گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
بەرھەڤكرن: مەتین
مژارا خانی، مژارەكا ڤەكری یا ھەیڤانەیە، ژ لایێ كۆڤارا مەتین یا ڕەوشەنبیری – گشتی ڤە دھێتە برێڤەبرن. ھەرجار دۆسییەكا گەرم یا رۆژەڤێ، گەنگەشە و بنكۆل دكەت. ل رۆژا چارشەمبی رێككەفتی 18ی ئیلۆنا 2024ێ، بۆ مژارا دوازدێ یا ڤی سەكۆیێ ھەیڤانە، ھەژمارەكا تایبەتمەندێن بوارێ سیاسی و ئەكادیمی ھاتبوونە داخواز و مێھڤانكرن، داكو ل دۆر (جوداھییا پارتییا دیموكراتا كوردستانێ ل گەل لایەنێن دیتر یێن سیاسی)، دیتن و بۆچوونێن خۆ دەرببڕن.
مژارا ڤێ جارێ ژ لایێ شەمال ئاكرەیی، سەرنڤیسەرێ كۆڤارا مەتین ڤە ھاتە بڕێڤەبرن.
ل دەستپێكێ رێڤەبەرێ مژارێ، كورتییەك وەكو پێناسە دا سەر مژارا خانی و چاڤخشاندنەك د مژارێ و خەلەكێن وێ یێن بووری دا بۆ ئامادەبوویان پێشكێشكر و تەكەزی ل سەر گرنگییا پارتی دیموکراتی کوردستان و ھەبوونا وێ كر. دیسان دیاركر: «ژبەر ھاتنا وەرزێ ھەلبژارتنێن پەرلەمانێ كوردستانێ و نێزیكبوونا وان، لەوما ژی ناڤەندا خانی یا ڕەوشەنبیری و ڕاگەھاندنێ خواستیيە رۆل و كاریگەرییا پارتی دیموكراتی كوردستانێ و كاریگەرییا ھەبوونا وێ بدەتە بەر بەحس و گەنگەشەیان و چەند رەهەند و ساخلەتێن پارتی دیار بکەت داکو چاڤرۆهنییەکا باشتر بۆ دەنگدەری خۆیا ببیت.»
ئیحسان ئامێدی، رەوشەنبیر و سیاسەتزان ئێك ژ ئەندامێن داخوازكری بوو بۆ مژارا ناڤبری. وی ل سەر رەھەند و ساخلەتێن دیمۆكراسییەتێ د پەیرەو و پرۆگرامێ پارتی دا ئاخفت و گۆت: «دیمۆكراسییەت، ل دەڤ پارتی ئارمانج، درووشم و شێواز و بەرنامێ کارکرنێ یە، د ناڤ دامەزراوێن پارتی دا بەردەوام کارپێکریە. لەوما ژی دشێين بێژین: پارتی و دیمۆكراسییەت دو جێمك و ھەڤپشكێن ئێكدونە، ل گەل پەیدابوونا پارتی ل ساڵا 1946ێ، چەمكێ دیمۆكراسییەتێ ژی سەرھلدایە و ھەتا نۆكە ژی د گەشە و وەرارا خۆ دایە. ھەلبەت ئەڤە دیمۆكراسییەتە ب ڕامان و تێگەھشتنا پارتی بخۆ و وێ پێناسێ بوویە ئەوا پارتی بۆ دیمۆكراسییەتێ ھەی، كو دەستھەڵاتا دەربڕینا ئیرادا مللەتی یە. ئەڤە ژی ل سەر بنیاتێ وێ چەندێ؛ كو ب شێوەیەكێ بەربەڵاڤ دیمۆكراسییەت و چەمكێ وێ ب شێوەیێن بەرفرەھ ھاتینە بكارئینان وەكۆ درووشم، بەلێ وەكۆ پراكتیك، ھەر لایەنەكێ یان ھەر ھێزەكێ ل سەرانسەری جیھانێ ب شێوەیەكی خۆ گوھۆڕییە و ھندەك ژ وان بووینە دكتاتۆر، ھندەك فاشی و ھندەك سەركۆتكەر و ھتد.. ل ڤێرە دیار دبیت؛ دیمۆكراسییەت نە ئارمانجە، بەلكۆ ئالاڤە گەھشتنا ب ئارمانجێ یە.»
ئیحسان ئامێدی تەكەزی و فۆكس دانا سەر پەیرەو و پرۆگرامێ پارتی و ھەبوونا چەمكێ دیمۆكراسییەتێ د ناڤ دا و گۆت: «مە ل بەری نوكە ژی دا دیاركرن، كو ل گەل ھەبوونا پارتی دیمۆكراسییەت ژی ھاتییە بكارئینان. پارتی ھەر ل دەستپێكا دامەزراندنا خۆ ب بلندكرنا چەمكێ دیمۆكراسییەتێ و جێگيركرنا وی د ناڤ پرۆگرامێ خۆ دا خەلكەكی بكەتە ھەڤپشكێ خۆ. ب بلندكرنا دیمۆكراسییەت بۆ عێراقێ – دیمۆكراسییەت بۆ كوردستانێ خەبات و تێكۆشانا خۆ كریيە. د میساقا مللی یا پارتی دا ھاتیيە: ’خەباتێ دكەین بۆ دورستكرنا دەولەتەكا ھەڤگرتییا دیمۆكراسی یا كوردستانی ل عێراقێ. لژنەكا ھەلبژارتی ژ لایێ مللەتی ڤە بھێتە پێكئینان بۆ دارشتنا دەستوورێ ڤێ دەولەتێ.‘ ئانكۆ د میساقا پارتی دا گەلەك ب رۆھن و ئاشكرایی ھاتییە، كو ھەمی پێكھاتا پارتی (ھەیكەلیەت) یا گرێدای ھەلبژارتنایە ب رێكا دیمۆكراسی و بلندكرنا ئەندامان ب رێكا ھەلبژارتنان ب مەرەما دەستاودەستكرنا دەستھەڵاتێ ژ مللەتی بۆ مللەتی. ئەڤە مە گۆتی بەندێ ئێكێ بوو ژ پرۆگرامێ كۆنگرێ ئێكێ یێ پارتی، كو تێدا دەولەتا دیمۆكراسی كرییە ئارمانجا ھەرە سەرەكی و خەبات و تێكۆشان بۆ ھاتیە كرن.»
ئیحسان ئامێدی د بەردەوامیيا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «ل گۆر كاودانان گوھۆڕین ژی ب سەر درووشمێن پارتی دا ھاتینە. ژ نە مەركەزییەتێ بۆ حوكمێ زاتی، پاشی بۆ حوكمێ زاتی یێ ڕاستەقینە، فیدڕالی و ل دویماھیكێ ژی بوویە سەربخۆیێ بۆ كوردستانێ. بەلێ ھەر ژ دەستێپكا ھەبوونا پارتی دیمۆكراسی كرییە بنیاتێ كێشانا خەلكی و ھەڤپشككرنا وان د ماف و دەستھەڵاتێن سیاسی دا، ھەر وەكی د خالا شەشێ یا پرۆگرامێ پارتی دا ھاتی؛ پێكئینانا جڤاتەكا نيشتمانی یا دامەزرێنەر، كو ژ لایێ مللەتی ڤە و ب رێكا ھەلبژارتنێن ڕاستەوخۆ و ب دەنگدانەكا نەھێنی سەرۆكایەتيیا دەولەتا ئێكگرتی یا كوردستانی بھێتە دیاركرن. ئانكۆ ب كورتی؛ دەولەتبوون، ھەلبژارتن و مللەت ب رێكا ھەلبژارتنا ڕاستەوخۆ و ب دەنگدانا نھێنی، سەرۆكێ دەولەتا دیموكراتی یا كوردستانێ ب ھەلبژێرن».
ئیحسان ئامێدی، د بەردەوامییا ئاخفتنا خۆ دا سەرنج ل سەر خەباتا پارتی و جەنابێ بارزانیێ نەمر دا. ناڤبری ب كورتی تیشك دانانە ل سەر ھندەك بڕگە و بەندێن ھندەك ژ كۆنگرەیێن پارتی یێن گرێدای ب چەمكێ دیمۆكراسیەتێ ڤە و گۆت: «ئێك ژ گرنگترین گۆتارێن دیرۆكا پارتی و بارزانیێ نەمر، كۆنفرانسێ باكۆ بوو ل سۆڤیەتا بەرێ، كو تێدا بارزانیێ نەمر د پێشكێشكرنا گۆتارەكێ دا دبێژیت: ’ كورد د سرۆشتێ خۆ دا، مایلێ دیمۆكراسی و یاسایێ یە و ل گەل ئازادیێ یە. خەباتێ دكەین بۆ وەڵاتەكێ ئازاد و مللەتەكێ بەختەوەر. ئەی مللەتێ كوردێ مەزلۆم؛ ئەم ب شەرەفا پرەنسیپێن دیموكراتی و پاكییا گیانێ نشتیمانپەروەری سۆز و پەیمانان ددەین، كو نێزیكی ژیان و ئاسۆدەیییێ نە بین ھەتا مافێن مە یێن زەبت و داگیركری نە ڤەگەرینین. ئەی مللەتێ كورد ئەم سۆز و پەیمانان ددەینە ھەوە، كو ل سەر بنەمایێ دیموكراتی جڤاكێ كوردستانێ ب دامەزرێنین و بێی فەرق و جوداھی ئەم رێزێ ل مافێن ھەمییان بگرین.‘ ديسان د پەیرەو و پرۆگرامێ كۆنگرێ دویێ یێ پارتی دا تەكەزییا پارتی ل سەر گرنگیدان ب چەمكێ دیمۆكراسیەتێ دیار دبیت. ل ساڵا 1953ێ و د كۆنگرێ سیێ یێ پارتی، كو تێدا رێكخراوێن جەماوەری ھاتنە پێكئینان ب خۆ د خۆدا قووناغەكا دیتر یا پرۆسەیا دیمۆكراسی بوو.
دیسان د بەندێ ئێكێ یێ كۆنگرێ پارتی دا، كو د ناڤبەرا 4 – 7ی ئۆكبۆبەرا ساڵا 1959ێ برێڤەچوو بوو ھاتیە: ’پتەوكرن و چاندنا گیانێ دیمۆكراسیەتێ ل كوردستانێ دێ ل سەر بنەمایێ ئازادییا تاك و كۆمەلێ بیت. ئازادییا بیروڕا و رۆژنامەگەری، رێكخراو و سەندیكا بۆ گشت وەلاتییان ژی و دانانا دەستوورەكێ ھەمیشەیی و گەرنتییا ھەلبژارتنێن ڕاستەوخۆ یێن دیموكراتی د پەیرەوی دا بھێنە جھگيركرن و كار پێ بھێتە كرن.
ھەروەسا د بەندێ دویێ ژ كۆنگرێ پێنجێ ژی دا ب شێوەیەكێ گەلەك ئاشكرا تەكەزییا پارتی و رژدییا وێ ل سەر پاراستنا بنەمایێن دیمۆكراسیەتێ دیار دبیت.»
د دوماھیكا ئاخفتنا خۆ دا ئیحسان ئامێدی گۆت: «مەحالە پارتی و دیمۆكراسییەت ژێك بھێنە جوداكرن. د ھەر چاردە كۆنگرێن پارتی دا دیمۆكراسییەت و پرسا وێ ل دەڤ پارتی ژ ستوین و بنەمایێن گرنگ یێن حكومڕانیێ بووینە. گۆتارا جەنابێ سەرۆك بارزانی ل گەرمە گەرما سەرھلدانا پیرۆز ل 16ی ئادارا 1991ێ ل كۆیە و دەستپێشخەرییا جەنابێ وان بۆ بلەز برێڤەبرنا ھەلبژارتنەكا دیمۆكراسی و تەكەزی ل سەر ڤەگۆھاستنا دەستھەڵاتا شۆڕشگێری بۆ دەستھەڵاتا یاسا و مەدەنی مەزنترین شانازییا پارتی دیموكراتی كوردستانێ یە. دیسان برێڤەبرنا چاردە كۆنگرەیان، كو د ھەمی كۆنگرەیان دا ھەم پەیرەو و پرۆگرام و ھەم ژی كۆمیتا ناڤین و سەركردایەتییا پارتی ب ھەلبژارتنان ھاتینە دەستنیشانكرن ژ گرۆڤەیێن دیترە، كو پارتی بھێزترینە ل بەرامبەر پاراستنا بنەمایێن دیمۆكراسیەتا جڤاكی، سیاسی و كەلتۆری، ھەم د ناڤ پارتی بخۆ دا و ھەم ژی ل سەر ئاستێ كوردستان و عێراقێ ژی. ل ناڤ و ئارمانجا پارتی، پارتی حوکمڕانییا دیمۆکراتی ل هەرێما کوردستانێ دانا و شيیا درووشمێ خۆ ل ئاستێ عیراقێ، دیمۆکراتییا فیدڕالی یا دەستووری یا پەرلەمانی، ب رۆخاندنا رژێما دکتاتۆری، عێراقا نوی بکەتە عێراقا دیمۆکراتییا فیدڕالی یا دەستووری و پشتی دیمۆکراتی کرییە سیستەمێ حوکمڕانیێ، ئیدی دیمۆکراتییەت کرە ئالاڤێ ئازادیێ و دەربڕینێ و خزمەتا مللەتی.»
مامۆستایێ زانكۆیێ، سەعید خودێدا عەلۆ ژ پشكدارێن مژارا خانی بوو، وی ل سەر گرنگیپێدانا پارتی ب كەمینەیێن ئۆلی و نەتەوەیی ئاخفت و گۆت: «دامەزراندنا دەولەتا عێراقێ یا نوی ل پشتی شەڕێ جیھانێ یێ ئێكێ ب مەرەما وێ چەندێ بوو، كو ھەمی كەمینەیێن ئۆلی و نەتەوەیی جھ د عێراقا نوی دا بگرن. بەلێ مخابن سەڕەڕای وێ چەندێ، كو د دەستوورێ ئێكێ یێ عێراقێ دا ل ساڵا 1925ێ جوھی و كریستیانان كورسی د جڤاتا نوینەران دا وەرگرتن، بەلێ ئێزیدی وەكو ئێك ژ گرنگترین پێكھاتێن ئۆلی ل عێراقێ ھاتنە بێبەشكرن، ھەلبەت ئەڤ چەندە ژی ب بەرنامە و پلانێن دارشتی بوویە، یێن ئێك ل دویڤ ئێك یێن حكومەتێن عێراقێ. ھەر ژبەر ڤێ چەندێ و پشتی دامەزراندنا پارتیيا دیموكراتا كوردستانێ ل ساڵا 1946ێ ھەمی ئەو كەسایەتێن ئێزیدی یێن د ناڤ پارتێن سیاسی یێن بچویك دا د جھگرتی، ھەمی ھاتنە باوەشا پارتی دیموكراتی كوردستان دا.»
سەعید خودێدا د درێژیا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «ژ ھنارتنا خودێ ژێرازی سالح یوسفی بۆ سەرپەرشتیكرنا رێكخستنێن نھێنێ یێن پارتی ل شنگالێ ل سالێن 1950 یان ئێكەمین شانێن رێكخستنا پارتی ل شنگالێ و ب تایبەت د ناڤ جڤاكێ ئێزیدی دا ھاتینە پێكئینان، ئانكۆ پرۆسە د ڤێ قووناغێ دا كەتە ئاستەكێ دی، كو ئەو ژی سیاسەتكرنا رێكخستی بوو. پشتی ساڵا زڤڕینا بارزانیێ نەمر ژ سۆڤیەتێ ساڵا ل 1958ێ وەفدێن ئێزیدییان ژ وەفدێن دەستپێكی بوون، كو چووینە بەراھییا بارزانیێ نەمر ل باژێرێ بەسرا ل وێرێ پێشوازییا وی كرین، ھەم ژ شنگالێ و ھەم ژی ژ وەلات شێخی. ھەروەسا د ڤی دەمیدا ڕایا گشتی یا ئێردیخانێ ملێ خۆ دایە ملێ ھەلویستێ پارتی ل بەرامبەر ھەمی پێشھاتێن سیاسی یێن ئەو قووناغ تێدا دەرباز دبوو، وەكی بزاڤا شەوافی. نە ب تنێ ژ رویێ رێكخستنێ ڤە، بەلكۆ پشتی دەستپێكرنا شۆڕشا ئیلۆنا مەزن ل 11ی ئیلۆنا 1961ێ ھەمی جھ و دەڤەرێن ئێزیدی نشین بووینە پەناگەھێن ئارام بۆ پاراستنا گیانێ پێشمەرگەیان. پشتی كۆدەتایا عەبدلسەلام عارفی ل ساڵا 1963ێ و ژبەر ئێك ھەلویستی یا كەمینەیا ئێزیدی ل گەل پارتی، كەمینەیا ئێزیدی و دەڤەرێن وان كەتینە بن ھەوا تەعریب و ڤەگۆھاستنێ، ئانكۆ سەرەدەرییا رژێمێن ئێك ل دویڤ ئێك یێن عێراقێ ئێك سەرەدەری بوو ھەم ل گەل كوردێ موسلمان و ھەم ژی یێ ئێزیدی.»
د. سەعید خودێدا ل سەر گرنگیدانا پارتی ب كەمینەیا ئێزیدی د كۆنگرە و كۆنفرانسێن خۆ دا بەحس كر و گۆت: «كۆنگرێ گشتی یێ پارتی ل ساڵا 1963ێ ل كۆیە، كو تێدا زێدەتر ژ دو ھزار ئەندامان پشكدار بوون، جەنابێ بارزانیێ نەمر ب شێوەیەكێ دیمۆكراسی و رۆھن و ئاشكرا پالپشتی و پشتەڤانییا پشكداریكرنا ھەمی پێكھاتێن ئۆلی و نەتەوەیی دكەتن د پێكھاتا پارتی و ئۆرگانێن وێ دا. ئانكۆ وەكو ل د سەری ژی دا ھاتیە دیاركرن، ئێزیدی ھەڤ ھەلویست بوون ل گەل پارتی و ئەڤ رەوشە ل گەل دەركەتن و دامەزراندنا پارتی ھاتییە گۆرێ. لەوما ژی د نھا دا ئەگەر پرسیار ژ كیژ سەرسپی یێ ئێزیدی بھێتە كرن، دێ بێژن ئەڤە مالا 4 – 5ێ یە ئەم ئەڤا دكەین. ھەروەسا د كۆمبوونا میر تەحسین بەگ ل گەل ھندەك پێشەنگێن ئۆلی و جڤاكی یێن ئێزدیدییان دا ل ساڵا 1965ێ یاداشتەك د ھێتە ھنارتن بۆ حكومەتا عێراقێ ل سەر وێ چەندێ، كو پێدڤییە وەكۆ كەركۆك و دەڤەرێن دیتر ھەمیێ شنگال ژی بكەڤیتە د چارچۆڤ و سنوورێ حكومێ زاتی دا، كو ئەڤە ھەمان ھەلویستێ پارتی و جەنابێ بارزانیێ نەمر بوویە.»
د. سەعیدی زێدەتر ئاخڤی و گۆت: «پشتی ساڵا 1969ێ پەرستگەھا پیرۆز یا لالش ببوو مەیدانا كۆمكرنا ئازۆقەی بۆ پێشمەرگەی و ئەو ئەرزاقێ ل وێرێ د ھاتە كۆمكرن ھەمی بۆ دەڤەرێن دبن دەستھەڵاتا پێشمەرگەی دا د ھاتنە ھنارتن. پارتی چ جارەكێ ل گەل ھندێ نەبوویە، كو ل شگالێ سەنگەرەك بھێتە ڤەكرن، ئەڤە ژی ل سەر بنیاتێ وێ چەندێ بوو، كو شنگال یا نێزیكی حكومەتا ناڤەندی یە و حكومەت ل وێرێ د شییا پتر فشارێ ل كوردێن ئێزیدی بكەن. واتە؛ چارەنڤیسێ كوردێن ئێزیدی ھەمان چارەنڤیسێ كوردێن موسلمان بوویە د دەستێن رژێما عێراقی دا. ھەر ل سەر ڤێ چەندێ ژی د ناڤبەرا سالێن 1974 – 1975ێ دا 130 گوندێن كوردێن ئێزیدی ل شنگالێ ھاتنە كاڤل و وێرانكرن. قووناغا دویێ یا تەعریب و ڤەگۆھاستنا جھێن ئێزیدی نشین د ناڤبەرا 1979ێ ھەتا 2003یێ دا بوو، كو ب ڕاستی ژی ئەڤ قووناغە گرانگتر ل سەر جڤاكێ ئێزیدی ڕاوەستایە. ئەڤە ھەمی ژی ل سەر بنیاتێ وێ چەندێ بوویە، كو جڤاكێ ئێزیدی پشكەكا نە ڤەقەتیای بوویە ژ بزاڤا رزگاریخوازيیا كوردی و ب تایبەت ژی یا پارتی.»
د. سەعید خودێدا ل سەر گرنگیپێدانا پارتی ب پێكھاتە و كەمینەیێن ئۆلی و نەتەوەیی ل پشتی سەرھلدانا ساڵا 1991ێ و رزگاركرنا عێراقێ ل ساڵا 2003ێ گۆت: «ب سۆپاسیڤە پشتی سەرھلدانا پیرۆزا ساڵا 1991ێ، 10-15% جۆگرافییا ئێزیدییان ھاتە رزگاركرن، كو ھەر ئێك ژ شاریا، وەلات شێخ، باعەدرێ، دێرەبوون و خانكێ.. ھتد بوو. بڕاستی ژی پشتی سەرھلدانا ساڵا 1991ێ جوداھییەكا مەزن و بەرچاڤتر كەفتە رەوشا ئێزیدیان ب گشتی و ئێزیدییێن ھەرێما كوردستانێ ب تایبەتی. پارتی رۆلی ھەرە سەرەكی گێرا د پالپشتیكرنا یاداشتنا میر تەحسین بەگی دا ل 5ی تەمۆزا 2003ێ، كو میر تەحسین بەگ یاداشتەك بۆ پۆل بلێمەری د ھنێرن ل سەر داخوازیكرن بۆ دانانا ئەندامەكێ ئێزیدی د لژنا دەستووری دا ل عێراقێ، كو پشتی ھینگێ كامیران خەیری بەگ ھاتە دەستنیشانكرن وەكۆ نوینەرێ ئێزیدییان د لژنا دەستووری یا عێراقا نوی دا. پارتی پارێزڤان و داكۆكیكەرا دانانا یاسایا ژمارە (5) بوو ژ ماددەیێ (41)ێ یێ گرێدای مافێن كەمینەیان ل ھەرێمێ.»
د. سەعید خودێدای د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «جەنابێ سەرۆك بارزانی د ھەمی دەم و كاودانان دا كارێكتەرێ سەرەكی بوویە د پارێزگاریكرنا مافێن كەمینەیان و ب تایبەتی ژی ئێزیدییان. لەوما ژی ئێزیدی ژ ھەر ئالیەكێ دیتر پتر مەیلدارێن پارتی و جەنابێ سەرۆك بارزانی نە. بریارا 28ی حوزەیرانا 2004ێ و ب فەرمیكرنا جەژنێن ئێزیدیان و ھەلبژارتنا كامیران خەیری بەگی وەكۆ ئەندامێ جڤاتا نوینەران و ژ كۆما 7 ئێزیدیێن ئەندام د جڤاتا نوینەران دا ل عێراقێ (5) ژ وان پارتی بووینە ل ساڵا 2010ێ. هەروەسا بنگەھێ لالش یێ ڕەوشەنبیری و جڤاكی شانازییەكا دی یا گەلەك مەزنە، كو ژ لایێ سەركردایەتییا پارتی ب مە جڤاكێ ئێزیدی ھاتییە دان، كو بڕاستی ژی شییایە ناڤ و دەنگێ خۆ ژ چارچۆڤێ ناڤخۆیێ دەربێخیت و د نھا دا ل سەر ئاستێ جیھانێ ھەمیێ بەرنیاسە.
پارتی ھەتا دویماھیك خۆلەك ژی ل گەل ئێزیدییان بوویە، تەكەزییا سەرۆك بارزانی ل سەر دەستنیشانكرنا كەسەكێ ئێزیدی د ئەندامەتییا سەركردایەتییا پارتی دا ل كۆنگرێ 14ێ یێ پارتی و پرۆژێ تلەفزیۆنا سەما و پالپشتیا وێ ژ لایێ جەنابێ كاك مەسروور بارزانی ڤە و دابینكرنا پێدڤیاتیێن لۆجیستی و ڤەكرنا دەرگەھێن خواندنێ بۆ زێدەتر ژ 3578 ئێزیدیێن رزگاربووی ژ دەستێ داعشێ و چاڤدێركرنا وان ژ لایێ كاك مەسروور بارزانی و كابینا حكومەتا ھەرێما كوردستانێ ڤە باشترین نموونەیە ل سەر ڤێ چەندێ.»
د. ڤیان سلێمان، جێگرا بەرپرسێ مەكتەبا رێكخستنا دھۆك یا پارتی دیموكراتی كوردستان ژ پشكدارێن دیتر یێن مژارێ بوو، ناڤھاتیێ د گۆتنێن خۆدا پتر تەكەزی و فۆكس دانا ل سەر ئالیێ؛ دەستكەفتێن پارتی. وێ د بەراھییا ئاخفتنا خۆ دا، گۆت: «به‌رى ئه‌م به‌حسێ ده‌ستكه‌فتێن پارتى بكه‌ين پێدڤيیه ئه‌م بێژن كا پارتى چيه؟ چه‌وا ئاڤا بوويه، پێكهاتێ وێ چيه؟ ژبه‌ر چ شيايه ئه‌ڤان ده‌ستكه‌فتان ب ده‌ست ڤه بينيت؟ ئه‌و ره‌هه‌ند و سالۆخه‌تێن پارتى ژ هه‌مى حزبێن دیتر جودا دكه‌ت ئه‌وه، كو پارتى د بنيات، پێكهاته، باوه‌رى و ده‌ستكه‌فتێن خۆ دا يا جودایە. ئه‌ڤ خاله گەلەك د گرنگن و پێدڤييه هه‌رده‌م ئه‌م ئاماژه‌ى پێ بده‌ين. هه‌ژى گۆتنێ يه بەری ناڤێ دیمۆکراسیەتێ ب شێوەیەکێ گشتی د وی ده‌مى دا د ناڤ جیهانێ دا يا به‌ڵاڤ پارتى به‌حس لێ كریيه. پارتى ديمۆكراتى كوردستان ژ رێبازه‌كا پيرۆز هاتييه، كو ژێده‌رێ وێ بزاڤه‌كا جڤاكى، خودێناسيه‌كا دروست، كو ژ ته‌كيا بارزان ده‌ستپێكرييه. دو تشتێن گرنگ تێدا د سه‌ره‌كى بووينه، ئه‌وژى هه‌ستكرن ب زۆلمێ و راوه‌ستيان به‌رامبه‌ر زۆلمێ، باوه‌ری ئينان ب مرۆڤى و وه‌ك خه‌ليفێ خودێ ل سه‌ر رويێ ئه‌ردى ئه‌ڤجا ئه‌و مرۆڤه كى بيت،چ باوه‌رى هه‌بيت يێ ژ هه‌ژى ژيانه‌كا شايسته‌يه. ده‌مێ جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى دبێژيت:’ شه‌نگستێن رێبازا بارزان خودێناسى، نیشتمانپەروەری، دادييا کۆمەلایەتی، پێکڤە ژیانن.‘ ئەڤە وێ چەندێ دگەهینیت پێکهاتا پارتی دیمۆکراتی کوردستان ئه‌ڤه‌يه، ئەڤە د ناڤ رێبازا پیرۆزا بارزانی دا هەبووينە، یان ژی بێژین ژ وێ بزاڤا جڤاكى، ئاینييا ژ تەکيا بارزان دەستپێکری، ئەو بخۆ شەنگستەیەک بوو بۆ تێروانین و دیمۆکراسیەتێ. له‌وما؛ پارتی رویێ سیاسیێ رێبازا پیرۆزا بارزانیيە هاتیيە د ناڤ بزاڤه‌كێ دا و بوویە بزاڤەکا سیاسی بۆ رزگارییا ئاخێ و ئازادکرنا مرۆڤی بزاڤێ بكه‌ت. ل سه‌ر ڤى بنه‌ماى دبێژین پارتی حزبا مللەتییە و هەمی ملله‌ت خۆ دناڤ دا دبينن، چونكى؛ به‌حسێ ئاينێ ئيسلامێ بتنێ نه‌كرييه، به‌لكۆ به‌حسێ خودێناسيێ يا كرى، كو مه‌به‌ست پێ هه‌مى ئايینن. ده‌مێ د بێژیت پێکڤە ژیان هەمی کەسەک وەکی خۆ یێ قەبیل کری وەکی خۆ یێ دانای و بوێرى يا دايێ. ئەڤ پێکھاتا پارتی یێن بووينه باوەریێت مەزن و پشکەک ژ پەروەردا پارتی د ناڤ مەژییێ تاکێ کورد و په‌يرەوكه‌رێن رێبازا پيرۆز دا، له‌وما کۆمەکا تايبه‌تمه‌نديێن کەسایەتی يێن داینە تاکێ کوردستانی ب شێوەیەکێ گشتی.»
د. ڤیانێ د بەردەوامیا ئاخفتنا خۆ دا ئاماژە دا راپرسییەكا مەیدانی یا وێ بخۆ كری د ناڤ قوتابیێن خۆ یێن زانكۆیێ دا و گۆت: «د راپرسيیه‌كێ دا، كو من د ناڤ قوتابيێن خۆ یێن زانكۆيێ دا كربوو ل سه‌ر تایبەتمەندییێن كه‌سايه‌تييا تاكێ كورد، پرانیا قوتابیێن من ئەڤ بەرسڤە ھەبوون؛ بوێرى، ڕاستگۆیی، ئازادیخواز، ئاشتىخواز و چاندنا ئومێدێ،کو بڕاستی ژی ئەڤە هەمی ڤەرێژا پەروەردا پارتی بووینە ب درێژییا ئەوێ بزاڤا رزگاریخوازییا د ناڤ جڤاكى دا چێکری. ئه‌ڤه ئێك ژ ده‌ستكه‌فتێن پارتى ديمۆكراتى كوردستانن، كو يا شيياى ناسناما كه‌سايه‌تيا كوردستانێ ب ڤى شێوه‌ى دروست بكه‌ت. سه‌باره‌ت تايبه‌تمه‌نديێن خرابێن كوردان هه‌مى قوتابيان ب تنێ دو خال به‌حس كربوون، ئه‌و ژى؛ خيانه‌ت و خۆ كێم دیتن! ب ڕاستی ژی پيدڤيیه ئه‌م ل سه‌ر ئه‌ڤان دو خالان راوه‌ستين. ئه‌ڤ تايبه‌تمه‌ندیيه بێگومان ژ ئەنجامێ وێ بەرھنگارییا تاکێ کورد و هه‌ولێن دوژمن و نەیارێن کوردان بووينە ل سەر تاکێ کورد و مفا ژ وان كاودانان وه‌رگرتينه يێن تێدا بوورىن. له‌وما؛ ئەڤ هەر دو تايبه‌تمه‌ندييه ب رێژەیەکا گەلەك کێم ماینە د ناڤ تاکێ کوردستانی دا و دڤێت ئەم کار ل سەر بکەین نە ھێلین. لەوا ئەم دێ بەرێخۆ دەینێ د ناڤ پارتی دیمۆکراتی کوردستان دا ئەو تشتێ ژ هەمیان گرنگتر، کو دێ بیتە سيمايێ پارتی بوونێ و جوداکرنا وێ، گرێدانا پارتییە ب ئاخێ، کوردستانیەت، مرۆڤ و سەروەریێ ڤە، لەوما تاكێ كوردستانێ ب هه‌مى پێكهاته و تايبه‌تمه‌نديێن خۆڤه هاتينه د ناڤ پارتى دا و ئه‌ڤه ژى ل گه‌ل ديمۆكراسيه‌تێ ئێك گرتييه و پارتی رێبازا ديمۆكراسيه‌تێ بۆ خۆ د هه‌لبژێريت و ناڤێ خۆ دكه‌ته پارتی دیموكراتی کوردستان و به‌رۆڤاژى ئاراستەیێن دىتر بوويه،کو د وی سەردەمی دا ئایدیایێن دیتر يێن وه‌كى سۆسیالیستیێ د زال بوون.»
د. ڤیانێ ئاماژە ب وێ چەندێ ژی كر، كو: «دەستکەفتێن پارتی وەک پەروەردا رێبازا بارزان ئه‌و بوويه، تاكێ كورد ب شێوه‌يه‌كى په‌روه‌رده‌كر، كو ببيته ئه‌گه‌رێ خۆراگريێ، به‌رده‌واميێ و ئومێدێ بۆ بزاڤا رزگاریخوازیێ و هێشتا يا به‌رده‌وامه. دگەل هندێ دا پارتی دیموكراتی کوردستان وەکو سیاسەت بزاڤەکا رزگاریخوازییە و ب شۆڕشێن خۆ، كو شۆڕشێن بارزانن ناسنامە بۆ پارتى چێکر، ناڤێ کوردی سەپاند د دەستوورێ ساڵا 1958ێ دا و کورد و عەرەب کرنە ھەڤپشك د عێراقێ دا و ب دەستووری گۆت مافێن مەدەن یێن کوردان هەمی بۆ بهێنە چەسپاندن. ئەڤە ئێکەم جار بوو، کو ناڤێ کورد بچیتە د دەستووری دا و ئێکەم دانپێدانکرنە ب ناڤێ کورد. شۆڕشا ئیلۆنێ قەوارە دورست کر، رێکەفتنناما 11ێ ئادارێ هەر چەندە دروستی کەرکووک نە کرە دگه‌ل دا و بۆ ئه‌گه‌ر شۆڕشا گولانێ دروستكر، دگەل هندێ دا ئاخا کوردستانێ هاتە رزگاركرن دەستکەفتیێن گەلەك مەزنتر بۆ هاتن. ئه‌ڤه بوو ئه‌گه‌رێ دروستبوونا قەوارەیەکی، کو ئەڤرۆ مە نوینەراتییا خۆ و نیمچە دەولەتەک هەبیت، شۆره‌شا گولانێ فيدرالیەت بۆ مە چەسپاند. پشتی سەرهلدانا پیرۆز و ب راستى ئەڤ حوکمێ زاتی یێ مە وەرگرتی یان ئەو فيدرالییەتا مە ژی پشتی 2003ێ، دەربازبوونا مە د ڤێ قووناغێ دا، هێشتا یا بەرادەوامە، بەلێ مە پێنگاڤەکا مەزن یا هاڤێتی بۆ دەولەتبوونا خۆ، كو ئەو ژی رێفراندومە،كو تاپۆيە ل سەر ناڤێن مە، ئه‌ڤجا ئەڤرۆ بهێتە چەسپاندن یان وەکی رێکەفتنناما 11ێ ئادارێ 1970ێ، بەلێ بخۆ د خۆدا بوو بنياته‌ك بۆ پشتی بیست و ئێک ساڵا و ل 1991ێ بوویە. ریفراندۆم ژی ل ساڵا 2017ێ هاتييه‌كرن، ب ئانەھییا خودێ گه‌له‌ك پێڤە ناچیت دێ بیتە بنياته‌ك بۆ قووناغەکا دی، ئەڤرۆ ئەم و دونیا هەمی دزانیت دەڤەرا ئەم تێدا دژین بەرەف چ ئارستەیەکیڤە دچیت و دەرباز دبیت و چەند رویدان ب لەزن و چ گۆرانکاریێن مەزن دێ ل ڤێ دەڤەرێ هێنەکرن و ئەڤ ریفراندۆمه دێ مفایەکێ گەلەك گەلەك مەزن گەهینیتە مە و مه نێزيكى خه‌ونا مه‌كه‌ت. ئه‌ڤه هه‌مى ئه‌و ده‌ستكه‌فتن يێن پارتى د رێباز و رێيا خۆ يا د چه‌ند سالێن چووى دا بۆ كوردان و كوردستانیان چەسپاندین و ئیناینە گۆرێ.
د. ڤیانێ د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «ئەڤە ئيمتیازەکه بۆ پارتی، كو چ حزبەکا دیتر یان هەمی حزبێن دیتر ژ ئەنجامێ هندەک تشت، خۆ گونجاندنەک ب رەنگەکێ دیتر یێن د ناڤ هناڤێن پارتی دا یان یێن ناڤ جڤاكێ کوردی دا ده‌رکەفتین، كو دهێته ديتن وه‌ڕار و ته‌مه‌نێ وان گه‌له‌ك يێ كورته و زوى ژ ناڤ دچن. به‌لێ پارتى زه‌والا وێ نينه؛چونكى يا بوويه هێڤێنێ ناسناما كوردى و بوونا كوردستانێ، له‌وما پارتى و كوردستان ئێكن و كوردستان بوونا خۆ د پارتى دا دبينيت و پارتى ژى بوونا خۆ د كوردستانێ دا. دگه‌ل ئه‌وێ چه‌ندێ ژى دیدا پارتى يا ئاينده‌ى ئه‌گه‌رێ به‌رده‌واميبوون و مانا وێ يه ئه‌و ژى بۆ باوه‌رييا وێ دزڤريت و چ جاران دژايه‌تيا كه‌سێ ناكه‌ت، هه‌رده‌م باوه‌رييا ب ئه‌وێ چه‌ندێ هه‌ى، كو ئه‌و ژى يا هه‌ى و خه‌لكێ دى ژى يێ هه‌ى وگەلەك ئاسايي یه بۆچوونا جودا ژى هه‌بيت و سه‌ره‌ده‌ريێ دگه‌ل خه‌لكێ دى ژى بكه‌ت. ئه‌گه‌ر ئه‌م پارتى وه‌ك مرۆڤه‌ك بدانين دێ بينين كه‌سايه‌تييه‌كا لاستیكی (المطاط)ى يا هه‌ى و ئه‌ڤ كه‌سايه‌تييه يا هاتييه د ناڤ ناخێ ئه‌ندامێن وێ ژى دا، له‌وما خۆ ل به‌ر هه‌ر گڤاشتنه‌كێ دگريت و چه‌ند فشار بكه‌ڤيته سه‌ر دێ زڤريته‌ڤه حاله‌تێ خۆ يێ سرۆشتى و گوهۆرين ب سه‌ردا ناهێن و كارتێكرن لێ نا هێـته‌كرن. وه‌كى هنده‌ك حزبێن دى يێن ئيسفه‌نجى نينه، كو د بن بارى بكه‌ڤن و نه‌شێن رابنه‌ڤه. مه گه‌له‌ك حزبێن دى ديتن زوى دروستبوون و زوى ژناڤ ژى چوون، ئه‌وێن ده‌ليڤێ ژ هنده‌ك كاودانێن تايبه‌ت دبينن و ب شێوه‌كێ زوى گه‌شێ دكه‌ن وه‌كى پێله‌كا ئاڤێنه ژ كاتێكرنا فشاره‌كێ دورست دبن و زوى ژناڤ دچنه‌ڤه. به‌لێ پارتى پشتى ساڵا 1991ێ و فيدراليه‌تێ ژى ده‌ستكه‌فتێ وێ ئه‌و بوو پێگه‌هه‌كێ بهێز ئابۆرى بۆ كوردستانێ دورستكر و ئێخسته سه‌ر نه‌خشه‌يێ سياسى یێ رۆژهه‌لاتا ناڤین و نوكه مه‌زنترين تشتێ د هێتـه‌كرن كوردستان جاره‌كا دى بهێز يا دكه‌ڤيته سه‌ر نه‌خشه‌يێ دیرۆكێ و بنياتێ ژيانێ ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، ئه‌ڤه ژى دێ بيته ئه‌گه‌ره‌كێ دى جاره‌كا دى دیرۆك و بوونا ڤى ملله‌تى وه‌ك نه‌ته‌وه‌يه‌ك گه‌له‌ك مه‌زنتر بهێته دانان.»
شرۆڤەكارێ سیاسی، مامۆستا محەمەد عامر دێرشه‌وى ل سەر مژارێ و ب تایبەت ئەو تایبەتمەندیێن پارتی دیموكراتی كوردستان ل گەل لایەنێن دیتر جودا دكەتن بۆ مژارێ ئاخفت و گۆت: «ل ده‌ستپێكێ دێ بەحس ل هنده‌ك تايبه‌تمه‌نديێن پارتى كه‌م. ب ديتنا من ئه‌ڤان تايبه‌تمه‌نديیان ژێده‌ره‌ك هه‌بوويه. ئێك ژ ئه‌وان ئه‌وان ته‌كيا بارزان، كو هاتييه ڤه‌گۆهاستن بۆ ناڤ پارتى دیموكراتى كوردستان، بنياتێ كوردييه، شه‌ره‌فنامه و ژێده‌رێن دى يێن ديرۆكى ل سه‌ر ئاستێ هه‌مى كوردستانێ نه ب تنێ هه‌رێمێ ئاماژه‌ى ب ئه‌وێ چه‌ندێ د ده‌ن هه‌مى بنه‌مالێن مه‌زنێن كوردان داڤه‌ك بۆ خۆ دورستكرييه و ب ره‌نگه‌كى ژ ره‌نگان خۆ دگه‌هيننه بنه‌ماڵا پێغه‌مبه‌رێ مه محەمەدى(س.خ) و سه‌حابيان. ئانكو وه‌رگرتنا ده‌ستهه‌ڵاتێ يان خۆ مسته‌حه‌ق ديتن ب حكومڕانيێ پشت به‌ستن ب كێمكرنا كه‌سايه‌تييا كوردى و به‌رزكرنا كه‌سايه‌تييه‌كا دى و ڤيايه وێ چه‌ندێ بده‌نه دياركرن ئه‌ز يێ ژ هه‌ژيمه ده‌ستهەڵاتێ وه‌ربگرم؛ چونكى ئه‌ز شێخم يان ئه‌ز دگه‌همه فلان بنه‌مالێ. ته‌كييا بارزان ئێكانه بنه‌ماله ژ هه‌مى بنه‌مالێن دى يێن مه‌زنێن كوردان بنياته‌كێ كوردى بۆ خۆ دورستكرييه و كار ل سه‌ر ئه‌وێ چه‌ندێ كرييه كه‌سايه‌تى و مرۆڤێ كورد ب خۆ دروست بكه‌ت و بهاى بده‌تێ، ئانكو ئاڤاكرنا كه‌سايه‌تييه‌كێ كورد شانازيێ ب كوردبوونا خۆ بكه‌ت ئێك ژ تايبه‌تمه‌نديێن تايبه‌تێن پارتی نه».
محەمەد عامر دێرشەوی درێژی پێدا و گۆت: «هه‌مى بنه‌ماڵێن حكومڕانێن كوردستانێ ژ ئه‌نجامێن ديرۆكێ و سيسته‌مێن حكومڕانيێ، ده‌ستهه‌ڵات وه‌رگرتیيه ب رێكا ده‌ست ب دەستی (پێچاو و پێچ)، دگه‌ل سه‌نته‌رێن حكومڕانا ئه‌ڤجا به‌غدا، ماوه‌يه‌كى مووسل، ئسته‌مبۆل، ته‌هران يان ژى هه‌ر سه‌نته‌ره‌كێ دى بيت، دانپێدانێ پێ بكه‌ت و ڕه‌واتييا خۆ ژ سۆلتانى وه‌ربگريت، ل به‌رامبه‌ر دا هنده‌ك ئيلتيزاماتان دێ بۆ كه‌ت، كو د سه‌رده‌مێ مه دا هنده‌ك ناڤێن كێمتر دبێژنه ئه‌وێن دگه‌ل سه‌نته‌ران كار دكه‌ن. به‌لێ پارتى و بنه‌ماڵا بارزانى شه‌رعيه‌تا خۆ يا حكومڕانيێ ژ ناڤ ملله‌تى وه‌رگرتييه و هه‌تا نوكه ژى ئه‌ڤ تايبه‌تمه‌ندييه د ناڤ پارتى دا به‌رده‌وامه. پارتى و بنه‌ماڵا بارزان ب هندێ بهايێ خۆ نه وه‌رگرتييه، چونكى فلان وه‌زير ژ ماڵا وان بوويه يان ژى ناسناڤێ پاشا ژ سولتانى يێ وه‌رگرتى، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ ناسناڤێن وه‌كى پاشا و به‌گ و..هتد ژ ناڤ مه كوردان نه هاتيينه به‌لكو بيانيیا يێن داينه وان، ڕاسته ئه‌وان رۆله‌كێ ديرۆكى هه‌بوو و پاشى شيانيێن خۆ بۆ ملله‌تێ خۆ ته‌رخانكرن ئه‌ڤه تشته‌كه ناهێته ئينكاركرن، به‌لێ د بنه‌رەت دا چه‌وا بوونه، پاشا ئه‌ڤه‌يه يا ئه‌م به‌حس دكه‌ين. هه‌تا ميرنشنێن مه ژى ب رێكا ده‌سته‌ك ده‌سته‌كى دچيت.»
محەمەد عامر دێرشەوی بەحس ل سەر تایبەتمەندیەكا دیتر ژ تایبەتمەندیێن پارتی كر و گۆت: «سه‌رده‌ری ل گه‌ل بژارده‌يا كوردى ئه‌ڤ بژارده‌يا رێكخراو و رێكخستن و جڤاك ژێ ده‌ركه‌فتى ژ تایبەتمەنمدیێن دیتر یێن پارتی نە. سولتان عه‌بدولحه‌ميد ده‌مێ ڤياى شێوه‌يێ حكومڕانيا ده‌وله‌تا عوسمانى به‌ره‌ڤ ناڤەندگەریێ ببه‌ت، ئانكو ميرنشين نه‌مينن، بژارده‌يه‌ك دروستكر، كو د داهاتى دا شوينا ئه‌ڤان ميران بگريت گه‌له‌ك ژ ئه‌وان كورێن ميران ب خۆ ژى بوون. باژێرێ سلێمانيێ ئێك ژ ئه‌ڤان سه‌نته‌ران بوويه ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و عێراقێ هه‌ميێ به‌س مه‌دره‌سا ره‌شادييه هه‌بوو ل سلێمانيێ، ئارمانج ژێ دروستكرنا هنده‌ك كه‌سان بوو، كو پاڤێژنه مير و پيرۆزى ره‌زيلكرنا ملله‌تێ خۆ. كۆمه‌ل و رێكخستى و رێكخراوێن قوناغا ئێكێ ده‌ستچێكريێن ئه‌ڤێ بژاردا كورديينه، كو ل ناڤ ملله‌تى دا دروست نه‌بووينه به‌لكى ل ئسته‌مبۆلێ و ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى يێن دروست بووين، كو پشتی ھینگێ ئه‌ڤ رێكخراو و كۆمه‌لە بوونە ده‌مێ شێخ عه‌بدولسه‌لامێ بارزانى كۆما داخوازيێن ده‌ڤه‌را به‌هدينان بلند كرى بۆ باب العالى، دانه‌يه‌ك ل سه‌ر به‌رپرسيارييا خۆ يا كه‌سى دابوو كۆمه‌لا ته‌عالى و ته‌ره‌قى كوردستان. ده‌مەلۆجی ئێك ژ فه‌رمانبه‌رێن عوسمانيان بوو دبێژيت:’ ئێكانه ده‌ڤه‌را به‌ڵاڤوكێن وى ده‌مى يێن كوردى وه‌كى هيڤى، ئيستيقلال، ته‌عالى و..هتد لێ هاتيينه ديتن ده‌ڤه‌را بارزان بوويه.‘ ب ديتنا من كاركرن ل گه‌ل ئه‌ڤان ڕه‌وشه‌نبيران يان ژى ئه‌ڤێن بنياتێ دامه‌زراندنا حيزبان ل ده‌ف پارتى دیموكراتى كوردستان بوون، ب هه‌مان شێوه‌ى د هێته ڤه‌گۆهاستن بۆ ناڤ پارتى. ل ساڵا 1943ێ شێخ مه‌حمود و مه‌لا مسته‌فايێ بارزانى، رێككه‌فتن كرن، كو دو شۆره‌شان بكه‌ن ئێك ل سلێمانيێ و ئێك ل هه‌ولێرێ، به‌لێ ل سلێمانيێ نه‌هاته كرن و ئه‌گه‌ر ژى كۆمه‌لا هيوا بوو، ره‌فيق حلمى چوو ده‌ف شێخ مه‌حمودى و رازى كر، كو دو شۆره‌شان نه‌كه‌ن. ئه‌و پلانا ئه‌وان داناى سه‌رنه‌گرت و شۆره‌ش بتنێ ل ده‌ڤه‌را بارزان هاته‌كرن. ل قووناغا ئێكێ ژى دا ب تايبه‌ت ل لقێ سلێمانيێ هيوايێ هه‌مى چالاكيێن خۆ راوه‌ستاندن دا نه‌بنه هانده‌ره‌ك بۆ شۆره‌شا بارزان. ل قووناغا ده‌ستپێكێ دا بارزانى په‌يوه‌نديێ ب ره‌فيق حلمى دكه‌ت و دبێژيتێ خۆ چالاك بكه‌ن و پاشى بزاڤێ دكه‌ت دگه‌ل ئه‌وان كار بكه‌ت به‌لێ ل دوماهيكێ گه‌هشته ئه‌وى راده‌ى، كو لقا وان يێ بارزان بهێته‌گرتن. واتا پێكڤه‌كاركرنا دگه‌ل كۆمه‌لێن ديتر و پاشى بوون ب پارته‌ك میراتەكە هاتييه ناڤ پارتى دیموكراتى كوردستان دا.
پارتى تاكە حزبە ل سه‌ر ئاستێ هه‌مى كوردستانێ و دبيت ل رۆژهه‌لاتا ناڤین ژى، كو ژ ئه‌نجامێ ژێك جودا بوونێ په‌يدا نه‌بوويه، به‌لكى ژ ئه‌نجامێ ئێكگرتنێ په‌يدابوويه. ئه‌ڤ هه‌ولا قه‌بویلكرنا حزبێن دى دگه‌ل وێ چه‌ندێ، كو هه‌لويستێن وان يێن نه گه‌له‌ك هاندان بۆ پێكڤه كاركرنێ ل ده‌ف پارتى هه‌بوويه.»
محەمەد عامر دێرشەوی د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «ئێك ژ تايبه‌تمه‌نديێن دى يێن پارتى ئه‌وه، كو نه ب تنێ باوه‌رى ب حزب و حزباتيێ هه‌يه، به‌لكو باوه‌رى ب سازيێن بلندێن سه‌ر حزباتيێ ژى دا هه‌يه، جڤاتا سه‌ركرداتيا شۆرشێ و كۆنگرێ كۆیە و هه‌تا مرۆڤێن سه‌ربخۆ ژى. دامه‌زرێنه‌رێ پارتى دیموكراتى كوردستان ل سه‌ر خۆ فه‌رز كر،كو بريارا چاره‌سازا ملله‌تێ وى د ده‌ستێن وى و حزبا وى ژى دا نه‌بيت، به‌لكى د ده‌ستێ كۆنگره‌كى دا بيت. ئه‌ڤه كۆپيتكا جوداهييا پارتييه ژ حزبێن دى.
ده‌مێ هنده‌ك بهايێن نوى د ناڤ جڤاكى دا په‌يدا دبن ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ حزبێن هه‌ى ئه‌وان بهايان قه‌بۆل نه‌كه‌ن دێ حزبێن نوى دورست بن، پارتى نه بتنێ ل سه‌ر ئاستێ كوردستانێ به‌لكى هندى ئه‌ز يێ ئاگه‌هدار و من خواندى ئێكانه حزبه دگه‌ل دامه‌زراندنا خۆ بهايێن نوى يێن بۆ جڤاكى ئيناى، بۆ نموونه كوردبوون ل سه‌رده‌مێ دامه‌زراندنا پارتى بها نه‌بوويه، به‌لكى بهايێ كۆمه‌كا بچويكا ڕه‌وشه‌نبيرا بيت، به‌لێ بهايه‌كێ جڤاكى يێ به‌ربه‌ڵاڤ نه‌بوو. مافێ ئافره‌تێ و ب زۆر نه دانه شويا كچێ بهايه‌كێ جڤاكى نه‌بوو، به‌رۆڤاژى جڤاك هه‌مى ل سه‌ر وێ چه‌ندێ د رێككه‌فتى بوون باب وه‌لى ئه‌مرێ كچا خۆ‌يه و ئه‌و دێ بريارێ ژ پێشڤه ده‌ت. نه بڕينا داران و نه‌كوشتنا گيانه‌وران بهايێن جڤاكى نه‌بوون، به‌لێ دامه‌زرێنه‌رێ پارتى ئه‌ڤه ئينان كرنه بهايێن جڤاكى، له‌وما دبێژم پارتى جودا ژ حزبێن كوردستانى و رۆژهه‌لاتا ناڤين و ئه‌ورۆپا ژى هنده‌ك بها ئينان و كرنه بهايێن جڤاكى.»
یوسف سەبری، شرۆڤەكارێ سیاسی – دیرۆكی ل سەر رەھەندێ؛ نەتەوەسازی د هزرا سیاسی یا پارتی دا، بۆ مژارا خانی ئاخفت و گۆت: « د كارین ب ڤى ئاوایى پێناسا حزبا سیاسى بكه‌ین، حزبا سیاسى؛ كۆمه‌كا مرۆڤانه خودان هزرا سیاسى یان ئایدۆلۆژییه‌تا هه‌ڤپشكن، كو ل ئالاڤه‌كا رێكخستنێ دا ئێك دگرن و مه‌ره‌ما وان گه‌شتنه ب ده‌ستھه‌ڵاتا سیاسى. جۆزیف لا بالومبارا، دبیژیت:’بۆ هه‌ر پارتەكێ چار ستوینێن سه‌ره‌كى هه‌نە:
1- رێكخراوه‌كا هه‌میشه‌یى ( ئانكو مه‌رجه حزبى( صفه‌تى دائمى ) هه‌بیت.
2- رێكخراوه‌كا تەمام و گشتگیرە.
٣- به‌ره‌ڤ بده‌ستڤە ئینانا دەستھەڵاتتى بچیت.
٤- پارتێ قاعیده‌یه‌كى جه‌ماوه‌رى به‌رفرەھ هه‌بیت.
د ڤان شرۆڤه‌كرنا دا تایبه‌تمه‌ندییه‌كا گەلەك مه‌زن و سه‌ره‌كى دیار دبیت، كو ئه‌و ژى به‌رنامه‌یه‌كى سیاسى یه . د چ پێناسەكێ دا به‌حس ل هه‌ڤپشكیا ئایینى یان یا چینایه‌تى یان یا فه‌لسه‌فى ناهێته‌كرن (ژبلى هزرا ماركسى)، به‌لكۆ هه‌ڤشكى بتنێ د هزرا سیاسى دایه . له‌وما گەلەك جاران گەلەك پارتێن سیاسى، كو ل سه‌ر بنه‌مایه‌كا مه‌زهه‌بى یان ئایینى یان چینایه‌تى ئێك دگرن پیڤه‌رێن پارتێن سیاسى ژى ناگرن. به‌لكۆ گرۆپین ئایدۆلۆژی، كو د خازن كارین سیاسى بكه‌ن.
یاسایا ھژمار 17ی ل سالا 1993ێ یا ڕاستڤه‌كرى ل ساڵا 1997 ب یاسایا ھژماره 2 و پاشی ڕاستڤه‌كرى ل ساڵا 2002ێ ب یاسای ھژماره 7، كو ئێكه‌م و تاكانه یاسایه د بیاڤێ پارتێن سیاسى ده‌ركه‌فتى و تا نها ژى كار پێ دهێته رن و ل ساڵا ٢٠١٤ێ ب یاسایا ھژمارە ٥ هەول هاتە دان بودجەیا پارتێن سیاسی دابین بکەن، لێ ژ بەر قەیرانا دارایی ئەڤ یاسایە بەرکار نەبوو.»
یوسف سەبری د بەردەوامییا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «هەر پارتەكا سیاسى یان خودان ئایدۆلۆژییەت یان ژى هزرەكا سیاسى یا دەستنیشانكرى، كو بێگۆمان هەم ئەڤ ئایدۆلوژییەتە و هەم ژى هزرا وێ یا سیاسى، ژ مەكتەب و رێبازیێن فەلسەفى و سیاسى و جڤاكیێن بەربەڵاڤ ل جیهانێ هاتینە وەرگرتن. ئەڤ رێبازێن سیاسى و فەلسەفى د ماوەیێن درێژێن دیرۆكا مروڤایەتیێ دا گەشەكرینە و پێگەهشتینە.
ل گۆر بۆچوونا من نها پارتین سیاسى ل گۆر ژێدەرێ هزرا سیاسی یا وان ل سەر چار جۆران دهێنە پۆلینكرن:
1- پارتێن ئایدۆلۆژی یێن چەپ ڕەوێن ماركس – لینینى.
2- پارتێن ئایدۆلۆژی یێن ڕاست ڕەوێن ئایینى.
3- پارتێن وەلاتپارێز یێن نەتەوەى – دیموكراتى.
4- پارتێن ئانارشیت و پۆپۆلیست.
ئەم ڤان جۆرە پارتان شرۆڤە ناکەین، ژبەركۆ سمینارەکا تایبەت بخو دڤێت.
پارتی دیمۆکراتی کوردستان ژ جۆرێ سیێ یە، لێ د ناڤا ڤێ پۆلینکرنێ دا ژی تایبەتمەندییا خۆ هەیە و یا دەگمەنە ل سەر ئاستێ کوردستانێ:
ژبەركۆ؛ هزرا سياسى يا پارتى ژ دەرڤەی كوردستانێ نە هاتییە و ب دەستێ ڕەوشەنبيرێن ئاست بلند و كاريگەر ب قوتابخانەيێن فەلسەفى و ئایینی دەرڤەيى كوردستانى دروست نە بوویە! دامەزرینەرێن وێ بۆ دارێشتنا هزرا سیاسى یا خۆ بەرۆڤاژى هەمى حزب و گرۆپێن رۆژهەلاتى بەرەڤ فەیلەسۆف و هزرێن رۆژئاڤایى و رۆژهەلاتى نەچوون. بەلکو؛ ل کویراتىیا دیرۆك، کەلتۆر و فەلسەفەیا گەلێ کورد دا گەریان و رێبازەک ئاڤاکر، کو ئەڤرۆ بناڤێ (رێبازا بارزانیێ نەمر) ناڤدارە. ئەڤ رێبازە، کو ھەتا ئەڤرۆ ژى پرۆژەیەکى مللى و نەتەوەیى یێ کوردە. ل سەر بەرژەوەندیێن گەلێ کورد وەک تاکێ کورد و خاکا کوردستانێ ئاڤا بوویە و خەباتێ بۆ بدەستڤە ئینانا مافێن بەرزەبووی و پاراستنا مافێن بدەستڤە هاتى دکەت. لەوما دبینین ب درێژاهىیا دێروکا پارتى مەزنترین دژایەتى ژلایى داگیرکەرێن کوردستانێ و پارت و لایەنێن، کو هەلگرێن هزر و رێبازێن رۆژئاڤایى و رۆژهەلاتى بووینە دگەل پارتى هاتیە کرن.
ئانکو؛ دشێین بێژین هزرا سیاسی یا پارتی ب دەست و مەژییەکێ خۆمالی و ل گۆر دۆرهێلێ جڤاکی و سیاسی و ئابۆری یێ کوردستانێ و ب مفا وەرگرتن ژ سەربۆرا ناڤخۆیی وکوردستانێ هاتییە بوونێ. بۆ پەیداکرنا ژێدەرێ ڤێ هزرا سیاسی ژی دڤێت بزڤرین بۆ هزرا سیاسی یا شێخ عبدولسەلامێ دویێ، کو ئەو ژی کاریگەر بوویە ب دو رێبازێن ئایینی و سیاسی؛
١- هزرا سۆفیگەری و عرفانا مەلانا خالیدێ نەقشبەندی.
٢- هزرا سیاسی یا ژ ئەحمەدێ خانی و پاشی هزرێن سەرکردە و رێکخراوێن کورد یێن ل دەستپێکا سەد ساڵا بیستان هاتیە وەرگرتن.
هزرا سۆفیگەری و عرفانا مەلانا خالیدێ نەقشبەندی، کو ب ئێک ژ دو رێبازێن هەرە مەزنێن (سۆفیگەر)یێ ل جیهانا ئیسلامی دهێتە زانین( قادری و نەقشبەندی) خودان تایبەتمەندییەکا دەگمەن و تاکانەیە ئەو ژی ل هەر وەلاتەکێ ئەڤ سۆفیگەریی یە بەڵاڤ بووی هەولدایە خۆ ل گەل کەلتۆر و جڤاکێ وێ دەڤەرێ ب گونجینیت و ببیتە پشکەک ژ وی جڤاکی، بەرۆڤاژی رێبازا دیتر، کو هەولدایە رویەکێ ئومەمی و بەرفرەهتر ژ نەتەوە و دەڤەرەکێ بخو ڤە بگریت.
لەوما ئێک ژ سیمایێن هەرە دیارێن رێبازا نەقشبەندیێ جودا ژ خودا پەرێسی (نیشتمان دوستی و نەتەوەپەروەری) یە ژی کریار و ئاکارێن شێخێن نەهری و بارزان باشترین میناکن.
ریبازا سیاسی یا کلوپ و گرۆپێن کوردێن دەستپێکا سەد ساڵێن بیستان ژی (هەولدان بۆ هشیارکرنا نەتەوا کورد و ئاڤاکرنا دەولەتەکێ بۆ کوردان) سیمایێن هەرە دیارێن وێ بووینە.
لەوما دکارین بێژین سێ ستوینێن سەرەکیێن هزرا سیاسی یا شیخ عەبدولسەلامێ بارزانی (خودێ پەرێسی – وەلاتپارێزی – مرۆڤ دۆستی) بوویە.»
دشێم بێژم ئەڤ سێ ستوینێن سەری ژێدەرێن هزرا سیاسی یا پارتی دیمۆکراتی کوردستان بووینە، کو ژ لایێ دامەزرێنەر و سەرۆکێ ڤێ حزبی هاتینە وەرگێران بۆ سێ ستوینێن سەرەکی یێن فکرا سیاسی یا پارتی کو ئەو ژی:
رزگاری یا نەتەوایەتی – دیموکراسییەت – جڤاکێ سڤیل (بۆ تەمامکرنا پرۆسەیا نەتەوەسازی وەک ناسناما مەزن یا کوردان).
نەتەوە چییە؟
١- بیردۆزا ماددى (مه‌وزوعى)یه، كو هه‌بوونا نه‌ته‌وه‌ى ب هه‌بوونا كۆمه‌كا رەگەزان پێدڤی دكه‌ت. ئه‌و ژى ره‌گه‌زێن هه‌ڤپشكێن (گه‌ل – نیشتمان – كه‌لتۆر – دیرۆك)ن، كو هه‌ر كۆمه‌كا مرۆڤان ئه‌ڤ چار ساخله‌تێن هه‌ڤپشك هه‌بن ب نه‌ته‌وه دهێته ناسین و مافێ بریاردانا چاره‌نڤیسا خۆ هه‌یه، كو ئه‌ڤه ژى بیردۆزا ئه‌لمانى یه و پرانیا هزرڤانێن جیهانى ل سه‌ر ڤێ رێكێ نه‌ته‌وه‌ى شرۆڤه دكه‌ن.
٢- بیردۆزا ئیرادی (مصلحه)، كو ئیرادا مرۆڤان و هەبوونا بەرژەوەندییەکا هەڤپشک ب ژێرخانا نەتەوەبوونێ د دەنە ناسکرن و نه مه‌رجه ل گۆر ڤێ بیردۆزێ هه‌ر چار ره‌گه‌زێن بیردۆزا ئیكێ (گه‌ل و نیشتمان و كه‌لتۆر و دیرۆك)ا هه‌ڤپشك هه‌بیت، بتنێ ئیرادا وێ كۆما مرۆڤان به‌سه بۆ چێبونا نه‌ته‌وه‌ى. ئه‌ڤ بیردۆزه ژى ب (ئیتالى – ئه‌مریكى) ناڤداره و دڤێ بیردۆزێ دا ژى دیسان وێ كۆما مرۆڤان مافێ بریاردانا چاره‌نڤیسێ خۆ هه‌یه.
ئەھا د ڤی بیاڤی دا پارتی باوەرییەکا ڕەها ب بیردۆزا هەڤپشکی (موضوعی) هەیە . لێ کار ل سەر بیردوزا (ئیرادی) کرییە.
فەرقا وان ئەڤە یە، کو بیردۆزا ئێکێ پتر ل سەر خورسکییا مرۆڤان د ڕاوەستیت و هەولددەت هەست و نەستێن مرۆڤان ب ئازرینن، بەلێ بیردۆزا دویێ ل سەر کارکرن و چێکرنا (چارەنڤیس و ئیرادەیەکا هەڤبەش(کار دکەت)».
یوسف سەبری ئاماژە ب وێ چەندێ ژی كر، كو: «پارتى ب ڤێ هزرا نه‌ته‌وەیى شییا رێكخستنه‌كا پۆلایین ئاڤا بكه‌ت و شۆره‌شه‌كا هه‌ره مه‌زن و دۆمدار وه‌ك شۆره‌شا ئیلۆنێ هه‌لگیرسینیت و ب بلندكرنا هزرا نه‌ته‌وەیى شییا گیانفیدایێن شۆره‌شا خۆ ژ هه‌مى ئالیێن كوردستانێ ل دۆر هه‌ڤ كۆم بكه‌تن، کو ئەڤە ژی پتر ژ هەر تشتەکێ دیتر بەرجەستەکرنا ئیرادا نەتەوەیی بوون و جودابوونێ یە ژ نەتەوەیێن دیتر، له‌وما د شێین بیژین: ڕاسته ئه‌حمه‌دێ خانى ب بابێ هزرا نه‌ته‌وەیى دهێته نیاسین، بەلێ بارزانیێ نه‌مر و پارتى ئێكه‌مین بوون، كو ئه‌ڤ هزره ژ ئالیێ سیاسى و تیۆرى و پراكتیكی ڤه ئێخستینه د وارێ كارپێكرنێ دا و هزرا نه‌ته‌وەیى یا كوردى ژ چارچۆڤێ (شیعر) و عورفان و سۆفیگەریێ ئینایه د ناڤ وارێ سیاسەتێ و كار بۆ كرنێ و كرییه هێڤینێ رزگاركرنا گه‌ل و وه‌ڵاتى. سه‌ركه‌فتنێن پارتى ژى د وارێن سیاسى و له‌شكه‌رى و جه‌ماوه‌رى دا هۆكارێن به‌ردامییا مانا گه‌لێ كورد بووینه و نه‌هێلایه ئه‌ڤ گه‌له ل هه‌ر چار پارچێن كوردستانێ دناڤ نه‌ته‌وێن سه‌رده‌ست دا ببوهژیت.
ئیکەم ستوینا هزرا سیاسی یا پارتی: رزگارییا نەتەوەیی یە؛
– رزگارىیا نه‌ته‌وه‌یى: پارتى رزگارىیا نه‌ته‌وه‌یى ب شه‌نگستێ هه‌ره سه‌ره‌كى یێ خۆ دبینیت، كو ئه‌ڤ رزگارییه ژى خۆ د رزگارییا تاک و گەلێ كورد ژ هه‌مى ره‌هه‌ندێن داگیركاریىیا كه‌لتۆرى و سیاسى و فه‌لسه‌فى و رزگارىیا خاكا كوردستانێ ژ هه‌مى جوره داگیركرنه‌كێ، ل گۆر هه‌ر یاسا و په‌یماننامه‌كێ بیت دبینیته ڤە.
و د ڤی بیاڤی دا دو چەمک و ئیدیەم ل جەم پارتی ڕامانەک تایبەت هەیە، کو ئەو ژی ئەڤەنە:
١- رزگاری: چەمکەکە کێم ژ مە هزر تێدا کرییە یان مارکیتینگ بۆ ڤی چەمکی کرینە ل جەم پارتی رزگاری بنەمایێ هەرە گرنگا فەلسەفا سیاسی و باوەرا حزبێ یە. هەر وەکی ل دەروازەیا ١٢ یا (ئارمانجێن نەتەوەیی) پشكا ئێکێ ماددێن (٤-٥-٦-٧-٨-٩) و پشكا دویێ ژ ئارمانجێن نشتمانی ماددێن ( ١٠-١١-١٢-١٣-١٤-١٥-١٦-١٧-١٨-١٩) ژ پرۆگرامێ پارتی دا هاتینە دارێشتن.
رزگاری ژ چەمکا ئازادبوونێ هاتیيە. ئازادبوون ژ چەمکا (هيۆمانیست) یان مرۆڤپەروەریێ هاتییە (هەلبەت ئەڤ مرۆڤپەروەری یە بناغێ خۆ ژ هزرێن شێخ عبدولسەلام بارزانی وەرگرتییە) پارتی باوەرییەکا موکم هەیە، کو خودێ مرۆڤ ب ئازادی ئافراندییە و دڤێت ب ئازادی بژیت. هەروەسان پارتی باوەری ب هەر ٣٠ ماددێن جارناما جیهانی یا مافێن مرۆڤی هەیە – چ کەس و هێزەکێ مافێ زەبکرنا ئازادییا مرۆڤی نینە. ئازادی یا تاکی بنگەهێ ئازادییا کۆمێ یە.
باوەری ئینان ب کۆمێ (نەتەوە) = (نەیشن- نەتەوە) خالا بنگەهینە (هەر دو بیرودوزێن هەڤپشکی – ئیرادە) بۆ گەلان د گرنگن، بەلێ پارتی پتر باوەری ب بیردۆزا (هەڤپشکی) ئینایە و هەول بۆ بنەجهکرنا بیردۆزا ( ئیرادی) ژی ددەت.
لێ رزگاری ژ چی؟
کورد و گەلێ کورد، ئانکۆ ل دەستپێکێ هەولا رێکخستن د ناڤا تاکێ کورد دا د دەت و تاکی ژ بەرزەبوونێ رزگار دکەت (تاکی ژ بن دەستی یا مەژی و جەسەدی) ژ بێ ئومیدبوون و تەسلیم بوونێ رزگارکر و پاشی ژ هەر هێزەکا بیانی ژ ئالیێ (ناسنامە – زمان – کەلتۆر – جل بەرگ – قەبیلکرنا دەستھەڵاتا یێ دیتر).
دەمێ بارزانی د بێژیت: کورد سەپانێ بابێ کەسێ نینە.
ئەلتەرناتیفێن هزرێن بیانی (هەر تشتەک ب کوردی) گرێدانا کوردان ب جیهانبینی یا کوردی، بەلێ تام دای ب ئایینی (ئاخ و ئایین) پێکڤە.
داگیرکار کی یە؟
ئەھا ئەڤە پێنگاڤا هەرە گرنگا پەروەدەیا سیاسی یا پارتی یە، کو پرۆسەیا نەتەوەسازیێ تەمام دکەت. هشیاربوون و سەرهەلدان ل دژی کێ؟ کی داگیرکارێ مەژی و دەرۆن و خاک و دەستھەڵاتا کوردی یە؟ هەر هزرەکا بیانی، کو رێخوشکەر بیت بۆ هێزەکا بیانی (گوهارتنا وێ ب دەستھەڵاتا خۆمالی) هەر مرۆڤەک یان هێزەک یان دەولەتەک، کو رێگر بیت (زمان – کەلتۆر- دەستھەڵات – هزر)ا کوردی ل سەر دەرۆنێ مرۆڤێ کورد یان ل سەر خاکا کوردستانێ زال ببیت ئەو داگیرکارە.
ئانکۆ ل ڤێرێ دا ئەڤە بازدانەک مەزنە ژ ناسیۆنالیزما کەلتۆری بەرەڤ ناسیۆنالیزما سیاسی،كو ناسیونالیزمەک راستەقینەیە. پارتی رزگاری یا تاکی ب بنگەهێ رزگاری یا نەتەوە دزانیت.
نیشتمان: ئەو ئاخا کورد ل سەر دژین بتنێ مولکێ کوردایە – هاتییە دابەش کرن، دڤێت بۆ کوردان بزڤریت ب دەستھەڵات و تاپۆڤە. کوردستان یان نەمان، مەزنترین دورشمە، کو پارتی داهێنای مەزناهی یا نیشتمانی د هزرا سیاسی یا پارتی دا دیار دکەت.
رزگاری د نێرینا پارتی دا بنگەهێ هەرە سەرەکی یە و هەر ژ ساڵا ١٩٤٦ێ هاتیە دانان، ژبەركۆ ژ هزرا سەربخۆخوازییا بارزانی و کاریگەرییا شیخ عەبدول سەلام بارزانی زایە. دەمێ پێش هەمی سەرۆکێن کوردان ڤە ناما بۆ باب العالی ئیمزا دکەت. یان دەمێ دبێژیتە ویگرامێ گەرێدە و نڤیسەرێ بەریتانی من ببە دەڤ مەلک جۆرجی، دا بێژمێ هاری من بکەت دا دەولەتا کوردی ئاڤا بکەم، یان دەمێ دچیتە پترسبۆرگ یان داخوازا دەولەتەکا فیدڕال ل گەل ئەرمەنییان دکەتن. هەر وەسان کاریگەرییا کۆمارا کوردستانێ گەلەك بوویە.
ئێکەم حزبا نەتەوەیی یە دویری ئایدۆلۆژیەتێن بیانی، رێکخستنەکا سەرانسەری چیکر ژ زاخۆ ھەتا خانەقینێ (جودا ژ هەر چوار پارچەیان)، پاراستنا کوردان ژ حەلیان د ناڤا شوعییەتێ دا.
پارتی ب هەلبژارتنا ناڤێ کورد و پاشی کوردستان وەک پاشگر بۆ حزبا خۆ، ئێکەم پێنگاڤا نەتەوەسازیێ د هەلگرت، پاشی ب ئێک دەستکرنا نەتەوەیا کورد ل وەرگرتنا رێکخستنێن خۆ دا و دەرکەفتن ژ چارچۆڤێ ناوچەیی و سەرانسەری بوون پێنگاڤا ئێکێ هاڤێت و ل شۆڕشا ئیلۆنێ دا ئەڤ ئێکبوونا دل و دەرۆنان کرە کریار و گەلێ کورد ژ زاخۆ ھەتا خانەقینێ دبن ئێکبەرە و ئالا دا کۆمڤەکر و کرنە هێزەکا مرۆڤی و مەعنەوی ل هەمبەر داگیرکەران. پارتی ب هەلبژارتنا ئالایێ کوردستانێ و سرودا ئەی رەقیب مەژی و دەرونێ تاک و کومێن کوردان کرنە ئێک.
پارتی ب دامەزراندنا رێکخراوێن جەماوەری وەک؛ ئافرەتان، قوتابییان، لاوان و مامۆستایان و ..هتد هەمی تەخێن کورد ناڤا نەتەوەیا کوردی پەیوەستکرن ب ئیرادا کورد بوونێ پارتی ب سەرکەفتنێن لەشکەری ل شۆڕشا ئیلۆنێ باوەربخۆ بوونێ دناجێ کوردان دا هەلکر و بهێز کر و (تماسک) دناڤبەرا گەلێ کورد بهێزتر لێ کر.
پارتی د ئەدەبیاتێن خۆدا بەردەوام هەول دایە تاک و کۆمێن کوردان ل سەر کارەسات و بن دەستییا کوردان ئاگەهدار بکەت و وان بیرەوەرییان ساخ بکەت دا گەلێ کورد وان ژبیر نەکەت. هەردەم ئەدەبیاتێن پارتی (کەربەکا پیروز) ل بەرامبەر خیانەت و داگیرکاریێ د ناخێ کوردان دا چاندییە و یێ پارتییەکێ دروست بیت کەربەکا مەزن ل خائین و داگیرکەران ڤەدبیت. پارتی هەردەم هەول دایە سنوورێن دەستکرد دناخ و مەژیێ کوردان دا ب سەپاندن بچەسپینیت و ئەو ڤان سنووران رەت بکەن و خۆ ب هەڤخەم و هەڤپشکێن کوردێن پارچین دیتر بزانیت.
پارتی ب دەستکەفتا مەزنا رێککەفتنا ١١ی ئادارێ، دانپێدانەکا یاسایی و دەستووری بۆ نەتەوەیا کوردان مسۆگەر کر و نیشتمانێ کوردان ل سەر ناڤێ کوردان تاپۆ کر. پارتی ب چێکرنا بەرەیی کوردستانی ئێک رێزی یا کوردان پاراست و (تفاق) وەک ئامرازا سەرکەفتنێ دا ناسین.
د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا، یوسف سەبری، گۆت: «سەرهەلدانا گەلێ کوردستانێ ل بھارا ساڵا ١٩٩١ێ ژی گۆپیتکا خەباتا نەتەوەیی یا سەد ساڵا بیستێ یا گەلێ کورد بوو، کو سەرۆکێ پارتی سەرکێشییا وێ ل کوردستانێ دکر. کەدا هەرە مەزنا پارتی ل دەمێ نڤیسینا دەستوورێ عێراقێ ل ساڵا ٢٠٠٥ێ دیار بوو، کو سەرۆکێ پارتی ل هەمبەر هەمی هێزێن جیهانی و عێراقی و هندەک هێزین کوردی ژی ڕاوەستیا و نەهێلا کوردستان وەک پارێزگەهێن دهۆک، هەولێر و سلێمانیێ بهێتە ناساندن، بەلکۆ وەک وەلاتەک بناڤێ کوردستان دانپێ بهێتە دان ئەڤە ژی ب رەتکرنا فیدڕالی یا پارێزگەهان و چەسپاندنا فیدڕالی یا ھەرێمی و دانپێدان ب هەرێما کوردستانێ. شەرێ مەزن یێ دژی داعش ژی، کو سەرۆکێ پارتی سەرکێشییا وێ دکر دانپێدانەکا نیڤ دەولەتی بۆ گەلێ کورد و کوردستانێ بۆ خۆ مسۆگەر کر و کرە ئەمرێ واقع ل سەر خەریتەیا جیهانی و دەستەگول و شاھ بزاڤا هەرە مەزنا نەتەوەیی و نەتەوەسازی و دەولەتسازی یا پارتی و سەرۆکێ پارتی ئەنجام دانا ریفراندۆما سەربخۆیی یا کوردستانێ بوو ل 25ی ئیلۆنا 2017ێ، کو تەحەدی یا هەمی جیهانێ کر بتنێ دا ئیرادا کوردان نە شکێت و هەبوون و خاستەکا کوردان بۆ سەربخۆیی و دەولەتبوونێ بۆ تەڤ جیهانێ بسەلمینیت.»
ل دویماھیكا مژارێ، بابەت ب گەنگەشە و دانۆستاندنێن ئامادەبوویان ھاتە دەولەمەندكرن و ھەر ئێك ژ بەرێزان:
د. عه‌دنان يوسف، مامۆستایێ زانکۆیێ گۆت: «ريتكى مێلكا فه‌يله‌سوفه‌كێ كه‌نه‌دی يه گه‌له‌ك ل سه‌ر كێمينه‌يان ڕاوه‌ستييايه و كار كریيه، ئه‌و ده‌هـ خالان دكه‌ته بناغه بۆ پيڤه‌رێ ئه‌وان ده‌وله‌تێن سه‌ره‌ده‌ريێ دگه‌ل پێكهاتان و كه‌مينه‌يان دكه‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌م ئه‌وان خالان دگه‌ل ياسا ژماره پێنج يا د ئه‌ڤى بياڤى دا ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ ده‌ركه‌فتى گه‌له‌ك ژ ئه‌وان خالان يێن تێدا هه‌ين، ژ ئه‌وان؛ دانپێدانا فه‌رمى ب زمانێ كه‌مينه‌يان، به‌شداريكرنا كێمينه‌يان د پرۆسه‌يا سياسى دا، مافێن ڕه‌وشه‌نبيرى و فێركرنێ، جوداهی ل دژى ئه‌وان نه هێته‌كرن، پشته‌ڤانييا ده‌زگه‌هێن ئه‌وان يێن ڕه‌وشه‌نبيرى و ئايينى بهێته‌كرن، ڕاگه‌هاندن هه‌بيت و رێك پێ بهێته‌دان و پشته‌ڤانى لێ بهێته‌كرن، دانپێدان ب ديرۆك و ئه‌وان كاره‌ساتێن ب سه‌ر وان هاتى بهێتـه‌كرن، ئه‌و ب خۆ حكمى ل خۆ بكه‌ن. ئه‌گه‌ر ئه‌م ده‌وله‌ت باين و ئه‌م ژى دا وه‌كى كه‌نەدا و سويسرا ل رێزێن ئێكێ بين بۆ گرنگى دا ب كێمينه‌يان».
هه‌لكه‌فت عه‌بدوالواحد، راگەهاندنکار بەحس ل سەر نڤیسەرێ پەرتۆكا (شێخ، ئاغا و دەولەت) و ھەلویستێ وی كر و گۆت: «مارتن ڤان برۆنسه‌ن، نڤيسه‌رێ په‌رتۆكا (شێخ، ئاغا و دەولەت) ل زانكۆيا دهۆكێ پرسيارا جوداهييا بارزانيێ نه‌مر دگه‌ل سهركردێن دى يێن كوردى كر، هه‌ر قوتابيه‌كى تايبه‌تمه‌نديه‌ك گۆت، به‌لێ نڤيسه‌رێ ناڤهاتى گۆت:’ديارترين تايبه‌تمه‌ندييا بارزانی ژ سهركردێن دى يێن كوردا جودا دكه‌تن؛ خۆمالى بوون و واقعى بوونه. ئەو دوازده ساڵان ل سوڤيه‌تێ بوو نه‌بوو شۆعى و مه‌لا بوو نه ژی بوو سياسيه‌كێ ئيسلامى.
پارتى كێشا كوردى ژ كێشه‌كا مرۆڤايه‌تى كره كێشه‌كا سياسى و ژ كێشه‌كا ناڤخۆى كره يا نێڤده‌وله‌تى. هه‌روەسا پارتى د دژايه‌تيكرنا فه‌رهه‌نگا هه‌رفاندنا كه‌سايه‌تيێ كورد دا گه‌له‌ك يا سه‌ركه‌فتى بوو و بهايێ چاند و زمان و كه‌لتۆرێ كوردى پاراست و خه‌ونا خانى ب بجهـ ئينا و ب تايبه‌ت ب كرنا ريفراندۆمێ ئه‌و هه‌سته بۆ تاكێ كورد دروست كر كو چ يێ كێم نينه ژ فارس و تورك و عه‌ره‌به‌كى. پارتى ناسيۆناليزما كوردى وه‌كو پارادايمه‌كا جودا پيشان دا، نه‌وه‌ك ئايدولۆژيه‌ك به‌لكى وه‌كو پێناسه‌يه‌كا هه‌بوونێ و ملله‌ته‌كى».
محه‌مه‌د سه‌عيد شه‌هی، شرۆڤەکارێ سیاسی ژی پشکداری مژارێ بوو و گۆت: «راسته ديمۆكراتييه‌ت ئامرازه‌كه به‌لێ مخابن ل ناڤ مه دا د ده‌مێ خۆدا نه‌هات و ب شێوه‌يێ خۆ يێ سرۆشتى ل دەڤ مه شين نه‌بوو، له‌وما دێ بينين ل هه‌لبژارتنێن 1992ێ ئه‌نجامێن 51 بۆ پارتى و 49 لايه‌نێ دى بوون، پاشى شه‌رێ ناڤخوى دروستبوو و بۆ ئه‌گه‌ر پاشئێخستنا خزمه‌تگوزارييان. هه‌روه‌سا ئه‌ڤ هزره يا كه‌فتييه د سه‌رێ لايه‌نه‌كى دا و حه‌تا نوكه ژى سهركردێن ئه‌وان ل سه‌ر شاشه‌يێن تله‌ڤزيونان دبێژن ئه‌گه‌ر ئێكه‌تى ئێك كورسى ژى بينيت هه‌ر ئێكه‌تييه و هه‌رده‌م خۆ حساب دكه‌ت نيڤ ب نيڤ.
سه‌باره‌ت ب رۆلێ ئێزیدييان ب تنێ ئه‌ڤه نه‌بوون يێن هاتينه دياركرن، ل وى ده‌مى مه‌فره‌زه‌يێن پێشمه‌رگه‌يێن ئێزدييان هه‌بوون و گه‌له‌ك پێشمه‌رگه ل باعه‌درێ ژى هه‌بوون و خێزانێن وان پێشمه‌رگه‌بوون و ژ هێزا هه‌لگورد بوون. رێكخستنێن حزباتيێ ل ده‌ڤه‌رێن ئێزدييان باشترين رێكخستن بوون كار پێ دهاته‌كرن و مفا ژێ دهاته وه‌رگرتن. وى ده‌مى لژنه‌يێن ئابۆرى هه‌بوون، و هنده‌ك كادران ب ئه‌ركێ كۆمكرنا ده‌خل و دانى رادبوون و قويتێ شۆره‌شێ پترييا وى ژ ئه‌ڤان ده‌ڤه‌ران بوو.
پارتى رۆله‌كێ كارێزماى هه‌بوويه وه‌ك ره‌هه‌ند به‌رى بهێته دامه‌زراندن. له‌وما بارزانى نه‌مر ل جهه‌كێ وه‌كى مهابادێ شيايه سيناريۆیا دامه‌زراندنا حزبه‌كێ بده‌ته نافخۆیی و بشێت په‌يره‌وه‌كێ نافخۆیی ژ دويرڤه بۆ ڤێ حزبێ بدانيت و ل ناڤخۆى كار پێ بهێته كرن، ئه‌ڤه ژى بۆ بهێزييا كه‌سايه‌تييا ئه‌وى دزڤريت. ده‌مێ پارتى ل سه‌ر بنه‌مايێ نه‌ته‌وه‌ى هاتييه دامه‌زراندن، شويعيياتى وه‌كى ئاگره‌كێ به‌ر د بيته پيشييه‌كى ل ده‌ڤه‌رێ به‌ڵاڤ د بوو له‌وما دامه‌زراندنا پارتى وه‌كى ڤه‌مراندنا ئاگره‌كى بوو».
ليوا چياىی حەسەن، شرۆڤەکارێ سەربازی: «پارتى هه‌رده‌م ديمۆكراتى بوونا خۆ سه‌لمانددييه ب به‌شداريكرن د هه‌لبژارتنان دا يان ژى داخازا ئه‌نجامدانا هه‌لبژراتنان، ئاماژه‌يه ب ئه‌وێ چه‌ندێ، كو پارتى باوه‌رى ب ديموكراتيه‌تێ هه‌يه. گه‌له‌ك جاران ژ لايێ له‌شكه‌رى ژى ڤه پارتى داخاز يا كرى بۆ خۆ فه‌رمانده‌يه‌كى ب هه‌لبژێرين د گه‌ل وێ چه‌ندێ، كو د له‌شكه‌رى دا ديمۆكراتى نينه به‌لكى هه‌مى تشت فه‌رمانن.
ڕاسته ئێزیدييان رۆله‌كێ مه‌زن د شۆره‌شێ دا هه‌بوويه و ره‌نگه شۆره‌ش ده‌يندارێن ئێزیدييان ژى بيت؛ چونكى ئێزدى هه‌رده‌م ساتر بوون بۆ شۆره‌شێ و گه‌له‌ك هاريكارييا شۆره‌شێ دكر.
بنياتێ پارتى ژ شۆره‌شا بارزان بوويه، ب درێژاهييا ديرۆكێ كورد هه‌رده‌م وه‌ك كرێچىبوويه هه‌ر چه‌نده؛ راستييه‌كا ته‌حله و مه پێ نه‌خۆشه، به‌لێ ده‌وله‌تێن داگيركه‌ر هه‌رده‌م شه‌رێن خۆ ب كوردان دكرن، له‌وما هه‌مى شه‌رێن وان ژى ل ده‌ڤه‌رێن كوردان بووينه. شۆره‌شا مالا بارزان ل كوردان بۆ خودان و ل وى ده‌مى بۆ جارا ئێكێ بوو كورد بوونه قەوارە، ژ ملله‌ته‌ك كرێچى بوو خودان قەوارە. هه‌مى پێكھاتێن كوردستانێ چوونه بن چه‌ترا شۆره‌شێ و ئه‌و بوونه خودانێن كوردانان. ل وى ده‌مى ل به‌رامبه‌ر مه‌زنترين ئمبراتۆريه‌ت، كو يا بريتانى بوو داخازا مافێن كوردان كرن».
