گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
سالح ئەرتیسی
بەراهی:
مرۆڤ نەشێن دویری ئێکودو بژین، بگرە مرۆڤ رۆژانە تێکەھلیێ ل گەل ئێکودو دکەن و بۆ کاروبارێن ژیانێ پشتێ ب ئێک گرێددەن.
بارا پتر یا خەلکی ئەو خوارنا دخۆت ئەو بخۆ چێناکەت، ئەو جلکێن دکەتە بەرخۆ ئەو دروست ناکەت، ئەو خانیێ تێدا دژیت وی چێنەکرییە، ئەو ئامیر و کەلوپەلێن بۆ پێدڤییا خۆ بکار دئینیت وی دروست نەکرینە. ڤێجا ئەو ئامیرێن بەرھەم ھاتین، ئامیرێن ھاتینە دروستکرن، چالاکیێن خەلک پێ رادبیت، پەیوەندیێن ل گەل ئێکودو گرێددەن، وەکی ژوورەکا ئالۆزە و پێویستی برائێخستنێ ھەیە، ئەڤە ژی بۆ ھندێ یە داکو ھەر کەسەک رۆلێ خۆ بگێریت، ئەو ئەرکێ ل سەر ملێن وی ب دلسوزی ئەنجام بدەت.
ژ لایەکێ دیڤە دێ چەوا رێگر بن ل دز و گەندەلا؟ چەوا دێ شێن رێکێ نەدەن کەسک مافێن کەسەکێ دی بنپێ نەکەت؟ تاوانبار و دەستدرێژ دێ چەوا ھێنە سزادان؟ ناکۆکییێن د دەمێ سەرەدەریکرنێ دا دێ چەوا ھێنە چارەسەرکرن؟ تاک دێ چەوا پشتراست بیت، کو ژیان و کەرامەتا وی پاراستی یە ؟ چەوا پاراستن ل ملک و مالێ وی دھێتەکرن و گەلەک پرسیارێن دی.
ئاھا ل ڤێرە رۆل و ئەرکێ حکومەتێ دەردکەڤیت. ھەر د کەڤن دا مرۆڤان ھەست یا ب وێ چەندێ کری، ئەگەر د گەل ئێک کۆمببن، دێ شێن ب شێوەکێ باشتر بەرگرییێ ل خۆ کەن، دژی ھێرشێن گیانەوەرێن دڕندە، یان دژی گرۆپ و دەستە و تاقمێن دی.
ل گەل بۆرینا دەمی بۆ وان یا دیار بوویی، کو باشترە دەستەیەکا تایبەت بۆ بەرگرییێ ژ جڤاکی ھەلبژێرن، دەستەیەکێ بۆ نێچیرێ و ئێکێ بۆ گشتوکالی، دەستەیەکێ ژی بۆ کاروبارێن ناڤمالێ ل وی جھێن لێ ئاکنجی، مرۆڤێن شارەزا ئەڤ حالەتە ب دەستپێکا حکومەتێ یێ بناڤکری. لەورا شارەزا وەسا ھزر دکەن ئارمانجا ئێکێ یا حکومەتێ ( بەرگری کرنە ژ وەلاتییان).
لەورا ھەر حکومەتەکا شکەستنێ د بەرگریکرنا ژیان و کەرامەتا وەلاتییان دا بینیت ئەو ب حکومەتەکا فاشل دھێتە ل قەلەم دان.
ھەر هەمان شارەزا وەسا دبینن، کو ئارمانجا دویێ یا حکومەتێ پێک دھێت ژ ( رێکخستنا پەیوەندییان د ناڤبەرا تاکێن جڤاکی دا).
ئەڤە ژی بۆ ھندێ یە، کو یەکسانی و دادپەروەری د ناڤبەرا وان دا پەیدا ببیت، دا کەس نەشێت دەستدرێژیێ بکەتە سەر مافێن یێ دی. ڤێجا ئەڤ رێکخستنا پەیوەندییا پێدڤی ب یاسا و رێسایان ھەیە، ئاھا ل ڤێرە بیروکا یاسایا ھاتە ھەبوونێ، چ یاسایێن ئەسمانی یان ژی یێن ئەردی، وەک یاسایێن ( ناپلیون و حەمورابی…ھتد) یاسایێن مودێرن، کو دستوور سەر ھەمییانرایە( بلندترین یاسا دستوورە).
ئانکو ل ڤێرە دیار دبیت ئارمانجا دویێ یا حکومەتێ بجهکرنا (یەکسانی و دادپەروەرێیە) د ناڤبەرا ئەندامێن جڤاکی دا ب رێکا دانانا یاسایا، بێی بەرچاڤ وەرگرتنا پلە و پۆستان.
ئارمانجا سیێ یا حکومەتێ پێک دھێت ژ (رێکخستنا بارێ ئابووری) ب مەرجێ دابینکرنا ژیانەکا خۆش بۆ ھەمی تاک و مالێن جڤاکێ یێن ل ژێر حکومرانییا حکومەتێ.
مافێ ھەر وەلاتییەکێ یە ژیانەکا خۆش و باش ھەبیت، کارێ حکومەتێ یە ب ڤی ئەرکی رابیت وە بکەت، کو وەلاتییێن د دەولەتێ دا ژیانەکا خۆش هەبن.
ئارمانجا چارێ یا حکومەتێ پێک دھێت ژ (ھاریکاریکرنا ھەژاران و یێن کێم درامەت)، کو ئەو ب ئەرکێ رێکخراوێن جڤاکی رابیت ژ خۆ حکومەت ب خۆ رێکخراوەکا جڤاکی یە، ل ڤێرێ رۆلێ حکومەتێ دابینکرنا بیمەیا بێکاریێ یە بۆ وان وەلاتییێن بێکار یێن د ژیانەکا سەخت و دژوار دا دژین.
دیسان ئەرکە ل سەر حکومەتێ بزاڤا پەیداکرنا کاری بۆو وان یێن بێکار بکەت، هەتا ئەو بشێن شولەکێ بۆ خۆ ببینن، پێدڤییە بیما بێ کاریێ وەربگرن و ببنە خۆدان ژیانەکا باش.
نوکە ئەم د شێن ڤێ پرسیارێ بکەین، ئەرێ حکومەت چییە و چەوا ھاتییە ھەبوونێ؟
یا راست ھەر کەسەک وەک خۆ پێناسەیەک دایە حکومەتێ، گەلەک پێناسێن جودا دەربارەی حکومەتێ ھاتینە نڤیسین. دێ ھندەک ژ وان ل خارێ دیار کەین:
حکومەت: ئەو دەستەیا خۆدان ھێزا یاسایێ یە بۆ سەپاندنا ئاشتی و ئارامییێ.
رێکخستن و دەرکرنا یاسایێن گرێدای پشک و بەشێن ژیانا ھەر تاکەکی یە. ژ بۆ ھندێ دا حکومەت ب ڤی رۆلی رابیت، پارێزگاریێ ل بەرژەوەندیێن ھەڤپشک یێن ھەر تاکەکێ جڤاکی بکەت. دا ھەر تاکەک ب ئارامی بشێت کار و ئەرکێن خۆ ل جھێ ژیانا خۆ د ناڤ وەلاتی دا ئەنجام و ئەدا بکەت.
پێتدڤیە بزاڤێن وێ د خورت بن بۆ چەسپاندنا یاسایێ دا، کو بشێت رێکخستنەکا رێکوپێک ئەنجام بدەت، دیسان بەردەوام دیڤچوونێ بکەت، دا کۆنترۆلا ئارامیێ بکەت.
حکومەت: گرنگترین دەزگایە، کو کاریگەرییەکا مەزن یا لسەر ھەر تاکەکی و کومەلگەھێ ھەی. بەلێ ھندەک دەزگایێن دژی یێن ھەیین، کو کاریگەری یا ل سەر بجهئینانا کاروبارێن ژیانا وەلاتییان ل جڤاکی ھەیە، وەکو کۆمپانی، رێکخراوێن پیشەیی، سەندیکا، رێکخراوێن خێرخوازی، یانێن جڤاکی، رێکخراوێن خوبەخش، زانکو و چەندین ناڤەندێن دی.
بەلێ جوداھییا ڤان دەزگایانە و دەزگایێ حکومەتێ د وێ پاناتیێ دایە، کو سەرەدەریێ تێدا دکەن واتە ھەمی جوگرافیا دەولەتێ ناڤەگریت.
بەلێ پاناتیا حکومەت سەرەدەریێ ل گەل دکەت گەلەک بەرفرەھتر و مەزنترە، ئانکۆ سنورێ جوگرافیا دەولەتێ ھەمیێ ڤەدگریت.
حکومەتێ شیانێن دانان و دەرکرنا وان یاسا و بریاران هەنە یێن سەرەدەریێ د ناڤبەرا دەستهەلاتێ و وەلاتییان دا دکەت، شیانێن سزادانا وان کەسان یێت ھەیین ئەڤێن سەرپێچیا یاسایێ و بریارێن حکومەتێ دکەن، حکومەت دشێت وان تومەتبار بکەت..
حکومەت: ب کەڤنترین دەزگایێ سیاسی دھێتە دانان ل جیھانێ، جڤاکێ مرۆڤاتیێ ھەر د سەردەمێن گەلەک کەڤن دا، پێدڤی ب دەستھەلاتدارا و کەسانێن خۆدان هێز بوون، ژ بۆ ئیدارەیا جڤاکێ مروڤایەتیێ، ل ڤێرێ دیار دبیت حکومەت جۆرەکە یان وێنەیەک یان شێوەیەکە ژ شێوەیێن مومارسەییا دەستھەلاتێ د جڤاکان دا.
ئەڤ پێناسە وە دکەت، کو ئەم دشێین بێژین ھەر کومەکا فەرمی یان یێن نە فەرمی حکومەتا خۆ یا تایبەت یا ھەی، وەک خێزان، یانە، چالاکیێن بازرگانی، رێکخراو، بەلێ ئەم وەسا یێن فێربووین پەیڤ یان زاراڤێ (حکومەت) بەردەوام بۆ حکومەتا گشتی ب کار دئینین، بۆ نموونە حکومەتا دەولەتێ یان ھەرێمێ یان یا پارێزگەھان.
بسپورێن سیاسی گرنگییەکا مەزن ددەنە حکومەتێ، ئەو وەسا ھزر دکەن و دبینن پێدڤییە بەحسکرنا حکومەتێ ل گەل بەحسکرنا زانستێ کومەلناسی، فەلسەفە و مرۆڤناسی بیت. چونکێ حکومەتێ کاریگەرییەکا راستەوخۆ یا ل سەر جڤاکی ھەی، پێدڤی ب حاکم، دەستھەلاتدار، بسپۆر و دلسوزێن باش ھەیە بۆ برێڤەبرنێ.
جۆرێن حکومەتان:
حکومەت گورەی وی سەرچاوێ شەرعییەتێ ژێ وەرگرتی، چەندین جۆرێن ھەیین، ژ وان:
حکومەتا رەھا (بێسنور)
Absolute Government:
حکومەتا پاشایەتی دستوری، حکومەتا ئۆرستۆکراتی، دیموکراسی، فیدراڵی، دکتاتۆری، پاشایەتی، کۆماری، تەکنۆکراتی، لاهوتی، فاشی، چینایەتی، حکومەتا سەربازی، حکومەتا تاک حزبی، حکومەتا کرێگرتی، حکومەتا پارتییێن زۆرینە، حکومەتا راگوزەر، حکومەتا کاربڕێکەر.
حکومەتا ئایینی
Theocratic Government:
ئەو حکومەتە تێیدا زەلامێن ئایینی ب شێوەیەکێ بێسنور (موتلەق) حوکمی دکەن، وەک د سەدێ ناڤەراست دا ل ئەورۆپا ھەبوو.
ل ڤێرە زەلامێن ئایینی بۆ برێڤەبرنا کاروبارێن وەلاتییان، ئەو خۆ ب تنێ سەرۆکانیا شەرعی د دانن. ئەوا ئەو دبێژن ئەوە و پێدڤیە ھەمی مللەت ملکەچ و پایپەندی وێ بریارێ بن یا وان دەرکری.
حکومەتا پاشایەتییا بێسنۆر
Absolute Monarchy Government:
ئەڤ حکومەتە ب حکومەتا میراتگری دھێتە دیتن ئێک بۆ ئێکی، ئەندامێن خێزانەکێ یان یێن بنەمالەکا دیارکری دەستهەلاتدارن، ئەڤ دەستھەلاتە ژ باب و باپیرا وەک میراتگری بۆ مایە، بێی ھەبوونا دوستورەکی یان پەیمانەکا جڤاکی، کو رێکێ پێ بدەن. د کەڤن دا پاشایان دگوت دەستھەلاتا مە مافەکێ خودایی یە، ئەڤە یا ژ دەف خودایی بۆ مە ھاتی، خودایی ئەم یێت ھەلبژارتین دا دەستھەلاتێ بکەین.
بەلێ زانا ڤی جۆرێ دەستھەلاتێ ڤەدگێرن بۆ نەبوونا چ ئۆپۆزسیۆنا یان ھندەکێن نەرازی ل سەر مانەیا ڤان د حوکمی دا.
حکومەتا پاشایەتییا بێسنور داخوازێ ژ خەلکی دکەت، کو پابەندی بریارێن وان بن، د بجهئینانا ڤێ بریارێ دا ئەو پتر ترسێ و پاشڤەبرنێ بکار دئینن و ئامرازێ سەرەکی یێ مانا وان د دەستھەلاتێ دا ئەڤ ترساندن و ئەشکەنجەدانەیە، هەمی بزاڤێن وان ب هندێ نە دا هەر ل سەر دەستهەلاتێ بمینن.
حکومەتا پاشایەتییا دستووری
Constitutional Monarchy Government:
ئەو حکومەتە یا کو بنەمالەک ب پاشایەتی حوکمی دکەت، بەلێ پابەندە ب سنورەکێ دیارکری یێ دستووری، کو ل گەل مللەتی یێن سەر رێککەفتین.
ل وەلاتێن پێشکەفتی، بنەمالا پاشا رۆلێ رێڤەبەریێ نینە و رکابەرێ سەرەکی یێ وەلاتییان ژی نینە، دەستێوەردانێ د کاروباران دا ناکەت، ب تنێ رۆلەکێ رەمزی یێ ھەی، کو پێک دھێت ژ سیادا وەلاتی. ب رامانەکا دی، د ناڤبەرا بنەمالا پاشایان و مللەتی دا، گرێبەستەکا جڤاکی یا ھەی ئەو خۆ ببینن ژ وی پەرلەمانێ خەلکی ھەلبژارتی.
حکومەتا ئێک پارتی
One Party Government:
ئەو حکومەتە یا ب تنێ حزبەکێ دەستھەلات ھەی و وەلاتی برێڤە دبەت، د ھەمان دەمدا ب تنێ ڤێ پارتی دستووریا کارکرنێ یا ھەی لەورا ئەو خۆ ب تنێ دبینیت خودانا ھزر و تێروانینا راست بۆ ئیدارەدانا کاروبارێن جڤاکی.
حکومەتێن ئەورۆپا رۆژھەلاتی، سوڤییەتا جاران و حکومەتا بەعسا ژناڤچوویی، نوکە حکومەتا چینێ، ئەم دشێین وەک نموونە بۆ ڤی جۆرێ حکومەتێ وەربگرین.
حکومەتا ئێک حزب د وێ باوەریێ دایە ب شێوەکێ مەرکەزی دێ پیادەییا دیموکراسیێ کەت، ھەمی مللەت دشێن پشکداریێ د حکومرانیێ دا بکەن، ب وی مەرجی ئەو بھێنەد ناڤ ڤێ پارتیێ دا و ب تنێ د ناڤ رێزێن ڤێ پارتێ دا کار بکەن و ببنە ئەندام، مافی ب چ کەسان نادەت کو ژ دەرڤەی ڤێ پارتیێ، چ گرۆپ یان دەستە یان رێکخراو و پارتیان دامەزرینن.
حکومەتا سەربازی
Military Government:
د ناڤ ڤێ حکومەتێ دا لەشکر بالادەستەن و دەستھەلاتێ برێڤە دبەن، بارا پتر ژ ئەنجامێ کۆدەتایا لەشکری بۆ دەمەکێ دبنە دەستهەلاتدار، بەلێ گەلەک جاران دەمێ دەستهەلاتا وان درێژ دبیت، د ڤی جۆرێ حکومەتێ دا چ رۆل بۆ دەزگایێن مەدەنی نامینیت، ئەوێن وەلاتی برێڤە دبەن ژ جەنەرال و پلە و پوستێن لەشکری پێک دھێن.
حکومەتا تاکێ ستەمکار
Unjust Government:
ئەڤ حکومەتە وەک حکومەتا لەشکری یە، بەلێ کەسەک یێ ھەی ھەمی دەستھەلات یا ئێخستییە د بن دەستێ خۆ دا، ژ لایێ دام و دەزگەھێن لەشکری، ئەمنی، ھەوالگێری و لەشکری ڤە پشتەڤانی لێ دھێتە کرن و دپارێزن.
حکومەتا شارەزا و زانا
Expert Government:
د ڤێ حکومەتێ دا شارەزا، زانا، کەسێن تێگەھشتی و خویندەڤان بالا دەستن، ئەڤ حکومەتە وەک وێ حکومەتێ یە یا ئەفلاتون د پەرتووکا خۆ یا (کۆمار) دا بەحس دکەت، بەلێ زانا ئاماژەی ددەنە ڤی جۆرێ حکومەتێ، ئەو وەسا دبینن ئەڤ جۆرێ نها بۆ پێکئینانا حکومەتا نیشتمانی ناگۆنجیت، چونکی حکومەتا نیشتمانی پێدڤی ب رازیبوونا پارتیان و تاکێن جڤاکی ھەیە، مەرج نینە ئەڤێن حکومەتێ پێک دئینن ھەمی د شارەزا و خویندەڤان و تێگەھشتی بن.
چێدبیت حکومەتا شارزایان ژ دەرڤەی حکومەتا نیشتمانی کار بکەن، لێ پێدڤییە ئەو ملکەچی بریارێن حکومەتا نیشتمانی بن.
حکومەتا ئۆرستۆکراتی
Aristocratic Government:
د ڤێ حکومەتێ دا دەستهەلات د دەستێ تەخا زەنگین و خانەدان دایە، ب تمامی ھەمی کاروبارێن حکومەتێ برێڤە دبەن، بەلێ ئەڤ رێڤەبرنە پتر بۆ خۆشییا وانە، ئەو ژێ د مفادارن نە تەخێن دی یێن مللەتی، د ڤێ حکومەتێ دا تەخا فەرمانرەوا زێدەتر کاری بۆ ئەندامێن تەخا وەک خوۆ دکەن، چ بۆ وان باشە ئەو وێ دکەن و د خەما مللەتی و وەلاتی دا نینن.
حکومەتا پارتییا زۆرینە
Majority Government:
ئەڤ جۆرە حکومەتە د وان وەلاتان دا دروست دبیت، کو سیستەمێ سیاسی (پەرلەمانی یان پاشایەتی دستووری یان نیمچە سەرۆکایەتی) بیت.
شێوازێ دروستکرنا حکومەتێ ب ڤی شێوەی یە:-
ئەو پارتییا د ھەلبژارتنێن پەرلەمانی دا پترییا کورسیان بدەستڤەئینا، ئەو دشێت ب تنێ حکومەتێ پێک بینیت و مافێ وێ یە، یان ئەو ھەڤپەیمانییا پترییا کورسیێن پەرلەمانی بدەستڤەئینا، ئەو دشێت حکومەتا زۆرینە پێک بینیت، ڤێجا ئەڤ ھەڤپەیمانییە ھندەک جاران بەری ھەلبژارتنان دھێتە کرن و ھندەک جاران پشتی ئەنجامێن ھەلبژارتنان ب فەرمی دهێنە راگەهاندن.
حکومەتا هەڤپەیمانی
Cooalition Government:
ئەو حکومەتە یا پارتییەک ب تنێ نەشێت زۆرینەیا کورسییێن پەرلەمانی بدەستڤە بینیت، لەورا ب نەچاری بۆ پێکئینانا حکومەتێ، ل گەل پارت و قەوارێن دی یێن سیاسی دێ چیتە د ناڤ هەڤپەیمانییەکێ دا و دێ حکومەتا ھەڤپەیمانی دروست کەن.
حکومەتا رزگارییا نیشتمانی
National Salvation Government:
ئەڤ جۆرێ حکومەتێ د ناڤ وان وەلاتان دا دروست دبیت، کو شەرێن ناڤخۆیی یان قەیرانێن سیاسی و ئابووری یێن دژوار لێ رویددەن.
واتە حکومەتەک ب رازیبوونا لایەن و ھێزێن سیاسی یێن ناکۆکی ھەیین دروست دبیت، بۆ ب دویماھیک ئینانا شەرێ ناڤخۆیی یان بۆ ڤەدیتنا رێکە چارەیەکا گۆنجای بۆ وان کێشە و ململانێن پارتێن سیاسی یێن ناکۆک و قەیرانێن ئابووری، زێدەتر ئەڤ حکومەتە بەروەختن و بۆ دەمەکێ دەستنیشانکری دروست دبن.
حکومەتا ڤەگۆھێز
Transitional Government:
حکومەتەکا دەمکییە، کو پشتی ژناڤبرن رژێمەکا سیاسی ژ ئەگەرێ شۆرەشەکێ یان کۆدەتایەکا لەشکری دروست دبیت، ب دویماھیکئینانا دەمێ دەستنیشانکری راگوزەر دێ دەستبکار بن هەتا رژێمەکا سیاسی یا نوی دھێتە سەر کاری، وەک حکومەتا پۆل برێمەر ل ئیراقێ و ئەنجوومەنێ نیشتمانی راگوزەر (ڤەگۆھێز) ل لیبیا پشتی کەفتنا رژێما قەزافی.
حکومەتا کارتونی
Cartoon Government:
ئەڤ حکومەتە دھێتە دروستکرن پشتی داگیرکەر وەلاتەکی (یان وەلاتێ خۆ ب خۆ ) داگیر دکەت.
وەک (حکومەتا سەربخۆ یا دەمکی ل کوێت) پشتی ژ لایێ حکومەتا فاشیزما ژنافچووی یا ئیراقێ ڤە ھاتییە داگیرکرن.
حکومەتا رێڤەبەر (کاربرێکەر)
Acting Government:
ئەڤ جۆرێ حکومەتێ ئەوە یێ دەمێ وێ یێ دستووری ب دویماھیک ھاتی یان پەرلەمانی متمانە ژێ وەرگرتی، ژ بەر ھندێ کارێ وێ ب تنێ رێڤەبرنا کاروبارێن رۆژانە یێن وەلاتییانە، نەشێت چ جۆرە بریارێن گرنگ و چارەنڤیسساز دەربێخیت.
ئەڤەژی ب تنێ بۆ ھندێ یە دا وەلات تووشی بوشاییا سیاسی نەبیت، ل گەل دروستکرنا حکومەتا نوی، حکومەتا رێڤەبەر دێ ھێتە ھلوەشاندن و دویماھیک دێ ب کارێن وێ ھێت.
حکومەتی (فیدرال) ئیتحادی
Federal Government:
یا د ناڤ وان وەلاتان دا ھەی سیستەمێ برێڤەبرنا وان فیدرالییە.
ئەرکێن حکومەتێ:
- سەقامگێریا ئەمن و ئاسایشا وەلاتیان و بلاڤکرنا باوەریێ.
- پاراستنا بەرژەوەندیێن جڤاکی، پاراستنا ملک و مالێ تایبەت و گشتی.
- پاراستنا جھێن شینواری و جھێن کەلەپوری رێگریکرن ل ھەرفاندن ژ تێکدانێ.
- گەشەکرنا ئابووری و زێدەکرنا بەرهەم و دەرامەتی.
- روخساندنا دەرفەتێن کاری، ڤەدیتنا کاری بۆ ھەمی وەلاتییان و دابینکرنا ژیانەکا شایستە و خۆش بۆ ھەمی پێکھاتە و چینێن جڤاکی.
- بدەستڤەئینانا وەکھەڤیێ ( یەکسانی) و دادپەروەرییا جڤاکی د ناڤبەرا مرۆڤان دا.
- زێرەڤانیکرن ل ئایین و جھێن ئۆلی.
- زێرەڤانیکرن ل خێزان و ناموس و رەوشتێ گشتی.
- زێرەڤانیکرن ل ماف و ئازادی و کەرامەتا وەلاتیان.
- پاراستنا وەلاتی ژ هەر هێرشەکا دەرەکی.
- بدەستڤەئینانا ئێکەتیا نیشتیمانی.
- رزگارکرنا وەلاتی ژ کێشە و قەیرانان و ڤەدیتنا چارەسەرییەکا گۆنجای.
ئەڤە کۆمەکا ئەرک و ئارمانجێن فعلی و یێن دیارن، بەلێ ل گەل وێ چەندێ بێگۆمان د پترییا حکومەتان دا ھێشتا ھندەک ئارمانج و ئەرکێن نەدیار و ڤەشارتی ژی ھەنە.
ژێدەر:
– مالپەری یاسا-القانون
– ویکیپیدیا، ئینسایکلوپیدیای ئازاد
– دانشنامە سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مكتبهای سیاسی) – چاپ سی و یكم داریوش آشوری ل141-142.
– مدخل الي علم السياسة، فوزي عبد الغني، دار النهضة العربية.
– محمود إسماعيل: المدخل إلى العلوم السياسية، مطبعة العشرى، القاهرة ٢٠٠٦.
– ئەحمەد شەبانی، فەرھەنگی زانستی سیاسی، بڵاوگەی زانستگای کوردستان، ٢٠١٠، لاپەڕەکانی ١٠٩ و ١١٠.
