گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
كرمانجێ چالی
یەك ژ دەستەواژەیێن، كو جیھانا ئیسلامێ دابەشی سەر دو بەرەیێن دژ ب یەك كری، پەیڤا وەحدەتولوجودێ یە، واتە یەكبوونا بوونێ، ل دەڤ ھندەك زانایێن ئیسلامێ ئەڤ دەستەواژەیە ھەڤبەش چێكرنە ل گەل خودێ واتە (شركە)، ل دەڤ ھندەك زانایێن ئیسلامێ ژی، كو ب سۆفی ئان عارف دھێنە ناسین، ب رەوا و دروست دھێتە ناسین، ھەر د ڤێ كێشەیێ ژی دا چەندان زانا ھاتینە كوشتن ئان شەھید كرن، چونكی ھندەك ب وێ بیر و ھزرێ د بێژن كوشتنا وان دروستە و ھاتینە كوشتن، ھندەك ژی پشتیڤانن و دبێژن ستەم لێ ھاتیيە كرن و ب شەھید ناڤ دبەن، لەوما من ھەردو دەستەواژەیێن كوشتن و شەھید ب كار ئینان.
ل ئەنجامێ دووڤ گەڕیان ژ بەرسڤا ڤێ پرسێ، دو پرسێن دیتر ژ بۆ من سەرھلدان، ئەرێ یەكێتییا بوونێ ( وەحدەتولوجود) وەك دەستەواژەیەك ژ بۆ عارفێن كورد و عارفێن مللەتێن دیتر وەك یەك واتە و مەبەست (معنی والغایة) دەربڕین ژێ ھاتیيە كرن ئان جوداھیەك ھەیە؟
ئەرێ زاھدی و دەروێشی و سۆفیگەری و عرفانی یەكن یان ژ یەك جودانە؟
ل بارا زاھدیێ و دەروێشیێ و سۆفیگەریێ و عرفانیێ زوو ب سەر ھەل بووم، كو بابەت و ڕێبازێن ژ یەك جودانە و مەعریفەیا عرفانی، مەعریفەیەكا ئیمانی عەقڵی یە و ژ عشقسەنتەريیێ سەرڕێژ دبیت.
ئو سۆفی و عارف دو بوونەوەرێن فكری و ھزری و ئیمانيیێن ل یەك جودانە، لێ پتریيا ڕۆشنبیریيا كوردی وان ھەردویان وەك یەك دبینن و بابەتێ سۆفیگەريیێ و عرفانیيێ ژی وەك یەك دبینن، ب تایبەت د ناڤ تەخا ڕۆشنبیران دا، كو ئەڤە شاشیيەكە د زھنێ ڕۆشنبیریيا كوردی ل باشۆر دا ئاڤا بوویە و ژ ئەنجامێ ڕۆشنبیریيا عەرەبی و دینداریيا ئیخوانی و سەلەفیيان ژ بۆ قادا ڕۆشنبیری تێكھەڵی چێبوویە و بوویە مژارەكا وەك یەك.
مە پێویستی ب ناڤەندەكا عرفانی ھەیە، كو عرفانێ وەك خوە سەر ژ نوو بھێتەڤ ناساندن، دا كو ڕاستی و نەراستی ژێك بھێنە ڤاڤارتن.
لێ پرسا كو خوە ل من ئاڵاندی ئەو بوو، ئەرێ شركە ئان نا؟
لەوما ژی ژێدەرێ سەرەكە من (مهلايێ جزیری) ھەڵبژارت كو عرفانا كوردی لێ ب ھەڵنجم، ئو ڤی بابەتی پێ ب ئازرینم، ئاڵۆزترین دێرێن جزیری ئەڤ دێرێن خوارێ ژ قەسیدەیا (اللە سەحەرگاھا ئەزەل) دانە، كو ھندەك كەس ھەنە جزیری ل سەر وێ نەفەسا زانایێن عەرەب، كو دژی حەلاج و ئبن عەرەبی ئاخفتی ل دژی جزیری دنڤیسن و د ئاخڤن:
مەعنایێ عشقێ بێم: چی یە؟
لەو من ب چەشمێ دل دی یە
عەكسا جەمالەك سافی یە
ظاھر د مرئاتا مە دا
حوسن و محببەت ذاتەكن
مەعشوق و عاشق لاتەكن
لێ سۆڕەت و مرئاتەكن
ھەر یەك د مەعنایا خوەدا
د ڤان دێران دا، مەلایێ جزیری خولقیيەتێ ژ خودێ جودا دبینیت، ئو دیسان ژی ھەبوونا وان ب قودرەت و نورا خودێ ڤە گرێ ددەت، كو حوسن و محببەتن، كو ئەو حوسن و محببەت بوونە ئەگەرێ ڤ دیار خستن، ئانكو ئافراندنا خولقیيەتێ، كەواتە مەلایێ جزیری ل گەل وێ وەحدەتولوجودێ نەبوویە، كو راستەراست خوە ب پشكەك ژ خودێ ئان ب خودێ ب خۆ بناسینیت، ژ بەر دو ئەگەران كو د شعرێن خوەدا ب زەڵاڵی دیار دكەت.
ھەر د قەسیدەیا اللە سەحەرگاھا ئەزەل دا، دبێژیت:
ئەو شكل و صوڕەت صەوڕین
ئەصڵن ل باڵا زەیینین
نسبەت ب وان ئەم سایەیین
تەرتیبێ خەلاقی وە دا
ئەو وێنە و دیمەنێن كو ئەم د بینین و ھاتینە بوونێ، ئەسڵێ وان یێ سەرەكە ل باڵا و ل دەڤ خودێ د خەملینە، ئو ئەم ل ھەمبەر وان وێنە و دیمەنێن باڵا، وەك سێبەرا وی وێنە و بوونێینە، كو خودێ ئافراندی.
ل ڤێرێ پەیڤا (نسبەت) جوداھیێ د ئێخیتە حوسن و محببەتا كو ل باڵا ھەی ئو ل ڤێ جیھانا ئەم تێدا ھەی، واتە ژ بوونا نورا خودێ كو حوسن و محببەتن، بوونا مە دسەلمینن، نەك ئەو مادەیینە، كو ئەم ب زانستێ سەردەم ناڤ ژ بۆ ھەنە و لێكڤاڤارتنەكا زانستی ژ بۆ مادەیان ھەی، د ڤێرێ دا د ڤێت ئەم ڕۆن بكەین، ھەر تشتێ كو ھەبت ئان ھەی دڤێ قالبەك ژ بۆ ھەبت ھەتا ئەو تشت تێدا بەرجەستە ببیت، قالب ژی ژ مادەیان پێك دھێت، لەوما ئافراندنا مادەیان كو حوسن و محببەت تێدا ڤەدحەویێن و جێگیر ببن و گەشەیێ ژی بكەن و زێدەتر خۆ نما بكەن، پێویستی ب قالبێ مادەیێ ئافراندی ھەیە، كو ئەڤە ب دروستی ڕحێ ژ خۆ دگریت، د دیتنا مەلایێ جزیری دا، چونكی د دێرێن دیتر دا ئاماژەیێن دیتر ھەنە، كو مەلایێ جزیری ڕحێ وەك بابەتەكێ خودایی د ناسیت، ئو ژ ڤێ جیھانا مادی ڤەدەرە. میناك ژی د ڤان دێران دا دیار دبیت كو ئەگەر ئەم ڤەخووندنەكا كلتۆريیێ كوردانە ژ بۆ بكەین:
وەڵلاھ ژ ھەردو عالەمان من حوسنێ جانانە غەرەض
لەو من ژ حوسنا دلبەران ھەر سونعێ ڕەحمانە غەرەض
د ڤێرەدا مەلایێ جزیری سووندێ ب زاتێ خودێ دخۆت، كو ژ ھەر دو عالەمان، مەبەستا وی گەھشتن ب جوانی یا جانانە، ئو ئەو حوسن ژی ژ ئافراندیێ خودێ ھەر چ بیت مەبەستە، كو ئەڤ دو دێرە شاھدیێ ل سەرگۆتنێن ب بوختان ژ بۆ مەلایێ جزیری د ھێنە گۆتن ددەن.
چونكی ھەر د وێ قەسیدەیێ دا دیسان ئەمر دكەت:
عەقل و دلێ من بر ئەوان
شاھان ب ڕەمز و عشوەیان
وان عەقل و دل ڤێگرا د ڤێن
لەو ئەخذ و ئعطانە غەرەض
ئەم كورد، چ د حالێ ڤیانێ دا، ئان د حالێ كەربێ دا، ئان د حالێ ترسێ دا، ئان د حاڵێ ئارامیێ دا، ئان د حالێ بەخشینێ دا، ئان د حالێ وەرگرتنێ دا، ئەم دەستەواژەیا ڕحێ ب كار دئينین.
– ڕحێ وەك گۆری كرن ئان بەخشینێ د ڤیانێ دا بكار د بەین، ئو د بێژین:
ڕحا من قوربانی تە، تۆ ڕحا منی، ھتد.
– ڕحێ وەك ڕەد ژ بۆ ڤیان ژ بۆ ڕكەبەری ب زمان دھێت، ئو د بێژین:
ڕحا من بیت دێ دەستان ژێ بەردەم، ڕحا من بیت ڕێكێ پێ نادەم، ھتد.
ڕح چۆن وەك ترسیان ژ تشتەكی، ئو د بێژین:
– ڕحا من بر، ئان ڕحا من ژ ترسا چۆ، ھتد
– ڕح وەك ئارامی ڕحەتیيێ ب زمان دئینین، ئو د بێژین:
دڵێ من فرە بوو ڕحا من ھاتەڤە، ئان ڕۆحیەن ل گەل تە یێ ئارامم، ھتد.
– ڕح وەك وەرگرتن، ئو د بێژین:
تە ب ڤێ مزگینیێ ڕحا من داڤە، ئان، ھاتنا تە ڕح داڤ بەر من. ھتد.
لەوما جزیری ڕحێ ناكەتە بابەتێ دان و ستاندنێ د ڤیانێ دا، عشقێ ب بابەتێ عەقل و دلی ڤە گرێ ددەت، كو دلڕۆنیيێ واتە ئیمان ژ كەرەما خودێ و ب نورا خودێ دناسیت، كو ب ڕێكا ڕحێ دگەھیت، ئو عەقلی ژی ژ كەرەما خودێ و ب نورا خودێ د زانیت، كو ب ڕێكا فكر و ئیلھامێ دگەھیت.
لەوما ئەو تشتێ د عشقا كو جزیری لێ خەبەر ددەت، دو تشتن كو ژ جزیری دڤێن عەقل و دل، واتە واز و ڤیان، واتە ئەو ھێزا كو مرۆڤی ل سەر بنیاتێ فكری و ھزریێ ساخلەم ب دەست دكەڤیت كو زانینە، ئو ئەو ھێزا كو ژ كەرەما خودێ ژ نۆرێ دلڕۆنیيێ ددەت و د بینیت كو ناسینە (عرفان)، دكەتە بناغەیێ گەھشتن ب خودێ، ئو د بێژیت كو ھەردو ژ مە دڤێن، كو ھەم دێ شێین د بابەتێ (مەجالێ) عشقا مەجازی دا ل سەر ب ئاخڤین، ئو ھەم دێ شێین د بابەتێ عشقا حەقیقی ل سەر ب ئاخڤین، واتە ڕێكەك دایە بەراھیكا مە، كو ژ بۆ حوسن و محبەتێ دچیت، نەك وەك ئەوا كو ژ بۆ د ھێتە شرۆڤە كرن ل سەر نەفەسا ڕۆشنبیری یا عەرەبی – سەلەفی.
د ئێرەدا وەحدەتولوجودا جزیری ژێ خەبەر ددەت، ئەم ژ نەبوونێ ھاتینە بوونێ و بەر ب ئافرێنەرێ خوە دێ ڤەگەڕین، لەوما دبێژیت:
بادە م نوشی ژ دەست
چۆمە ژ خوە مامە مەست
قەطرە ب بەحرێ گھا
بەحر عەینی خوە ما
دبێژیت گاڤا ئەز گەھشتم ڕاستییا بوونێ و حەقیقەت من ناسی، ئەز مەست مام و تەنێ من ئەڤ زانی، كو مینا قەترەیەكێ مە، كو گەھشتیم ب دەریایێ و دەریا ژی عەینی خۆیە، عەین د كلتۆرێ كوردی دا، دروست وەك خۆ دھێتە ناسین ب پێداگری و تەئكید، كو چو ژێ زێدە نەبیت و وەك خۆ بیت، ژ بەر كو قەترەیا مە سێبەرەكە د خولقیيەتێ دا و نەبوونەكە د بوونێ دا.
د ڤێرەدا دیار دبیت، كو جزیری خودێ ناسيیێ و خۆناسيیێ و خۆلقیەتناسيیێ ب زمان د ئینیت، ئەو ژی خودێیی بوون د خودێ ناسیيێ دا، خۆ بوون د خۆناسیيێ دا، خولقیيەت بوون د خولقيیەت ناسيیێ دا، واتە سفات و فەزیلەتێن ھەر ئێك ژ ڤان وەك ھەی ئان وەك سێبەر ئەزمۆن(تەجروبە) ببن د ژیانێ دا، ھەتا حەقیقەت پێ بھێتە ناسین.
مە (ئەسمائولحوسنا) ھەنە وەك مسلمان، ھەر ناڤ سيفەتەكێ زاتێ خودێ ڤ دیار د ئێخیت ژ بۆ مە، كو ئەم خودێ پێ بناسین.
لێ ئەرێ ھەر ھندە ئەم ببێژین خودێ یێ دلۆڤانە، تێرا ھندێ ھەیە، كو دلۆڤانیيا خودێ بناسین و ئیمانا مە ب دلۆڤانيیا خودێ موكۆم ببیت؟
ئەڤ پرس و بەرسڤا وێ ژی، ژ بۆ تەڤ وان سفاتێن ئەسمائولحوسنا بەركارە.
ئەگەر ئەم بزانین كا خودێ یێ دلۆڤانە، دڤێ د ئەزمۆنا(تەجروبەیا) دلۆڤانيیێ دا بژین، د دلۆڤان بین، كو بچووكترین و سادەترین دلۆڤانیيا مە، كو ئەم زێدەترین و پیرۆزترین چێژ و لەزەتێ ژێ وەر دگرین و پەسنێن خوە ژی پێ د كەین، ب ڤێ ئەزمۆنا خوەیا دلۆڤانیيێ(ھەكە ئەم د دلۆڤان بین)؟، ئەم چەند ھەست ب شانازی و خۆشیيێ و ئارامیيێ دكەین؟
ئەرێ پا ئەگەر ئەم ل ڤەڕێژا عرفانی د وێ ئەزمۆن كرنا دلۆڤانيیێ دا، دلۆڤانيیا خودێ ڤ بیر بینین و تێ ب فكرین و بەرئێكدانەڤەیەكا عەقلی ژ بۆ بكەین، كو دلۆڤانيیا مە ناگەھتە زەڕەیەك ژ دلۆڤانيیا خودێ، دێ چ باوەری و ئیمان و یەقین ژ بۆ مە پەیدا بیت؟
ب وێ گەھشتن ب دلۆڤانیيا خوەیا مەجازی، دێ چ دۆخ و ڕەوشەك ئان چێژ و خۆشیيەك ب ناسینا دلۆڤانيیا خودێ، دێ ب مە ھێتە بەخشین؟ كو د وێ چێژ و خۆشیا خوەدا، خودێ ڤ بیر بینین و ئەم پەی ب دلۆڤانيیا خودێ ببەین؟
ئەڤەیە كو وەحدەتولوجودا جزیری بانگەشەیێ ژ بۆ دكەت، كو مە بەر ب بلندی و ژۆریێ ببەت و ببینە مرۆڤێن باڵا و مەزن و خودێیی، كو ھەمی وان سفەتێن ژ بۆ خودای د زنجیرەیا (نەوەد و نەھ) ناڤی دا ھەی، وەك سێبەرەكێ د خوەدیكەكێ را ئەم بێخین د دەروونێ خوەدا و بوونا خوە پێ جوان و پاك و چاك بكەین، كو وەك یەكبوونەكێ یە و مرۆڤەكێ خودایی دێ بەرھەمێ وێ بزاڤێ، ئانكو وێ عشقێ بیت، كو ب جێگرەڤە (خەلیفە) ل سەر عەردى بیت.
دەما كو مرۆڤەك بگەھیت ئاستێ جێگرەڤەیێ ب ئەزمۆن كرنا ھەمی وان سفەتان، كو فەزیلەتان ب مرۆڤی د بەخشیت، مرۆڤی د كەتە پارێزەرێ خولقیەتێ، واتە ئەڤ جان و خولقیەت دبنە ئەمانەتێ خودایی د دەستێ مرۆڤێ عاشق ب سفات و فەزیلەتێن خودایی، كو خودێ ب نورا خوە و عشقا خوە د بەخشیتە مە خولقیەتێ.
لەوما سێكوچكەیا خوداناسی، خۆناسی خولقیيەتناسی، دێ ژێ ھەڵنجین.
كو بێ خۆناسین، نەشێین خودێ بناسین، بێ خودێ ناسین نەشێین خولقيیەتێ بناسین، بێ خولقیيەت ناسین ژی وەك مەخلوقەك نەشێین خوە بناسین.
ئەڤ سێكوچكەیا ناسینێ كو ژ عشق-ئیمان- عەقڵ ڤەڕێژ دبیت د كوچكەیێ ئیمانی را، بەر ب ڕاستیەقینێ ب خودێ و خولقیيەتناسینێ، لەوما یەكێتییا بوونێ ل جەم مەلایێ جزیری، یەكێتی یا سفاتی یە د كریارا حەقیقی دا، كو ڤەڕێژا وێ ژی د بیتە یەكێتی یا فەزیلەتێن مرۆڤی د كریارا مەجازی دا، كو مرۆڤەكێ پێزان، لێزان، خۆزان ئاڤا دبیت.
ل دووڤ ڤێ ڤەخووندن و تێگەھشتنا من، ئەو یەكێتییا بوونێ، كو مەلایێ جزیری بەحس ژێ د كەت، نە شركە ئو جودایە ژ وێ یەكێتیبوونا كو عارفێن مللەتێن دیتر بەحس ژێ كری، ئو ئەو نڤیسینێن دژی مەلایێ جزیری ھایە نڤیسین ژی ژ نەفەسا ڕۆشنبیرییا عەرەبی یە، كو ب ڕێكا دینی قادا ڕۆشنبیرییا عرفانی ڤەگرتییە.
ب ڤێ تێگەھشتنا من، كو ل سەری من نڤیسی، ھیڤیدارم ژ شرۆڤەكارێن قەسیدەیێن جزیری و خانی و كلاسیكێن دیترێن كورد، ب میتۆد و دنیابینیيا كلتۆری و عرفانیيا كوردانە، شرۆڤەیێن خوە داڕێژن و كۆپیيا ڕۆشنبیریيا عەرەبی، نە ئێخنە د شرۆڤەكاریيیا خوەدا، چونكی كلتۆر و جیھان بینیا عرفانی یا كوردی و عرفانی یا عەرەبی گەڵەك ژ ھەڤ د جودانە، ژ بەر كو عرفانا كوردی ب ھیچ ڕەنگەكی ڤەخووندنەكا دینی نيیە، بەلكی ڤەخووندنەكا عشق-ئیمان-عەقڵی یە، ھەتا بشێین ببینە مرۆڤێن چاك و پاك و خودێیی.
ئو د ھەمان دەم ژی دا، ب ھیچ ڕەنگەكی دژی ھیچ دینەكی ژی نیە، بەلكو ل ژێر سێبەرا قورئانێ و حەدیس و لێكدانەڤەیێن ناسینێ(عرفانێ) د خەبتن ب گەھن حەقیقەتێ، چونكی دین وەك كریارەك خودێپەرستی ل ژێر سێبەرا ئیمان ب خودێناسیيێ دھێتە دیتن د عرفانێ دا، ژ بۆ گەھشتن ب كاملان و مرۆڤ بوونا پاك و چاك و جوان، دەما كو بەر ب خودێ ڤەدگەڕین.
ئو ب ھەر ڕەنگی ژی بیت و ب ھەر ئەنجام ژی بیت، دێ ھەر ژ بۆ خودێ ڤەگەڕین و خودێ ژی دێ ل گۆر نیيەت و كریارێ سەردەريیێ كەت و ل دووڤ خەسلەت و فەزیڵەتێن ئەم د گەھینێ، دێ مەرتەبەیێن بەخشینا خوە دیار كەت.
