گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
رەوان سوبحی نهێلی – ماستەر ب راگەهاندنێ
ڕاگەهاندنا نێڤدەوڵەتی یا بوویە بابەتەكێ گرنگ یێ خواندن و ڤەكۆلینێن گرێدای ب زانستێ میدیایێ و خۆ د ناڤ وان بیاڤان دا دبینیت، كو زۆرترین ڤەكۆلین و شرۆڤە بۆ هاتینە كرن.
ڕاگەهاندنا نێڤدەولەتی بۆ وێ راگەهاندنێ دهێتە گۆتن كو سنورێ ناڤخۆیى یێ وەلاتەكى دبەزینیت و پەیاما خۆ ب رێیا كەنالێن بەرنیاسێن راگەهاندنێ ئاراستەی دەرڤەی خۆ دكەت، ب واتایەكا دی راگەهاندنا نێڤدەولەتی، پێكدهێت ژ وێ راگەهاندنا كو بیاڤێ ناڤخویی دبەزینیت و بەر ب هەموو جیهانێ ڤە دچیت، ب ڤێ چەندێ جورەكێ خۆسەپاندنێ و ژ ئالیەكێ دی ڤە تەفاعولێ د ناڤبەرا كه‌لتورێن جودا جودا دروست دكەت.
هندەك د وێ باوەریێ دانە كو راگەهاندنا نێڤدەولەتی كارتێكرنەكا نەرێنی ل سەر كه‌لتو‌رێ ناڤخۆ یا هەیی، بەلێ د هەمان دەم دا، كارتێكرنێن خۆ یێن باش ژی هەنە، ژ ئەگەرێ كاریگەرییا مەزن یا راگەهاندنا نێڤدەولەتی ل سەر خەلكی، كه‌لتو‌رێ گەلەك نەتەوه‌یان بەر ب نەمانێ برییە، كو ئەو كه‌لتو‌ر گەنجینەكا نەتەوەیی بوو، بۆ وان و ل گەل پێشكەفتنا میدیایێ، گەلەك كەس شێوازێ ژیانێ خۆ ل پشت خۆ ڤە دهێلن و بەر ب هندەك شێوازێن ب ساناهیتر و خۆشتر ڤە دچن، كو ئەڤەژی تشتەكێ مەترسیدارە بۆ مروڤان ل جیهانێ، هەر چاوا بیت دڤێت مروڤ یێ كۆرە نەبیت بەرامبەر مفایێن راگەهاندنا نێڤدەولەتی، د جڤاكێ سەردەم دا، تشتەكێ بەربەلاڤە كو پترییا كەسێن سەر روویێ ئەردی؛ ل بن فشارەكا زێدە یا كاری دانە و چ دەمێن وەسا یێن ڤالا نینن، ژ بەر هندێ پشتی ژ كارێ رۆتینى ب دووماهی دهێن، پێدڤی ب بهێنڤەدانێ نە؛ ب رێیا دەزگەهێن راگەهاندنێ.
دەمێ كو بەحسێ شێوازێن راگەهاندنا نێڤدەولەتی دكەین، راستەوخۆ هندەك سیستەمێن پەیوەندیكرنا نێڤدەولەتی خۆ دسەپینن، ژ وان ژی تورا CNN، تەلەفزیۆنا MTV، رادیۆیا BBC و رادیۆیا دەنگێ ئەمریكا VOA ب وێ چەندێ كو هژمارەكا دام و دەزگەهێن مەزن و گرنگن د گۆرەپانا میدیا نێڤدەولەتی دا.
ئامرازێن راگەهاندنا نێڤدەولەتی؛ پێكدهێن ژ رادیۆ و تەلەفزیۆن و رۆژنامە و ئاژانسێن دەنگوباسا، بۆ نموونە (رادیۆیا سەوا، رادیۆیا مونت كارلو، تەلەفزیۆنا FOX NEWS، EURO NEWS، ئاژانسا Reuteres، ئاژانسا Associated press ، AFP ئاژانسا دەنگوباسێن فەرەنسی، رۆژنامێن USA. Today یا ئەمریكی و Times یا بەریتانی و… هتد. وەك راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی یان راگەهاندنەكا نێڤدەولەتییا ئاراستەكری دهێتە نیاسین، كو بودجەیه‌كێ مەزن لێ دهێتە مەزاختن بۆ نموونە CNN سالانە 650 ملیۆن یۆرۆ لێ دهێنە مەزاختن، CNN ژ مەزنترین تورێن تەلەفزیۆنی یێن ئەمریكایە ئه‌وێن تایبەت د بیاڤێ دەنگوباسان دا دهێتە هژمارتن، هژمارا پشكدارێن وێ ل ناڤ ئەمریكا دگەهتە پتر ژ 35 ملیۆن بكارئینەرا، هەتا سالا 1992 پتر ژ 1700 فەرمانبەر هەبوون، د دەمەكى دا، كو ل دەستپێكێ ب تنێ 300 كارمەند هەبوون، 28 نڤیسینگەهـ هەنە و هژمارا پەیامنێرێن وێ دگەهتە دو هزار پەیامنێرا و ل سەرانسەری 120 وەلاتان د دابەش كرینە، بۆ ب دەستڤەئینانا سەركەفتنێ، جێگرێ بەرپرسێ تۆڕا CNN، كریمس كرامر تور، ئاماژە ب چەند ستراتیژییەكان كرییە كو كار ل سەر دكەن ژ وان:
1- بەردەوامیدان ب وێ چەندێ كو پترترین پێزانین ل دۆر دەنگوباسێن جیهانی ل سەرانسەری جیهانێ ددەت.
2- بەردەوامیدان بۆ راكێشانا خودانێن بۆچوونان (ئانكو یێن بڕیار د دەستی دا)، یێن بەرپرس د هەمی بیاڤان دا.
3- دەنگوباسێ تێدا دهێتە بەلاڤكرن، یێ جارا ئێكێ بیت و باشترین بیت و بهێتە شرۆڤەكرن.
4- پێشكێشكرنا بەرنامێن هەمەرەنگ و داهێنەر كو ل گەل هژمارەكا زۆر ژ بینەر و پشكدارێن وان بگونجیت، كو گرنگیێ ب دەنگوباس و كاروبارێن گشتی ددەن.
5- پێشكێشكرنا جورێن نوی ژ بەرنامێن كو ئەو پشتەڤانیێ لێ دكەن.
6- داخوازكرنا بینەران بۆ پشكداریكرن و بەرسڤدانێ و پێشكێشكرنا نێڕینێن وان.
7- پێشئێخستنا بەرنامێن دەستنیشانكری، بۆ بازارێ ئاسیا و ئه‌ورۆپا و ئەمریكا لاتین.
ئەڤ حەفت خالێن ل سەری مە دیاركرین، ستراتیژییەتا كارێCNN ێ یە، وەك نموونەك ژ كارێ راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی، هەكە بەراود بكەین ل گەل ستراتیژییەتا كارێ راگەهاندنێ، چ رۆژنامە یان تەلەفزیۆن یان رادیۆیێن هەرێما كوردستانێ بیت، بێ گۆمان دێ دیار بیت كو لاوازییەكا مەزن یا د ستراتیژییەتا كارێ راگەهاندنا كوردی دا هەیی، هەتاكو ببیتە راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی، لەوما راگەهاندنا كوردی پێدڤی ب پێداچوونێ یە و چەندین ڤەكولینایە، هەتا كو خالێن لاوازێن وێ دهێنە دەستنیشانكرن و كار ل سەر دهێتە كرن، كو هەر چ نەبیت كەنالەك یان رادیۆ یان رۆژنامەیه‌ك یان ئاژانسەكا دەنگوباسا بهێتە دروستكرن، كو ببیتە راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی.
ل 22 نیسانا 1898ێ ل قاهیرە، ل وەلاتێ مسرێ؛ ئێكەم هژمارا رۆژنامەیا كوردی (كوردستان) ژ ئالیێ (میقداد مەدحەت بەدرخان)ى ڤە هاتە چاپكرن، سەبارەت مێژوویا رادیۆیا كوردی ژی، ل سالا 1936ێ بۆ جارا ئێكێ ئێزگێ بەغدا ل عیراقێ هاتە ڤەكرن و ل 29/2/1939ێ، هەر ل ڤێ رادیۆیێ، پشكا كوردی یا رادیۆیا بەغدا دروست بوو.
ژبەر كو گەلێ كوردستانێ خودان كیانەك و قەوارەكێ تایبەت ب خۆڤە نەبوویە، لەوما هەتا بهارا سالا 1991ێ نەشیایە ببیتە خودان كەنالەكێ تەلەفزیۆنی، كو ده‌ربڕینێ ل خواست و ئارەزویێن كوردان بكەت.
به‌لێ هەر چاوا بیت، پشتی سەرهلدانا سالا 1991ێ، گەلەك بزاڤ هاتنە كرن بۆ ڤەكرنا كەنالێن ئەسمانى یێن كوردی، كەنالێ ئاسمانیێ (كوردستان تی ڤی)، ب كەنالێ ئێكێ یێ ئەسمانیێ كوردی دهێتە دانان كو ل ناڤ ئاخا هەرێما كوردستانێ ژ ئالیێ پارتی دیموكراتی كوردستان ڤە هاتییە دامەزراندن و ل رۆژا 17/1/1999 دەست ب پەخشا خۆ یا ئەسمانی كری.
پشتی ڤێ مێژوویی، گەلەك كەنالێن ئەسمانی و گەلەك رۆژنامە و كۆڤار و مالپەر هاتنە دامەزراندن، ب شێوەیه‌كێ كو نوكە ل هەرێما كوردستانێ رێژەیه‌كا بەرچاڤ ژ تەلەفزیۆن و رادیۆ و مالپەرێن ئەلكترۆنی هەنە و سوشیال میدیا هەنە.
پشتی دیاركرنا كورتە مێژوویەكێ ل دۆر راگەهاندنا كوردی، ب تایبەت كەنالێن ئەسمانی، دشێین بێژین راگەهاندنا كوردی مفا ژ تەكنولۆژیایێ وەرگرتییە و سنورێن كێشوەران بەزاندی نە، بۆ نموونە ل چ دەڤەرەكا دونیایێ تو دشێی تەماشەی كەنالەكێ كوردی بكەی، یان رۆژنامەكا كوردی بخوینی یان گوهدارییا رادیۆیەكا كوردی بكەی، لێ پرسیار ئەوە ئەرێ چەند ژ ڤان كەنالان یان رۆژنامە و مالپەران شیاینە ب وی زمانی پەخشا خۆ بكەن یان ب وی زمانی بنڤیسین كو پڕانییا خەلكێ جیهانێ تێبگەهیت و ببیتە راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی.
بێ گۆمان لاوازییەكا گەلەك مەزن د ڤێ چەندێ دا هەیە، بۆ نموونە كەنالەكێ وەكو MTV یێ نێڤدەولەتی، پەخشكرنا ب زمانێ عەرەبی دبیتە زمانێ 29 كو ئەو پێ پەیاما خۆ ئاراستەی بینەری دكەت، و كەنالێ (ئەلجەزیرە) یێ قەتەری بەردەوام هەڤڕكییا وێ چەندێ دكەت، كو نە ب تنێ كەنالەكێ بەرنیاس بیت ل سەر ئاستێ وەلاتێن عەرەبی، بەلكو ببیتە كەنالەكێ نێڤدەولەتی، لەوما ئەلجەزیرە، ب زمانێ ئینگلیزی هاتە دامەزراندن و چوویە پال كەنالێن ئەسمانی یێن نێڤدەولەتی و كەنالەكێ نێڤدەولەتی یێ ئاراستەكری بۆ ئەمریكا ب ناڤێ (Aljazeera America) ژی ڤەكرییە.
زۆربوونا كەنالێن تەلەفزیۆنی ل كوردستانێ، نەبوویە ئەگەرێ ژ دایكبوونا راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی، ئانكو هەر پارتەكا سیاسی ل كوردستانێ بزاڤ یێ كری رۆژنامەیه‌ك، یان كەنالەكێ تەلەفزیۆنى یێ ئەسمانی یان مالپەرەكێ ئەلكترونی و سۆشیال میدیایەك هەبیت، به‌لێ نە ل سەر وی بنەمایی بوویە كو هزر د وێ چەندێ دا بهێتە كرن، كو پەیاما وێ ئاراستەی هەموو نەتەوە و گەلێن جیهانێ بیت.
راگەهاندنا كوردی د پێنگاڤێن بەر ب راگەهاندنەكا نێدەولەتی دا، گەلەك یا ل پاش و دوورە ژێ، ژ بەر كو هێشتا كێشێن ناڤخۆ یێن راگەهاندنا كوردی نەهاتینە چارەكرن و دبێ ستراتیژییەتن.
لایەنێن نەرێنی؛ كو د راگەهاندنا كوردی دا دهێنە دیتن، دەستبەردان ژ زمانان و ب تنێ بكارئینانا زمانێ خۆ، لاوازییا پیشەیی، شۆرش د چەندایەتیێ دا و هەژاری د جورایەتیێ دا، كونترۆلكرن ژ ئالیێ حزبێ ڤە، راگەهاندنەكە مژوولی ناڤخۆییا خۆیە پتر ژ دەرڤە، راگەهاندنەكە كار ل سەر ناكۆكێن ناڤخۆیی دكەت، راگەهاندنەكە یا لاسایی كەرە، نە راگەهاندنەكا داهێنەرە، راگەهاندنەكا نمایشكەرە، نە راگەهاندنەكا دەنگوباسییە.
ژ بلی كو راگەهاندنا كوردی ب تنێ ب زمانێ كوردی پەخشا خۆ دكەت و یا هەژارە د زمانێن عەرەبی و ئینگلیزی دا، هەتا نوكە نەشیایە پەیاما خۆ بگەهینتە وەلاتێن عەرەبی و پڕانییا وان وەلاتێن جیهانی یێن خواندنا وان ب ئینگلیزی، هەروەسا ل شوونا ڤان هەموو رادیۆ و رۆژنامە و كەنالێن كوردی، هزر د وێ چەندێ دا بهێتە كرن، كو كەنالەكێ نێڤدەولەتیێ بهێز و هەتا هەكە كەنالەكێ نێڤدەولەتیێ ئاراستەكری ژی بیت، بهێتە دروستكرن، هەر باشترە داكو دۆزا گەلێ كورد بهێتە ناسكرن، چونكە ب ڕاستی نوكە دەمێ بەحسێ ئەلجەزیرە دهێتە كرن، ئێكسەر ناڤێ وەلاتێ قەتەر ل گەل دهێتە گۆتن. هەروەسا پرسا لاوازییا پیشەیی یە، نەبوونا كادرێ چالاك یێ راگەهاندنێ ب تایبەت رۆژنامەنڤیس، بوویە ئەگەر كو دەزگەهێن راگەهاندنێ یێن كوردی هند ب پیشەیانە كار نەكەن و دبیتە ئەگەر كو ناڤەرۆكا دەزگەهێ راگەهاندنێ هند بینەر و خواندەڤانان و گوهداران تێر نەكەت، ژبەر كو ئەگەر كادرەكێ پێگەهاندی و شه‌هرەزا د بیاڤێ راگەهاندنێ دا نەبیت، دێ لاوازییا دەزگەهێ راگەهاندنێ دیار كەت، هەلبەت پێنگاڤێن ڤان دەزگەهان بۆ پێگەهاندنا كادری گەلەك دلاوازن، گەلەك رۆژنامەنڤیس و تەكنیكار و دیكورێست و… هتد. ل دەزگەهێن راگەهاندنێ هەنە پتر ژ 10 تا 15 سالە كار دكەن، پشكدارى ئێك خۆلێن تەكنیكێن نوو یێن راگەهاندنێ و پتر شەهرەزابوون د بیاڤێ راگەهاندنێ دا نەبووینە.، هەروەسا راگەهاندنەكە مژوولی ناڤخۆییا خۆیە پتر ژ دەرڤە، راگەهاندنەكە كار ل سەر ناكۆكێن ناڤخۆیی دكەت.
ل ئەزموونا راگەهاندنا هەرێما كوردستانێ د ماوێ 32 سالێن ئازادیێ دا، پتر دەزگەهێن راگەهاندنێ كار ل سەر هندێ كرینە كو كار ل سەر ئێكودو بكەن، ئانكو چەند سالێن شەڕێ ناڤخۆ ل هەرێمێ روودایی، ب هندێ ڤە مژوول بوون كو ئێكودو بشكێنن و كار ل سەر ڤێ چەندێ دكر، دیسان بەردەوام دەزگەهێن راگەهاندنێ یێن پارتان، بزاڤ كرینە ب رێیا دەزگەهێن خۆ هێرشی سەر ئێكدو بكەن، كو ڤێ چەندێ چو مفایەك نەگەهاندییە ئەزموونا راگەهاندنێ ل هەرێما كوردستانێ، ژ بەر كو پێدڤی بوو د سالێن پشتی 1991ێ پتر كار ل سەر ماف و ئەركێن وەلاتیێن هەرێما كوردستانێ هاتبا كرن و پتر ب رێیا دەزگەهێن خۆ؛ ئێش و ئازار و كارەساتێن ب سەر مللەتێ كورد دا هاتین؛ ب جیهانا دەرڤە بدەنە نیاسین، ژ بەر كو هەتا نوكە وەلاتیێن گەلەك وەلاتان، نوزانن كارەساتا هەڵەبجە یان ئەنفالان چ بوویە، كو ب سەرێ مللەتێ كورد هاتی. ئەڤ چەندە ژی بۆ لاوازییا راگەهاندنا كوردی ڤەدگەڕیت كو كار ل سەر نەكرییە. هەروەسا راگەهاندنەكە یا لاسایی كەرە، نە راگەهاندنەكا داهێنەرە، پڕانییا بەرنامە و ناڤەرۆكا دەزگەهێن راگەهاندنێ یێن كوردی، د لاسایی نە، ئانكو بەرنامەك ل كەنالەكێ بیانی هەبوویە، دێ ل كەنالێ كوردی ژی بینی هەمان هزر و ناڤەرۆك و هەتا ب هەمان دیكور دهێتە پێشكێشكرن، د دەمەكى دا، كو رەنگە ناڤەرۆكا ڤی بەرنامەی نەگونجیت ل گەل كه‌لتو‌ر و بهایێن جڤاكێ كوردی، لەوما بەرنامێن داهێنەر گەلەك دكێمن، كو ئەڤەژی ئاریشەیه‌كە راگەهاندنا كوردی كەفتییە تێدا، كو كادرێ وێ، مێشكێ خۆ بكارنائینیت بۆ پێشكێشكرنا بەرنامێن نوی كو بشێت ب باشترین شێوە خزمەتا گوهدار و بینەر و خواندەڤانێن خۆ بكەت.
سەرەڕای ئەڤ خالێن مە ل سەر دیاركرین، دڤێت ژبیر نەكەین كو راگەهاندنا نێڤدەولەتی ب تنێ ئاریشه‌یێن مادی نینن، بەلكو ئەڤرۆ تووشی گەلەك ئاریشێن دی دبیت؛ یێن گرێدایی ب سروشتێ پیشەیێ رۆژنامەڤانان ژ وان، راگەهاندنا نێڤدەولەتی تووشی هه‌ڤڕكییه‌كا مەزن دبیت.
سەبارەت چەند یا راستگۆیە، پشتی كو هاتییە ئاشكراكرن كو دەزگەهێن سیخورییێ، دەزگەهێن راگەهاندنا نێڤدەولەتی سەردا برینە، ب تایبەت كو كۆژمەكێ پارەی داینە پەیامنێرێن وان یێن ژ دەرڤە كار دكەن، گەلەك ژ نەتەوە و گەلان، ب تایبەت ل ناڤ دەولەتێن تازە پێشكەفتی گۆمانێ ژ وێ چەندێ دكەن كو وێنێ وان یێ نەتەوەیی و سەركەفتنێن وان یێن سەردەمی ژ ئالییێ هندەك رۆژنامێن نێڤدەولەتی ڤه دهێتە شێواندن ب بەلاڤكرنا پێزانینان، كو كێماسی تێدا هەنە، هەروەسا گەلەك ژ رۆژنامەڤانێن نێڤدەولەتی تووشی گەلەك ئاریشان دبن، ل دەمێ روومالكرنا روودانێن نێڤدەولەتی و گەلەك وەلات ئالۆزییان بۆ رۆژنامەڤانان دروست دكەن بۆ گەهشتن ب ژێدەرێ دەنگوباسی و هەتا گەلەك دەولەت ئاریشان بۆ رۆژنامەڤانان دروست دكەن دەمێ دچیتە وەلاتەكی و گەلەك دەولەت جورە سانسورەكێ دئێخنە سەر هنارتنا دەنگوباس و راپورتێن پەیامنێران.
ئێك ژ ئالۆزیێن دی یێن هەمبەر راگەهاندنا نێڤدەولەتی، ئاریشێن دارایی و مەزاختنێن زێدەیە ب رێڤەبرنا دەزگەهێن مەزن یێن راگەهاندنێ، كو پێدڤی ب ستافەكێ گەلەك زۆر یێ كاری یە و بودجەكێ ئێكجار زۆر لێ دهێتە مەزاختن.
« ل ڤێرە كەسێن تەمویلا دەزگەهێن راگەهاندنا نێڤدەولەتی دكەن، پێدڤییە كەسێن سەرمایەدار بن وەكو، (رۆبرت مەردوخ) كو ب ئیمپراتورێ راگەهاندنێ دهێتە نیاسین، وەكو كالایەك رەفتارێ ل گەل راگەهاندنێ دكەت».
(رۆبرت مەردوخ)، خودانێ كۆمپانیێن راگەهاندنێ یێن مەزنە، وەكو توڕا فۆكس یا ئەمریكی یا پەخشا تەلەفزیۆنی، 22 كەنالێن تەلەفزیۆنی ل ئەمریكا كو 40% ژ تەلەفزیۆنێن ئەمریكا پێكدهێت، فۆكس یا دەنگوباسا، 50% ژ سەهمێن چەند توڕێن جیهانی یێن پەخشێ ب رێیا كێبلی، 50% ژ سەهمێن كۆمپانییا فۆكس یا نێڤدەولەتی یا زارۆیان، ل گەل ستودیۆیێن بەرهەمئینانا فلمێن سینەمایی و كەنالێن (خێزانی) بۆ وەشانێ ب رێیا كێبلان، كۆمپانییا فۆكس یا بەرهەمئینانا فلمێن سینەمایی و تەلەفزیۆنی و كاسێتێن ڤیدیۆیان ل جیهانێ، 132 رۆژنامێن بەربەلاڤ ل ئوسترالیا و بریتانیا و ئەمریكا، ژ وان تایمزا لەندەنی و نیویۆرك پۆست، كو دهێتە هژمارتن ئێك ژ سێ مەزنترین رۆژنامە ل جیهانێ، 25 كۆڤار، یێن پڕ بەربەلاڤترین ل جیهانێ .
هەلبەت هەكە راگەهاندنا كوردی ژی پێنگاڤان بەر ب راگەهاندنا نێڤدەولەتی ڤە بهاڤێژیت، دێ تووشی ڤان ئاریشان بیت، ب تایبەت ژ ئالیێ دارایی ڤە، كو تەمویلا ڤی دەزگەهی بهێتە كرن، ژ بەر كو ل هەرێما كوردستانێ؛ هێشتا پرۆسا ب رێڤەبرنا دەزگەهێن راگەهاندنێ ژ ئالیێ كۆمپانی و كەسایەتییێن سەرمایەدار نەچەسپی یە و سەرمایەدار گەلەك ژ ب رێڤەبرنا ڤان دەزگەهان ددوورن، كو ئەڤ چەندە ژی دێ مەزنترین ئاریشە بیت ل هەمبەر راگەهاندنا كوردی، ژ بەر كو هێشتا ئەم كورد ژی نەبووینە خودان كیانەكێ سەربخۆ، هەتا كو مە كەنالەكێ ئێكگرتی هەبیت، پرسا بودجە بۆ هەرێما كوردستانێ نوكە ژ ئاریشه‌یێن هەری مەزنە، ژبەر كو هەرێما كوردستانێ، پشتی پرۆسا ژ ناڤچوونا رژێما بەعس ل عیراقێ، بەهرا پتر چاڤەرێی وی بودجێ یە یا بۆ ژ عیراقێ دهێت، كو د ڤێ چەندێ دا ژی گەلەك ئاریشه‌یێن دارایی بۆ هەرێما كوردستانێ دروست بووینە و پشتی هنارتنا نەفتا هەرێما كوردستانێ بۆ بازارێن جیهانی ل مەها 5 یا سالا 2014ێ، ئەگەر ئەڤ پرۆوسا هنارتنا نەفتێ یا بەردەوام بیت و كورد ببنە خودان ئابۆر و كیانەكێ سەربەخۆ، باشە ل ڤی دەمی، هەرێما كوردستانێ، تورەكا میدیایی هەبیت كو پێك بهێت ژ تەلەفزیۆن و رادیۆ و رۆژنامە و ئاژانسەكا نێڤدەولەتی كو ب رێیا ڤێ راگەهاندنا نێڤدەولەتی، دۆزا گەلێ كورد ب جیهانێ بدەنە نیاسین و كورد ژی ببنە خودان راگەهاندنەكا نێڤدەولەتی.
ژێدەر:
- د. ئیبراهیم سەعید، وانێن قووناغا چوارێ یا وانا راگەهاندنا نێڤدەولەتی، پشكا راگەهاندنێ ل زانكۆیا سلێمانیێ.
- أ. د. محمد البخاري، مبادیء الصحافة الدولیة والتبادل الاعلامي الدولي، 2014.
- By jason – Posted on03 November 2010
http://www.testbig.com/ielts-essays/exposure-some-international-media-such-films-tvs-and
-magzines-has-significant-impact-lo
- تۆماس ئێل ماكفیل، میدیای نێودەوڵەتی، تیۆر- ئاراستە، خاوەنداریی، و: هەندرێن شێرزاد، چاپی یەكەم، چاپخانەی شڤان، 2009.
- بەهائەدین ئەحمەد محەمەد، ریكلام و پەیوەندی گشتی و بازاركردن، چاپخانەی كارۆ، سلێمانی، 2011.
- ئەمیر نامیق عەبدوڵڵا، رادیۆ و تەلەفزیۆنی گەلی كوردستان، لە بڵاوكردنەوەكانی مەكتەبی بیر و هۆشیاری (یەكێتی نیشتمانی كوردستان)، 2005.
- د. سەپان مه‌غديد، مێژووی تەلەفزیۆن و كەنالێ ئاسمانی زاگرۆس، هەولێر- 2009.
- د. وسام فاضل راضي، الاعلام الاذاعي والتلفزیون الدولي.
- د. امین وافي، الاعلام الدولي، من موقع
http://site.iugaza.edu.ps/awafi/files
- – http://ar.wikipedia.org
- أحمد الزاویتي، الاعلام الكردي والقضیة الكردیة، 29/1/2014، من موقع http://www.kurdiu.org/details.php?section=articles&lang=2 &id=.39
