گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
وەرگێران ژ ئنگلیزی: عزەت یوسف
گەفەک ل سەر مانا ئێکگرتنا ھیندستانێ پەیدابوویە و ئەڤێ چەندێ تۆڕەبوون ل دووڤ خۆ پەیداکرینە.
پارتیا BJP یا دەستھەلاتدار، تۆمەتبارە ب کارنامەیا سەپاندنا ھیندی ل وەڵاتەکی کو پتری ٧٠٠ زمان لێ ھەنە. ژبەر ھەولێن سەرۆک وەزیرێن ھیندستانێ نارێندرا مودی Narendra Modi داکو زمانێ ھیندی بکەتە زمانێ باڵادەستێ وەڵاتی گرژی و ئالۆزی ل ھیندستانێ بلندبووینە.
حکومەتا پارتیا بەھاراتیا جانایا BJP مودی، ب ئەجێندەیا فەرمیکرنا ھیندیێ و ئیمپریالیزما ھیندیێ ھاتیە تۆمەتبارکرن و دەڤەر و ھەرێمێن نە ھیندی ل باشوور و رۆژھەلاتێ ھیندستانێ ژی وێ چەندێ قەبوول ناکەن و دژاتیێ لێ دکەن.
سپێدەیەکا مەھا نۆڤەمبەرێ، م.ڤ. تانگاڤێل MV Thangavel کو جووتیارەکێ تەمەن ٨٥ ساڵی یە و خەلکێ ھەرێما باشوورێ ھیندستانێ تامیل نادو Tamil Nadu یە، ژ دەرڤەی ئوفیسەکا پارتییەکا سیاسی یا لوکال راوەستییا و سلۆگانەک ئاراستەی مودی کر، ل سەر نڤێسی بوو: «حکومەتا مودی، حکومەتا ناڤەندی، مە ھیندستان نەڤێت.. ھیندستانێ ژ ھولێ راکەن». پاشی خۆ ب پارافینێ paraffin سۆت و گیانێ خۆ ژ دەستدا.
م. ک. ستالن MK Stalin سەرۆک وەزیرێ تامیل نادو، د گۆتارا خۆ یا داویدا گۆت: «پارتا بەھاراتیا جانایا ھەوڵ ددەت زمانێن دی وێران بکەت ب بزاڤا سەپاندنا زمانێ ھیندی و وێ بکەتە ‹یەک زمان› ل سەر بنگەھێ سیاسەتا خۆ یا – یەک نەتەوە، یەک بۆ سیاسەت بۆ ھەر تشتەکی». ل ھیندستانێ، کو ئێکە ژ وەڵاتێن ھەمەڕەنگێن زمانی ل جیھانێ، زمان ژ مێژە بوویە جھێ مژارەکا ناکوکیێ. لێ ل سەردەمێ مودی دا ھەوڵدانەکا دیار ھەبوویە داکو زمانێ ھیندی ببیتە زمانێ باڵادەستێ وەڵاتی، چ ب رێیا ھەوڵدان ژ بۆ سەپاندنا خواندنا زمانێ ھیندی ب کوتەکی ل قوتابخانێن سەرتاسەرێ وەڵاتی، یان ژی بۆ ب رێڤەبرنا کاروبارێن حکومەتێ ب تەڤاھی ب ڤی زمانی. گۆتارێن مودی تنێ ب زمانێ ھیندی دھێنە پێشکەشکرن و پتر ژ ٧٠% نڤیسارێن کابینەیا نھا ب زمانێ ھیندی دهێنە بەرھەڤکرن. ئومیت شاهـ Amit Shah، وەزیرێ ناڤخۆیێ ب ھێز و نێزیکترین ھەڤپەیمانێ مودی ل ساڵا ٢٠١٩ێ دا گۆتی: «ئەگەر زمانەک ھەبیت شیانا میللەتی ب یەکگرتوویی کوم ڤەکەت، ئەو زمانێ ھیندی یە».
ل گوری نارايان دیڤی Narayan Devy، ئێک ژ زمانزانێن ھەرێ ناڤدارێن ھیندستانێ کو ژیانا خۆ تەرخانکریە ژ بۆ تۆمارکرنا پتر ژ ٧٠٠ زمان و ھەزاران دیالێکتێن ھیندستانێ، «ھەوڵدانێن ئەڤێ داویێ یێن سەپاندنا زمانێ ھندستانێ ھەم پێکەنین و ھەم مەتڕسی بوون». دبێژیت: «ئەو نە ئێک زمانی یە لێ فرەزمانی یە کو ب درێژاھیا دیروکێ ھیندستان کریە یەک، ھیندستان نەشێت ببیتە ھیندستان ھەتا ھەمی زمانێن رەسەن جھێ خۆ نەگرن».
ل گور سەرژمێریا داوی یا ساڵا ٢٠١١، ٤٤% ژ ھیندستانێ ب زمانێ ھیندی دئاخڤن، ٥٣% ب زمانێن خۆ یێنن رەسەن و زکماکی دئاخڤن کو ھندەک ژ وان ب تەڤاھی ژ زمانێ ھیندی یێ جودایە و ب ملیونان ئاخڤتکەرێن خۆ ھەنە و دبن ئالایێ زمانێ ھیندێ ژی دھێنە چەرت کرن. لابرنا ھەمی زمانێن دیتر ژمارا ئاخڤتنکەرێن زمانێ ھندێ دێ بۆ نێزیکی ٢٧% کێم کەت، ئانکو نێزیکی سێ چارێکێن وەڵاتی نەشێن ب رەھوانی باخڤن.
نارايان دیڤی، گۆت کو فرەزمانی بوون ل دلێ ھیندی بوونێ دایە. ھێشتا گۆت: دبینی مرۆڤ زمانێ سانسکریت Sanskrit ژ بۆ دوعایێن خۆ، زمانێ ھیندی ژ بۆ فیلم و کاروبارێن خۆ، زمانێ دایک ژ بۆ ماڵبات و ھزرێن خۆ یێن تایبەت و زمانێ ئنگلیزی ژی ژ بۆ کارێن خۆ یێن پیشەیی بکاردئینن. زەحمەتە کو مرۆڤ ھیندییەکێ تاک زمان ببینیت. دڤێت ئەڤ یەکە بھێتە پیرۆزکرن، نەکو بکەڤیتە بەر گەفان.
زمانێ مە هەبوونا مە یە
دانوستاندن و دیبێت ل سەر گرنگییا زمانێ ھیندی ل بەرییا سەربەخۆیا ھیندستانێ سەرھلدایە. ھەرچەندە ل ھیندستانێ زمانێ ھیندی ژ زمانێن زکماکی یێن دی پتر ئاخڤتنکەرێن خۆ ھەنە، لێ تا رادەیەکێ گەلەک ژ وان ل ھەرێمێن تژی مرۆڤ و ھێزدار ژ ئالیێ سیاسی ڤە ل باکووری وەڵاتی چڕبووینە کو ب کەمبەرا ھیندی دهێتە نیاسین. زمانێ ھیندی ب ئاوایەکێ کەڤنەشۆپی ل ھەرێمێن باشووری گەلەک یێ کێمە؛ وەکی تامیل نادو ب زمانێ تامیلی و کیرالی ب زمانێ مالایالامی دئاخڤن، ھەروەسا ل ھەرێما رۆژھەلاتی وەک ھەرێما بەنگالا رۆژئاڤا ٧٨ ملیون کەس ب بەنگالی دئاخڤن.
دەمێ دەستور ل ساڵا ١٩٤٩ێ ھاتیە داڕێژتن، بڕیار ھاتەدان کو نابیت ل ھیندستانێ ئێک زمانێ نیشتمانی ھەبیت. شوینا وێ ١٤ زمان – پاشی ل داویێ لیستەک ب ٢٢ زمان – ب فەرمی د دەستوریدا ھاتنە چەسپاندن، ھەرچەندە زمانێ ھیندی و ئینگلیزی وەک «زمانێ فەرمی» ھاتنە راگەھاندن کو د مژارێن حکومەتێ و ئیدارا نیشتمانی دا بهێنە بکارئینان.
ھەوڵ ھاتنەدان کو زمانێ ھیندی وەک تاکە زمانێ باڵادەست بھێتە دەستنیشان کرن، لێ ئەڤان ھەوڵان نەرازیبوون ژ بەر ما، تایبەت ژ ئالیێ باشوورڤە. ل ساڵا ١٩٦٠ێ، پشتی حکومەتێ راگەھاندی کو زمانێ ھیندی دێ تاکە زمانی فەرمی بیت و زمانێ ئنگلیزی دێ گاڤ ب گاڤ داوی ھێت، سەرھلدانەک توند ل تامیل نادو پەیدا بوو و چەند کەسەکان ئاگر بەردانە خۆ و دەھان کەسان ژی ژ ئەنجامێ تەپەسەرکرنا ھۆڤانە یا دەستھەڵاتێ گیانێ خۆ ژ دەستدا. حکومەت ناچار بوو پاشڤە زڤڕی. ھەتا نھا ژی ل قوتابخانەیێن تامیل نادو تنێ زمانێ ئنگلیزی دھێتە خاندن.
لێ پشتی ھەلبژارتنێن حکومەتا BJP ل ساڵا ٢٠١٤ێ، رۆژەڤا وێ ناسیونالیستا ھیندوسی ژ بۆ بەرەڤ پێشبرنا زمانی ھیندی بخۆڤە گرت و بۆ سەدەمێ وێ چەندێ جارەکا دی ئەڤێ پرسێ سەرھلداڤە و حکومەت ب سەپاندنا ئەزموونا کەلتوری ب سەر ھەرێمێن ھیندی دا ھاتە تاوانبار کرن.
پاپیا سێن گوپتا Papia Sen Gupta، پروفیسور ل سەنتەرێ ڤەکولینێن سیاسی ل زانکویا جەواھرلال نەھرو Jawaharlal Nehru ل دەلھی، گۆت: «ل سەردەمێ مودی دا زمان بوویە پرسەکا گران یا سیاسی»، چیرۆکا کو دهێتە پێشنار کرن کو ھیندستان وەکی دەولەتا ھیندوسی دووبارە د خەیالێ دایە و داکو ببیە ھیندوسەکێ رەسەن و ھیندیەکێ راستەقینە، دڤێت ب زمانێ ھیندی بئاخڤی. د پێکئینانا وێ دا چەندی وێڤەترە پتر و پتر سەرکەفتی دبن.
ھزرا زمانێ ھیندی وەک زمانێ نەتەوەیی ل ھیندستانێ رەهـ و ریشالێن وێ د نڤێسینێن ڤی دی ساڤارکار VD Savarkar، بابێ باسکێ نەتەوەپەرستییا ھشک یا ھیندوسی و ئایکونێ پارتا BJP دا وەرگرتییە، کو ل دەستپێکێ دروشمێ ھیندی، ھیندوسی، ھیندیستانی دانایە بەرچاڤ، نەتەوەپەرستی ل گەل ھەردو ئۆل و زمان، زاراڤەک کو ھەتا ئەڤرۆ ژی ژ ئالیێ باسکێ راستێ ب ئاوایەکێ بەرفرەهـ ڤە دهێتە بکارئینان.
کارڤەدانەکا توند ھمبەر ھەوڵدانێن پارتا BJP ھەبوو ل دژی خوێندنا کوتەکی ب زمانێ ھیندی ل ناڤەندێن خوێندنێ ل سەرتاسەرێ وەڵاتی، پاشی ئەو کوتەکی ھاتە ڤەکشاندن. ل مەھا ئوکتوبەرێ، دیسا شاەی ھەرێمێن نە ھیندی راکڕنە سەر چەکی، ئەڤجارە ل دویڤ راسپاردەکێ کو زانکۆ و پەیمانگەھێن ناڤەندی یێن گرنگ دڤێت خاندن و تاقیکرن تێدا ل شوینا زمانێ ئنگلیزی، بتنێ ب زمانێ ھیندی بیت و ئەڤ رێسایە بۆ سازیێن ئەوان ھەرێمێن کو ب زمانێ ھیندی دئاخڤن، کارا دبیت. لێ ھەروەک گەلەکا ئاماژە پێکری، قوتابی ل سەرانسەری وەڵاتی دچنە ئەڤان قوتابخانەیان، ژ وانە ل باشوور و رۆژھەلات کو زمانێ ھیندی لێ نە بەشەکە ژ پرۆگرامێ خواندنێ.
د بەرسڤا راسپاردەیا شاەی، ل تامیل نادو، م. ک. ستالن ل دژی سەپاندنا ھەر زمانەکێ سەردەست بڕیارنامەیەکا پەرلەمانێ دەولەتێ دانا بەرچاڤ و دیار کر کو پارتا BJP ھەوڵ ددەت زمانێ ھیندی بکەتە ئەو زمان کو سومبولا دەستھەڵاتێ یە. ھەروەسا ھەوڵ ددەت کو زمانێ تامیلی وەک زمانەکێ فەرمی بنەجی بکەت، کو وەکی پێگەهـ وەکھەڤە ل گەل زمانێ ئنگلیزی. ھەروەسا ل کیرلا و کارناتاکا، گرۆپ و ئالیێن سیاسی دلگەرانییا خۆ ل همبەر سەپاندنا زمانێ ھیندی دەربڕین.
ھندەکان ھۆشداری دا کو دیرۆکا ب خوینا سەپاندنا زمانی ل دەڤەرێ دەستپێکریە. پشتی ھێزێن نەتەوەپەریسێن سنھالی Sinhalese ھەوڵ داین زمانێ خۆ ب سەر کێمینەیا تامیل ل گزیرتێ دا بسەپینن، سریلانکا بۆ ٢٦ ساڵان کەتە د ناڤ شەرێ ناڤخۆیی دا و ئەو ستەما زمانێ بەنگالی Bengali بوو ل رۆژھەلاتا پاکستان بوویە سەدەما شەڕێ ساڵا ١٩٧١ و دامەزراندنا دەولەتا بەنگلادش.
حکومەتا پارتا BJP دبێژیت کو ئەو زمانێ ھیندی بکارنائینن داکو شوینا زمانێن رەسەن/ زکماکی بگریت، لێ مەرەما مە ئەوە بتنێ زمانێ ئنگلیزی کو زمانێ رۆژئاڤایی و کولونیالیستێن ھیندستانە بکارنەئینین. لێ ژبەر کو زمانێ ئنگلیزی وەسا کویر د سستەمێ ھیندستانێ دا خۆ داھێلایە، د ھەمی بیاڤان ژ دادگەھێ بگرە ھەتا د بازارێ کاری دا دھێتە بکارئینان و بلاڤەبوونا زمانێ ئنگلیزی کو دهێتە دیتن ل جیھانا جیھانگەری دا مفای ب ھیندستانێ دبەخشیت، نیشانەکا کێم ھەیە کو ئەو ب ئاوایەکێ کەتواری گاڤ ب گاڤ دبەرژەوندییا زمانێ ھیندی دا ب داوی بھێت.
د بەرسڤا ئەو سیاسەتێن ژ بۆ پێشڤەبرنا زمانێ ھیندی ھاتینە دیتین، نھا چەندین لڤینێن زمانێ ناسیونالیستی ل سەرانسەرێ ھیندستانێ سەرھلداینە، ژ راجاستان – Rajasthanێ ھەتا رۆژئاڤایێ بەنگالێ. ل رۆژئاڤایێ بەنگالێ کو زمانێ بەنگالی وەک بەشەکێ زۆرێ بنەڕەتی د ناسناما کەلتورییا خەلکیدا دھێتە دیتن، د ڤان دو ساڵێن بووری دا، تەڤگەرا نەتەوەپەرستییا بەنگالێ د گەشەبوونی دایە.
کارگا چاتێرژی – Garga Chatterjee، سکرتێرێ گشتی یێ گروپێ بەنگلا پۆخۆ – Bangla Pokkho، کو گروپەکێ نەتەوەیی بەنگالییە و ل ساڵا ٢٠١٨ێ ھاتیە دامەزراندن، دبێژیت: «ئەڤە ئیمپریالیزما ھیندی یە، ئەوان دڤێت ھیندستانێ ژ ئێکەتییا دەولەتێن ھەمەڕەنگ بگھوڕن بۆ تاکە دەولەتا نەتەوەیی، کو ئەو کەسێن ب زمانێ ھیندی دئاخڤن سەرەدەریێ وەک وەڵاتیێن پلا ئێک بن و ئەم یێن خەلکێ نە ھیندی ژی، ب بەنگالی ژی ڤە، وەک وەڵاتیێن پلە دو سەرەدەریێ ل گەل بکەن».
هەر وەسا چاتێرژی گۆت کو بەنگالی دوەم زمانێ ئاخفتنێ یە ل ھیندستانێ، لێ نەشیایە کوپییەکا دەستورێ ھیندستانێ ب دەست خۆڤە بینیت، ھژمارەکا بانکی ڤەکەت، تکتەکا تڕێنێ دابین بکەت یان فۆڕما باجێ ب زمانێ دایکێ تژی بکەت.
گۆت ژی: «ئەو زمانێ ھیندی دکەنە روویێ ھیندستانێ و ئەڤە ژی مەترسییەکا راست و راستە ل سەر ئێکەتییا ھیندستانێ. ئەو ب زمانێ ھیندی ل گەل مە دئاخڤتن، لێ نھا ئەم پاشڤە دچین، زمانێ مە ئەوە کا ئەم کینە و ژ بۆ وی دێ مرین».
ژێدەر:
The guardian 25/12/2022 A threat to unity: anger over push Hindi national language of India
