پرسا نەتەوی و نیشتمانی ل کوردستانێ و ئاستەنگ ئاستەنگا ئۆلی (دینی)!

نەوزاد ئامێدی

 

بەری دەمەکێ نە یێ دویر، مە لێکۆلینەک کورت ل گۆڤارا مەتین دەربارەی پرسا نەتەوی و نشتیمانی بەڵاڤەکر. د وێ لێکۆلینێ دا، مە چەند خال و ئاستەنگ و گرێک، کو بووینە ئاستەنگ بەرامبەر لاوازییا هەستا نەتەوی و نشتیمانی و راگەهاندنا دەولەتا کوردی ل کوردستانێ هەژمارتن.

ئێک ژ وان خالێن گرنگ، ئەوێن برەنگەکێ بەرچاڤ هاتینە گەنگەشەکرن، ئاستەنگ یان خالا کارتێکرنا ئۆلی بوو ل سەر هەستا نەتەوی و نشتیمانی ل دەڤ کوردان. ژ بەر گرنگییا ڤێ خالێ و ڤی بابەتی مە ب فەر دیت، نڤیسینەک تایبەت وەک دەستپێک ل سەر ڤێ خالێ بنڤیسین، دا پتر دەرگەهـ ل بەرامبەر لێکۆلەر و خواندەڤان و رەوشەنبیرێن مە، دەربارەی کارتێکرنا ڤێ خالێ و لادانا پەردێ ل سەر چەند ڤەشارتیێن گرنک د ڤێ بواری دا بێهێتە ڤەکرن.

 

گەلەک ژ نڤیسەر و داعیێن بسڵمانان و ب تایبەتتر پارتێن ئیسلامی و بەردەڤکێن وان، هەول ددەن ڤی بابەتی ل پێش چاڤێن بسڵمانان بەرزە و شێلیکەن و چەند ئایەتەکان بۆ شێلاندنا هزرا کەسی بەرامبەر ڤێ پرسێ بکاردئینن. لێ ئەو پرسیارا پێدڤی، کو ئەم ل ڤیرە، د ڤێ نڤێسینێ دا رۆهن بکەین و بەرسڤێ ل سەر بدەین ئەوە، بۆ ئەڤ کەسە و لایەنە، ب تایبەت ل کوردستانێ هەوڵ ددەن وەک نهێنی سەردەریێ د گەل ڤێ چەندێ بکەن؟؟؟ دێ زیدەتر حێبەتی مینین، دەمێ بزانین، کو ئەڤ پرسە گەلەک ب رۆنی ژ لایێ زانایێن دینێ ئیسلامێ و مفتی و لایەنێن پەیوەندیدارڤە هاتییە بەرسڤدان!

باهرا پتر ژ ڤان زانا و مفتیان چەند ئایەت و حەدیسان بۆ دیارکرنا وێ چەندێ بکاردئینن، کۆ خۆدێ ئەم وەک نەتەوە و مللەت و عەشیرەتێن جێواز چێکرنە، باشێ مە ل دەف خۆدێ ئەو کەسە، ئەوێ ژهەمیان باوەردارتر و باشتر بیت. هەر وەسا پێدڤییە بسڵمان هەمی ل سەر رێیا خۆدێ کوم بن و ژێکڤەنەبن*، گەلەک ئایەتێن دی یێن ب ڤی رەنگی، کو ب رەنگەکێ ئێکسەر بەحسێ پرسا نەتەوی و نشتیمانی ناکەن، لێ ل سەر وێ پرسێ دهێنە پیڤان.

هەر وەسا چەند فەرمۆدەک ژی هەنە، کو بۆ رۆهنکرنا ڤێ پرسێ دهێنە ب کارئینان. بۆ نموونە پێغەمبەر د فەرمودەکێ دا دبێژیت: ئەوێ بۆستەکێ ژ جەماعەتێ دویردکەڤیت، ئەو ژ ئیسلامێ دویرکەفت. هەر وەسا ئەگەر کەسەکی بانگەوازییا وەختێ نەزانان (جاهلیە)کر، دێ جەهنەمی بیت، ئەگەر خۆ ئەو نڤێژا بکەت و رۆژییا ژی بگریت.^(١) گەلەک زانا و موفتیێن بسڵمانان ئەڤێ فەرمودێ ل سەر گۆنەهکارییا پرسا نەتەوی و بەراوردکرنا وێ د گەل داخازییا نەزانێن بەری ئیسلامێ، وەک باشترین و دیارتیرین بەلگە ب کارتینن. هەر وەسا مە چەند فەرمودێن دی هەنە، وەک ئەوا دبێژیت: ئەوێ ل بن سیبەرا ئالایێ قەبیلێ (نەتەوێ) شەری بکەت یان خۆ بۆ قەبیلێ نەرازی بکەت یان پشتەڤانییا قەبیلێ بکەت، ئەو دێ ب مرنا نەزانێن بەری ئیسلامێ مریت^(٢) یان دەمێ گۆتی بهێلن. ئەو تشتەک گەنییە/خرابە (فاسدە)^(٣). هەر وەسا دەمێ گۆتی ئەوێ داخازا یان شەری یان ل سەر عەسەبیەتا کەڤن و قەبیلێ بکەت و بێهێتە کوشتن ژ مە نینە^(٤). ئەڤە چەند ئایەت و فەرمودە وەک نموونە، لێ ئەگەر ل دویڤ بگەری و گۆتار و فەتاویان بخوینی، دێ گەلەک فەرمودێن دی و ئایەتێن دی بینی، کو هەوڵ ددەن بێخنە د قالبێ دژاتییا پرسا نەتەوی دا.

پرسا نەتەوی د ئیسلامێ دا ب رەنگ و تێگەهشتنا وێ یا ئەڤرۆ نەبوویە، لێ هەردەم ئەڤ پرسە ب دو تشتان هاتییە بەراوردکرن. یا ئێکێ ل سەر دەمێ پێغەمبەرێ ئیسلامێ موحەمەدی و ل پشتی وی، ب هزرا نەزانێن بەری ئیسلامێ و قەبیلێ دهاتە بەراوەردکرن. لێ دەمێ نەتەوە وەک پرسەک سیاسی و فەلسەفی ل دونیایا رۆژئاڤا و ب تایبەتتر پشتی شۆرەشا فەرەنسی دەرکەفتی، زانایێن بسلمانان ب گشتی، وەک پرسەکا رۆژئاڤایی و دژی ئیسلامەتیێ سەرەدەری د گەل ڤێ پرسێ کر و جارەکا دی هاتە تەکفیرکرن. چۆنکە ئەڤ هزرە ل سەر بنەمایێ خوینێ و زمانی و دیروکێ یێ هاتییە ئاڤاکرن، ئەڤ هەرسێ بنەمایە دێ بنە جهگیرێن بنەمایێن ئیسلامی.

هەر ل سەر ڤێ رێکێ، موفتیێ سعودیێ عبدالعزیز بن باز (١٩١٢-١٩٩٩م) دبێژیت: کو پرس/هزرا نەتەوی، پرسەکا کوفرێ یە و تێکدانا هەرە مەزنە دژی ئیسلامێ، چۆنکە مرۆڤێن نەتەوی دژی هندێنە، کو حوکم بۆ قورئانێ و شەریعەتی بیت، وان دڤێن یاسایێن چێکری بکاربینن، دا یەکسانیێ د ناڤ کۆمەلگەهێ دا پەیدا بکەن. لێ هەر دەولەتەکا ب حوکمێ ئیسلامێ رازی نەبیت، ئەو دەولەتەکا کافرە ب نەصێ ئایەتان، پێدڤییە بسڵمان دژاتییا وێ بکەن^(٥). کورێ بازی بەردەوام دبیت و دبێژیت: موحەمەد بن عەبدلوەهابی گۆتییە، هەر کەسەکێ هزر بکەت، کو رێکا وی باشترە یان هزرا وی باشترە یان حوکمێ وی باشترە، ژ یێ پێغەمبەرێ ئیسلامێ ئەو کافرە یان ئەگەر کەسەک هزر بکەت یان کار بکەت دا کاری شەریعەتا ئیسلامێ براوەستینیت، ل دویڤ ڤێ ئایەتی: {وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ} [آل عمران: 85] ئەو کافرە. لەوما کورێ بازی وێ دبێژیت و ل سەر ڤێ ئاخفتنێ بەردەوام دبیت، مانا وێ؛ هەر کەسێ بێژیت، کو یاسا و سیستەمێن چێکری ژ شەریعەتێ ئێسلامێ باشترن یان بەرامبەری وێنە یان شەریعەتێ ئیسلامێ بکێر ڤی وەختی ناهێن یان بڕینا دەستان و رەجماندنا زناکاران بکێر ڤی سەردەمێ ناهێن …، دکەڤیتە بن هەمان گۆتنێ، ئەوا ل سەری و کافرە. د بەردەوامییا ناما خۆ دا دبێژیت: دەعوا پرسا نەتەوی، دەعوەتەکا پویچە و چ بنەمایێن هزری و نڤێسکی (عقل و نقل)، پشتەڤانیێ لێ ناکەن، بەلکو ئەڤ چەندە دەعوەکا نەزانایە و یا ئیلحادێیە و هاتییە دا دژی ئیسلامێ راوەستیت^(٦).

هەر وەسا کوری تەیمییەیی دبێژیت: هەر کەسێ ب ناڤێ عەشیرەتێ، رەگەزی، رێکێ، مەزهەبی.. ژ ریکا ئیسلامێ دەرکەفت، ئەو ل سەر رێکا نەزانایە (جاهلییەتێ یە)^(٧)، ئانکو کافرە.

د گەل ڤێ چەندێ، فەتوایێن هەین، ب کوفرکرنا وان کەسان، ئەوێن پشتەڤانی یان حەز ژ وان کەسا دکەن یان هزرا نەتەوی و دیموکراتیەتێ و حەتا پەرلەمانتاران بکەت، چۆنکە هزر و بیرێن وان دژی ئیسلامێنە^(٨).

ئانکو ب کورتی، زانا و کەسایەتیێن ب ناڤ و دەنگێن بسڵمانان ب گشتی و بەری دەرکەفتنا ئیسلاما سیاسی و مودەرنیستا (الحداثيين)، هەمی ب ئێک دەنگ و رەنگ دژی پرس و هزرا نەتەویینە و وەک پرسەک نەزان و دژی ئیسلامێ و پرسەک ئیلحادی و کوفر دهژمێرن. هەرچەندە هەر ئێکی ناڤەک یان وەسفەک بۆ ڤان کەسان و ڤێ هزرێ ب کارئینایە.

بەلێ ل دەستپێکا سەدە یا بیستێ، هزرێن نوی پەیدابوون و ئیسلاما سیاسی وەک لڤینەک بەرامبەر پرسا نەتەوی، ل دویڤ هزر و ب دەستێن کەسانێن وەک جەمال الدینێ الافغانی (١٨٣٨-١٨٩٧م) و موحەمەدێ عەبدەی(١٨٤٩-١٩٠٥م) و موحمەد رشیدێ رضای(١٨٦٥-١٩٣٥م) و حەسەنێ البەنای(١٩٠٦-١٩٤٩م) و سەید قطبی(١٩٠٦-١٩٦٦) هاتە گۆرەپانێ. هەرچەندە هەمیان بۆ دەولەتەک/خیلافەکا ئیسلامی مەزن و چەسپاندنا شەریعەتێ ئیسلامی کاردکر. بەس پارادۆکسا وان د هندێ دا بوو، وان دڤیا پرۆژەکێ ئیسلامی نەتەوی بۆ ساخکرن و دامەزراندنا خیلافا ئیسلامی پێشکێش بکەن، کو هەمی وەڵاتێن بسڵمانا ل بن حوکمێ وێ بن^(٩). باهرا پتر ژ ڤان مودەرنیست و بیرمەندێن ئیسلامی، دژی پرسا نەتەوی بوون، هزردکرن، کو دێ نەتەوایەتی بیتە ئەگەرێ پارچەکرنا وەڵاتێن بسڵمانان. هەر وەسا د هەمان دەم دا دڤیان خیلافەتەکا ئیسلامی براگەهینن، لێ بباورییا من جیوازییا وان د گەل زانایێن ئیسلامێ، یێن کەڤن ئەو بوو، زمانێ تەکفیرێ ب کار نەدئینا، هەوڵدان؛ بزمانەک سادەتر و مودەرنتر و شەهرەزاتر ڤی راستیێ ڤەشێرن یان وێ هزرێ بۆ دامەزراندنا خیلافەتا ئیسلامی ب کاربینن. ئەڤ پارادۆکسە و نەتێگەهشتنە، حەتا ئەڤرۆ ژی یا بەردەوامە. ئەم دشێن ئەڤێ چەندێ، ل دەف گرۆپێن وەکی حەماسا فەلستینی یان نەتەوایەتییا پاکستانییان، ئەوا ل سەر ئۆلێ ئیسلامی هاتییە ئاڤاکرن و ئیسلام سەنتەرێ وێ یە، گەلەک ب جوانی بینین. ل سەر ڤێ چەندێ کورێ بازی، دەمێ بەحسێ ڤان جۆڕە کەسان دکەت ئاخفتنەکا جوان دبێژیت، وەک کۆما بانگەوازێن نەتەوایەتیێ ب دینیڤە گرێددەن. ئەڤان مرۆڤان بدرەوین قەلەم ددەت و دبیژیت بنیاتێن نەتەوایەتیێ و دینی ئێک دو ناگرن. ژ بەر هندێ دێ بینی، کو ئەڤ کەسە دکەڤنە د دوریاتیێ دا، هندەک جاران ئۆلی و نەتەوێ پێکڤە گرێددەن و هندەک جاران ژێ دویردکەن.

 بسڵمان بەحسێ دو جۆڕە نەتەوایەتییان دکەن. یا ئێکێ ئەو حەژێکرنا سادە، ئەوا مرۆڤی بۆ رەگەز و زمانێ خۆ یێ دایکێ هەی. یا دویێ، توندرەوییا نەتەوی وەک هزر و پرسەک نێگێتیف و خراب. ئیسلام دژی یا ئێکێ نینە، بەلێ دژی یا دویێ یە^(١٠). د هەمان دەم دا، ئەو دبێژن، کو پرسا نەتەوی پرسەک نەزانایە و دژی ئیسلامێیە و ژ رۆژئاڤا بۆ تێکدانا ئیسلامەتیێ و پارچەکرنا وەڵاتێن بسڵمانان هاتییە. هەر وەسا ئەڤ ئایدیولوژییە برایەتییا خوینێ و رەگەزی و جهی و رەنگی و..،. ئانکو نەتەوی ل پێش برایینییا بسڵمانەتیێ ددانیت، ئەڤ چەندە دژی بنیاتێن ئیسلامەتیێ نە. باهرا پتر ژ لێکۆلەران دبینن، کو ئەڤ تێکەلییا هزر و ئایدیولوژییا وەڵاتێن نوی و مۆدەرن، د گەل هزرا ئیسلامێ، بوو ئەگەرێ پەیدابوونا ئێسلاما سیاسی^(١١). ل دویڤ دیتنا من ئەڤ پرسە ل سەر دەستێ ڤان مودەرنیستا و لڤینێن ئیسلاما سیاسی و بیرمەندێن وان، وەک شەپۆڵێن دەریایێ یێ لێهاتی، ژ ڤی بەری بۆ بەرێ هەنێ، ئیسلام ژی شێلیکر و هزرا نەتەوەیی ژی هەڕماند. هەرچەندە د پرسێن هزری و ئایدیولوژی دا ئەڤ دو گرۆپە گەلەک ژێک دوویرن، لێ دژاتییا وان بۆ رۆژئاڤا، ئەو نێزیکی ئێک کرن. هەر وەسا دێ بینی، باهرا پێتر ژڤان بیرمەندێن ئیسلامیێن مودەرنیست، دبینن، کو ئیسلام بۆ هەمی ئاریشە و پرسێن چڤاکی و ئابۆری و سیاسی چارەسەرییا ئێکانە و دۆماهیێ یە. باهرا پتر یا لێکۆلەران وەسا هزر دکەن، کو تێگەهێ دەولەتا ئیسلامی یا نوی، وەک بەرسڤ/کاردانەوەیەکە، ل سەر تێگەهـ/چەمکێ دەولەتا نەتەوی ل رۆژئاڤا و دەرکەفتنا سەهیونیەتێ، وەک پرۆژەک رۆژئاڤایی دژی ئیسلامێ^(١٢). ئەڤ ترسا مەزن یا بیرمەندێن بسڵمانان بەرامبەر رۆژئاڤا، ب تایبەتی ل سەدەیا بیستێ، ترسەک و نەباوەریەک یەکجار زۆر ل وەڵاتێن ئیسلامی دروستکرییە، کو هەر گوهرینەک یان هزرەک نوی دژی ئیسلامێیە و دژی وەڵاتێن بسلمانایە و پیدڤییە بسڵمان بەرامبەر وێ راوەستن. ئەڤێ دیتنێ/هزرێ بسڵمان ب تنێ هێلان و بەرێ وان ب چیرۆکێن باب و کالان و رابردووی و خەونا ساخکرنا خیلافەتا ئیسلامی ددان. ل وی دەمێ دونیا، ب تایبەت رۆژئاڤا مژویلی خۆ نویکرنێ و ب بەریکانێن هزری و تەکنەلوژیایێڤە د مژویلن. لەوما دەڤەرێن مە فەقیر و هەژار و جاهل و بن دەست مان و رۆژئاڤا قویبلا زانست و زانین و پێشکەفتنێ ما.

ل دویڤ پەرتۆکا «الجماعات المتخیلـة» یا بندکت ئەندرسنی Benedict Anderson، هەردەم ئەدیولوژییا نەتەوی، وەک بەدیلەک و دژی دینی هاتییە دانان، چۆنکە وەک بنەمایێ سیکۆلاریزمێ (العلمانیة) سەرەدەری د گەل دهێتە کرن، ژ بەر هندێ بۆ ناسنامە و دەستهەڵاتا دینی ئاستەنگ و رکابەرە. پیتر مانداڤیل Peter Mandaville دبێژیت: ئەڤ ئایدیۆلۆژییە، ئەوا د ناڤبەرا دەستهەڵاتێ و خەلکێ دا یەکسانیێ پەیدا دکەت، دژبەری و ناکوکیێ د گەل بیروباوەرێن ئیسلامێ پەیدا دکەت، ئەوا دبێژیت دەستهەڵات بۆ خۆدێ یە «الحکم لله» و هەمی تشت بۆ خۆدێ یە و د دەستێ وی دایە^(١٣).

پرسا ئۆلی ل سەر مللەتێ کورد، بەرۆڤاژی مللەتێن دی یێن دەڤەرێیە، ئەو شیا بیتە ئامیرەک خراب بۆ لاوزییا هەستا نەتەوی، کورد کرنە شاگردێن وەڵاتێن ئیسلامی.

هەردەم ئەو بسڵمانێن سادە یان ئەوێن توندرەو بەرەڤانیێ ژ ئۆلێ ئیسلامێ دکەن و پرسیار دکەن، بۆ کورد ب تنێ بوون ئەو ئامیرە و بوونە شاگردێن خەلکێ دی، بۆ دامەزراندنا وەڵاتەکێ کوردی، ئیسلامی، سەربخۆ نەشیان مفای ژ ئیسلامەتیێ وەرگرن؟

 د باوەرییا من دا و ب کورتی، ئەڤ چەندە ژ ئەگەرێ زاڵبوونا پەروەردا ئۆلی یە ل سەر پەروەردا نەتەوی و نشتیمانی ل کوردستانێ، پیتەپێکرن بهزرا ئێکێ و هێزکرنا هەستا دینی ل سەر حسابا هزرا دویێ و لاوازکرنا هەستا نەتەوی و نشتیمانی. ئەڤ جۆڕێ پەروەردێ بوو حەوینکەرێ دو ئاستەنگ/ئاریشێن مەزن. ئاستەنگ/ئاریشا ئێکێ، ژ ئەگەرێ پەروەدکرنەکا نەتەوی و نشتیمانی یا سەقەت و زاڵبوونا پەروەردا ئۆلی^(١٤)، گرێدانا مە و ڤیانا مە ل جهێ نەتەوە و نشتیمانێ مە، هەستێن مە بۆ ئیسلامێ رادکێشیت. ئەڤ چەندە ب رەنگەکێ جوان ل دەف گەلەک سەرکردە و مەزنێن کورد دیاردبیت، دەمێ هەوڵ ددەن خۆ ژ نەتەوە و نشتیمانێ خۆ بشۆن و رهێن خۆ ب پێغەمبەرێ ئیسلامێ یان هەڤالەکێ وی یان قەبیلێن عەرەبی بگەهینن، دا جهێ خۆ بهێز بکەن یان دا خۆ ل بەر دلێ عەرەبێن داگیرکەر شرین بکەن. ب مخابنیڤە؛ حەتا ئەڤرۆ ژی ب رەنگێن جێواز ئەڤ چەندە یا بەردەوامە.

 ئاستەنگ/ئاریشا دویێ، ئەڤ جۆڕێ پەروەردێ بوو ئەگەرێ نەبوونا وان زەڵام و سەرکردە و زانایێن دینی، یێن شیانێن هندێ هەبن، کو خزمەتا دینی و نەتەوی پێکڤە گرێدەن و هەر وەسا نەکەڤنە د بن باندۆرا زانایێن دینی، یێن عەرەب و تورک و فارسان دا. ئەڤ ئەگەرە ل سەر مللەتێ کورد کارەساتەک بەردەوامە و حەتا ئەڤرۆ ژی ئەم یێ باجا وێ چەندێ ددەین، ب تایبەت ل سەر دەستێن پارتێن ئیسلامی، ئەوێن ب ئەجندایێن ئابۆرێ وان ب وەڵاتێن داگیرکەرڤە یان ب وەڵاتێن ئیسلامیڤە دگرێدای^(١٥). چۆنکە ئەڤ گریدانە، نە گرێدانەک بەرژەوەندییە، بەلکو گرێدانەک ئایدیۆلۆژییە، بۆ خزمەتا وان نەک یا مە. ئەڤ نموونە ب باشی ل سەر دەستێ سەڵاحەدینی ئەیۆبی دیار دبیت، کا چاوا وی ئەو هێز و دەستهەڵاتا مەزن، ئەوا وی بدەست خۆڤە ئینای، هەمی کرە د خزمەتا ئیسلامێ و نەتەوا عەرەبا و وەڵاتێن وەک مسڕ و سۆریێ دا. زیدەباری وێ چەندێ، کۆ سەلاحەدینی هیچ هەوڵ نەدان، کۆ خیلافەتەکا ئیسلامی ل کوردستانێ درۆست بکەت یان پایتەختی خۆ ل کوردستانێ دانیت، بەلکۆ کەسێن زیرەک و بهێز و ناڤدار ژی و د گەل خۆ برنە وەڵاتێن عەرەبان، وەک لەشکەر یان سەرلەشکەر یان بۆ کارێن دی یێن جیاواز ژ کوردستانێ دوورئێخستن. پشتی هنگی باراپتر ژ ڤان کوردان مانە ل وان وەڵاتان و بوونە عەرەب یان کوردینییا خو ژ دەست دان. هەرچەندە د وەختێ سەلاحەدینی دا تیوریێن نەتەوی و نشتیمانی د بەربەڵاڤ نەبوون، لێ هەر د وەختێ بابلی و ئاشۆری و فەراعینا و یۆنانی و فارس و ئۆسمانیان و ڤیرا هەرە ژۆردا و ژێهەل، سەرکردێن نەتەوێن جودا خزمەتا خەلکێ خۆ دکر، ل سەر ئاخا باب و کالێن خۆ و ب ناڤێ مللەتێن خو و وەڵاتێن خۆ دامەزراندن. ئانکۆ ب زمانەکێ سادەتر؛ خەلکێ خزمەتا خەلک و نشتیمان و ئاخا خۆ دکرن، هەر د کەڤن دا، بێی بۆ ڤێ جەندی، کۆ وان پێدڤی ب چ تیوریێن نڤیسکی هەبن.

هەردەم پرسێن جێواز د ئیسلامەتیێ دا، بۆچوون و شرۆڤەکرنێن جودا هەنە، هەر ئێک ل دویڤ هزرا خۆ و بەرژەوەندیێن پارتا خۆ و وەڵاتێ خۆ شرۆڤە دکەت. حالێ پرسا نەتەوی ژی د دەستێ زانا و پارتێن ئیسلاما سیاسی دا گەلەک باشتر نینە. چۆنکە ئیسلامی ب ساناهی بیروباوەرێن خۆ دگوهرن، دا ب مەرەمێن خۆ یێن سەرەکی بگەهن و شنوی دێمێ خۆ یێ دروست نیشا ددەن. ئانکو ب زمانەکێ سادەتر، ل دەستپێکێ پارتێن ئیسلامی قورئانا مەکی پێش چاڤ دکەن، دەمێ سەردکەڤن و بهێز دکەڤن، قورئانا مەدینێ ب کاردئینن و پێشڤە دئێن.

کورتییا ڤێ چەندێ، باهرا پتر ژ زانایێن سەلەفییان و وەڵاتێن بسڵمانان و فەتوایان و نڤیسەران و شەهرەزایان د بوارێ ئیسلامێ دا، دبیژن ئیسلام دژی هزرا نەتەوییە و زانایێن بسڵمانان و فەتوایا تەحریمێ کرییە و ب کوفر ل قەلم دایە. پشتی هاتنا مودەرنیستێن بسڵمان، جارەکا دی ئەڤ پرسە شێلاندەڤە، وان دڤیا بۆ سەرئێخستنا ئیسلامێ مفای ژ هێزێن نەتەوی وەرگرن و تەتبیقا شەریعەتی و مفای ژ بسڵمانێن نەتەوە و رەگەزێن جودا وەرگرن. هەر وەسا وان هەوڵ دا ب هەمی رەنگا دیارکەن، کو ئەڤ پرسە پرسەک رۆژئاڤایی یە و بۆ تێکدانا وەڵاتێن بسڵمانان و ژێکڤەکرنا ئومەتا ئیسلامێ یا هاتییە دیتن. د گەل هندێ دێ، بینین پارتێن ئیسلاما سیاسی و بتایبەت ل وەڵاتێن بندەست وەک کوردستانێ، هەستا نەتەوی ب کاردئینن، چ ب گۆتن یان حەتا گەلەک جارا بنڤیسین، داکو کوردێن خۆدان هەستەک نەتەوی بەرەڤ پارتێن خۆ راکێشن، بوو دژاتییا رۆژئاڤا و خزمەتا وەڵاتێن زلهێزێن بسڵمان مفای ژێ وەرگرن. هەرچەندە ئەو بخۆ و سەرکردە و بیرمەندێن وان دژی ڤێ پرسێ نە. بۆ نموونە حەسەن ئەلبەنا دەربارەی ڤان هزرا دبێژیت: دڤێن ڤان هزرا بێخینە ل سەر میزانا ئیسلامێ، هەر تشتەک د گەل گونجا، ئەو بخێربهێن و ئەگەر نە، ئەم دژی وێینە. د درێژییا گۆتنێن خۆ دا دیاردکەت، کو ئەو ژی دژی وێ نەتەوا نەزانا/جاهلینە، ئەوا ل سەر ئەساسێ نەتەوی داخوازا وەڵاتەکی دکەت^(١٦).

نەتەوە ل دەف ئیخوانێن بسڵمانان عەقیدە و ئیسلامە، نەک عەرد و رەگەزنامەیە. نەتەوە بێ ئیسلام و بەس ل سەر ئەساسێ رەگەزی و نشتیمانی و ئاخێ تشتەک خەلەتە و گونەهە و پشتەڤانی لێ ناهێن کرن. هەر وەسا سەید ئەلقوتب ل سەر ڤێ نەتەوایەتیێ دبێژیت: نە نەسەب و نە عەرد و نە رەگەز و نە قەبیلە و عەشیرەت، بەلکو بەس عەقیدەیە، رەگەزێ خۆدان باوەرا دیار دکەت. ئەوێن دژی رێکا خودێ، ل سەر رێکا نەتەوێ دچن، چ رەگەز یان عەرد بیت، ئەو دوژمنێن مرۆڤایەتیێنە^(١٧).

لەوما د کەڤن دا و نۆکە ژی زانا و بیرمەندێن بسڵمانا دژی نەتەوایەتیێ و نشتیمانپەروەریێنە، ئەگەر ل سەر بنەمایێ رەگەزی و عەردی بیت. ئەڤ چەندە یا روهن و ئاشکرایە و پێدڤی ب چ بەلگە و گەنگەشا زیدەتر نینە. بسلمانێن مۆدەرنیست و بیرمەندێن ئیخوانان هەول دا برەنگەکێ شەهرزاتر سەرەدەریێ د گەل ڤێ پرسێ بکەن. ڤێ هزرێ و وان کەسێن باوەری ب ڤێ چەندێ هەین، بێخنە دبن کونترولا خۆڤە و د خزمەتا ئیسلاما سیاسی و شەرێ وان د گەل رۆژئاڤا و ساخکرنا خیلافەتەکا ئیسلامی دابیت. بیرمەندێن بسڵمانان (ژ بلی بیرمەندێن کوردێن بسڵمان) ب ساناهی، بۆ خزمەتا نەتەوە و نشتیمانێن خۆ یارییا ب ڤان پرسا دکەن. هەر وەسا دێ بینی، ئەڤێن ڤان گۆتنان دکەن، هەمی خۆدان وەڵاتێن نەتەوی و نشتیمانینە و شەری بۆ بندەستکرنا رەگەزێن دی دکەن. حەتا نۆکە شەرێ تورک و عەرەب و فارسان د گەل کوردان ل سەر عەرد و زمان و رەگەزێ کوردان بوویە. د هەمان دەم دا، دێ پارتێن ئیسلامی، یێن کوردی و شێخ و مەڵاییێن کوردان هاندەن، کو دژی وەڵاتەکێ سەربخو یێ کوردی راوەستن، چۆنکە دژی بنەمایێن ئیسلامەتیێ یە. هەرچەندە د راگەهاندنێ دا گەلەک ژ سیاسیێن کوردێن مودەرنیستێن ئیسلامی، هەوڵ ددەن خەلکێ ب ناڤێ نەتەوێ د سەردا ببن، چۆنکە ئەو دزانن دویڤچوون نینە و کەس نەویریت گۆتنێن ل سەر دەڤێ وان دەست ڤەدەن، لێ بدەنگەک بلند دشێم بێژم، کو هەمی پارتێن ئیسلامی وەک کورد (رەگەز) و وەک کوردستان (عەرد)، دژی پرسا نەتەوی و نشتیمانینە.

 

 

په‌راوێز و ژێدەر: 

 

 

*(سورة الحجرات:13) (آل عمران:102، 103). ئەڤ شرۆڤەکرنە، نە وەرگیرانە بۆ ئایەتان یان فەرموودان، بەس هاریکاریەکە بۆ تێگەهشتنا وان تێکستا برەنگەکێ سادە.

١- ناصر الدین الالبانی، صحیح الجامع الصغیر، نسخة الکترونیە، ج ١، ح ١٧٢٤، ص ٣٥٤.

٢- الامام ابی الحسین مسلم بن الحجاج النیسابوری، صحیح مسلم، ج ١، ط ١، دار الحدیث، القاهرة/١٩٩١، ح ٢٥٨٤، ص ١٩٩٤.

٣- صحیح مسلم، حدیث ٢٥٨٤.

٤- صحیح مسلم، حدیث ١٨٠٥.

٥- الشیخ ابن باز، نقد القومیە العربیە علا ضوء الاسلام والواقع، کتاب الکترونی ب.ت،ب.م. ص ٧ و لدیفرا.

٦- المرجع السابق، ص٧ ولدیفرا. دشێی سەردانا ماڵپەرێ: www.bnbaz.org.sa 

٧- د. عبدللە أبوبكر أحمد النيجيري ،القومية وحكمها في الشريعة اإلسالمية ، أستاذ مساعد كلية الشريعة والقانون بالجامعة اإلسالمية العالمية إسالم آباد – باكستان، ٢٠٠٢م.

٨- بۆ زێدەتر ل سەر ڤان جۆڕە فەتوا راوەستیێی بەرێ خۆ بدە اسلام وێب.

٩- Andrew M. Bennitt, Islamic History& Al-Qaeda, Pace university School of loW, spring 2013.

١٠- عبدالله النیجیری، المرجع السابق؛ د.حسین عبدالهادي، موقف الاسلام من الظاهرة القومیة، المجلس الاسلامی السوری. نسخة الکترونیة.

١١- هشام جعفر، جذور الاسلام السیاسی و مستقبله، الجزیرة نت، ٦/٣/٢٠٢٣.

١٢- هل السلام السیاسي و القومیة وجهان لعملة واحدة، صحیفة الجامعة، جامعت الملکة آروی، ٤/١٠/٢٠١٨.

١٣- www.qau.edu.ye/journal/11015

١٤- بزڤرە لێکۆلینا مە: گوڤارا مەتین، نەوزاد ئامێدی، کورد و پرسا نەتەوی و نشتیمانی، هژمارا ٢٤٢، کانونا ئێکێ ٢٠٢٣.

١٥- لێ د هەمان دەم دا مە نموونەک جوان هەیە ل سەر ڤێ چەندێ و بۆ جارا ئێکێ دەستێیدکەت گەشەدکەت و ب جۆڕئەت ئیسلامێ د ئیخیتە خزمەتا نەتەوێ دا، ئەو ژی ماموستا مورشد معشوق الخەزنەویە.

١٦- حسن البنا، رسائل الامام حسن البنا (١٩٠٦-١٩٤٩)، نسخة الکترونیة، ص ١٢ و لدویڤدا. هەر وەسا توو دشێی سەحکەیە:

www.ikhwan.wiki

١٧- سید قطب، محالم في الطریق، ط ٦، دار الشروق، بیروت/١٩٧٩م، ص ١٣٦ و د دویڤ دا. بۆ زانین ئەڤە هەمان بوچوونا ئیخوانێن بسڵمانایە. هەر وەسا دشێی سەحکەیە: منهج حرکة الاخوان المسلمین و روئاها الفکریة،الجزیرة نت، ٣/١٠/٢٠٠٤.

 

ژێدەر

١- قورئانا پیروز

٢- الامام ابی الحسین مسلم بن الحجاج النیسابوری، صحیح مسلم، ج ١، ط ١، دار الحدیث، القاهرة/١٩٩١.

٣- ناصر الدین الالبانی، صحیح الجامع الصغیر، نسخة الکترونیە، ج ١.

٤- حسن البنا، رسائل الامام حسن البنا (١٩٠٦-١٩٤٩)، نسخة الکترونیة.

٥- سید قطب، محالم في الطریق، ط ٦، دار الشروق، بیروت/١٩٧٩م.

٦- الشیخ ابن باز، نقد القومیە العربیە علا ضوء الاسلام والواقع، کتاب الکترونی ب.ت،ب.م.

٧- الندوة العالمیة للشباب الاسلامی، الموسوعة المیسرة فی الادیان و المذاهب والاحزاب المعاصرة، مراجعة د. مناع بن حماد الجهنی، دار الندوة، ط ٤، ١٤٢٠ هـ، جزءان. کتاب الکترونی.

٨- د. عبدللە أبوبكر أحمد النيجيري ،القومية وحكمها في الشريعة اإلسالمية ، أستاذ مساعد كلية الشريعة والقانون بالجامعة اإلسالمية العالمية إسالم آباد – باكستان، ٢٠٠٢م.

٩- بندکت اندرسن، الجماعات المتخیلة، تاملات فی اصل القومیة و انتشارها، ترجمة ثائر دیب،شرکة قدمس، دمشق/٢٠٠٩.

١٠- هل الاسلام السیاسي و القومیة وجهان لعملة واحدة، صحیفة الجامعة، جامعت الملکة آروی، ٤/١٠/٢٠١٨.

١١- د.حسین عبدالهادي، موقف الاسلام من الظاهرة القومیة، المجلس الاسلامی السوری. نسخة الکترونیة.

١٢- Andrew M. Bennitt, Islamic History& Al-Qaeda, Pace university School of loW, spring 2013

١٣- گوڤارا مەتین، نەوزاد ئامێدی، کورد و پرسا نەتەوی و نشتیمانی، هژمارا ٢٤٢، کانونا ئێکێ ٢٠٢٣.

١٤- هشام جعفر، جذور الاسلام السیاسی و مستقبله، الجزیرة نت، ٦/٣/٢٠٢٣.

١٥- www.bnbaz.org.sa 

١٦- www.ikhwan.wiki

١٧- www.islamweb.net