گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
موحسن عەبدلڕەحمان
خەوندیتن زنخیرەكا هزرێن ئەندێشە كرییە، ل ده‌مێ نڤستنێ رویددەن و پێكڤەگرێدان و لۆژیكییا وان یا ژێك جودایە، ل دویڤ خواندنگەها دەروونناسییا شرۆڤەكاری: خه‌وندیتن رێكەكە، دەروونێ مرۆڤی پەنایێ بۆ دبەت، ب مەبەستا تێركرنا حەزێن سەركۆتكری، ب تایبەت ئەگەر تێركرنا وێ حەزێ د ژیواری دا یا ب زەحمەت و دویره‌دەست بیت. به‌لێ خەونا هوشیاریێ یا جودایە، ئەو ئەنجامێ دیتنەكێ بۆ ئارمانجەكێ و پاشی هزركرنە د شێوەیێ ب دەستڤەئینانا وێ ئارمانجێ دا، كو دهێتە نیاسین ب (دیتن – روئیا)، ئەڤ جۆڕە پتر ل ده‌ف كەسێن هزرمەند و چاك و نویخواز دهێتە دیتن.
ژبه‌ركو كوردان وەك مللەت ئارمانجەكا دیار و رۆهن هەیە، ب ئاشكرایی و شانازی دبێژن و قوربانیێ بۆ گەهشتنا وێ ددەن، هەمبەر چەندین مللەت و هێزێن سەردەست و بەرژەوەندیێن هەرێمی و نێڤدەولەتی، لەورا نابیتە خەون؛ چونكی مللەتەك ب تەبایی هەمان خەون ب دەهان ساڵان نابینن، ئەو ئارمانجەكە بزاڤ بۆ دهێتەكرن. ل ڤێرە دێ بزاڤێ كه‌م ب نموونەڤە، دیتنێ ب باوەریێ ڤە گرێدەم و كارتێكرنا باوەریێ ل سەر بەردەوامی و بجهئینانا دیتنێ دیار كه‌م. هنده‌ك كه‌س د وێ باوه‌رێ دانه، دیتن هەبوویە و كار بۆ كرییە، ئەو دیتن ئەگەر درەنگ ژی بیت، بجههاتییە.
باوەری پشتراستبوونە ب وان تشتێن دێ بجهـ هێن و نەهێنە دیتن. ئەرێ مە وەكو كورد، چەند باوەری ب دۆزا خۆ هەیە، ئەگەر مە هەبیت كیش لایەنی وێرەكانە و ئاشكرا درویشمێ مافێ چارەنڤیس بلندكرییە، وەكو ئارمانجا ستراتیژی نەرێكلاما هەلبژاردنان یان پلانەك تەكتیكی یا بەروەخت، هەمبەر پێشهاتەك دەستنیشانكرییه؟
پێدڤییە باوەرییا خۆ ڕابگەهینین، دڤێت باوەرییا خۆ ب خۆدایێ مرییان رادكەت و پڕچۆ (حنێران- معجزه) یان ئەنجام ددەت و تشتێن نەیی ناڤ دكەت، هەچكو یێن هەین رابگەهینین.
مە كوردان دەولەت دڤێت، به‌لێ ئەم چەند بۆ دەولەتبوونێ كار دكەین، یا ل بیرا من؛ بەری پازدە ساڵەكا پەژییا دەولەتبوونێ هەمی ڤەگرتن، میدیاكار، كادرێن حزبان، هەلبەستڤان، سترانبێژ…هتد هەر كەسی بەحسێ دەولەتبوونێ دكر، به‌لێ ب تنێ بەحسكرن بوو ل سەر دەولەتێ، نەكاركرن! ئەرێ دەولەتبوون ئارمانجا رۆهنا مللەتی بوو یان هاندەرەك هەبوو؟ ئەم چەند د ڕژبووین؟ مە چەند داكۆكی كر، بۆ ڤەژەنێن راگەهاندنا دەولەتێ، مە چەند بەرهەڤی كربوون و دكەین؟ گەلەك سەرەدەرییا جۆهییێن دەڤەرێ ڤەدگێڕێن، كا چاوا دراڤەكێ كێم دبەخشی، دەمێ كوردەكى ژێ دپرسی: «هوین بۆچی ڤی پاره‌ی دده‌ن؟» د به‌رسڤێ دا دگۆت: «ئەڤە بۆ ئاڤاكرنا دەولەتا جۆهییانە.» راستە ئه‌و كۆم دبوون و ل گۆر شییانێن خۆ دراڤه‌ك دبەخشی، ئەوان دەولەت دڤییا، شەنكستێ دەولەتێ ددانا، چنكو ئارمانجا وان یا رۆهن بوو، به‌لێ مە چ كر؟ دستوورێ ئیراقێ؛ ئەوێ سیاسەتڤانێن كورد رۆلەكێ سەرەكی د داڕشتنا وی داهه‌ى و ئەم مللەت پشكەك سەرەكی بووین ژ دەنگدەرێن ل ساڵا 2005ێ ئەو دستوور پەسەندكری. بۆچی وی دەمی سیاسەتڤانان، وەكو تەیمورا ڕۆژهەلات و باشوورێ سودانێ، برگەیا چارەنڤیس ل سەر زێدە نەدكر، بۆچی مە وەكو مللەت ئەو دستوورێ مافێ نەتەوەیێ د دامەزراندنا دەولەتێ دا نەدەت ڕەد نەدكر؟!
ئەرێ مە دیتنەك رۆهن بۆ پاشە ڕۆژێ هەبوو یان نها مە هەیە؟ ئەڤە ژ بلی لایەنێ نەتەوەیی، زانیاری، ئابووری…هتد.
گەلۆ.. مە دەولەتەك دڤێت؟ ل پێشیێ پێدڤییە وێنەیێ دەولەتا سەربەخۆ د هزرا خۆ دا نیگار بكەین، دەولەت د مالێن خۆ ڤە مه بڤێت؟ دەولەت د دیوان و دەزگەهێن خۆڤە بڤێت؟ باوەرییا خۆ بكاربینن، ل وی ده‌می دێ شێن چەندین جاران دەولەتبوونێ د ژیانا خۆ دا ببینین. پڕچۆ ب بزاڤا بەرەللا بجهـ ناهێن، بەلكۆ ب بزاڤێ بەر ب ئارمانجەكا دەستنیشانكری، ئەڤەیە باوەری. د هۆندر خۆ دا مە هێزەكا بێ داوی هەیە. خودێ د هۆندر مە دا ئاكنجییە. ئەو جودا ژ مە چ تشتان ناكەت، ئەو وەكو خۆ دمینیت، به‌لێ نەشێت خۆ رابگەهینیت بۆ یێن وی قەبوول نەكەن. ئەوی كەیخسرەو، خورەمدین و بەهزادانێ خۆڕاسانی، میر باد و سەلاحەدین و هندەكێن دی یێن خۆدان باوەری بكارئینان، لێ پشتی وەغەركرنا وان مللەت ژ باوەرییێ پاشگەزبوو، خودێ ژی ژ ئاشكراكرنا هێزا خۆ راوەستییا.
د هۆندر مە دا، خودێ دڤێت خۆ ئاشكرا بكەت، ب دروستی وەكو بەری دو هزار و حەفت سەد ساڵان د هۆندر دیاكۆی و كەیخۆسرەوی دا خۆ ئاشكراكری، ئەو ئەڤرۆ گەلەكێ هێزدارە ب دروستی وەكو دۆهی، ئەو متمانەیێ ل سەر مە دكه‌ت.
تشتێ د هۆندر مە دا ببیت و د هۆندر دل و مێشكێ مە دا دەست ب وەرارێ بكەت، نابیت هەكە ڕۆژەك نەهێت و ئەم د ژیواری دا نەبینین، كو دێ بجهـ هێت. دا پتر ژ هەر تشتەكی چاڤدێرییا دل و مێشكێ خۆ بكەین، چنكو حەزكرنا خودێ د هۆندر گیانێ مە دا، دێ بیت و ژ گیانێ مە بەر ب جیهانا ژیواری دێ دەركەڤیت.
پەیڤا باوەریێ و پشتراستبوونێ ب دڕكینن، دا ببینن دیتنا هەوە یا بجهـ دهێت. دەمێ خودێ پەیڤا خۆ دركاندی جیهان ئافراند، حه‌تا ڕۆژا مە یا ئەڤرۆ هێش گیانێ پیرۆز، پەیڤا دركاندی بكاردئینیت، دا گەلەك تشتان ژ نەبوونێ ب ئاڤرینیت.
لەورا پەیڤا باوەریێ بدركینن، ئەو كارەك گەلەك گرنگە، مە ئەڤرۆ دەستهەلاتا دەركرنا فه‌رەمانان ژ دەستدایە، ئەم یێن بووینە خازۆكێن پیشەكار و فێر بووینە خواستنێ، بنێرە دەمێ میسا ل كنارێ دەریا سۆر راوەستیایی، دەست ب خواستنێ كر و گۆت:» ئاهـ .. خۆدا هیڤیدكەم، هاریكارییا مە بكە، مسرى یێ دهێن.» به‌لێ خودێ ئاخفتنا وی بڕی و گۆتێ:»میسا.. بۆچی ل من دكەی قیژی؟ فرمانێ ل دەریای بكە دا ژێكڤه‌ببيت.»
موحەمەد پێغەمبەر د نەخۆشترین كاودان دا، ده‌مێ دۆژمن ل پێش و پاش و ئەو د خەندەكێ دا، سەرێ خۆ بلندكر و ل دێم و چاڤێن یاوەرێن خۆ یێن بێ ئۆمێدییێ گڤاشتین تەماشەكر و گۆتێ:» مزگینی! رۆناهییا تەلارێن باژێرێ بۆسرایێ ل شامێ چاڤەڕێی هەوەنە، ئەز یێ دبینم.» ب باوەری پەیڤا سەركەفتنێ دركاند و مزگینییا سەركەفتنێ دا یاوەرێن خۆ..
مە پێدڤی ب هند باوەریێ هەیە، كو گەنجێ مە دیتنان و پیرێن مە خەونان ببینن، د هۆندر وان دیتن و خەونان دا، دشێن ژ سنۆردارییا لەشێ ماددی دەرباز ببن و ب گیانەك كوردانە د سەر هەمی ئاستەنگان ڕا بلند بفڕن. ئانكو بێی دیتن مللەت شەمبۆزدبیت. ئەگەر بێ دیتن بی، تو ئافرێنەرەكێ داهێنەر نابی، بەلكو شەمبۆزەكێ وێرانكەر دبی.
دزانی بۆچی ئادەم و حەوا (میشی و میشانه) ژ بەهەشتی كەفتن؟ ئیبلیس دزانیت، كو دیتن د هزر و گیانێ كەسەكی دا، دشێت كونترۆلێ ل سەر كریار و چارەنڤیسێ وی بكەت، لەورا وی شێوازەك بكارئینا، دا دیتنەكێ د هزرا حەوایێ دا دروست بكه‌ت، گۆتێ:» حەوا، وەرە بنێرە وێ دارا هەنێ یا پیرۆز، لێنێڕین نەگۆنەهە، ئه‌ڤجا بۆچی ناهێی و لێ بنێڕی؟!». ئەو نێڕین بۆ دەولەتێ ژ مە كوردان یا كێمە، كو ل پێشیێ پێدڤییە د هزر و گیانێ خۆ دا، د كویراتییا دل و دەروونی دا، نە ل سەرێ گر و بورجان دەولەتێ ئاڤاكەین.
چنكو تەماشەكرنا دارێ یا بێ زیانە، حەوا پێشڤەچوو، ل بەرێ وێ نێڕی و به‌لێ نە نێڕینەكا سادە بوو، بەلكۆ هەر تەماشەكرێ؛ حه‌تا دیتنەك د هۆندر هزر و گیانێ وێ دا پێكهاتی، پەرتۆك دبێژیت: « ژنێ دیت، كو به‌رێ دارێ بۆ خوارنێ یێ باشە و بۆ چاڤان خۆشییە و دار بۆ دیتنێ یا باڵكێشە، ژ بەرێ وێ چنی و خوار و دا هه‌ڤژینێ خۆ ژی.» بەری دەستێ خۆ درێژ بكەت دا بەرێ وێ بكەت، د هۆندر هزرا وێ دا ل دۆر بەرێ دارێ دیتنەك پەیداببوو، ئەو باشە بۆ خوارنێ و خۆشە بۆ چاڤی و باڵكێشە بۆ لێنێڕینێ. دەمێ ئەوێ دیتنێ یا رەهەندێ چوارێ د هۆندر وێ دا كونترۆل ل سەر لەشێ وێ كری، هاندا دەستێ خۆ درێژبكەت و بەرێ وێ بكەت و بخۆت.
هندی دیتنە د رەهەندێ چوارێ یێ مرۆڤی دا، باشیێ یان خرابیێ د ئافرینیت. حەوایێ باش ل بەرێ دارێ تەماشەكر و د هۆندر وێ دا، ئاشۆپەكا رۆهن ل دۆر جوانی و شرینی و شیانا وێ چێبوو، كو دشێت، وەكو خودێ ب باشی و خرابی ببیتە زانا. ب ڤی شێوه‌ی ڕاكێشای به‌ر ب دارێ هات، هەروەكو هێزەك وێ بۆ بەرهەمێ پیرۆز ڕادكێشیت، پێشڤەچوو، ژ بەرێ وێ كر و خوار و دا هه‌ڤژینێ خۆ ژی، ئەوێ ژی د گەل دا خوار، ب ڤی شێوه‌ی ژ بەهەشتێ كەفتن.
ئەگەر ب تنێ تەماشەكرن یا گرنگ نەبا، ئەرێ بۆچی فریشته‌یێ خودێ، ئەو سزایێ دژوار دا به‌ر هه‌ڤژینا لۆطی؟ د پەرتۆکێ دا دخوینین: «بۆ ژیانا خۆ بڕەڤە و ل پشت خۆ نەزڤڕە.» به‌لێ هه‌ڤژینا لۆطی ل پشت خۆ زڤڕی، بوو ستوینەكا گوگردی (خوێ)، وێ ئەڤ سزایە وه‌رگرت، ب تنێ چنكو ل پشت خۆ تەماشەكر.
دبیت بێژی؛ كو ئەڤ سزادانە دژوارترە ژ یا پێدڤی، به‌لێ ئەگەر تە یاسایا گیانی زانی، دێ تێگەهی ئەڤ سزادانە یا دادوەرانه‌یه، چنكو هه‌ڤژینا لۆطی دەما تەماشەی پشت خۆ كری، نە ب دو چاڤێن جەستەی ب تنێ دنێڕی، به‌لێ ئەوا ددیت، دچوو د دەروونێ وێ دا و سەركەڤیتە گیانێ وێ و دەست ب حەزكرنێ بۆ ڤەگەڕیانێ، بۆ ئەوا ل سەدۆم و عەمۆرییە هێلای كەت و دەمێ ئەڤێ حەزكرنێ ڤەگرت، دێ پاشڤە زڤڕیت به‌رب بازنەیا مرنێ، لەورا سزادانا خودێ ل سەر دیتنا ئێكێ یا دادوەر بوو.
خودێ گۆتە برەهیمی، چاڤێن خۆ بلند بكە و ژ جهێ تو لێ بەر ب باكوور و باشوور و ڕۆژهەلات و ڕۆژئاڤا تەماشە بكە، چنكو هەموو زەڤیا تو دبینی بۆ هەتا هەتایێ دێ دەمە دوندەها تە.
خودێ نەگۆت: «ئەی برەهیم، ئەز دێ زەڤیا كەنعان دەمەتە.» به‌لێ ژێ داخواكر ب ڕاوەستیت و ل باكوور، باشوور، ڕۆژهەلات ڕۆژئاڤا تەماشە بكەت. ڤیا ئەو د هۆندر خۆ دا دیتنەكێ چێكەت. ئەگەر سیمەرخ را‌ستیبا یان بوراقا دایك زابا، دا خودێ ژێ خوازیت، ئەو ب وان ل هنداڤ وارێ ڤەگەرێ (الارض الموعودة) فڕی با، دا دیتن رۆهن بیت. به‌لێ چنكو سیمەرخ ئەفسانەیە، لەورا دیتنا چاڤان ب تنێ بەس بوو.
برەهیم ل زەڤیێ نێڕی و ڤەگەڕییا خیڤەتا خۆ، دا خەونێ ب ملكدارییا وێ زەڤیێ ڤە ببینیت، گیانێ پیرۆز دەست ب گەشەكرنا وێ خەونێ د رەهەندێ چوارێ یێ برەهیمی دا كر، تاكو باوەرییێ ڤەگرتی و ل سەر زاڵبوویی.
دەمێ ئیسحاق ژ دایك بووی، ژییێ برەهیمى سەد و یێ سارەیێ نۆت ساڵ بوون، ده‌مێ خودێ هاتی و گۆتییە برەهیمی دێ تە كوڕەك هەبیت، برەهیمی گەلەك كره كەنی و كەنییا وی نیشانا نەباوەرییا وی بوو. هەروەسا ژ پشت خیڤەتێ سارەیێ ژی دكره كه‌نی، خودێ پرسیار ژێ كر: «تو بۆچی دكه‌یه كەنی؟!» سارايێ ماندەلكر و گۆت:» ئه‌ز نەكەنیمە.» به‌لێ خودێ گۆتێ: « ته یا كرییه كه‌نی.»
برەهیم و سارە كەنین، هەردو باوەرناكەن. به‌لێ خودێ رێك هەیە، كو بێباوەریێ چارە بكەت، ئەوی زمانێ رەهەندێ چوارێ بكارئینایە. شەڤەكێ داخازكرە دەرڤەی خیڤەتێ و گۆتێ: «ستێرا بهژمێرە»، برەهیمی دەست ب هژمارتنا ستێرێن ئەسمانی كر.
زانا دبێژن ئەم دشێین ب چاڤ 6000 ستێران ب هه‌ژمێرین، ب ڤی شێوه‌ی دشێین هزرا برەهیمی بكەین و ئەو یێ ستێران دهژمێریت و دهژمێریت، حه‌تاكو ماندی بووی و شاشی د هژمارتنێ دا كری و ل داویێ گۆتە خودێ: «ئەی خۆدا، ئەز نەشێم ڤێ هژمارا مەزنا ستێران بهژمێرم.» خودێ بەرسڤا وی دا: «دوندەها تە دێ وەكی ستێرێن ئەسمانی بن.»
ئەز هزرا برەهیمی دكەم و ئەو یێ مەندەهۆشە و چاڤێن وی پڕی رۆندكن، دەمێ ڤەگەڕیایی، دوبارە ل ئەسمانی تەماشەكر، ل شوینا ستێران روویێن دوندەها خۆ یا سۆزپێدایی ددیتن و ژ نشكەكێڤە، هزر د وان دا كر، هەمی یێ گازی دكەنێ: «ئەی بابێ برەهیم، ئەی بابێ برەهیم!» ژ دژوارییا كاریگەرییا كارتێكرنێ؛ لەرزی، دەمێ ڤەگەڕیایی خیڤەتێ لەشێ وی هەمی ڕادهەژییا، دەمێ چاڤێن خۆ نوقاندین نەشیا بنڤیت، چنكو وی ددیت ستێر بۆ روویێن كوڕێن وی دهێنە گوهۆڕین و هەمی ب دەنگەكێ بلند گازی دكەنێ : « ئەی بابێ برەهیم.»
ئەڤ وێنە بەردەوام دهاتە سەر هزرا وی و بۆ خەونا وی یا هەردەمی، ب ڤی شێوه‌ی بۆ پشكەك ژ رەهەندێ وی یێ چوارێ و ڤەڕستە هەموو لەشێ وی یێ سەد ساڵی و ڤەگرت، ل سەر زاڵبوو، تاكو وەكو گەنجەكێ پێگەهشتی دیار بكەت. برەهیمی باوەری ب ئاخفتنا خودێ ئینا و دەست ب سۆپاسی و پەسنێ كر.
كی دشێت برەهیمی ب ڤی شێوه‌ی بگوهۆڕیت؟ ئەو دیتنا پیرۆزە ، گیانی سەرەدەری دیتن و خەونان ل گەل گیانێ برەهیمی كر و ب دروستی گوهۆڕی، نە ب تنێ ژ لایێ هزری و دەروونیڤە، بەلكو ژ لایێ جەستەیێ ژی.
ئەم نەبوونەوەرێن زیندیێن ڕووتین، چنكو دەمێ خودێ ئەم ئافراندین، رەهەندێ چوارێ (گيان) دانایە د مە دا و فرمان ل مە كر ل سەر جیهانا ماددی زاڵ ببین.
برەهیم و سارەیێ، وان ئارمانجەكا رۆهن هەبوو: ئەو ژی كوڕەكی بینن. پەرۆشیا وان بۆ وی كوڕێ چاڤەڕێبوونا بهێز بوو، بۆ ماوەیێ بیست و پێنج ساڵان بەردەوام لاڤە كرن، پاشی خودێ سۆزەك دایێ و ئەڤێ سۆزێ پشتراستكرن دایێ، هەر ژ وەرگرتنا پشتراستبوونێ خودێ ناڤێن وان گۆهارتن: «ژ نها و پێڤە ناڤێ تە ئەبرام نابیت، بەلكو دێ بیتە برەهیم، چنكو دێ تە كەمە بابێ گەلەك مللەتان. هەڤژینا تە، گازی نەكێ سارای، بەلكو بێژێ سارە.»
بێگۆمان برەهیم نەرازیبوو و گۆت: «یەزدان، خەلك دێ ب مە كەنن، مە د مالا خۆ دا سەیەك ب خۆدان نەكرییە و تە دڤێت ناڤێ من بۆ بابێ خەلكی بگۆهوڕی؟! هەمی خەلك دێ من ب دەبەنگ ناڤبەن.»
خودێ بەرسڤا وی دا:» ئەگەر تە دڤێت ل گەل من ب رێڤە بچی، پێدڤییە وەكو من بكەی. ئەز ڤان تشتێن نەیی دبینم، هەچكو هەین و تو ئەگەر ب دەستڤەئینانا تشتێ روونەدای ڕانەگەهینی، دێ ل دەرڤەی حەزكرنا من بی.
ب ڤی شێوه‌ی ناڤێ وی بۆ برەهیمی هاتە گۆهۆڕین، دەمێ ڤەگەڕیایە مال، گۆتە هه‌ڤژینا خۆ: «هەڤژینا من یا خۆشتڤی، نها ئەز نە براهامم، ناڤێ من هاتە گۆهۆڕین. ئەز بره‌هیمم، بابێ گەلەكان. ژ نها و پێڤە تو نە سارای، بەلكو سارەی، خودێ ئه‌ڤ چه‌نده گۆتییە.»
ئێڤاری.. برەهیم دەركەفت ل دۆر مالێ پەیاسەكر، دەمێ سارایێ شیڤ بەرهەڤكری، دەركەفت و ب دەنگەكێ بلند گازی هه‌ڤژینێ خۆ كر:» برەهیم.. برەهیم ! خوارن یا ئامادەیە.» و هەمی گۆندییان ناڤێ نوی بهیستن (برەهیم). خەلكی كارێن خۆ راوەستاندن و گۆتنە هەڤدو: «گوهـ بدەنێ، ئەو ب برەهیم گازی هه‌ڤژینێ خۆ دكەت! برەهیم ڕامانا بابێ گەلەك خەلكی ددەت. ئاهـ.. سارای چەندا دلسۆژ و بەلنگازە! ئەو گەلەك پەرۆشی زارۆكبوونێ یە، حه‌تاكو هەڤژینێ خۆ ب بابێ گەلەكان بانگ دكەت! بەلنگازە، مێشكێ خۆ ژ دەستدایه. ئەو یا دلسۆژە.»
ژ نشكانڤە دەنگەكێ زه‌لال و بەتی ژ ناڤ بیستانان هات بهیستن: «بەلێ سارە، ئەڤە ئەز هاتم.»
چ! سارە؟! ئەڤ پەیڤە ئانكو دایكا گەلەك زارۆكان!! مخابن وەكو وێ؛ ئەو ژی دینبوویە!-
به‌لێ برەهیم و سارە پویتەی ب گۆتنێن خەلكی نادەن، هەر ب ناڤێن نوی گازی هەڤدو دكرن. و هەر جارا ناڤێن نوی د دڕكاندن، باوەرییا وان زێدەتر دبوو، تاكو دەمێ بەرسڤدانێ هاتی و ئیسحاق ژ دایك بوویی، كو ڕامانا ناڤێ وی (بشكۆڕینە).
