر چالاکیەکێ دا.

هەروەسا چونکە د جڤاکێن گەلەک توندرەویى و رەگەزپەرستى و ژێک دویرکەفتن تێدا بەرفرەهـ دبیتن مینا پترییا جڤاکێن رۆژهەلاتى، رۆلێ زانکۆیێ وەکو دەزگەهەکێ سەرەکى د ئاڤاکرنا نفشەکى کو باوەرى ب بهایێن مرۆڤ و مرۆڤایەتییێ هەبیتن دیار دبیتن. چونکە جوداهی ب هەمى پیڤەرێن وێڤە دبیتە ژێدەرێ هێزێ نەک ژێکڤەبوونێ. لەورا زانکۆ دشێت ببیتە هەمبێزا راستەقینە بۆ چەسپاندنا بهایێن لێبورینێ د جڤاکی دا.

جڤاکێ کوردى ژى ئێک ژ وان جڤاکێن هەمەرەنگە، کو ئەڤ هەمەرەنگییە دبیتە گەوهەرێ ئاڤاکرنا جڤاکەکێ ساخلەم و سەقامگیر پێشکەفتى، لەورا فەرە د ڤێ قووناغێ دا ، زانکۆ و تەڤ دەزگەهێن رەوشەنبیرى و جڤاکى هەول ب دەن ئەڤان خالێن ل خوارێ د پرۆسەیا چالاکی یێن خۆ دا پەیرەو بکەن. ئەو ژى:

ئێک: پێشئێخستنا ئاشتییا جڤاکى: بۆ جڤاکێن کو ژ چەندین نەتەوە و کەلتورێن جودا پێکهاتییە. لێبورین وان ناکۆکییان کێمتر دکەتن و رێگرییێ دکەتن ب رێکا پەرەپێدانا لێکتێگەهشتنێ و رێزگرتنێ د ناڤبەرا وان دا.

دو: پشتگیری ل پێکڤەژیانێ: لێبورین ئەو بناغەیە، کو تاکێن نەتەوەیێن جودا، بشێن ب هەماهەنگى پێکڤەبژین، بێی ل بەرچاڤگرتنا جوداهیێن نەتەوەیى یان مەزهەبى یان عرقى. ئەڤە ژى دێ بیتە ئەگەرێ دروستبوونا جڤاکەکى، کو هەر کەسەک هەست ب سەربەخویێ و یەکسانیێ بکەتن.

سێ: بهێزکرنا ئێکرێزییا نیشتمانى: ل وى دەمى ئێکرێزییا نیشتمانى ب هێز دکەڤیتن، کو کەلتۆرێ لێبورینێ زاڵ دبیتن، چونکە فرە رەنگى دبیتە ژێدەرێ هێزێ نەک لاوازییێ، کو ب ڤێ چەندێ ناسناما هەر تاکەکى ب جودایێن ویڤە ب هێز دئێخیتن و جڤاک دەولەمەند دبیتن و ژ ژێکڤەبوونێ دویر دکەڤیتن.

چار: پێشڤەبرنا داهێنانێ: ئەو جڤاکێن ژینگەها لێبوردەیى لێ هەبیتن، مرۆڤ هەست ب ئازادییێ دکەن، ئەڤ ئازادی یە دبیتە ئەگەرێ چێبوونا داهێنان و ئافراندنێ. ئەڤەژى کاریگەرییەکا ئەرێنى ل سەر بوارێن جودا جودا یێن ژیانێ د هەمى بیاڤان دا هەیە.

پێنج: کێمکرنا رەگەزپەرستیێ و جوداهیێ: ب پێشڤەبرنا بهایێن لێبوردەیى، دبیتە ئەگەرێ رێگریکرن ل وان گرۆپ و تاکێن هەلگرێن هزرێن توندڕەو و پاشڤەڕۆ.

شەش: پێشئێخستنا گەشەپێدانا بەردەوام: بەلێ چونکە ئاشتییا جڤاکى ب لێبورینێ دروست دبیتن، لەورا ژینگەهەکا ساخلەم بۆ وەبەرهێنانێ و پەروەردە و پەیداکرنا دەرفەتێن یەکسان دروست دکەتن؛ چونکە گەشەپێدان دژینگەهێن پڕ ب کین و ململانێ دا نەشێتن ب چ شێوەیەکى گەشە بکەتن.

حەفت: چالاککرنا دان و  ستاندنێ د ناڤبەرا کەلتوران دا: د جڤاکێن جورا و جۆر دا لێبورین د دروستکرنا پرا دانوستاندنێ  د ناڤبەرا کەلتۆرێن جودا دا پشکدارە. ئەڤەژى دبیتە ئەگەرەکێ سەرەکى بۆ ئالۆگۆرکرنا زانست و رەوشەنبیرى و ئەدەب و هونەر و دیرۆكێ، کو د ئەنجام دا دبیتە هۆکارێ ب هێزکرنا پەیکەرێ جڤاکى.

ل دووماهییێ، بەرپرسایەتییا زانکۆ و دەزگەهێن خواندنا بلند و تەڤ دەزگەهێن رەوشەنبیرى، بەرپرسایەتیەکا مەزنە و رۆلەکێ گەلەک مەترسیدار د پاراستنا قوتابییان دا ژ توندوتیژیێ و تەتەرفێ دگێریتن؛ چونکە نابیت زانکۆ ب تنێ ب رۆلێ بەرهەڤکرنا قوتابییان د بیاڤێن تایبەتمەندیێن جودا جودا یێن زانستى دا راببیتن، بەلکو ئاڤاکرنا کەسایەتییەکا ساخلەم و ژێهاتى، ئێک ژ هەرە ئارمانجێن سەرەکی یێن زانکۆیێ و دەزگەهێن رەوشەنبیرى یە.