گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
بەرهەڤکرن: مەتین
پێگەهێ هەرێما کوردستانێ د ئاستێ ئیراقێ، رۆژهەلاتا ناڤین و جیهانێ دا خالەک گرنگە و د رۆژەڤا جیهانێ دایە، سەرەدانێن بەردەوام یێن سەرکردێن جیهانێ بۆ هەولێرێ و پشکدارییا سەرۆکێ هەرێمێ و سەرۆکێ حکومەتێ د کۆنفرانس و کۆڕبەندێن جیهانی دا ژی نیشانا ڤێ راستیێ نە، بسپۆرێن سیاسی، پەیوەندیێن نێڤدەولەتی، ئاسایشێ و ئابۆریێ د تەوەرێ ڤێجارێ یێ مەتین دا بەحسێ وان ئەگەر و فاکتەران دکەن یێن وەسا کرینە گرنگییەکا مەزن ب هەرێما کوردستانێ بهێتە دان.
کارۆخ خوشناو سەرۆکێ ئینستتیۆتا ڤەکۆلینێن کوردی- ئەمریکی بۆ کۆڤارا مەتین دیار دکەت: «ژ بەر جوگرافییا سیاسی یا هەرێما کوردستانێ، پێگەهێ هەرێما کوردستانێ د ئاستێ رۆژهەلاتا ناڤین و جیهانێ دا گەلەک گرنگە، ئەڤرۆکە هەم وەلاتێن جیهانێ و هەم ژی وەلاتێن عەرەبی و یێن رۆژهەلاتا ناڤین گرنگییەکا گەلەک مەزن ددەنە هەرێما کوردستانێ، د ئاستێ جیهانی دا ژی ئەڤرۆکە حسابەکا مەزن بۆ هەرێما کوردستانێ دهێنە کرن، بەلگە بۆ ڤان ئاخڤتنێن من ژی، پشکدارییا سەرۆکێ هەرێما کوردستانێ د کۆنفرانسێ ئاسایشێ ل میونشن، پشکدارییا سەرۆکێ حوکمەتا هەرێما کوردستانێ د کۆنفرانسێ داڤۆس و گەلەک کۆنفرانسێن دی، ڤێ راستییێ باشتر نیشا ددەت، رۆلێ هەرێما کوردستانێ د هەڤسەنگیێن سیاسی ل دەڤەرێ دا رۆلەک کاریگەرە، ئەکتیڤە و رۆژ ب رۆژێ ژی پتر گرنگی ب هەرێما کوردستانێ دهێتە دان».
کارۆخ خوشناو گۆت ژی:» ئەڤ گرنگیپێدانە ژی بۆ چار خالان ڤەدگەڕیت، یا ئێکێ، هەرێما کوردستانێ د بیاڤێ پەیوەندیێن سیاسی و دبلۆماسی دا پەیوەندییەکا گەلەک باش و بهێز ل گەل وەلاتێن جیهانێ هەیە، ئەو یەک ژی ل سەر بنەمایێ بەرژوەندیێن هەڤپشکە، ئەڤرۆکە ٤١ نوینەراتیێن وەلاتێن جیهانێ، قونسلخانە و رێکخستنێن جیهانی ل هەرێما کوردستانێ هەنە و کار دکەن، ئەو یەک ژی بوویە ئەگەرێ هندێ پەیوەندییەکا بهێز و باش د ناڤبەرا هەرێما کوردستانێ و وان وەلاتان دا دروست ببیت، هەروەسا هەرێما کوردستانێ ١٤ نوینەراتی ل وەلاتێن دەرڤە دا هەنە، هەرچەندە ئەم وەکو هەرێما کوردستانێ هەرێمەکین و پشکەکین ژ ئیراقێ، لێ د ئاستێ نێڤدەولەتی و هەرێمی دا ئەڤرۆکە هەرێما کوردستانێ بوویە یاریکەرەک بهێز و کاریگەر، ژ بەر هندێ ژی ئەڤرۆکە ئەم دبینین سەرکردێن وەلاتێن جیهانێ سەرەدانا هەولێرێ دکەن و پشتەڤانیا خۆ بۆ هەرێما کوردستانێ دیار دکەن».
سەبارەت ب خالا دویێ ژی ناڤهاتی خۆیا دکەت: «خالا دویێ بابەتێ ئاسایشێ یە، هەرێما کوردستانێ نها رۆلەکا کاریگەر دگێریت د بابەتێ سەقامگیریێ دا، د شەڕێ ل دژی داعشێ دا هەرێما کوردستانێ شیا رۆلەکێ سەرەکی بگێریت، پێشمەرگێن کوردستانێ شیان ئەفسانا داعشێ بشکینن، ئەو یەک ژی گەلەک گرنگ بوو، هەرێما کوردستانێ ب جهێ جیهانا ئازاد شەڕێ داعشێ کر، ژ بەر هندێ ئەڤرۆکە وەلاتێن جیهانێ د بابەتێ شەڕێ ل دژی تیرۆرێ دا گرنگییەکا مەزن ددەنە هەرێما کوردستانێ و هێزێن پێشمەرگەی، ئەڤرۆکە هەرێما کوردستانێ بوویە فاکتەرەک بهێز ژ بۆ سەقامگیریێ و شەڕێ ل دژی تیرۆرێ، ئاشکرایە هەکە هێزێن پێشمەرگەی دربێن کوژەک ل داعشێ نەدابان ئەڤرۆکە دا داعش بیتە مەترسی ل سەر هەمی جیهانێ، ژ بەر هندێ ژی ئەڤرۆکە د بابەتێ ئاسایشێ دا وەلاتێن جیهانێ گرنگییەکا مەزن ددەنە هەرێما کوردستانێ، خالا سیێ ژی بابەتێ ئابۆری و وزێ یە، ئاشکرایە هەرێما کوردستانێ دەڤەرەکا دەولەمەندە ب وزێ، ژ بەر هندێ ژی ئەڤرۆکە گەلەک کۆمپانیێن مەزن یێن جیهانی ل هەرێما کوردستانێ کار دکەن، د پاشەڕۆژێ دا ژی هزرا هندێ بۆ هەرێما کوردستانێ دهێتە کرن، کو هەرێما کوردستانێ ببیتە ناڤەندەکا گرنگ یا دابینکرنا وزێ بۆ ئەورۆپا».
سەرۆکێ ئینستتیۆتا ڤەکۆلینێن کوردی- ئەمریکی دیار دکەت ژی: «خالا چارێ ژی پێکڤەژیانا ل هەرێما کوردستانێ یە، ئەڤرۆکە هەرێما کوردستانێ بوویە لاندکا پێکڤەژیانێ ل دەڤەرێ، ئەم دبینین کا چاوا رۆژانە ل وەلاتێن جیران و هەر وەسا ل دەڤەرێن دی یێن ئیراقێ گەف ل خەلکێن دی دهێتە کرن، ل ئیراقێ ناکۆکیێن سوننە و شیعان هەنە، مەترسی ل سەر بیروباوەریێن دی هەنە، لێ تشتەک وەسا ل هەرێما کوردستانێ نینە، دەمێ مەترسی ل سەر مەسیحییان و ئایینێن دی دروست بوون وان بەرێ خوە دانە هەرێما کوردستانێ، ل ژێر سیبەرا سەرۆکاتییا هەرێما کوردستانێ، حکومەتێ و پەرلەمانێ کوردستانێ هەمی ئایینێن جودا جودا ل هەرێما کوردستانێ پێکڤە د ناڤ ئاشتیێ دا ژین، دیارە ئەو یەک بۆ وەلاتێن جیهانێ گەلەک گرنگە، بێگومان پێکڤەژیانا ل هەرێما کوردستانێ ژی بوویە ئێک ژ خالێن دی یێن هەری گرنگ، کو وەسا کریە وەلاتێن جیهانێ گرنگییەکا مەزن بدەنە هەرێما کوردستانێ، ئەڤرۆکە پێکڤەژیانا ل هەرێما کوردستانێ ئێکە ژ وان خالێن گرنگ یێن هەر کوردەک شانازیێ پێ دکەت».
دلشاد نامق سەرۆکێ ناڤەندا چاڤێ کورد بۆ گەشەپێدانا سیاسی ژی بۆ کۆڤارا مەتین دبێژیت: «پێگەهێ هەرێما کوردستانێ ئەڤرۆکە د ئاستێ نێڤدەولەتی دا گەلەک بهێزە، هەرێما کوردستانێ رۆلەکێ کاریگەر ل دەڤەرێ دگێریت، هەکە ئەم بەرێ خۆ بدەینێ یا هەرێما کوردستانێ دکەت ژ هەرێمەکا د ناڤ دەولەتەکا فیدرالی دا گەلەک مەزنترە، د ئاستێ نێڤدەولەتی دا ژی گرنگییەکا مەزن ب هەرێما کوردستانێ دهێتە دان، بێگومان دڤێت ئەم بزانین دستوورێ ئیراقێ ئەو مافە دایە هەرێما کوردستانێ دەست ب بزاڤێن دبلۆماسی بکەت، دستوورێ ئیراقێ ئەو مافە ژی دایە هەرێما کوردستانێ د چارچۆڤێ بالیۆزخانێن ئیراقێ ل دەرڤە دا پەیوەندیێن خۆ یێن سیاسی و دبلۆماسی ل گەل وەلاتێن جیهانێ بهێز بکەت و گۆت: «خالا دی هەرێما کوردستانێ وەکو هەرێمەک د ناڤ دەولەتا ئیراقێ دا هەتا نها خۆدان رۆلەکێ گەلەک باش و کاریگەر بوویە ژ بۆ سەقامگیری و ئارامیێ، وەلاتێن جیهانێ ژی ڤێ یەکێ باش دزانن، کو بێی پشکداریا کوردان چ حوکمەت ل ئیراقێ نەشێن سەرکەفتی بن، ئانکۆ کورد و هەرێما کوردستانێ بووینە فاکتەرەک گرنگ و کاریگەر بۆ ئارامی و سەقامگیریێ ل ئیراقێ، ژ بەر هندێ نها وەکو بەرێ نینە، وەلاتێن جیهانێ دەمێ بخوازن ل گەل ئیراقێ کارەکێ بکەن، یان وان پرۆژەیەک بۆ ئیراقێ هەبیت، هەرێما کوردستانێ ژی ددەنە بەرچاڤ، ئانکۆ بێ هەرێما کوردستانێ و داخوازیێن کوردان، ئێدی وەلاتێن جیهانێ وەکو بەرێ سەرەدەریێ ل گەل ئیراقێ ناکەن، ئەو یەک ژی گەلەک گرنگە، چونکی بۆ بەرپرسێن بەغدا ژی ئاشکرا بوویە، بێ بەرچاڤ وەرگرتنا هەرێما کوردستانێ ئەو نەشێن سەرەدەرییەکا وەکو بەرێ د ئاستێ نێڤدەولەتی و هەرێمی دا بکەن، دڤێت راستییا کوردان بەرچاڤ وەربگرن».
سەرۆکێ ناڤەندا چاڤێ کورد ئەو یەک ژی رادگەهینیت: « ژ رۆژا هەرێما کوردستانێ هاتییە ئاڤاکرن هەتا نها، هەردەم هەرێما کوردستانێ پێگیری ب قانوونێن نێڤدەولەتی کریە، هەرێما کوردستانێ چ دەمەکێ نەبوویە مەترسی بۆ وەلاتێن جیران و وەلاتێن دی یێن جیهانێ، زێدەباری هندێ هەرێما کوردستانێ هەردەم پشتەڤانی ل مافێن کوردان ل پارچێن دی یێن کوردستانێ کریە، لێ هەرێما کوردستانێ هەردەم د چارچۆڤێ قانوونێن نێڤدەولەتی دا کار کریە، ژ بەر هندێ ژی شیایە پێگەهێ خۆ وەکو هەرێمەکێ د ناڤ ئیراقێ دا بهێز بکەت، ئەو یەک بوویە ئەگەر وەلاتێن جیهانێ و گەلەک وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤین ژی گرنگییەکا تایبەت بدەنە هەرێما کوردستانێ. هەرێما کوردستانێ هەردەم رێز ل مافێن مرۆڤی، دیموکراسیێ گرتیە و پێکڤەژیانا ل هەرێما کوردستانێ بۆ هەمی وەلاتێن جیهانێ گەلەک گرنگە، خالەکا دی یا گەلەک گرنگ ژی ئەو بوویە هەرێما کوردستانێ هەتا نها شیایە ب رەنگەکێ باش ئاسایشا خۆ بپارێزیت و هەروەسا بوویە فاکتەرەک گرنگ بۆ پاراستنا ئاسایشا دەڤەرێ و هەتا جیهانێ ژی، مەبەست ژ ئاسایشا جیهانێ ئەوە، هەرێما کوردستانێ پێگیری ب قانوونێن نێڤدەولەتی کریە و رێز لێ گرتییە و هاریکار بوویە بۆ دابینکرنا ئارامیێ، نموونا هەری بەرچاڤ ژی شەڕێ ل دژی داعشێ بوویە، هەرێما کوردستانێ تاکە هێزا ئەردی بوو، شیا د شەڕێ ل دژی داعشێ دا ل گەل وەلاتێن هەڤپەیمان رۆلەکا کاریگەر بۆ لاوازکرنا داعشێ بگێریت.
ناڤهاتی ئاماژە ب هندێ ژی دکەت: « هەرێما کوردستانێ ئەڤرۆکە گەلەک هەڤپەیمان هەنە، ئەمریکا و گەلەک ژ وەلاتێن ئەورۆپی پشتەڤانیێ ل هەرێما کوردستانێ دکەن، چونکی هەرێما کوردستانێ سەلماندییە رێزێ ل مافێن مرۆڤی دگریت، سەرەرای گەلەک ئاستەنگییان لێ دیسان هەرێما کوردستانێ شیایە ئەزموونەکا باش یا دەستهەلاتداریێ پێشکێش بکەت، راستە کێماسی هەنە لێ هەکە ئەم راستییا دەڤەرێ بدەینە بەرچاڤ دیار دبیت، کا هەرێما کوردستانێ د رەوشەکا چاوا دا شیایە بەرگریێ ل خۆ بکەت و د هەمان دەمی دا گەلەک کارێن باش ژی هاتینە کرن، ئەڤرۆکە پێکهاتێن ئایینی، مەزهەبی، بیروباوەرێن جودا ل هەرێما کوردستانێ د ناڤ ئاشتیێ دا دژین و چ مەترسی ل سەر وان نینە، ئەو یەک ژ بۆ وەلاتێن رۆژئاڤایی گەلەک گرنگە، بێگومان ئەو سیاسەتا راست یا هەرێما کوردستانێ بوویە ئەگەر پێگەهێ وێ هەم د ناڤ ئیراقێ و هەم ژی د ئاستێ رۆژهەلاتا ناڤین و جیهانێ دا بهێزتر ببیت، ژ بەر هندێ ژی ئەڤرۆکە ئەم دبینین د پڕانیا کۆمبوونێن گرنگ یێن جیهانی دا هەرێما کوردستانێ ژی یا پشکدارە».
دلشاد نامق ئاماژە ب هندێ ژی دکەت: خالەکا دی یا گەلەک گرنگ هەیە، هەرێما کوردستانێ د ناڤ دەڤەرەکا گەلەک ئالۆز دایە، ناکۆکیێن گەلەک مەزن د ناڤبەرا ئەمریکا و ئیرانێ و وەلاتێن دی یێن جیهانێ دا هەنە، لێ هەرێما کوردستانێ شیایە ل سەر بنەمایێ بەرژوەندیێن هەڤپشک پەیوەندیێن خۆ ل گەل هەمی وەلاتان باش بکەت، هەرێما کوردستانێ نەبوویە پشکەک ژ ئالۆزیێن ل دەڤەرێ، ئەو یەک ژی ژ وان خالێن گەلەک گرنگن یێن بووینە ئەگەر ئەڤرۆکە د ئاستێ هەرێما رۆژهەلاتا ناڤین و جیهانی دا گرنگییەکا تایبەت ب هەرێما کوردستانێ بهێتە دان.
ل ئالیێ دی ناڤسه‌ر نورى عه‌بدال مامۆستايێ زانكۆيێ و تايبه‌تمه‌ند د بياڤێ ئابۆری دا رادگەهینیت: «پشتى سالا 2003ێ و خوجهكرنا هه‌رێما كوردستانێ ب شێوه‌كێ فه‌رمى وه‌كو هه‌رێمه‌ك و هاتييه چه‌سپاندن د دستوورێ هه‌رده‌م يێ عيراقا فيدرال دا، ئێدى سال ژ بۆ سال پێگه‌هێ هه‌رێما كوردستانێ ژ روويێ سياسى و ئابۆريڤه بهێز و موكم بوو، لسه‌ر ئاستێ هه‌رێمايه‌تى و نيڤده‌وله‌تى، ئێك ژ وان نيشان و گرۆڤان داخوازكرن و پشكداريكرنا هه‌رێمێ چ وه‌ك سه‌رۆكێ هه‌رێمێ، يان ژى سه‌رۆكێ حكومه‌تا هه‌رێمێ، يان سه‌رۆكێ په‌رله‌مانى و…هتد د كۆمبوون، كۆنفراس و كۆربه‌ندێن نيڤده‌وله‌تی دا».
ناڤهاتی دیسان دبێژیت: «ديسان پڕانیا جاران ده‌مێ هه‌ر شانده‌ك، سه‌رۆكه‌ك، يان وه‌زير و نوينه‌رێ وه‌لاته‌كێ سه‌ره‌دانا به‌غدا دكه‌ن، دهێن و سه‌ره‌دانا هه‌رێما كوردستانێ ژى دكه‌ن، هزر و نێرینا هه‌رێمێ ژى وه‌ردگرن، پێش بريارێ لسه‌ر هه‌ر بابه‌ته‌كێ گرێدايى ئيراقێ و هه‌رێمێ بده‌ن، نه‌خاسمه هەکە برياره‌كا چاره‌نڤیسساز بيت، ڤێجا چ برياره‌كا سياسى بيت يان ژى ئابۆرى بيت. بێگومان هەکە هه‌رێمێ پێگەهە‌كێ بهێز يێ ئابۆرى و سياسى نه‌با، ئه‌ڤ ره‌نگێ سه‌ره‌ده‌ريكرنە ژ لايێ هێزێن هه‌رێماتى و جڤاكێ نێڤده‌وله‌تيڤه دگه‌ل دا نه‌دهاته‌كرن، هه‌رێم وه‌كو كيانه‌كێ سياسى و ئابۆرى مل ب مل دگه‌ل كيانێ به‌غدا نه‌دهاته داخوازكرن و پێشوازيكرن د هه‌لكه‌فت و رێره‌سمێن جودا جودا دا. دیارە ڤى پێگه‌هێ سياسى و ئابۆرى يێ بهێز زۆر نه‌يار و نه‌حه‌ز د ناڤخۆ و ده‌رڤه‌يا ئيراقێ دا هانداينه داكو پێگه‌هێ هه‌رێمێ كز و لاواز بكه‌ن، ژوان هه‌ولدانان ده‌رئێخستنا هنده‌ك بريارێن قانوونى يێن ب بۆياغه‌كا سياسى ژلايێ دادگه‌ها فيدرالى يا ئيراقێ، ژ وان بريارا ب نه‌ياسايى زانينا ده‌رئينان، هنارتن و فرۆشتنا نه‌فتا هه‌رێمێ د بازارێن جيهاني دا بوویە، مه‌ره‌م پێ ئه‌و بوويه، كو كۆمپانيێن جيهانى يێن د بياڤێ وزێ دا ب تايبه‌تى نه‌فتێ و غازا سرۆشتى په‌شیمان و پاشگه‌ز بكه‌ن، كو ئێدى كارى ل هه‌رێما كوردستانێ نه‌كه‌ن، ده‌رئه‌نجام دا حكومه‌تا هه‌رێمێ كز و لاواز بكه‌ن».
سەبارەت ب سیاسەتا ئابۆری و بزاڤێن هەرێما کوردستانێ بۆ ژناڤبرنا وان پیلانان ژی ناڤهاتی دیار دکەت: زێده‌بارى هه‌بوونا چه‌ندين گرفت و كێشێن دى ل سالێن بۆریدا، كو ب شێوه‌كێ راسته‌وخۆ يان ژى نه راسته‌وخۆ كارتێكرنێن نێگه‌تيڤ يێن ئابۆرى ل هه‌رێمێ كرن، وه‌كو بڕينا پشكا بودجێ هه‌رێمێ ژلايێ به‌غداڤه، ديسان هاتنا ڤایرۆسێ كۆرۆنايێ، هاتنا هژماره‌كا زۆر يا ئاوارە و په‌نابه‌ران بۆ هه‌رێما کوردستانێ، زێده‌بارى ده‌ستپێكرنا شەڕێ رۆسيا و ئۆكراينا، كو نه ب تنێ كارتێكرنه‌كا نێگه‌تيڤ ل ئابۆرێ ئیراقێ و هه‌رێمێ كر، به‌لكو ل ئابۆرێن زۆربه‌يى وه‌لاتێن جيهانێ ژی كر، گرانى و قه‌يرانا وزێ په‌يدا كر نه‌مازه ل وه‌لاتێن ئەورۆپى و دبێژیت ژی» به‌لێ ده‌ستهه‌لاتا هه‌رێمێ راده‌ستى ڤان هه‌مى گرفت و قه‌بخاستييان نه‌بوو، به‌لكو به‌رۆڤاژى هندێ شيا تا رادەیەکێ زۆر خالێن لاواز وه‌رچه‌رخانێ تێدا بكه‌ت و بگوهۆڕيت ژ بۆ خالێن بهێز و پۆزتيڤ، قۆناغه‌كا پر هه‌ستيار و ئالوزى ده‌رباز بكه‌ت، پشكدارى چه‌ندين كۆنفرانس، كۆربه‌ند و کۆمبوونێن نيڤده‌وله‌تى ببن چ ب سه‌رۆكاتييا مه‌سرۆر بارزانى سه‌رۆكێ حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ، يان نێچيرڤان بارزانى سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ، وەکو كۆربه‌ندێ داڤوس، كۆنفرانسێ میونشن، كۆپيتكا جيهانى يا حكومەتان ل دۆبه‌يى و…هتد».
سەبارەت ب گرنگیا وان کۆمبوونان ژی مامۆستایێ زانکۆیێ خۆیا دکەت: « د ڤان جۆره بزاڤاندا زنجيره‌كا كۆمبوون و ديداران دهێنه‌كرن، كو هژمارەک ژ سه‌ركردێن جيهانى ژ ده‌وله‌ت، حكومه‌تان و مه‌زنه به‌رپرس، چێكه‌رێن برياران، بسپۆر و تايبه‌تمه‌ندێن ئابۆرى و دارايى ل سه‌رانسه‌رى جيهانێ ئاماده دبن، ژ بۆ دانوستاندن و لێكگوهۆڕينا هزر و شاره‌زاييان د بياڤێن هه‌مه‌جۆر دا، پێخه‌مه‌ت ده‌ستنيشانكرنا گرفت و ئاستەنگیان و ڤه‌ديتنا چاره‌سه‌ريێن گۆنجايى ژێرا، ب ده‌ربڕينه‌كا دى ئه‌ڤ ديدار و كۆمبوونه لێنانگه‌هه‌كن ژ بۆ ئاماده‌كرنا برياران د هه‌مى بياڤان دا، نه‌مازه بياڤێ ئابۆرى، دارايى و سياسى. ب ڤى ره‌نگى ئه‌و لايه‌ن، كيان و حكوماتێن وان د پشكدار، واته ئه‌و ژى ب ره‌نگه‌كێ ژ ره‌نگان پشكدارن د ئاماده‌كرن و چێكرنا بريارا سياسى دا، به‌رۆڤاژى يێ پشكدار نه‌بيت رۆل د چێكرنا بريارێدا نينه و ماف و خواستێن وى ژى ل پێشچاڤ ناهێنە وه‌رگرتن».
سامی رێكانی مامۆستایێ زانكۆیا دهۆكێ ل سەر بهێزییا هەرێما كوردستانێ د ناڤەندێن نێڤدەولەتی دا دبێژیت: «هێز و پێگەهێ نێڤدەولەتی د هەمی دەمان یێ گرێدایی سەرۆبەرێ سیاسی و ناكۆكیێن نێڤدەولەتی – هەرێمی نە، هەبوونا ئابورەكێ بهێز، ئاساییشا سنۆران، دیموكراسییەت و دانپێدانەكا نێڤدەولەتی ڤێجا قەبارێ ڤێ دانپێدانێ چەند و چەوا بیت. ب دیتنا من بۆ هەرێما كوردستانێ ب تایبەتی ژی د ڤێ قۆناغێ دا پێدڤی ب پتر كاركرن ل سەرخۆیە د ناڤەندێن نێڤدەولەتی دا، چونکی گوهۆڕینێن سیاسی – لەشكەری ل سەر ئاستێ جیهانێ خۆ ل مە ناگرن و پێدڤییە هەر چەوا بیت ئەم وەكو كورد بشێین ئەڤان دەلیڤەیان د بەرژوەندیا خۆ دا بكار بینین، چونکی جیهان د قووناغەكێ دا دەرباز دبیت ب شێوەیەكێ، كو دێ راستەوخۆ كاریگەریێ ل سەر مە ژی وەكو كوردستان هەبیت، كا چەوا گەلەك رویدانێن دەڤەرێ ب تایبەت ژی شەڕێ ئیراقێ – ئیرانێ و داگیركرنا وەلاتێ كوێتێ شیا كاریگەریێ ل سەر هاوكێشەیێن سیاسی بكەتن و نەخشەیێ سیاسی ل دەڤەرێ ب گوهۆڕیت، دەرئەنجامێ سەرهلدانا بهارا 1991ێ قەوارەیێ سیاسی یێ كوردستانێ ژ دایك ببیت، ب دیتنا من دێ شەڕێ رۆسیا – ئۆكراینا ژی كاریگەریێن خۆ ل سەر هاوكێشەیێن سیاسی ل رۆژهەلاتا ناڤین هەبن و ب تایبەت ژی بۆ مە وەكو كوردستان».
مامۆستایێ زانکۆیێ ئەو یەک ژی دیار دکەت: «ژ بەركو مە دیت پشتی ریفراندۆمێ گەلەك فشارێن هەرێمی ل سەر كوردستانێ پەیدا بوون، بەلێ ژ ئەگەرێ هەبوونا هندەك ئالۆزیێن دی یێن سیاسی ئەڤ فشارە هێدی هێدی سار و سست بوون، ئێدی شەڕ بوو شەڕەكێ سار یێ ئابۆری و شەڕێ بەرژەوەندیان، كوردستان ژی هەمی دەمان بوویە مەیدانەكا خۆرت یا هەڤڕكیێن هەرێمی – نێڤدەولەتی و یا ب زەحمەتە خۆ ژ ئالۆزیێن دەڤەرێ بێ بەهر بكەتن، بەلێ پێدڤییە قووناغا شەڕ و ناكۆكیێن خۆ دگەل دەولەتێن هەرێمی ل گۆر فۆرمێ وان ئالۆزیان بگوهۆڕیت و ببیتە پارچەیەك ژ شەڕێ سارێ ئابۆری یان سیاسی و دبلۆماسی، نە بتنێ د شەڕێ لەشكەری دا باجا خۆ بدەتن و یان بزانیت د هاوكێشێ دا هەیە».
سامی رێکانی ئاماژە ب هندێ ژی دکەت: «بۆ بەشداربوون ب شێوەیەكێ بهێز د ناڤ ئالۆزیێن دەڤەرێ دا و هەتا دبلۆماسییەتا دەرڤە، كورد پێدڤی ب ئێكدەنگیێ یە د وی شەڕێ د نوكە دا دهێتە برێڤەبرن ژ لایێ جەمسەرێن بهێز یێن جیهانی، كو ئەو ژی شەڕێ ئابۆری یە و ئابۆر وەكو یاریەكا سیاسی ژ لایێ رۆسیا و هەتا چینێ ژی ڤە دهێتە بكارئینان ل دژی ئەمریكا و ئەورۆپا، ب تایبەت ژی مەلەفێ نەفت و گازا سرۆشتی. ئەڤە دبیتە ئەگەرێ وێ چەندێ ئێدی كورد ژی رۆلێ خۆ د ناڤ ڤان كێشەیان دا ببینن، چ وەكو كارەكتەرەكێ سەرەكی یان ژی لاوەكی، قووناغا ئێكێ كوردستان ژ ئەگەرێ هەبوونا تایبەتمەندیێن بهێز بۆ پڕكرنا پێدڤیاتێن ئابۆری و دەستەبەركرنا وێ بوویە جهێ گرنگییەكا گەلەك باش، برێڤەچوونا دبلۆماسیەتێ ل سەر ئاستێ دەڤەرێ و هەتا جیهانێ ژی، کو كورد شیاینە جارێ وەكو قووناغا ئێكێ یا بهێزكرنا پێگەهێ خۆ دەرباز بکەن، بەلێ پێدڤییە هەبوونا ئەڤێ تایبەتمەندییا خۆ یا ئابۆری ب دەلیڤە ببینیت بۆ بەرەڤ پێشڤەبرنا خۆ د هەمی لایەنێن دی دا. گەلەك گرنگە كورد یاسایا نەفت و گازا سرۆشتی د ناڤبەرا خۆ و ئیراقێ دا سەرەڕاست بكەتن ب شێوەیەكی د بەرژەوەندیا كوردان دا بیت، هەر چەندە ئەز گەلەك یێ ب ئۆمێد نینم، كو ئیراق تەنازۆلێ بكەتن، بەلێ پێدڤییە كورد ژی ب باشی ڤێ یارییا سیاسی بكەتن، ژ بەركو وەكی مە گۆتی نها نەفت و گاز نە بتنێ ل سەر ئاستێ هەرێمی، بەلكۆ ل سەر ئاستێ نێڤدەولەتی بووینە بابەتێ هەری بهێز و چەكێ شەڕپێكرنێ، ئێكرێزی و ئێكدەنگیا كوردان د شەڕێ ئابۆری دگەل ئیراقێ دا ب تایبەتی ژی بابەتێ نەفت و گازێ یا گرنگە.»
هەر دیسان سامی رێكانی ئەو چەندە ژی دا دیار دکەت: «ل سەر ئاستێ دەرڤە بۆ عێراقێ چ پرۆژە و بەرنامە هەبیت ژی، بەلێ هەر تایبەتمەندیا هەرێمێ بەرچاڤ دهێتە وەرگرتن، ئەگەرێ ڤێ چەندێ ژی زڤراند بۆ وێ ئێكێ، كو ژ روویێ سیاسی ڤە كوردستان خۆدان هندەك تایبەتمەندیە و ئەڤ جوداهییا كوردستانێ دگەل ئیراقێ هەی بوویە ئەگەرێ وێ چەندێ، کو هەر ئێك ژ دەولەتێن هەرێمی و ئەورۆپی ل سەر بنیاتێ بەرژەوەندییا خۆ و گونجانا ئارمانجێن وێ دگەل كوردستانێ سەرەدەریێ دكەتن. رێكانی هەلویستێ سیاسی یێ كومارا توركیا كرە نموونە ل سەر ڤێ چەندێ و دبێژیت:» هەبوونا قەوارێ سیاسی یێ هەرێما كوردستانا ئیراقێ جهێ نیگەرانییا وێ یە، بەلێ سەرەرای ڤێ چەندێ ژ ئەگەرێ هەبوونا هەژموونا ئیرانا فارسی یا شیعە د ئیراقێ دا و هەبوونا گەلەك لایەنێن ئیسلامی یێن عەرەبی، بوویە ئەگەر كورد ببنە ئەلترناتیڤێ لایەنێن دی بۆ بەژەوەندیێن توركیا یێن ئابۆری و سیاسی. بۆ ئیرانێ ژی ب هەمان شێوەیی خۆ نێزیككرن ژ كوردان دبیتە رامانا وێ چەندێ، كو ئیراق ب هەمی ڤە بكەڤیتە بن هەژموونا ئیرانا شیعە، بۆ ئەمریكا ژی سەقامگیرییا كوردستانێ دبیتە خالا بهێز یا بەرچاڤ وەرگرتنا تایبەتمەندییا كوردستانێ و قەبویلكرنا كوردستانێ وەكو هەڤپەیمانەكێ باش ل دەڤەرێ بۆ ئارمانجێن وێ بوویە ئەگەر د ماوەیێ گران و مەترسی دا هەڤپەیمانا خۆ بپارێزیت و پشت لێ نەكەتن، لەوما ژی ئەڤ تایبەتمەندیێن ل كوردستانێ بۆ هەمی لایەنێن دەرڤە بووینە خالێن بهێز بۆ كوردستانێ.»
ناڤهاتی د دویماهییا ئاخڤتنا خۆ دا ئەو یەک ژی دیار دکەت: «چەوانیا سەرەدەریكرنا پێشهاتێن سیاسی و هەروەسا ب دەلیڤە دیتنا وان پێشهاتان خالێن سەرەکی نە بۆ خۆ بهێزكرنێ، بەلگە ژی ل سەر ڤێ چەندێ ترافیكا سیاسی – دبلۆماسی و لەشكەری یا هەولێرێ یە، هەولێن جڤاكێ نیڤدەولەتینە بۆ دروستكرنا لەشكەرەكێ ئێكگرتی یێ كوردستانێ، ژبەركو جڤاكێ نێڤدەولەتی سەرەدەریێ دگەل یاسایان دكەن، ئەگەر ئەڤ یاسایە نەبن ئێدی نە ئەم دشێین خۆ بەرەڤ پێشتر ببەین و نە ژی جڤاكێ نێڤدەولەتی چ بیانۆ دمینن، كو مە بپارێزن.»
