گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
یۆنس عەبدولعەزیز
وەرگێڕان: مەتین
پرەنسیپێ قەبوولکرنا یێ دی ئێک ژ گرنگترین بنگەهێن جڤاکێن پێشکەفتی و جۆر ب جۆرە. ئەڤ پرەنسیپە ب رێکا رێزگرتن و تێگەهشتنێ ژ جوداهیێن خەلکی یێن رەوشەنبیری، ئۆلی، نژادی، رەگەزی، بیروباوەری، یان ئاراستەیێن هزری و سیاسی دهێتە دیارکرن. د جیهانا مە یا ئەڤرۆ دا، ب جیهانگیریێ و ڤەبوونا جڤاکی، قەبوولکرنا یێ دی یا بوویە پێدڤییەک بۆ بهێزکرنا پێکڤەژیانێ و دوورکەتن ژ ناکۆکییان.
فاکتەرێن قەبوولکرنا یێ دی
١- پەروەردە و راهێنانا جڤاکی: پەروەردەکرنا زارۆکان ل سەر پرەنسیپێن لێبورینێ و تێگەهشتنێ کو هەر ژ زارۆکینیێ شیانا وان یا قەبوولکرنا یێ دی و رێزگرتنا جوداهیان بهێز دکەت.
٢- پەروەردە: زانین ئاسۆیێن مرۆڤی بەرفرەهـ دکەت. تێگەهشتن ژ دیرۆکا چاند، ئۆل و نەریتێن جودا دبیتە ئەگەرێ قەبوولکرنا یێ دی و دوورکەتنێ ژ تەرز و بابەتێن گشتگیری.
٣- پەیوەندییا کاریگەر: دیالۆگا ڤەکری و گوهداریکرنا یێ دی، تێگەهشتنا دوئالی بهێز دکەت و هاریکارییا ئاڤاکرنا پرێن باوەریێ ددەت.
٤- دلسۆزی: شیانا دانانا خۆ د جهێ کەسێ دی دا و تێگەهشتنا هەست و رامانێن وی، ب رەنگەکی مەزن هاریکارییا قەبوولکرنا کەسێن دی ددەت.
٥- جۆر ب جۆری و پێکڤەژیان: ژیان د ناڤ جڤاکێن جۆر ب جۆر یێن رەوشەنبیری و جڤاکی دا هاریکارییا بهێزکرنا قەبوولکرنا یێ دی ددەت، چونکی خەلک ب رێکا تێکەلبوونا رۆژانە ژ ئێک و دو فێر دبن.
ئەرێنیێن قەبوولکرنا یێ دی
– بهێزکرنا ئاشتییا جڤاکی: قەبوولکرنا یێ دی دبیتە ئەگەرێ ئاڤاکرنا جڤاکێن ئێکگرتی کو رێزێ ل جوداهییان دگرن و ب ئاشتی دژین.
– داهێنان و پێشکەفتن: جۆر ب جۆرییا چاندی و فکری هاندەرە بۆ داهێنانێ و نووکرنێ ب رێکا گوهۆرینا بیر و هزرێن جودا.
– بهێزکرنا پەیوەندیێن مرۆڤایەتی: پەیوەندیێن ل سەر تێگەهشتن و رێزگرتنا دوئالی هاتینە ئاڤاکرن دێ بهێزتر و دۆمدریژتر بن.
– دوورکەفتن ژ ناکۆکییان: قەبوولکرنا یێ دی ناکۆکییان کێم دکەت، چ د سیاسی بن یان جڤاکی یان ئۆلی، چونکی هاریکارییا ئاڤاکرنا دیالۆگێ ددەت ل جهێ دوژمنداریێ.
– بهێزکرنا بەهایێن مرۆڤایەتی: قەبوولکرنا یێ دی هاریکارییا بهێزکرنا بەهایێن لێبورین و رێزگرتن و مافێن مرۆڤی ددەت، کو جڤاکێ پتر دادپەروەر و مرۆڤانە دکەت.
قەبوولکرنا یێ دی وەک رێکەک بۆ بهێزکرنا ئاشتیێ
قەبوولکرنا یێ دی ئێک ژ رێکێن سەرەکییە بۆ چەسپاندنا ئاشتیێ ل سەر ئاستێ جڤاک و وەلاتان. دەمێ جڤاک ڤی پرەنسیپی پەیرەو دکەن، ناکۆکیێن رەگەزی و ئایینی و سیاسی کێم دبن، کو دبیتە هۆکارێ دوورکەتنا ژ شەڕێن چەکداری و جەنگان.
بۆ نموونە، گەلەک ژ ناکۆکیێن جیهانێ پەیدا بووینە ژ ئەنجامێ نەقەبوولکرنا یێن دی و جوداهیێن وان. ئەگەر پرەنسیپێ قەبوولکرنێ و لێبورینێ ببیتە رێباز بۆ ژیانێ، دێ شێین پرێن باوەری و تێگەهشتنێ ئاڤا بکەین، کو دێ بیتە ئەگەرێ کێمکرنا ئەگەرێ پەیدابوونا ناکۆکییان.
چاوا قەبوولکرنا یێ دی دێ یارمەتیا دوورکەتنا ژ ناکۆکی و شەران دەت؟
١- ئاڤاکرنا پرێن دیالۆگێ: قەبوولکرنا یێ دی دەرفەتێ ددەتە دیالۆگێ، کو بنگەهە د چارەسەرکرنا ناکۆکیان دا بەری کو مەزن ببن.
٢- کێمکرنا جوداکاری و کەربێ: دەمێ ئەم یێ دی قەبوول دکەین، ئەم ژ هەستێن کەرب و رەگەزپەرەستیێ دوور دکەڤین، کو دبیتە ئەگەرێ کێمبوونا ئەگەرێن ناکۆکییان.
٣- دامەزراندنا هەڤکاریێن نێڤدەولەتی: قەبوولکرنا یێ دی د ناڤبەرا وەلات و گەلان دا دشێت ببیتە ئەگەرێ بهێزکرنا هەڤکارییا نێڤدەولەتی و گوهۆڕینا چاندی و ئابووری، کو ئاشتییا جیهانی بهێز دکەت.
٤- رێڤەبرنا جوداهییان ب رێکێن ئاشتییانە: ئەگەر جوداهی ب هشیاری بهێنە قەبوولکرن، دشێین ناکۆکییان ب رێکێن ئاشتییانە رێڤە ببەین بێی پەنابرن بۆ توندوتیژیێ.
پرەنسیپێ قەبوولکرنا یێ دی ئێک ژ وان بەهایێن سەرەکییە کو جڤاکا مرۆڤایەتی ئەڤرۆ پێدڤی پێ هەیە. ب رێکا بهێزکرنا تێگەهشتن و رێزگرتنا دوئالی، ئەم دشێین جیهانەکا پتر ئارام و سەقامگیر ئاڤا بکەین، کو تێدا شەڕ و ناکۆکی نەبن و جوداهی ببنە ژێدەرێ هێز و دەولەمەندیێ. دڤێت ئەم خۆ و نفشێن داهاتی فێری رێزگرتنا یێ دی و سوودوەرگرتن ژ جوداهییان بۆ ئاڤاکرنا جڤاکێن پێشکەفتی و سەقامگیر بکەین.
قەبوولکرنا یێ دی و دیتنا یێ دی ل ئەوروپا:
فاکتەرەکێ سەرەکی یە بۆ ئاشتی و سەقامگیریێ
ئەوروپا د دیرۆکێ دا گەلەک شەر و ناکۆکیێن خوینەلوو دیتینە کو پەیوەندی ب ئۆل، نژاد و سیاسەتێ ڤە هەبوون. لێ قەبوولکرنا یێ دی و قەبوولکرنا رامانێن جودا، بوونە فاکتەرێن سەرەکی د گوهۆرینا رێرەوا کیشوەری ژ ناکۆکیێن بەردەوام بۆ ئاڤاکرنا جڤاکەکێ پتر ئارام و سەقامگیر. ئەڤ گوهۆرینە نە تنێ بڕیارەکا سیاسی بوو، لێ ئەنجامێ پێشکەفتنەکا جڤاکی و چاندی یا کوور بوو کو رێرەوا پەیوەندیێن ئەوروپی گوهۆری و بوو ئەگەرێ دامەزراندنا پەیوەندیێن نوو ل سەر بنگەهێ رێزگرتنا دوئالی و هەڤکاریێ.
رۆلێ قەبوولکرنا یێ دی د نەهێلانا ناکۆکییان دا:
پشتی هەردو شەرێن جیهانی یێ ئێکێ و دووێ، ئەوروپا د ناڤ دوژمناهی و کینان دا نوقم ببوو کو ژ بەر فرەهبوونا ئیمپریالی و ناکۆکیێن نەتەوەیی پەیدا ببوون. لێ تێگەهشتنا سەرکردەیێن ئەوروپا بۆ گرنگییا قەبوولکرنا یێ دی و رێزگرتنا جوداهیێن چاندی و سیاسی گاڤەکا گرنگ بوو ژ بۆ دەربازبوونێ ژ وان ناکۆکییان. باشترین نموونە ل سەر ڤێ چەندێ دامەزراندنا یەکێتیا ئەوروپا بوو، کو ل سەر پرەنسیپێ یەکگرتنا وەلاتێن جودا ل سەر بنگەهێن ئاشتی و هەڤکاریێ هاتە ئاڤاکرن.
لێبورینا ئۆلی و سیاسی: د رابردوویێ دا، شەرێن ئۆلی و سیاسی ئەوروپا پارچە کربوو. لێ ب دەرکەفتنا سەردەمێ رینیسانس و رۆناهیێ و بەلاڤبوونا هزرێن لیبرالی، لێبورین و قەبوولکرنا یێ دی بوونە بنگەهێن جڤاکێن نووژەن. ئەڤە بوو ئەگەرێ دەرکرنا یاسایێن کو ئازادیا هزر و باوەریێ دپارێزن، کو یارمەتیا دوورکەتنا ژ ناکۆکیێن پەیوەندیدار ب ئۆل و سیاسەتێ دا.
بەلاڤکرنا بەهایێن دیموکراسی و مافێن مرۆڤی: دیموکراسی، کو ل سەر دیالۆگ و قەبوولکرنا رامانا دی دراوەستە، بوویە فاکتەرا سەرەکی بۆ بدەستڤەئینانا ئاشتی و سەقامگیریێ. بدەستڤەئینانا ئازادیێن تاکەکەسی و کۆمەلایەتی هەست دا خەلکی کو ئەو دشێن رامانێن خۆ بێ ترس دەرببرن، کو بوو ئەگەرێ کێمبوونا ئالۆزیێن جڤاکی و سیاسی.
قەبوولکرنا یێ دی وەک فاکتەرا ئەمن و ئاشتی و سەقامگیریێ
ئاڤاکرنا یەکێتیا ئەوروپا: پشتی دویماهیکا شەڕێ جیهانی یێ دووێ، دامەزراوەیێن وەک یەکێتییا ئەوروپا ل سەر بنگەهێ قەبوولکرنا یێ دی و هەڤکارییا ئابووری و سیاسی هاتنە دامەزراندن. ئەڤ دامەزراوە کار کرن ل سەر بهێزکرنا پەیوەندییان د ناڤبەرا وەلاتێن ئەوروپی دا کو بەرێ د شەری دا بوون، و بوونە بنگەهـ بۆ ئاشتی و سەقامگیرییا هەرێمی.
هەڤکارییا ئابووری:
قەبوولکرنا یێ دی یا بوویە ئەگەرێ پێشڤەچوونەکا مەزن د هەڤکارییا ئابووری دا. وەلاتێن ئەوروپا یێن کو شەڕان ئێک ژ ئێک دابڕاندبوون، دەست ب ئاڤاکرنا هەڤپەیمانیێن بازرگانی و پیشەسازی کرن کو ل سەر بنگەهێ تەمامکارییا ئابووری راوەستییان. ئەڤ هەڤکارییە بوو بنگەهـ بۆ ئابووریەکا بهێز و ئێکگرتی کو بوویە ئەگەرێ کێمکرنا ناکۆکییان و باشترکرنا ژیانا گەلان.
بهێزکرنا هەڤکارییا رەوشەنبیری و جڤاکی:
ب قەبوولکرنا یێ دی، کۆچبەری و گوهۆڕینا رەوشەنبیری بوونە بەشەک ژ ناسناما ئەوروپی. فرە- رەوشەنبیریێ جڤاکێن ئەورووپی دەولەمەند کرن و ژینگەهەکا پتر ڤەکری دروست کر، کو تێدا رێز ل جوداهیێن چاندی و ئایینی یێن کەسان دهێتە گرتن.
قەبوولکرنا یێ دی وەک دەسپێک بۆ دامەزراندنا پەیوەندیێن نوی
– دامەزراندنا پەیوەندیێن دیپلۆماسی یێن بهێز: قەبوولکرنا یێ دی هاریکارییا وەلاتێن ئەوروپا کر کو ناکۆکیێن دیرۆکی دەرباز بکەن و پەیوەندیێن دیپلۆماسی یێن نوی و بهێز دامەزرینن. ئەڤ پەیوەندییە بوونە ئەگەرێ دروستکرنا سیستەمەکێ نێڤدەولەتی یێ سەقامگیر کو ب گیانێ هەڤکاری و تێگەهشتنێ سەردەریێ د گەل پرسێن جیهانی دکەت.
– بدەستڤەئینانا تەمامکاریێ د هەمی واران دا: تەمامکاریا ئابووری و سیاسی یا کو ل ئەوروپا هاتییە بدەستڤەئینان، بێی قەبوولکرنا یێ دی نەدشییا پێک بهێت. وەلاتێن ئەوروپا شیان سیاسەتێن هەڤپشک د وارێن وەک پەروەردە، تەندروستی و ژینگەهێ دا پەیرەو بکەن، کو بوو هاریکار د بهێزکرنا گەشەکرن و پێشکەتنێ دا د هەمی واران دا.
نەهێلانا ناکۆکی و شەران ب رێکا قەبوولکرنا یێ دی
– ئاشتی د ناڤبەرا وەلاتان دا: قەبوولکرنا یێ دی رێ دا وەلاتێن ئەوروپا کو ناکۆکیێن کەڤن نەهێلن و ئالۆزیێن دیرۆکی دەرباز بکەن. بۆ نموونە، پەیوەندیای د ناڤبەرا فەرەنسا و ئەلمانیا دا، یا کو ب سەدەمێ شەڕان بۆ دەهان سالان ئالۆز بوو، نها بوویە نموونە بۆ هەڤکاری و هەڤپشکیێ پشتی دامەزراندنا یەکێتییا ئەوروپا.
– داکۆکیکرن ل سەر بەرژەوەندیێن هەڤپشک: قەبوولکرنا یێ دی هاریکاری کر کو جەخت ژ سەر ناکۆکیێن تاکەکەسی و نەتەوەیی بۆ سەر بەرژەوەندیێن هەڤپشک بهێتە گوهۆڕین. ئەڤ ئاراستە کر کو شەڕێن چەکداری نە پێدڤی بن، چونکی بەرژەوەندیێن ئابووری و جڤاکی یێن هەڤپشک بوونە بنگەهەکێ بهێز بۆ پەیوەندیێن نێڤدەولەتی.
پرەنسیپێ قەبوولکرنا یێ دی و قەبوولکرنا رایا دی رۆلەکێ سەرەکی د ئاڤاکرنا ئەورووپا نوی دا هەبوویە. ئەڤ پرەنسیپە بوو بنگەهـ بۆ پەیوەندیێن نوی یێن کو ل سەر لێبورین و هەڤکاریێ راوەستیاین نە ل سەر ناکۆکی و شەری. ب رێکا دەربازکرنا ناکۆکیێن دیرۆکی و جەختکرنێ ل سەر دیالۆگ و تێگەهشتنێ، وەلاتێن ئەوروپا شییان ئاشتی و سەقامگیریێ بدەست بئینن، کو بوویە ئەگەرێ بدەستڤەئینانا تەمامکاریا ئابووری و جڤاکی. قەبوولکرنا یێ دی رێکا هەری باشە بۆ ئاڤاکرنا جڤاکێن پێشکەفتی و سەقامگیر کو خۆ ژ شەران دوور دئێخن و پەیوەندیێن بهێز و بەردەوام ل سەر ئاستێن سیاسی، جڤاکی و ئابووری دادمەزرینن.
