گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
مەتین
ئهسپهرانتۆ
ئهسپهرانتۆ، زمانهكی دهستكرده، كو ژ ئالیێ دوكتۆرێ چاڤان یێ پۆلۆنی (لودوك لهژزهر زامهنهۆف Ludwik Lejzer Zamenhof)ى ڤه، ل ساڵا 1887ێ هاتییه چێكرن. د پهڕتووكا وی یا ب ناڤێ (فوندامهنتۆ ده ئەسپهرانتۆ (بنگههێن ئەسپهرانتۆ) دا، د ساڵا 1905ێ دا بهلاڤكر.
زامهنهۆفى كو خۆ ب ناڤێ د. ئەسپهرانتۆ دایه ناسین، هزركرییه، كو ئاستهنگێن راگههاندنێ یێن د ناڤبهرا كهسێن زمان- جودا دا ب سایا زمانهكێ ههڤپشك، كو فێربوونا وێ ب ساناهى بیت، دێ ئاستهنگ ژ بهردهست ڕابن و ب ڤێ مهبهستێ ئەسپهرانتۆ چێكرییه. ئهڤرۆ ههر چهوا بیت، زمانێ چێكری یێ ههری ناڤدار و ئاخڤتنكهرێن وێ یێن پتر، ئەو ژی نهگههشتییه ئاستێ (زمانێ ناڤنهتهوی).
پهیڤناسی
ژێدهرێ پهیڤا ئەسپهرانتۆ ژ پهیڤا (ئهسپهر) یا فرانسی یا كو ب واتهیا (هێڤیكرن). ئەڤ پهیڤ وهكی ئەسپهر هاتییه ب (ئەسپهرانتۆ). ڕههـ و پاشگرێن ڤێ پهیڤێ وهكی (ئەسپهر- انت – یه).
ناڤێ ئورژینال یا ئەسپهرانتۆیێ، ل. ل. زامهنهۆف د 1887ێ دا یا كو ب ئەسپهرانتۆیێ ددهته نیاسین، پشتی وێ ژی، زمان گهلهك جاران ب ڤى ناڤى هاتییه بهحسكرن.
سهرهاتییا ئافراندنێ
مرۆڤێن وێ ههرێمێ یا كو د. زامهنهۆف تێدا بوو، ب پۆلۆنی، روسی، د ئاخڤتن. ژ بهر كو ئەو گهلێن ژ ههڤ جودا، ب ههڤره ب ساناهی تێكههلی ئێك دبن، زمانهكێ ب 16 رێزكێن بنگههین چێكرییه، كو چ جارا ناگوهۆڕن و پێگوهۆڕكێن وان نینن. ژێدهرێن پهیڤان ژ وان زمان و ب كێماسى ژی ژ زمانێن ئەورۆپایێ وهرگرتینه.
