گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
عەبدولرەحمان بامەرنی
ئەز دێ نڤیسینا خوە ب دو پرسان دەستپێكەم، ئەو ژی:
ـ ئایا سۆشیال میدیا، دابونەریتان رەد دكەت؟
ـ ئایا دابونەریتان شیانێن بەرسینگرتنا سۆشیال میدیایێ ھەنە؟
ئەگەر ھەمان پرسێن خوە ب رەنگەكێ دی ب ئازرینم:
ـ ئایا ھێشتا خێزانا كوردی وەك بەرێ گرنگیێ ب دابونەریتان ددەت؟
ـ ئایا پشتی ھاتنا پێلێن تەكنەلوجیایێ و سۆشیال میدیایێ، خێزانا كوردی بەشەك ژ دابونەریتێن خوە بەرزەكرینە؟
دبیت ھەبن بێژن؛ ھێشتا زوویە ھەڤبەركرنەكێ د ناڤبەرا (دابونەریت و سۆشیال میدیا)یێدا بكەین، ژ بەر کو ھەردوو د گەل ئێك ناھێنە بەراوردكرن، ب مەبەستا چ پیڤەر نینن بۆ لێكنزیكبوونا وان! ئەز ژی دبێژم راستە ھەردوك پێكڤە ناھێنە ھەڤبەركرن، ژ بەر کو سەدان سالە دابونەریت وەك خوە بەردەوامیێ دكەن، تایبەت ژی ئەم کۆمەلگەھەكین پێگیریێ ب دابونەریتان دكەین. د دەمەكی دا پێگەھێ عەشیرەتێ ل دەف مە قەبارێ خوە یێ ھەی و ژ بیرنەكەین ژی، ئەم کۆمەلگەھەكێ ئایندارین و تشتەك ب ناڤێ سۆشیال میدیایێ جھێ مەترسیێ نابیت، كو ئەم خوە ژێ ب پارێزین! لێ ئەڤە وێ رامانێ ناگەھینیت، كو بابەت نەھێتە ئازراندنێ، ئەو تشتێ ئەز پالڤەدایم ل سەر ڤێ ھەڤبەركرنێ راوەستم ژی، پەیدابوونا تارمایێ سۆشیال میدیایێ یە ل سەر داب و نەریتان و مەبەستا من ب ڤێ ھەڤبەركرنێ ژی ئەو نابیت، ئەز دابونەریتان ب سەر سۆشیال میدیایێ بێخم یان بەرۆڤاژی، لێ مە بڤێت و نەڤێت، ئەم یێ بەرەڤ تونێلەكێ ڤە دچین، رەنگە باشتر بیت، رەنگە خرابتر ژی بیت، لێ یا گرنگ؛ دڤێت ئەم بەرھەڤییان بۆ بكەین، ئەگەر ھات و خرابتر ژی بیت، كو زیانێن مە یێن کۆمەلایەتی كێمترین بن.
دابونەریت یان سۆشیال میدیا؟!
ژ بەر کو ئەم یێ ل سەر دابونەریتان راھاتین، پترییا جۆرێ پەیوەندیێن وێ، سنوورێن وێ و ھێلێن سۆرێن وێ دزانین، كو نابیت كەس خوە د سەررا ب ھاڤێژیت و ب بەزینیت. بۆیە د ڤێ نڤیسینا خوە دا، دێ ئالیسەنگیێ ب لایێ سۆشیال میدیایێ دا بەردەم، ژ بەر کو ھەم تشتەكێ نوویە و ھەم ب شێوازەكێ دی و فورمەكێ دی، سەرێ خوە یێ ھلدای، بگرە ژ جۆرێ پەیوەندییان، بگرە ژ تشتێن قەدەغەكری و شەرم و عەیبان، بگرە ژ پێزانینان و راستییا گەلەك تشتان، بگرە ژ ئەوان تشتێن مە دوھی ب شەرم دزانین، ئەڤرۆ ھەمان تشت ب ئاسایی دبینین و ھەر بەحس ژی ناكەین..!
گرنگیا بابەتی:
گرنگیا ڤی بابەتی د گرنگییا سۆشیال میدیایێ ب خوە دا دبینم، ژ ئەوا سۆشیال میدیا پێشكێش دكەت، تایبەت ژی د بوارێ خواندن و فێركرنێ دا و چاوانییا خوە گونجاندن و مفا وەرگرتنا مە ژ سۆشیالێ بگشتی، بۆ وان ھەمی پێزانین و شیاندانێن دكەڤنە بەر دەستێ مە و ئەم د روونشتی و ب ھەروە دشێین ھەمیان وەربگرین و ئەڤ ڤەكولینە رەدكرنا دابونەریتان نینە، لێ ھەڤبەركرنەكە، ئەگەر ئەم دروست بكاربینین، دێ کۆمەلگەھێ مە بەرەڤ چ عاقارەك چیت و ئەگەر مە دروست بكار نەئینا، دێ کۆمەلگەھێ مە بەرەڤ چ عاقارەك چیت؟ ئەگەر ئەم د ناڤبەرا ھەردوكان ژی دا بمینن، ئایا دێ پێلێن سۆشیالێ بەرێ مە دەنە كیڤە؟! مەبەستا من ژی زێدەتر ل سەر ھەلبژاردەیا سیێ یە، ئەگەر ئەم د ناڤبەرا ھەردوویان دا دەستداھێل بین و مە چ بەرھەڤی بۆ نەكربن! كورتییا وێ ژی، کۆمەلگەھێ مە ژ لایێ دابونەریتانڤە، گوھۆرین یێ ب سەردا ھاتین، ئەڤ گوهۆرینە ژی ژ ئەگەرێ ڤەكێشا خەلكی بوویە ژ گوندان بۆ باژێران، ژ ئەگەرێ قەیرانێن سیاسی و ئابۆری و ئێدی گوهۆرین بوونە راستی، کۆمەلگەھا بەرییا سیھـ سالان گوهۆرین ب سەردا ھاتن و لێنێرینا خەلكی یا ئەڤرۆ نە وەك یا بەری سیھـ سالانە.
چەند پرسێن گرێدایی سۆشیال میدیایێ:
ـ تێگەھـ و گرنگییا سۆشیالێ ل سەر ئەڤرۆیا مە.
ـ رولێ سۆشیال میدیایێ د ئاڤاكرنا كەسایەتییان دا.
ـ رولێ سۆشیالێ د دروستكرنا تۆرا پەیوەندییان و بلاڤكرنا پێزانینان دا.
ھەڤكێشەیا ھێزێ
ئەگەر دابونەریتان و سۆشیال میدیایێ وەك دوو ھێزێن دكەڤنە بەرئێك وەربگرین، دڤێت ئێكەم جار جوداھییا د ناڤبەرا ھەردوو ھێزان دا دیار بكەین، ھەڤدژییا ھەردوو ھێزان، ب بەرئێككەفتنا ھەردوو ھێزان، ئاراستێ ھەردوو ھێزان، كو ئەڤەنە وەك وێ ھەڤبەركرنێ جودا دكەن و لایەنەكێ بەرسڤا ھەردوو پرسیارێن مە یێن دەستپێكی ددەت، ئەڤێن ل دەستپێكا نڤیسینا خوە مە ئازراندنین، دا بزانین سەنگا خورتییا ڤان ھێزان د چ رایە؟!!
ھێزا دابونەریتان
مەزنترێن ھێزا دابونەریتان، عەشیرەت و ئاینن، چەند پێگەھێ عەشیرەتێ یێ ب ھێز بیت، كێشەیێن جڤاكی ل دویڤ پیڤەرێن عەشیرەتێ دێ ھێنە چارەسەركرن و ئەگەر ئەم خواندنەكێ ژی بدەینە ئەڤرۆیا کۆمەلگەھێ خوە، ھێشتا ئەڤ پێگەھە یێ خورتە، خەلك ب ناڤێ عەشیرێ دھێنە ناسكرنێ، كێشێن جڤاكی ب عەشیرێ دھێنە چارەسەركرنێ، ھەر بۆیەرەك، پێشھاتەك ژی دروست بیت، تاك پەنایێ بۆ بەر عەشیرێ د بەت و ئاین ژی ھوسا و پێگەھێ وێ یێ خورتتر لێدھێت و خورتبوونا ڤان ھەردوو ھێزان ژی، نە ب تنێ بۆ کۆمەلگەھێ مە، بەلكو بۆ کۆمەلگەھێن رۆژھەلاتا ناڤین ھەمیێ تشتەكێ ئاسایینە و ئەڤێ ژی سەدەمێن خوە ھەنە، كو ئەڤە بابەتێ ڤێ نڤیسینێ نابیت.
ھێزا سۆشیال میدیایێ
سۆشیال میدیایێ بەشەكێ گرنگێ ژیانا رۆژانەیا خەلكی داگیركرییە، بۆ ڤێ ڤەكولینێ بۆ سێ گەران من چەند جھێن گشتی ل سەنتەرێ باژێری دەست نیشانكرن، كو زێدەتر خەلك لێ د روینن، كا ئایا سۆشیالێ شیایە كارتێكرنێ ل پەیوەندیێن کۆمەلایەتی بكەت؟ ئەو ژی سێ چایخانە بوون ل سی جهین جودا یێن دهۆکێ، د ڤان سەرەدانێن خوە دا من فوكەس د ئێخستە سەر وان كەسێن پێكڤە دھاتنە چایخانێ و د روونشتن، شوونا دانوستاندنێ د گەل ئێكبكەن ل سەر بابەتەكی، ھەر ئێكی ژ وان موبایلا خوە ژ دەستێ خوە دئینا دەرێ و خوە پێڤە مژوول دكرن و ب تنێ ئەو گاڤ نەبیت، دەما چایچی دھاتە بەرسینگا وان و داخوازیێن وان ژ ڤەخوارنێ بۆ ددانان و پێنەڤێت ئەڤە ژی رێژەیی بوو، لێ من بەحسا رێژا زێدەترە. ئەڤە ژ بلی مالان، كو ل چەند روونشتان من ئەڤ پرسە د ئازراند، ئایا دەما تاكێن خێزانێ ل دەڤ ئێك دروینن، خوە ب چڤە مژوول دكەن؟ پرانییا وان دگۆتن ھەر ئێك خوە ب موبایلا خوەڤە مژوول دكەت و ھەر بۆ ترانە ژی ئێكی گۆت: «(ل دیوانەكێ، كو نزیكی پێنج زەلامان ژ بلی زارۆكان د روونشتی بوون و مە ھەمیان ل موبایلێن خوە دنێری و من گۆت، رەحمە ل دەیبابێن ئەڤێ (تیك توك) دروست كری و ئەم ھوسا مژوول كرین».
پرسیارا ل ڤێرە جھێ خوە دكەت، ئایا ئەو خەلكێ سۆشیالێ بكاردئینن، ئایا بۆ چ مەبەست، دەم بوراندنێ یان مفا وەرگرتنێ ڤێدكەن؟!! بەرسڤا ڤێ ژی پێنەڤێت بۆ ھەردووكانە، ژ بەر کو سیستەمێ سۆشیالێ ھوسانە، ب ژیرییا خوە ئەو ل گرنگیدانێن مرۆڤی دگەریت، ئەگەر سەرەدانێن مرۆڤی بۆ ھەر مالپەرەكی بۆ نمونە، مژوولاھی بن، پێكەنین بن، روودان بن، گیانەوەر، سروشت بن، ھینگێ بەردەوام دێ ئەڤ جۆرێ بابەتان ھێنە سەر موبایلا مرۆڤی، ئەڤە وەك تیك توك و سناب چات و مالپەرێن پارچە ڤیدیویان پیشانددەن و ژ بلی ئاسانكاریێن دی، ئەڤێن تورێن کۆمەلایەتی د ناڤ خەلكی دا بەردەست كرین، وەك (ڤایبەر، واتسابی، ماسنجەری، ئەنستگرام، تلیگرام ووووو ھتد)، كو رێكێن ئابۆرینە ژ بۆ پەیوەندیكرنێ و پەیوەندیێن درێژ و پەیوەندیێن نھێنی د ناڤبەرا كەسان دا، د ناڤبەرا رەگەزان دا و تا دووماھیێ و ئەم دشێین سۆشیال میدیایێ ژ روویێ (دابونەریتان، کۆمەلگەھی)ڤە، ب ڤی رەنگی تەماشا بكەین، ئەو ژی (سۆشیالێ ھەر تشتێ دویر نزیك كرییە و ھەر تشتێ نزیك دویر كرییە)،
ب بەرئێكەفتنا ھێزان
د ھەڤكێشەیا ب بەركەفتنا ڤان ھەردوو ھێزان، تشتێن نوی پەیدا دبن، ھند ژێ دباشن، مەبەستا من باش بۆ کۆمەلگەھی و خەلكی ب گشتی، ھند ژی نەباشن، نەباشی ژی مەبەستا من د گەل دابونەریتان ناگونجن.
دابونەریت یان سۆشیال؟
د ناڤ ھەردووكان دا چ دابونەریت بن یان سۆشیال میدیا، تشتێ باش و یێ خراب ھەیە، دا بشێین ژ ھەردوویان تشتێ باش وەرگرین و ھەردوویان بكەینە د خزمەتا کۆمەلگەھی دا، دڤێت چەند رێگەچارەیان ل بەر سینگا خوە دانین و نەخشەرێیەك بھێتە دارشتن و ئەڤە ھندەك ژ وان خالان، كو رەنگە مفا ژێ بھێتە وەرگرتنێ.
1ـ خواندنێن زێدەتر ل سەر دابونەریتان و سۆشیالێ بھێنە كرن، ژ بەر کو ب لادانا ھەر ئێكێ ژ وان ل سەر حسابا یا دیتر، دێ ئاكامێن خراب ھەبن، کۆمەلگەھێ كوردی نە دشێت خوە ژ دابونەریتان رزگار بكەت و نەدشێت خوە د گەل سۆشیال میدیایێ ژی بگونجینیت.
2ـ بلاڤكرنا بەردەواما خولێن پێگەھاندن و ھشیاركرنێ، چ یێن ئونلاین بن یان راستەخۆ و قوتابیێن ئامادەیێ و پێھەل تێدا بەشدار بن.
3ـ دروستكرنا گروپێن گەنجانە، خوە ل بابەتێن ھەمەجۆر بكەنە خودان، چ بەھرەیی بن، بابەتێن کۆمەلایەتی بن، رەوشەنبیری بن و كومڤەبوونا وان ھەبیت، لێكگوھارتنا پێزانینێن وان، دێ وان ب تشتێن باشڤە مژوول كەت.
4ـ ھەبوونا وانەكێ، تا حەفتانە ژی بیت ل قوتابخانێن بنەرەتی، ژ بۆ پێگەھاندن و ھشیاركرنا قوتابی و زارۆكان.
5ـ ئەنجامدانا ڤەكولینێن بەردەوام ژ لایێ زانكۆیێ ڤە ژ بۆ گوهۆرینێن کۆمەلگەھی و سلوكێ وان، رەفتارێن وان، پێشھاتێن نوی، گوهۆرینێن ب سەر چ دابونەریتان یان ژی سۆشیالێ و ئەنترنێتێ ب گشتی دا دھێن، ژ بەر کو ئەڤرۆ ئەنترنێت بلەز یا بەر ب مەڤە دھێت و وەك لەھیەكێ یە، جھەكی رادمالیت و ل جھەكێ دی نیشتەجێ دكەت.
