گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
عەبدوڵا کۆڤلی
رۆژ بۆ رۆژێ ئەم یێ نێزیکى ژڤانێ ئەنجام دانا هەلبژارتنێن خۆلا شەشێ یا پەرلەمانێ کوردستانێ دبین، کو ل بەرە ل 20/10/2024ێ بێنە ئەنجام دان. هەمى ئامادەکاریێن پێنڤى هاتینە کرن ژل ایێ کۆمیسیۆنا بلند یا هەلبژارتنێن عیراقێ ڤە ب هەنکارى ل گەل لایەنێن پەیوەندیدار ل هەرێما کوردستانێ وئەڤە خالەکە ئەڤان هەلبژارتنان جودا دکەت ژ هەلبژارتنێن بەرى نوکە، کو کۆمیسیۆنا سەربەخۆیا هەلبژارتن و راپرسیێ ل هەرێمێ سەرپەرشتییا ئەوان دکر. تیروپشک هاتینە ئەنجام دان بۆ دەستنیشانکرنا ژمارەیان بۆ لیست وپارت وکاندیدێن سەربەخۆ یێن پشکداریێ بکەن و هەر ئێکى ژمارا خۆ زانىیە. ژ لایەکێ دى ڤە، لیست وپارتێن سیاسی و کاندیدێن سەربەخۆ یێ ئامادەکاریێن خۆ کرینە وبەرنامەیێن خۆ یێن هەلبژارتنان نیشانی دەنگدەران ددەن و ب شێوازێن جودا جودا بۆ خۆ پرۆپاگندێ دکەن داکو وەڵآتییان هاند بدەن بچن هەلبژارتنانن و دەنگێ ب وان بدەن.
هەر رۆژەکێ هەڤڕکى دژوارتر لێ تێن و هەر لایەنەک هەوڵدەت خالێن هێزێ و پێگەهێ خۆ و ئەو دەست کەفتیێن بدەست ڤە ئیناین دیار بکەت و خالێن لاواز بۆ شکەستا یێ بەرامبەر بەرچاڤ بکەت بۆ وەلاتیا وئەڤە دیاردەکا تەندروست وسرۆشتى یە ل رۆژێن بەرى دەنگدانێ، بەلێ پێنڤىیە هەمى لایەن پێگریێ و پارێزگاریێ ل بەرژەوەندیێن بلند یێن هەرێمێ بکەن وئێمناهى وسەقامگێریێ ب پارێزن ونابیت پەنایێ ببەنە بەر توند وتیژیێ وب کارئینانا هێزێ دژى ئێک دو یان گوتنێن دویر ژ رەوشتێ نەتەوایەتى وکوردایەتیێ ئاراستەى ئێک دو بکەن.
خالا گرنگ دبابەتى دا ئەوە کو دەزگەهێن ئێمناهیێ یێن بەرپرس ژ دابین کرنا ئێمناهیێ بۆ هاولاتیا بێ دەنگ نامینن دئەڤێ پروسەیێ دا بەلکو بەروڤاژى بەرپرساتییا ئەوان قورستر لێ تێن وبزاڤا پتر دکەن وپلانا ددانن وئەرکى دابەش دکەن وباشتر هەڤکاریێ دکارى دا دکەن ب بەراورد ل گەل رۆژێن ئاسایی ژبەرکو دزانن ئێک ژ مەرجێن سەرکەفتنا هەر پروسەیەکا هەلبژارتنان د دابینکرنا ئێمناهیێ وسەقامگێریێ دایە ب شێوەکێ گشتى وتایبەت ئێمناهییا بنگەهێن دەنگدانێ و سلامەتییا سەرپەرشتا و پاراستنا کاندید ودەنگدەرى ودەلیڤا گونجاى بۆ پەیدا بکەن دەنگێ خۆ بدەن بێ ترس وتوقاندن هەروەسا پروسەیا ڤاڤارتنا دەنگان بێنە پاراستن وسندوقێن دەنگدانێ بێنە ڤەگوهاستن بۆ جهێن ئەوان لژێر چاڤدێریا ئەوان.
گومان تێدا نینە کو سەرکەفتنا هەر پروسەیەکا هەلبژارتنانن گرێداىی دابینکرنا ئێمناهیێ یە، ژبەرکو نەیا لوژیکى یە هەلبژارتن دگەشەکێ نەئارام دا بێنە کرن ئانکو لژێر ترس وئالۆزى و دودلیێ دا ئەڤجا چەوا دێ سەرکەفتى بن.
ئێمناهییا هەلبژارتنان زاراڤەکێ بەرفرەهە درامانا خۆ دا ژبەرکو هەلبژارتن ب شێوەکێ گشتى ژ مایتێکرن وکارتێکرنێن دەرەکى وناڤخۆیی دویر نینن یێن کو پلانا دانن هەلبژارتنان لدیف ئاراستەیا بەرژەوەندیێن خۆ ببەن و پشتەڤانییا ئەڤى لایەنى دکەن دژى یێ دى، زێدەبارى ئەو هەڤرکییا دژوار یا د ناڤبەرا کاندید و جەماوەرێ ئەوان دا، وژبەر ئەڤێ چەندێ ئەڤ زاراڤە چەندین بۆارێن ئێمناهیێ ب خۆڤە دگریت وەک:
– ئێمناهییا جڤاکى ب شێوەیەکێ گشتى، یا خۆیایە کو هەبوونا تاکە کەس وجڤاکى مەرجێ بنیاتى یە بۆ ئەنجام دانا هەلبژارتنان سەرەرایی کو رێژەکا هاولاتییا پشکداریێ د هەلبژارتنان دا ناکەن یان دێ بایکوتا ئەوان کەن ب هوکارێن جورا وجور بەلێ هەر چەوا بیت دەرهاڤێژێن ئەڤێ پروسەیا دیموکراتى کارتێکرنێ ل ئەوان ژى دکەت. ئەڤجا دەزگەهێن ئێمناهیێ بەپرسن ژ ئێمناهییا جڤاکى ب گشتى ب پلانێن باشتر ژ یێن بەرێ و ماندیبۆنەکا زێدەتر تایبەت جڤاک دئەڤى ماوەى دا لژێر چاڤدێریێ یە و دقوناغەکا هەستیار دا دەربازدبیت.
– ئێمناهییا کۆمسیۆنا سەربەخۆیا هەلبژارتنان و ئەو کەسێن ل گەل کاردکەن، ژبەر رولێ ئەوان یێ ئەکتیڤ وکاریگەر بۆ ب رێڤەبرنا ئەڤێ پروسەیێ ب شێوەکێ رون ودەست پاک وبابەتیانە ئەڤجا دەزگەهێن ئێمناهیێ بەرپرسن ژ دابین کرنا پاراستن وئێمناهییا ئەوان ژ سەرى تاکو بچیکترین کارمەند هەروەسا دابین کرنا ئێمناهیێ بۆ پارتێن سیاسی ولیستێن پشکدار وکاندیدێن بێ لایەن وئێمناهییا شاندێن دبلوماسی ودەزگەهێن راگەهاندنێ یێن جورا و جور و نوینەرێن رێکخراوێن نێڤ دەولەتى وجڤاکێ سڤێل وهەمى لایەنێن پشکدار د ئەنجام دان وسەرپەرشتى وچاڤدێریا ئەڤێ پروسەیێ دا.
– ئێمناهییا کاندیدان، یا خۆیایە کو کاندید ئێکە ژ تاکێن کومەلگەهێ بەلێ دقوناغەکا ب زەحمەت وب ئێش دەرباز دبیت و بەردەوام مژیلی هەوا هەلبژارتنان یە و هەولدانا دکەت بۆ ب دەست ڤە ئینانا دەنگێن هاولاتیا وب لەز سەرەدانا گوند و باژێرا دکەت و دبیت توشی کڤاشتنێن مەزن ببیت وگەف لێ بێنە کرن وهەولدان بێنە کرن بۆ کرێن کرنا وى ژلایێ کەسێن دى ڤە تایبەت ل جهێن خرڤەبۆنێن جەماوەرى وکومبۆنا چ ب ئارمانجا بێ رومەتکرنێ بیت یان نەچار بکەن خۆ ژ هەڤرکیا هەلبژارتنان ڤەکێشیت یان دیارکرنا لاوازیا کاندیدى بەرامبەر دەنگدەران و لاوازکرنا باوەریێ ب شیانێن وى و ژبەر ئەڤێ چەندێ کاندید یێ پێنڤى یە ئێمناهییا وى بێنە پاراستن ل هاتن وچوونێ و جهێ خرڤەبۆونا تایبەت ل رۆژێن هەڤڕکى دژوار دبیت چ ئەف هەڤرکیە دناڤبەرا کاندیدێن لیست وپارتێن جودا دابیت یان کاندیدێن ئێک لیست دا ژبەرکو هەرئێک هەولدەت سەرکەفتنێ د هەلبژارتنان دا بینیت.
ژلایەکێ دى ڤە کاندید و کەسێن نێزیکى وى رادبن ب هەلاویستنا وێنە وپوستەرێن تایبەت ب هەوا هەلبژارتنان ڤە ل جهێن بۆ هاتینە دیارکرن ژلایێ لایەنێن پەیوەندیدار ڤە وباژێر وشەقام دبنە تابلویەکا هونەریا زور جوان و قەشەنگ کو دەربرینێ ژ هەمە جۆریا هزرى ونەتەوەىی و ئایینى دکەت، بەلێ زحر جارا ئەڤ وێنە وپوستەرە ژل ایێ هندەک کەسێن نەنیاس ڤە تێنە دراندن وکرێن کرن یان ژێڤەکرن ب مەرەما کرێن کرنا کاندیدى و کێم کرنا سەنگا وى دناف جەماوەرى دا یان بۆ هەر مەرەمەکا دى وئەرکێ هێزێن ئێمناهیێ یە ئەڤان وێنە وپوستەرا ب پارێزن دچارچووڤێ یاسایێ دا.
– ئێمناهییا دەنگەرى: راستە دەنگدەر ئێکە ژ کومەلگەهێ وجودا نابیت بەلێ رۆژێن وى نە وەکى هەمى رۆژانن تایبەت ڤیان و پشتەڤانیا وى بۆ کاندیدەکى زێدەتر لێ دئێن ژ هەر دەمەکى وبارا پتر یێ ئامادەیە بۆ بەرگریێ ژ کاندیدێ خۆ بکەت ب هەر رێکەکا هەبیت وئەف چەندە دێ دەنگدەرى توشی رەخنێ کەت ژلایێ دەنگدەرێن دى ڤە ودویر نینە توند وتیژى دروست بیت وئەڤ چەندە بەرپرساتیا دەزگەهێن ئێمناهیێ مەزنتر لێ دکەت وماندى بوونەکا پتر دڤێن بۆ پاراستنا دەنگدەرى ل رۆژێن هەوا هەلبژارتنان یان ل رۆژا دەنگدانێ بیت.
– ئێمناهییا بنگەهێن دەنگدانێ: گومان تێدا نینە پروسێسا هەلبژارتنان لدیف خشتەکێ دیارکرى تێنە کرن ودەڤەر وپارێزگەهـ تێنە دابەشکرن بۆ بازنێن هەلبژارتنان و هەر بازنەک بۆ ژمارەکا بنگەهێن دەنگدانێ وئاڤاهیێن قوتابخانا تێنە بکارئینان بۆ ئەڤێ مەرەمێ لەوما ئەڤ بنگەهە پێتڤى ب پاراستنێ نە بەرى رۆژا دەنگدانێ ب چەند رۆژان تاکو هەلبژارتن ب دوماهیک بێن ودەنگ بێنە ڤاڤارتن وهەر بنگەهەکى پێنڤى ب پلانەکا ئەمنى هەیە دچارچوڤێ پلانا ئەمنى یا گشتى دا ب هەفکاریا هەمى دەزگەهێن ئێمناهیێ دا.
– ئێمناهییا سندوقێن دەنگدانێ: پشتى ڤاڤارتنا دەنگان ل بنگەهێن دەنگدانێ ب دوماهیک تێن و لدیف بەرنامێ کومسیونا هەلبژارتنان پێنڤى یە ئەف سندوقە بێنە ڤەگوهاستن بۆ جهەکێ دیارکرى داکو ل ئەڤان سندوقا ڤەگەرن دەمێ هەر سکالایەک یان ئالوزیەک هەبیت وپێنڤى یە لسەر دەزگەهێن ئێمناهیێ ب ئەرکێ پاراستنا ئەڤان سندوقا رابن چ لدەمێ ڤەگوهاستنێ یان جهێ هاتیە دەست نیشان کرن لدیف پلانەکا ئەمنى یا ب هیر کو دەست کارى دئەڤان سندوقان دا نەئێنە کرن ب هیچ شێوەیەکى تاکو ماوێ یاسایی بدوماهیک بهێن.
– ئێمناهییا گێرانا ئاهەنگێن پارت ولیست وکاندیدێن سەرکەفتى د هەلبژارتنان دا وەک نەریتەکێ بەرجاف هەر ژ دەست پێکا راگەهاندنا ئەنجامێن دەست پێکێ جەماوەرێ پارت ولیست وکاندیدێن سەرکەفتى ئاهەنگێن خۆشیێ دگێرن وەک دەربرینەک ژ سەرکەفتنا بدەست ڤە ئینای وبۆوینە جهێ باوەریا هاوولاتیا وئەف خرڤەبۆنێن جەماوەرى پێنڤى ب پاراستنێ هەیە ژلایێ دەزگەهێن ئێمناهى ڤە لدیف پلانێن ئەمنى یێن باش بۆ بەرسینگرتنا هەر توند وتیژیەکێ یان هەولدانا تێکدانا ئێمناهییا ئەوان خرڤەبۆونا.
ب ئەڤێ چەندێ دیار دبیت کو ئیمناهیا هەلبژارتنان (منظومة) کا ئێمناهیێ یا پێکڤە گرێداى وپێک گهورە وکاریگەرە وب پەیدابۆونا هەر ئالوزیەکێ ل بۆارەکى دا کارتێکرنێ ل بۆارەکێ دیژى دکەت.
مەرەم ژ دەزگەهێن ئێمناهیێ هەمى دەزگەهێن ب ئەرکێ پاراستنا ئێمناهیێ رادبن هەر ئێک لدیف تایبەت مەندیا خۆ کاردکەت ب هەڤکاریەکا بەردەوام دگەل دەزگەهێن دى.
ب کورتى هوکارێ سەرەکى بۆ سەرکەفتنا پروسەیا هەلبژارتنان دابین کرنا ئێمناهیێ یە بەلکو گرێدانەکا موکم هەیە دناڤبەرا ئێمناهیێ وهەلبژارتنان دا ودەزگەهێن ئێمناهیێ ئەفێ پروسێسێ ب گرنگى وەردگرن ودەلیڤەیە بۆ دیارکرنا شیانێن ئەوان بۆ پەیدا کرنا ئێمناهیێ لدیف پلان وستراتیجیەتەکا دەکمەن وسەرکەفتنا هەر پروسێەیەکا هەلبژارتنان ب سەرکەفتنەکا مەزن وکێم وێنە بخۆ دزانن.
