گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
بەرھەڤكرن: مەتین
مژارا خانی، مژارەكا ڤەكری یا ھەیڤانەیە، ژ لایێ كۆڤارا مەتین یا ڕەوشەنبیری – گشتی ڤە دھێتە برێڤەبرن. ھەرجار دۆسیەكا گەرم یا رۆژەڤێ، گەنگەشە و بنكۆل دكەت. ل رۆژا چارشەمبی رێككەفتی 6ی چریا دویێ 2024ێ، مژارا سێزدێ یا ڤی سەكۆیێ ھەیڤانە، ھەژمارەكا تایبەتمەندێن رەوشەنبیر ئەكادیمیسیەنێن چەلەنگ د وارێ دراما و سینەمایێ دا ھاتبوونە داخواز و مێھڤانكرن، داكو ل دۆر (رەوشا دراما كوردی و كاریگەریێن نەرێنێ و زالبوونا دراما بیانی ل سەر جڤاكێ كوردی) دیتن و بۆچوونێن خۆ دەرببڕن.
مژار ژ لایێ وەلات توفیق، ئەندامێ دەستەیا نڤیسەرێن كۆڤارا مەتین ڤە ھاتە برێڤەبرن.
ژ لایێ خۆڤە، وەلات توفیق كورتیەك ل سەر مژارێ و گرنگیا وێ و مژارێن بۆری یێن خانی بەحسكر و دیاركر، كو ھندەك پرس ھەنە بڕاستی ژی بووینە گرێ دناڤ جڤاكی دا و پێدڤیە ھەر چەوا بیت ب رژدی ل سەر براوەستین و كەسانێن تایبەتمەند د وان بواران دا برەخسینن و بەرپرسیارەتیێ بدەینێ بۆ وێ چەندێ ئەڤ پرس و ئاریشە بھێنە چارەسەركرن یان ھەر چ نە بیت رێكێن چارەسەریێ بۆ بھێنە دیتن و ئالیێن پەیوەندیدار پێ بھێنە ڕاسپاردن بۆ چارەسەركرنا وان، كو ئێك ژ وان پرسا ھێزا كاریگەریا دراما دوبلاجكری ل سەر تایبەتمەندی و بھایێن جڤاكێ كوردی. ھەر ژبەر گرنگییا كاریگەرییا درامایێ مە مژارا ڤێ جارێ تەرخانكریە بۆ بنكۆل و گەنگەشەیا چەوانیا لاوازكرنا كاریگەرییا دراما بیانی ل سەر بھایێن جڤاكی.
پ. د. ئیبراھیم ئەحمەد سمۆ ل سەر رەوشا درامایێ ئاخفت و گۆت: «د ماوەیێ سەدێ بۆریدا گەلەك رویدان ل كوردستان ھاتینە رویدان، كو گەلەك ژ وان یێن سیاسی بوون و پترییا وان ژی د چارچۆڤێ رێكخراوێن سیاسی و رەوشەنبیری دا بوون. د سەدەیێ بۆریدا بەرھەمێن ئەدەبی و تاكە تاك بەرھەمێن شانۆیی و درامایێ ھەر نەبوون! بەلێ ئەوا ئەم ئەڤرۆ دبینین، گەشەكرنا لایەنێ ئەدەبی و كەلتۆری یێ كلاسیكیەتێ یە ل گەل نویخازیێ د ئەدەبی دا ل باشوورێ كوردستانێ. دیسان ئەوا ئەڤرۆ وەڕاڕا ھێدی ھێدی و ل سەرخۆ ب رێڤەچوونا كاروانێ كارێن ئەدەبێ شانۆیی بوویە، كو وەكو دەق یان ژی پێشكێشكرن بەرچاڤ كەفتینە، بەلێ دیسان ھەر ئەو بەرھەمە شانۆ بوون دراما ھندەك زنجیرەیێن تەمسیلی بوون د ھاتنە پێشكێشكرن، لێ ئەو ژی د سنووردان بوون. نەخاسمە؛ پشتی پەیدابوونا تەلەفزیۆنا كەركۆكێ. سەبارەت ب پارێزگەھا دھۆكێ ھندەك ھەول و بزاڤێن بچویك یێن پەروەردەیی ھەبوون، كو پشتی ھینگێ وەراركر بۆ تیپێن شانۆیێ، كو ئەڤە ژی بخۆ بخۆ د كەڤتە دناڤ قالبێ دراما شانۆیێ دا.»
د. ئیبراهیم سمۆ ھاتە سەر كاكلكا بابەتی و بەحس ل سەر رەوشا درامایێ و ب تایبەت ل پارێزگەھا دھۆكێ ئاخفت و گۆت: «ل گۆر دیتنا من، مە ل دھۆكێ دراما ھەیە، بەلێ ئەڤ درامایە ب چ شێوە و ب چ جۆر بیت چ وەكو شانۆ، سینەما و چ ژی كارێن دی یێن ھۆنەری، كو نۆكە دا دكەڤنە د چارچۆڤێ كارێ درامایی دا، كو براستی ژی بەرھەمێن باشن. ب تایبەت دەركەفتنا سۆشیال میدیایێ ھەتا ڕادەیەكێ گەلەك باش شییایە كارتێكرنێ د دورستكرنا ستێرێن سینەمایێ دا بكەتن. گەلەك یێن ھەین دبێژن: دراما كوردی نینەن یان ھەكۆ ھەبیت د ئاستەكێ گەلەك نزم دایە! بەلێ ئەم دێ بێژین، كو ئەڤا ھەی سەربۆر و ڤەرێژا خەباتا بێی راوەستیان یان چل ساڵێن بۆرییە و ئەو پرۆسا تێدا دەرباز دبیت گەلەك یا ساخلەم و زانستی یە، ئەڤە سەرەرای ھەمی وان رەخنەیێن ھەین و دھێنە ئاراستەكرن. مەبەست نە ئەو ڤەكۆلینن یێن دویر ژ مەیدانێ ل سەر درامایێ دھێنە كرن، كو ھندەك دیتن بۆ ھندێ دچن دراما كوردی د ئاستێن بلنددایە و جاران دھێنە گۆتن دراما و بوارێ سینەمایێ د ئاستێن بلنددایە. بەلێ درامایێ شیایە ستێرێن باش بھاڤێژنە مەیدانێ و بكەنە خۆشتڤیێن جڤاكی و بینەران.»
د. ئیبراھیم سمۆی ل سەر ھەبوونا دراما بیانی و ب تایبەت یا توركی و كاریگەرییا وێ ل سەر جڤاكی ئاخفت و گۆت: «دراما بیانی ب تایبەت یا توركی و دوبلاجا وێ كاریگەریێن خۆ یێن تایبەت ھەبوون ل سەر جڤاكی. دراما كوردی و بزاڤێن ڤێ دویماھیێ شییایە ببیتە ئەلتەرناتیف ھەم بۆ دراما توركی و هەم یا عەرەبی ژی ھەتا رادەیەكێ باش چاڤێن خەلكی ژ بینەرییا دراما بیانی وەرگێراندییە. ئەڤە تێرا وێ چەندێ ناكەتن، كو ئەم بێژین بەسە و یا پێدڤی ھاتییە كرن یان ژی دراما مە كەتییە چارچۆڤێ خۆ یێ دورست. دراما كوردی ژ لایێ ئەكتەر و دەرھێنەری ڤەگەھشییە ئاستەكێ باش، بەلێ ھەكۆ پالپشتی و پشتەڤانییا حكۆمەتێ و ئالیێن پەیوەندیدار ھەبن.»
د. ئیبراھیم سمۆی، د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «ئەڤە 33 ساڵە و ب سایا حكۆمەتێ و كەلتۆر و فەرھەنگا مە یا كوردی یا دەولەمەند مە ھژمارەكا ئێكجار مەزن یا دەرچۆیێن پەیمانگەھ و كۆلیژان ھەنە، كو ھەمی ژی ھۆنەرمەندێن ئەكادیمی نە. یا د مینیت؛ پشتەڤانییا حكۆمەتێ یە و كەرتێ تایبەتە، كو بھێن و خۆ بدەنە بن بارێ بەرپرسیارەتییا ھۆنەری و ب تایبەت ل درامایێ ب خودان دەركەڤن، كو مێھڤانەكێ سەرەكی یێ ھەمی مال و كۆچكێن مەیە. رەوشا یا باشە و ب ھیڤییا ب باش بڕێڤەچوونا پرۆسا درامایێ.»
دكتۆر مێھڤان حسێن، مامۆستایێ زانكۆیێ و تایبەتمەند د بیاڤێ درامایێ دا، ژ پشكدارێن سەرەكی یێن مژارا خانی بوو، وی ل سەر؛ دراما و چەوانیا دورستكرنا رەوشەنبیرییا جڤاكی بۆ مێھڤانان ئاخفت و گۆت: «ژبەركو؛ تێگەهێ رەوشەنبیری ژ تێگەهێن هەرە ئالۆز و مژدارێن مرۆڤ، مروڤایەتی و جڤاكی نە. رەوشەنبیری ئەو ئاڵاڤە، تایبەتمەندی و هەست و هەلویستێن مرۆڤی بەرامبەر بنەمایێن، ئاینی، سیاسی، زانستی، هۆنەری، رەوشتی و داب و نەریتان د جڤاكەكێ دەستنیشانكریدا دیاردكەت، بۆ بدەستڤەئینانا ئەڤێ ئارمانجێ شانۆ و دراما ئێك ژ ئالا ڤێن هەرە گرنگە. رەوشەنبیری ئەو گەشتیە یا مرۆڤ زانین، بیروباوەر، هۆنەر، رەوشت، یاسا و داب و نەریتان وەكو پشكەك ژ ئەوی جڤاكی ژێ وەردگریت ژ بەرهندێ؛ كریارەكا بایۆلۆجی، بۆماوەیی نینە، بەلكۆ پێكهاتەیەكێ ڤەگوهاستی یێ ئالۆزە ژ زانست و زانین و هۆنەری، جڤاك تێدا یێ هەڤپشكە و ئەڤ هەڤپشكییە ئاماژەیە بۆ شێوازێ جودایێ ژیانێ و ناسنامەیا جڤاكی و دروستكرنا رەفتار و رەوشێن تاكەكەسی. ئانكۆ؛ شێوەك ژ شێوەیان تاك و جڤاك د ئەڤێ جیهانێدا یێ سەربەخۆ نینە، بەلكۆ؛ كریار، رەفتار و رەوشێن تاكەكەس و كۆمی هەستەكێ ئامادە و دەستنیشانكری دروست دكەن. ئەو هەستە ب رێكا ڤەگوهاستنێ دبیتە رەفتارەكا كۆمی بەرامبەر هەر تشتێ مەعنەوی و ماددی یێ دهێتە دیتن بۆ پاراستن و مانا جڤاك و نەتەوە و رەوشەنبیریێن دەستنیشانكری، بەلێ پشتی پەیدابوونا جیهانگیریێ ب ساناهی و ب لەزكەفتنا كریارا پەیوەندی و ڤەگۆهاستنێ د ناڤبەرا تاكەكەسان و جڤاك و رەوشەنبیرییەتاندا، دهێتە پێشبینكرن ئەڤ لەزایەتیە ببیتە ئەگەر، كو ل پاشەرۆژێ وەكهەڤی و لێكچۆن د هزركرن، كریار و رەفتارێن رەوشەنبیرێن جودا جودا دروست ببیت و شارستانیەتا پتر نێزیكی ئێكدو بكەت و د ئەنجامدا رەوشەنبیرێن ئازاد و پێشكەفتی ب تایبەتی ژ روییێ یەكسانییا دادپەروەری و پیشەسازی و تەكنۆلۆجیی پتر د دیار و بەرچاڤ بن.»
ناڤھاتی د بەردەوامییا ئاخفتنا خۆدا گۆت: «چەوانییا بەرهەمئینان و دروستكرنا ئاراستەیێ جڤاكی یێ خومالی ب رێكا درامایێ ڤەدگریت بۆ هەرسێ جۆرێن رەوشەنبیرییان، رەوشەنبیرییا مللی یان یا زارەكی، كو ژ بەرەبابەكی بۆ ئێكێ دیتر ب شێوەیێ زارەكی دهێتە ڤەگۆهاستن. مینا: ئەفسانە، چیرۆك، داستان، گۆتنێن مەزنان، داب و نەریت، ستران و سەما. رەشەنبیرییا بژارە: یا پشتبەستنێ ل سەر شیانێن زاتی و بابەتی دكەت، كو نڤیسەر پێ دەربڕینێ ژ هەلویستێن خۆ بەرامبەر جڤاكی و كارتێكرنێ ژ روییێ سیاسی، ئاینی، جڤاكی و ئابووری دكەن و دەستنیشانكرنا ئاراستەیێ تاكی و هوشیارییا جڤاكی دكەت ب رێكا ئەدەب و هۆنەری، مینا: هۆزان، رۆمان، د سەردەمێ نویدا ئەڤ هەردو رەوشەنبیریە، وەكو دو خالێن بهێز هێنە دیتن بۆ دروستكرنا دراما. رەوشەنبیرییا جەماوەری:كو هەلویست و بۆچوون ب شێوەكێ مەرەمی ژ لایێ سازییانڤە دهێنە بەرهەمهینان وەكو رەوشەنبیریەكا چێكری دهێتە نیاسین، ژ ئەنجامێ تێكەلبوونا هەردو رەوشەنبیریێن مللی و بژارە پشتگەرمیێ ل سەر پێدڤییا جەماوەری دكەت ل گۆر بنەمایێ حەز و خواستەكێن وەرگری.
د. مێھڤان حسێن د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «رەوشەنبیریا جەماوەری ل گۆر دیتنا (جڤاكناسێ فرەنسی یێ هەڤچەرخ ئیدگار مۆران) ئەو رەوشەنبیرییە یا ب رێكا ئاماژە و سەمبۆل و وێنەیان كارتێكرنێ ل هەستێ تاكەكەسی دكەت و ب رێكا سەمبۆلان هەمان هەست یان هەستەكێ جوداتر بۆ تاكە كەسێن جڤاكی ڤەدگوهێزیت. ئەڤ رەوشەنبیرییە پشگەرمیێ ل سەر رێك و تەكنیكێن نوی و مۆدێرنێن گەهاندنا میدیایی دكەت و ب تایبەتی (میدیا درامی)، كو كارتێكرنەكا مەزن ل جەماوەری دكەت و كارتێكرنەكا نەرێنی ل رەوشەنبیریێا بلند و بژارە دكەت، ژبەركۆ؛ رێكەكا نوییە بۆ ڤەگوهاستنا رەوشەنبیریێ ب تێكەلكرنا بیاڤ و بنەمایێن درامایێ. پشتگەرمیێ ل سەر بنەمایێن درامایێ دكەت بۆ دروستكرنا نووچە و پێزانیێن چێكری ب شێوێ دراما، ب رێكا گەهاندنا دیتنێ و گوهلێبوونێ د مالپەرێن گەهاندنێدا بەلاڤ دكەن، وەكو رویدانەكا كەتواری یا راستەقینە بۆ كارتێكرنێ و روژاندنا هەست و هەلچۆنێن بینەر و وەرگری.»
ئەحمەد یاسین بەندی، وەكو ڤەكۆلەر د بوارێ پەروەردێ و راگەھاندكار، ئێك ژ پشكدارێن دیتر یێن مژارا خانی یا ھەیڤانە بوو. وی ل سەر بابەتی ب تایبەتی تەكەزی ل سەر كورد و عەقلیەتا درامایێ ئاخفت و گۆت: «ژ ئەگەرێ تێگەھشتنا مە یا شاش بۆ درامایێ، عەقلیەتەكا نە ساخلەم و نە دورست بۆ مە دورستبوویە ل بەرامبەر درامایێ، كو د مێشكێ ھەمیاندا ھاتییە چاندن دراما شاش و شەرمە ل بەرامبەر بھایێن جڤاكی. ھەر چەندە ھندەك پێنگاڤێن گەلەك بچویك ھاتینە ھاڤێتن بۆ ھندێ، كو؛ دراما بكەڤیتە سەر ڕێڕەوێ خۆ یێ دورست. لەوما ژی؛ ل پشتی سەرھلدانێ دو جەمسەر پەیدابوون، كو ركابەر و ھەڤركێن ئێكدو بوون. ئێك؛ جەمسەرێ ھاوی و بەڕەلا و یێ دویێ ژی جەمسەرێ ئەكادیمی و خودان دید و شارەزا د بیاڤێ ھۆنەری دا و ب دیتنا من، تەیار یان ژی جەمسەرێ ھاوی و بەرەڵا شییا ب شێوەیەكێ گەلەك مەزن و كاریگەر سەركەفتنێ ل سەر ئالیێ ئەكادیمی دا بینیت، بەلێ سەركەفتنەك ل سەر حسابا شكەستنا ھۆنەر و رەوشەنبیرییەتێ. گەلەك ئەگەر ھەبوون بۆ سەركەفتنا جەمسەرێ ھاوی ل بەرامبەر شكەستنا ھۆنەر و ئەكادیمیەتێ، ژ وان؛ ئەندامێن جەمسەرێ ھاوی ھەمی ئەو كەسێن بەرەڵا بووینە، كو بڕاستی ژی چ مفایەك نە گەھاندە جڤاكی و ب چ ئاوایان نە شیان جڤاكی د پەیامێن پیرۆز یێن درامایێ بگەھینن، خەما گەلەك ژ وان بتنێ ئەو بوو بھێتە ل سەر شاشەی و ب بەرامبەرەكێ گەلەك كێم كار بكەتن و ئارمانجا وان ژی ھەمی كەناندنا جڤاكی بوو و زێدەتر چ پەیامێن چاكسازی و ئاراستەكرنا جڤاكی ل دەڤ مە بوون و خۆ ب ڤێ رێكێ بەرنیاس بكەن. ھەتا ڤی دەمی ژی ئەڤ تەیارە یێ كار دكەتن و مەیدان بوو یا چۆلكریە و د بەردەوامن ل سەر ئێكدو یا خۆ. ئانكۆ؛ سەرەڕای وێ چەندێ، كو جڤاكی عەقلیەتەكا دورست و راست بۆ درامایێ نە بوو، تەیاری ھاوی ئەوا ھەی ژی ھەمی شێلاند و وێنەیێ جوان یێ ھۆنەری پتر ل پێش جڤاكی ڕەش و شوێلی كر، لەوما ژی؛ ئەم پێدڤی ب پێنجی ساڵاینە بۆ پاقژكرن و گوھۆرینا وی عەقلی و وێ دیتنا ھندەك لایەنێن نەبەرپرسیار بۆ درامایێ دورستكری ل وەڵاتی مە.»
ئەحمەد یاسین بەندی زێدەتر گۆت: «ئەگەر ئەم بەرێخۆ بدەینە ئەگەرێ ژ ھەمیان سەرەكیتر یێ شكەستن و لاوازبوونا لایەنێ ئەكادیمی و ھۆنەری و ب تایبەت ھۆنەرمەندان ل بەرامبەر ئالیێ دیتر، دێ بینین، كو ماددە و پالپشتیا دارایی گەلەك ب شێوەیەكێ بەرفرەھ شییا كارتێكرنێ ل شیانێن وان یێ ھزری و ھۆنەری بكەن. ئەگەر نە، مە باشترین دەرھێنەر، نڤیسەر، ئەكتەر و سیناریست ھەنە. بەلێ بڕاستی ژی نابیت ب چ شێوەیان نە بوونا ماددەی بكەینە بیانۆ و ھێجەت و دەستان ب داھێلین و مەیدانێ بۆ ھندەكان چۆل بكەین، كو ل سەر حسابا لاوازییا مە ببنە خودانێن ھۆنەرێ كوردی و ب تایبەت ژی درامایێ. لەوما ژی ل كوردستانێ ھۆنەرمەندێن كوردستانێ بووینە قوربانی ھەم پشتگوھئێخستنا ئالیێن حكۆمی یێن پەیوەندیدار، ھەم لایەنێن دی یێن كەرتێ تایبەت ب تایبەتی ژی تەحەدا كۆمپانیێن بەرھەمئینانا دراما و سینەمایێ.»
ناڤبری د بەردەوامییا ئاخفتنا خۆ دا گۆت:» پێدڤییە ھەر چەوابیت، ئەم سیاسەتا خۆ زاڵكرن و خۆ قەبویلكرنێ بكاربینین ل بەرامبەر كەرتێ حكۆمی و كەرتێ تایبەت ھەردوكان، ھەتا ئەم بخۆ بخۆ نە دەینە قەبویلكرن ئەم نەشێن ب سەركەڤین. گازندا مە ژ كەنالێن راگەھاندنێ ئەوە، كو ئەو كارێ بەرھەمئینانا درامایێ دكەن، پێدڤییە ئەو بزانن، كو كارێ وان بتنێ پەخشكرنە، قورخكرنا بەرھەمئینانا درامایێ و ركابەرایەتی ل گەل كۆمپانیێن بەرھەمئینانا فلم و درامایێ د بەرژەوەندییا وان دا نینە. ئەڤە بخۆ د خۆ دا دبیتە جەمسەرەكێ دیتر یێ قورخكرن (الاحتكار)ێ، بڤی شێوەیی تاكە ئالیێ دبیتە قوربانا ركابەرایەتیێ د ڤێ چەندێ دا ھۆنەرمەندن.»
بەندی، د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «بازارگەری و عەقلیەتا بازارگەریێ و نەبوونا بازارێ درامایا خۆمالی، ل سەرێ وان ھەمی ئاریشەیان دھێن یێن روی ب روی بوارێ ھۆنەری و ب تایبەت ژی درامایێ دبن. ئەم ب چ شێوەیان ب دژی ھەبوونا دراما بیانی نینین، بەلێ پێدڤییە لایەنێن پەیوەندیدار خەمەكێ بخۆن ژ پەیداكرنا بازارێ درامایێ بۆ مە، ژبەركۆ؛ دەرھێنەر، مۆنتێر، سینارێست و ئەكتەرێن مە د ھەمی بیاڤان دا قوربانیدەرن، لەوما ژی مەحالە بێی ھەبوونا بازارێ درامایێ ئەو نانێ خۆ ژ ھۆنەری دەربێخن.»
قەدری شێرۆ، ئەكتەر و مامۆستایێ زانكۆیێ، بەری بەحس ل سەر ھندەك ئارمانجێن سەرەكی یێن درامایێ بكەتن، گۆت: «سەرەڕای وێ چەندێ، كو مە وەكو ھۆنەر و درامایا كوردی گەلەك كێماسی ھەنە، بەلێ ب خۆشبەختانەڤە د ڤان ساڵێن دویماھیكێ دا گەلەك پێنگاڤێن باش ھاتینە ھاڤێتن. ئانكۆ؛ ئەو كارێ دەھ ساڵان مە دكر و ب مە دھاتە كرن، نۆكە ئەم د دو ساڵاندا دكەین. پێشكەفتنا ھزرێ و تەكنۆلۆژییایێ بۆ ئەگەرێ ڤەبوونا گەلەك دەرگەھان ژی ل بەرامبەری مە. ل گۆر دیتنا من، كارێ ھەمی كۆمپانی ب ئەكتەر و تلەفزیۆنێن خۆ ڤە بوویە پركرن و زێدەكرنا لایك و ڤیۆیان و كەسێ ھای ژ بەرژوەندییا گشتی نینە، ئەگەر نە، كەسێ ھیڤی ژ مە نە كرینە، كو ئەم بھێن درامایێن وان دوبلاژ بكەین و ئەجندایێن سیاسی و سیاسەتمەدارێن وان ل سەر خۆ جێبەجێ بكەین. لەوما ژی یا ژ ھەمییان گرنگتر ماركێتینگە، كو ئەڤرۆ ئەم ھەمی دەستڤاڵا كرین و پێدڤییە ھەر چەوابیت؛ ئەم بازاری بۆ دڕاما خۆ دورست بكەین.»
ناڤبری زێدەتری گۆت: «پێدڤییە ئەم بگەھینە وێ باوەرێ، كو دراما ھەمی نە كۆمێدییا و پێكەنینە. ڕاستە؛ پێكەنین و كۆمێدییا زەحمەترین جورێ درامایێ یە، بەلێ نابیت ئەم ھەمی درامایێ بێخینە د چارچۆڤێ كۆمێدییایێ دا و ل سەر پیڤەرێ كۆمێدیایێ دراما و ئاستێ وێ بھێتە ھەلسەنگاندن. ھەم شانۆ، ھەم سینەما و ھەم ژی دراما تلەفزیۆنی نەبوویە سەرچاوێ پەیداكرنا نانی بۆ ئەكتەری. لەوما ژی ھندی ئەم ل دەستپێكێ بازارەكی دورست نەكەین بۆ درامایێ، ئەم نەشێن پاریەكی بۆ ئەكتەری ژی دەستەبەر بكەین.»
قەدری شێرۆ، د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا ئاماژە دانە سەر ھندەك ئارمانجێن درامایێ و گۆت: »دەم بۆراندن، بلندكرنا رەوشەنبیرییا گشتی یا خەلكی، بلندكرنا ھشیارییا زانینا كەلتۆری و جڤاكی، نەریت و پاراستنا بھایێن نەتەوەیی، بارزگانی و بلندكرنا ئاستێ گەشتیاری و …ھتد ژ گرنگترین ئارمانجێن درامایێ نە. پێدڤییە ھەر چەوابیت ئالیێن پەیوەندیدار خۆ د ئارمانجێن سەرەكی یێن درامایێ بگەھینن بۆ وێ چەندێ بشێن ب رێكێن خۆ یێن تایبەت پالپشتی و پشتەڤانیا سینەمایێ بكەن، ژبەركۆ؛ ئەڤرۆ سینەما بوویە جھێ جێبەجێكرنا ئەجندایێن سیاسی یێن گەلەك دەولەتان و ب ڤێ رێكێ شیاینە ھەژمۆنێن خۆ یێن ھزری ل سەر دەوروبەران جێبەجێ بكەن.»
نڤیسەر، كاھین كانی ل بن ناڤونیشانێن ’كەسایەتیێن زنجیرەیێن ناڤخۆیی،‘ پشكداری مژارێ بوو، وی ل دەستپێكێ ل سەر چەمك، پێناسە و گرنگییا كەسایەتییان ئاخفت و گۆت: «هەر کارەکێ ھۆنەرى یێ ل بن ناڤێ فلم یان زنجیرە یان ژى دراما، وە ک یا خویا ب رێكا کەسایەتییان د هێنە نیشاندان و پێشڤەبرن، ژبەركۆ؛ بۆیەر و دیالۆگ ب رێکا وان د هێنە رویدان و گۆتن، ژبەر گرنگییا ڤێ چەندێ د ڤەگێرانێن دیرۆکێ دا بۆ مە دیار دبیت؛ ئێکەم کریارا شرۆڤەکرن یان پۆلینکرنا کار و کەسایەتیێن درامى ب وى شێوەىی کارتێکرن ل کارێن ھۆنەرى یێن د دویڤ خۆ ژى دا کربیت، ب رێكا ئەرستۆى بوو د ھۆنەرێ تراژیدیایێ دا. د دویڤ دا بەردەوام لێکولین و دووڤچوون ل سەر درامایێ و کەسایەتییان درامى هاتنە ئەنجام دان و تا نها د گەشەکرنێ دا نە، سەرەراى هەر ئێکى پیڤەرەک، تیۆرەک ل سەر دراما و کەسایەتى هەنە، وەکی ئەڤێن مە د ڤێ نڤێسینێ دا بکارئیناین؛ ئەرستۆ، رەشاد رشدى، سید فێلد، فرانک هارو، ئینجا کاریتن، داود سەلمان و ھتد.. بەلێ ئەم دشێین بێژین، ئەڤ هەمیە ل سەر هندەک بنەما و تیۆران د کوکن. نڤیسەران ژ بۆ ئاڤاکرنا جۆرێن کەسایەتیێن درامى د هەمى کارێن ھۆنەرى یێن ئاست بلند یێن جیهانى پشت گەرمی ل سەر وان تیۆران کرینە، ب تایبەت ئەو زنجیرەیێن ژ چەند پشكان پێک دهێن وەکو سوپرانوس و برێکینگ بەد و پرێزون برێک و هەتا دویماهیێ. ژبەركۆ؛ پەیوەندى، کریار و هەلویستێن کەسایەتییێ، ژ شاشەیێ دەردکەڤن و لینکەکێ موکم یێ ئەخلاقى و مرۆڤایەتى دناڤبەرا وى و بینەرى دا پەیدا دبیت و بینەر ژى ل دویڤ وان بها و بنەمایێن د ناڤ خۆ دا هەلگرتین حوکمى ل سەر د دەت.»
كاھین كانی، د بەردەوامییا ئاخفتنا خۆ دا تەكەزی دانا سەر چەندین جورێن كەسایەتییان، ھەم ل سەر ئاستێ بەرھەمێن بیانی و ھەم ژی یێن نافخۆ و گۆت: «چ پێنەڤێت وەک دهێتە زانین د هەر زنجیرەیەکێ یان فلمەکى دا کەسایەتیێن سەرەکى و لاوەکى هەنە، ژ گرنکترین جورێن کەسایەتیێن سەرەکى؛ کو د هەمى کارێن درامى یێن سەرکەفتى دانە. ل سەر ئاستێ درامایا بیانی كارێكتەر گەلەك یێ لڤۆكە و ھەر زوی دشێت سەرنجا بینەری بۆ خۆ بكێشیت و ل گۆر رەوش و ھەلومەرجێن چیرۆكێ خۆ د گونجینیت دا بشێت پتر كاریگەرییا خۆ ل سەر دل و دەروونێن بینەری كویر بكەتن. بەلێ ب مخابنى ڤە هەر چەندە ئەم گەلەک حەز دکەین، لێ د بەهرا پترى بەرهەمێن مە دا؛ ئەم ڤان جۆرە کەسایەتییان نابینین یێن، کو دبنە ئالاڤێن کاریگەر ل سەر پەیدابوونا گرێ و گەهشتنا وێ بۆ کوپیتکێ و چارەسەریێ، لەوما پشتى بەرێخودان و لێگەریانێ ل سەر بەرهەمێن ناڤخۆى بۆ مە دیاربوو بەهرا پترى کەسایەتیێن د زنجیرەیێن مە دا ژ ڤان جۆرانە؛ کەسایەتییا ستاتیک: کەسایەتیەکە سەرەڕاى بوویەران ناهێتە گوهۆرین.»
ناڤبری ل سەر وێ چەندێ ئەرێ گەلۆ بەرهەمێن مە دراما یان زنجیرەنە؟ گۆت: «پێکولێن جدى یێن بەرهەمئینان و نیشاندانا کارەکێ ھۆنەرى یێ ئاست بلند ل دەڤەرێ و بناڤکرنا وان ب دراما، هەر ل دەستپێکێ ژ رویێ ب ناڤکرنێ بخۆ ڤە کێماسیێن هەیین! دراما ئەو ئاستەنگن یێن دەمێ ئەنجامدانا کارەکێ دەستنیشانکرى دا دکەڤنە د رێکا مرۆڤى دا، نە مەرجە دويماهییا وان ئاستەنگان خۆشى یان ژی نەخۆشى بیت هندەک ژى د پاش مودێرنتیێ دا هەلگرێن دویماهیێن ڤەکرینە، دبیت دویماهییا ڤەکرى پتر پەیوەندى ب دیتنەکا بازرگانى ڤە هەبیت ژ وێ چەندا بەرهەمهێنەرێن وان کارێن ھۆنەرى پرۆباگندا پێ دکەن دەمێ د بێژن مە دڤێت بینەر ب خەیالا خۆ ب گەهیتە ئەنجامان.
زنجیرە، ڕاستە وەکو درامایێ بەهرا پتر یا پێکڤە گرێدایە، لێ جوداهى د کویراتییا رەهەندێن دەروونى و جڤاکى دایە، ئانکو کەسایەتیێن درامى بەردەوام د گەشەکرنێ دا نە و ب رێکا وێ گەشەکرنێ بۆیەر پێشڤە دچن و کارتێکرن ل بینەرى دبیت، چونكو بینەر بەراوردییا قووناغێن گەشەسەندنا خۆ دگەل یا کەسایەتییێ درامى دکەت، هەروەسا بابەتێ سەرەکى ژ هەمی لایەنانڤە دهێتە بسکرن و ژبلى بەرچاڤکرنا ئاریشەیێ چارەسەری ژى بۆ دهێتە دیتن، بۆ نمۆنە بابەتێن د درامایێ دا ب شێوەیەکێ بالکێش دهێنە شرۆڤە و هەلسەنگاندن ئەڤە نە: گەهاندنا پەیامێن جڤاکى، دیارکرنا راستیێن تەحل یێن ژیانێ، رەخنەیا جڤاکى و هشیارکرنا جڤاکى. پێچەوانەى زنجیرەیان، کو هەمان کێشە نە، لێ بۆیەر تێدا د نە لڤن وێ گەشەکرن یان ئازراندنا هەستان یا بینەر ل بەندێ نابینیت. بەهرا پترى جاران ب رێکا دیالۆگان بۆیەرێن هەى د دەنە شرۆڤە کرن و پێکولێ دکەن هەستێ خۆشیێ و دەم بوراندێ ل دەف بینەرى پەیدا بکەن. بۆ نمۆنە: ئەم د بێژین مە کێشەیێن سێرکتى، بیک و خەسیا، قومار، یان واستەکارى و ھتد… هەنە، ل دەمێ شرۆڤەکرن و نیشاندانا ڤان ئاریشان، وەکی ئەم دبێژین ب دیالۆگ بزمارەکى و نوکتەیان دەربرین ژێ د هێتە کرن یان ژى هەما چارە نابن، بەلێ د درامایێ دا بۆ نمۆنە ئەگەر مە کێشەیا دناڤبەرا دو کەسان ژ ئێک خێزان هەبیت ل دەستپێکێ دێ شێوەیێ هەیکەلى یێ پێکئینانا خێزانێ دەینە دیارکرن پاشان فورمێ خێزانێ د وى جڤاکێ دەستنیشانکرى دا و پاشى ئەگەرێ پێکئینانێ و کارتێکرنا ئەندامێن خێزانێ ل سەر ئێک و..ھتد لێ د زنجیرەیێن مە دا هەما هەر ل خەلەکا ئێکێ، ژن و مێر د هاڤێنە خەسى و خەزیرێن ئێک بێى ب زانین ئەگەر چ نە یان ژى هەکە ب زانین ژى ئەگەرێن نە ژ هەژى نە. ل ڤێرە لاوازییا مە دیار دبیت چ پێ نەڤێت نە بتنێ مە بەحسێ دەرهێنەر و سینارێستانە بەلکو نڤێسەرێن مە ب گشتى هەمان سەرەدەریێ ل گەل بۆیەران دکەن. بۆ نمونە ل سەر عەشیرەتێ د ئاخڤن و دێ بێژن ئەگەرێ پاشڤەمانێ یە، یان ژى دین یان گەندەلى د پرۆسا سیاسى دا هەیە، ئەڤە هەمى ئەو تشتن یێن بەدیهى، خواندەڤاى و بینەرى دڤێت هویرکاریێن وان تشتێن ڤەشارتى ب زانیت یێن ئەو گەهاندییە ڤێ قووناغا هەى. ب رامانەكا دێ هێش رۆهنتر ئەو ئاریشەیێن هەین بێى ڤەدیتنا چارەیەکێ ئەم دبێژینە خەلکى یێن هەین.»
د بەردەوامیا ئاخفتنا خۆ دا كاھین كانی، گۆت: «مخابن بەهرا پتر رۆلێن د زجیرەیێن د دەڤەرێ دا دهێنە گێران کەسێن بەرنیاسن ب روییەکێ کومێدى و ئەم د هەمان دەم دا د نڤێسنێ دا پرۆباگندێ ب وێ چەندێ دکەین، کو ئەم د ڤى کەسایەتیڕا یێ کێشەیەکا جڤاکى چارە دکەین، د دەمەکى دا ئەو کەسایەتیێ مە ژێگرتى یێ ترانە و سڤککرنێ ب وێ ئاریشەیێ دکەت ئەڤجا چ بابەتێن گرێداى کێشێن ھەژاری یان سرکێت یان ئەڤا دى ئەز بخۆ دبێژمێ دیالێکتا بویک و خەسیا، کو لایەك ل دیالێکتا سەید و عبد یا هیگلى دا یە، ئەرێ ئەم ل جەماوەرێ ڤان کەسان دگەرین دا بێژین کارێ مە بینەر هەبوو؟ یان ژى ل ئەدائێ وان، بۆ نمونە زنجیرەیا ب ناڤێ دراما شەش رەنگ کەسایەتیێن وێ یێن سەرەکى تا نها هەمى ئەون یێن ب کومێدیایێ و ب سڤککرنا کێشەیان د بەرنیاس، دەمێ بینەر ل بەر شاشەیێ د راوەستیت نە ل هیڤیا چارەیا یان سەدمەکێ وەکو ئاڤەکا تەزى ب سەرى دا بهێت، بەلکو ل بەندا بزمارەکێ یان نوکتەیەکێ یە ژ نوی گوهـ لێ ببیت دا ب هەڤالەکێ خۆ بێژیت یان بکەتە بەگراوەندێ ڤیدیۆیەکێ، ل ڤێرە بۆ مە دیار دبیت ئەم یێ بینەرەکى چێدکەین یێ بەرهەڤە ترانە و سڤککرنێ ب هەرتشتى بکەت. د راستى دا ئەم هەمى ژ ڤێ چەندێ و هەر ئێک ل دووڤ پێچێبوونا خۆ یێ بەرپرسیارە، دوبارە ئەرێ مەرەما مە ژ ڤان زنجیرەیان ئەوە بینەرى فێربکەین چاوان سفکاتییان ب کێشەیێن هەین بکەت یان ژى رێنیشاندەرییە؟»
د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا كاھین كانی گۆت: «بۆ مە دیار دبیت، نڤیسەر یان دەرهێنەر نەشێت ب دورستی دەربرینێ ژ جڤاکى بکەت ئەگەر شارەزایێ دیرۆک و سەردەمێ جڤاکێ خۆ نەبیت. پێكۆلێن رژد یێن هەر لایەنەکى ژ بۆ پێشڤەبرنا ھۆنەرى ل دهۆکێ بلند د نرخینین و سەرکەفتنێ بۆ هەمییان د خازم» .
عادل عەبدولمەجید، سیناریست و دەرھێنەر، مێھانەكێ دیتر یێ مژارا خانی بوو، وی ل سەر مژارێ گۆت: «گەلەك مخابن، كو ب ھەمی شیانێن خۆ یێن ھزری، جەستەیی و ماددی و پشتی 33 ساڵان دراما كوردی ل باشوورێ كوردستانێ د ڤی ئاستی دا بیت یا ئەم دبینین. گەلەك شاش و خەلەتە ئەم بێژین: كوردان درامایا ھەی! ل گۆر دیتنا من؛ كورد و دراما گەلەك ژئك د دویرن و ب چ ئاوایان نابیت ئەم خۆ وەسا پێ بننە دەرێ، كو مە درامایا ھەی. چ تشت نە ھاتیە كرن، بەلێ ئەڤ پێنگاڤێن د ڤان دو ساڵان دا دھێنە ھاڤێتن د وارێ دراما و سينەمایێ دا جھێ دەستخۆشیێ نە، ئەو ژی ئەگەر یا بەردەوام بیت.»
عادل عەبدولمەجید ل سەر لایەنێ ئەكادیمی و ھەول و پێنگاڤێن وان د وارێ درامایێ دا ئاخڤی و گۆت: «ئەڤرۆ و ژ ئەگەرێ نە بوونا سانسۆرێ و بێ ھەلویستییا لایەنێن پەیوەندیدار ب دراما و سینەمایێ ڤە، ھۆنەر ھاتە قورخكرن دناڤ دەستێن ھندەك كەسانێن ئاست نزم دا. ھۆنەرێ مە ھەمی بوویە كۆمێدیا نە ئەكادیمی و ل پلاتفۆرمێن سۆشیالێ دھێنە خوارێ و بۆ خاترا دو سێ لایكان ھەر تشتی دكەن، مخابن ھندەك ل سەر پیڤەرێ سۆشیالێ دراما یا مە د ھەڵسەنگینین، كو ئەڤە بڕاستی ژی ئەڤە شەرمزارییە. ب چ ئاوایان نە یا بەرعقلە مە پەیمانگەھا ھۆنەرێن جوان، كو د نۆكە دا بوویە كولیژ ژ ساڵا 1991ێ وەرە ھاتیە دامەزراندن و پشكا ئادابێ ل ساڵا 2008ێ ھاتبیتە دامەزراندن و ھەتا نۆكە ئەم نە شیابین شیانێن دەرچۆیێن ڤان ھەردو پەیمانگەھ و كولیژان بكاربینین و بكەینە د خزمەتا ھۆنەر و رەوشەنبیرییەتا كوردی دا ب تایبەت ل دەڤەرا بادینان.»
عادل عەبدولمەجیدی د دویماھیكا ئاخفتنا خۆ دا گۆت: «ئەوا نۆكە ھاتیە كرن یان ئەوا دھێتە كرن، ژ ھەول و بزاڤێن بچویك یێن ھندەك كەسانە، كو شیانێن وان د سنووردارن. دراما و سینەما دۆزە! نابیت ب چ ئاوایان بھێتە پشتگوھ ئێخستن. سرووشتێ كوردستانێ، شیانێن ھۆنەرمەندێن مە، چیرۆكنڤیس و نڤیسەر، دیرۆك و كەلتوورێ كوردستانێ ھەمی ماددەیێن گەوھەرینە ل بەر دەستێن مە، كو مخابن ئەم نزاین بكاربینین. نابیت ب چ ئاوایان كورتە ڤیدیۆیێن پلاتفۆرمێن سۆشیال میدیایێ بھێنە بناڤكرن ب ناڤێ درامایێ.»
ل دویماھیكێ، مێھڤانێن ئامادەبووی ب پرسیار و دانۆستاندێن خۆ مژار گەرمتر لێكر.
ھەلكەفت عەبدولواحد، رێڤەبەرێ دھۆك تیڤی ب پەیامەكێ پشكدار بوو و گۆت: «ل گۆر دیتنا من؛ پێدڤییە ھەردو لا، ئانكۆ ھەم میدیا و راگەھاندن، ھەم ھۆنەرمەند و نڤیسەر بگەھنە وێ راستییێ، كو ئەو تەمامكەرێن ئێكن. ئانكۆ؛ نابیت ئەم وەكۆ راگەھاندن بتنێ دەستپێشخەر بین، پێدڤییە؛ ھۆنەرمەند، نڤیسەر، سیناریست و كۆمپانییێن بەرھەمئینانا درامایێ پێكڤە دەستێ خۆ بكەنە د دەستێن ئێكدا. كا چەوا ئەم د ھەوە دگەھین، پێدڤییە ئەو ژی د مە بگەھن و جاران یێ بەرھەڤبیت قوربانییێ بدەتن و خۆ گەلەك ئاسێ نەكەن، ب ھێجەت و بیانۆیا بێی پارەییێ.»
پرۆدیۆسەر كیڤی سالحی گۆت: «گەلەك مخابن، ل سەر ئاستێ حكۆمەتا ھەرێما كوردستانێ ھەمیێ، وەزارەتا رەوشەنبیری و لایەنێن وێ یێن پەیوەندیدار د پشتگوھ ھاڤێتینە! ئەڤێ چەندێ وە كرییە، كو ھۆنەر ژ ھەمی رویێن خۆ ڤە بھێتە لاوازكرن. كۆمپانییێن بەرھەمئینانا ھۆنەری ژی ژ ئەگەرێ نەبوونا پالپشتیێ و نە زڤرینا وی تێچوویێ ھاتییە مەزاختن ل درامایێ لاواز و سست بووینە، ئێدی گیانێ كاركرنێ نە ل دەڤ وان و نە ل دەڤ ھۆنەرمەندان ژی نە مایە. ڕاستە نابیت چاڤێ وان ل داھاتێن زەبەلاح بن، بەلێ پێدڤییە ھۆنەر ببیتە ژێدەرێ پەیداكرنا پاریێ ژیانێ بۆ وان.»
مامۆستا، ھزرڤان عەبدولڵا ب پێشكێشكرنا ھندەك تێبینیێن كورت پشكداری مژارێ بوو و گۆت: «مخابن ئەگەر دویڤچوونەكێ بكەین، دێ بینین، كو مە كەرەستەیەكێ باش یێ خۆمالی ھەم ئەفسانە و چیرۆك، ھەم دیرۆك و ھۆنەرمەند و كەشەكێ باش یێ بەرھەمئینانا درامایێ یێ ھەی، بەلێ مخابن وەكی مە گۆتی چەوانییا بكارئینانا ڤی كەرەستەی ئاریشەیە و ھەمی بوویە ماددە و پشتگەرمییا ماتریالیزمێ، راستە ھۆنەر ل ڤی وەڵاتی نەبوویە ژێدەرێ پاریێ ژیانێ، بەلێ نابیت ب چ ئاوایان ئەم شیان و بەھرەیێن خۆ یێن ھزری و ھۆنەری گۆری ماددەی بكەین و دەستان ب داھێلین.»
ژ لایێ خۆڤە فەخرەددین تەھا نەبی، مامۆستایێ زانكۆیێ و ئەكتەرێ سینەمایێ، كو مێھڤانێ مژارێ بوو، گۆت: «خۆشبەختانە ژ گرنگییا درامایێ ئەڤرۆ مژار ل سەر درامایێ یە. گەلەك جاران دھێتە گۆتن، كو مە دراما نینە یان ژی پێنگاڤێن باش نە ھاتینە ھاڤێتن د بوارێن سینەما و درامایێ دا، ئەز بخۆ دبێژن: بلا ئەوا نۆكە دھێتەكرن ب شێوەیەكێ باش و ب رێكوپێك بیت، كو بۆ پشتی دەھ ساڵێن دیتر ببیتە بنیان و ئەڤا د نۆكە دا ھەی ب رەش و سپیێن خۆڤە بكەڤیتە بن ھەلسەنگاندنەكا ئاكادیمی و ساخلەم.»
ل دویماھیكێ مامۆستایێ زانكۆیێ، كو تایبەتمەندییا وی دراما یە، د. مەھدی بەرواری مژار كۆمێنت كر و گۆت:» گەلەك مخابن ئەڤا ھاتییە كرن و ئەڤا دھێتە كرن د دەرحەقێ سینەما و درامایێ دا ل وەڵاتێ مە ژ ئەگەرێ نەزانینا. ئەگەر لایەنێن پەیوەندیدار ب دورستی د گرنگییا ھۆنەر و درامایێ گەھشتبان دا دەستێ خۆ داننە سەر وێ برینا ھۆنەرمەند ژێ بەحس دكەن، كو ئەو ژی بۆشاییا دارایی یە.»
