گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
دیـــدار: مەتـین
گۆڤارا مەتین، د زنجیرەیا دیدارێن د گەل نڤیسەر و هونەرمەندێن داهێنەر دا، چوویە جیهانا چیرۆکنڤیسێ هێژا ئیسماعیل هاجانی. هاجانی خۆدان سەربۆرەکا رند یا نڤیسینێ یە، کو نڤیسینێن وی ژ کانگەها دۆرهێلەکێ تێکهل ل گەل ئەفراندنا ئەدەبی یا سەرنجراکێش سەرهلددەن و رۆژێ دبینن، مە چەند پرسیار ئاراستەی هاجانی کرینە و وی ژی ب سوپاسیڤە بەرسڤێن پرسیارین مە دانەڤە.
ل بەراهیێ، ئەو چییە تو پاڵدای، داکو بەر ب نڤیسینا کورتە چیرۆکێ ڤە بچی؟
– هێژ ئەز زارۆك، من حەز ژ چیرۆكان دكر، چنكو ئەو ژینگەها ئەز لێ ژیایم چیرۆك تێدا پێتڤییەكا فەربوو. ل ژیانا گوندان ئەلكتریك و تیڤی لێ نەبوون، تنێ كۆچك و دیوان هەبوون، كەسانێن دانەعەمر و گەریایی و خودان سەربۆر هەبوون، كولیلكێن جڤاتان بوون، شەڤبێرك دگێران، ژ سوحبەت و چیرۆك و سەرپێهاتیێن وان تێر نە دبووم، تایبەت مام حاجیێ تەیی، ئەو ب خێزانڤە ژ دەڤەرا جزیرا ڕۆژئاڤا هاتبوو گوندێ مە، جارنا مام حاجی سێ شەڤان ئێك چیڕۆك ڤەدگێرا و ئەم د مانە ل ژڤانێ وی، چاڤێ مە ل ڕۆژێ بوو، كا دێ كەنگی ئاڤابت. شێوازێ ڤەگێرانا مام حاجی وەك فلمێن سینەمەیێ بوو، جار دەنگێ خوە بلند دكر، جار نزم، جار ئەم دكەناندن و جار دگریاندن، هندەك جاران دەستێ خوە ددا بن گوهێ خوە و ب ستران دگۆت. هەروەسا مامەكی مە ب ناڤێ ئەحمێ تەمۆ ژ بێشەبابێ رەڤی بوو، مالا خوە ئینا بوو گوندێ مە، مام ئەحمێ هوزانڤانەكی ترانەكەر بوو، وەك ئەحمەدێ نالبەند بوو، كەسێ ژ گوندییان شاشیەك د كارێ خوە دا كربا، مام ئەحمێ دا چارینەكێ پێ ڤەهوونت. یا سەیر نەخوەندەڤان بوو، تنێ كارتێكرنا رەواجا هەلبەستێن كلاسیكان؛ جزیری خانی و فەقیێ تەیران و مەلا حسێنێ باتەیی ل سەر خویا بوو، ئەو ژی وەك ئێزگەهەكێ ب سەرێ خوە بوو، جڤاتا وی هەموو سەرهاتی و چیرۆک و چیڤانوك بوو. هەروەسا مەتا خلوەت، كو ئەو قارەمانا چیڕۆكا من شەمامێ بووكێ بوو، خەلكا دەڤەرا شەرنەخێ بوو، وێ ژی جڤات ب رەوش دئێخستن، ڤان كەسان گەلەك كارتێكرن ل من كرییە، كو حەز ژ چیرۆكێ بكەم. دەمێ ئەم ل قۆناغا سەرەتای مە پەرتووکێن چیرۆکان نەدیتبوون، تنێ بیرا من دهێت؛ هندەك هەلبەستێن كلاسیكان بدەست مە دكەتن، من ژی هەول ددا وەك چاڤلێكرن هند هەولێن نڤێسینێ بكەم، تایبەت ل قۆناغا ناوەندیێ، جار جار پەخشان و سەرهاتیێن فلكلوری بو ئێزگێ كوردی ل بەغدا رێدكرن، لێ من قەت هزر ل نڤێسینا چیرۆکێ نەدكر. چنكو من چ ژ هونەر و تەكنیكێن ڤەگێرانێ نەدزانی، هەتا پشتی ساڵێن هەشتیان، كت و ماتێن چیڕوكێن كرمانجی د کۆڤارا كاروان و بەیان و ڕۆژناما هاوكاری دا دیتن، لێ خالا هاندایم یەكەم چیڕۆكێ بنڤیسم نشكاڤەك بوو، هەڤالێ من یێ زاروكاتیێ، شەهید یاسین ابراهیم شەڤەكێ هاتە خەونا من و گازندەدكرن، كو من سەرا نەدایە. ڕۆژا پاشتر چوومە سەرەدانا وی ل گورستانێ، من تشتەك نڤیسی ب ناڤێ سەرەدانەكە دەرەنگ، هندی من دنڤیسا هەلبەست، ئەو هەر بەر ب چیڕۆكێڤە چوو. پشتی من خواندی هەڤالان دەستخوەشیكر و هاندانا من كرن، پشتی وێ چیڕۆكەك ب ناڤێ ستۆك نڤیسی خەلاتێ ئێكێ د بەریکانەیەکێ دا بر، ئێدی وێرەكتر بووم، من ئێدی پشتا خوە دا هەلبەستێ و بەرێ خوە دا چیرۆكێ.
پێڤاژوویا تە یا ئەدەبی چەوا دەستپێکر؟
– ئەز هەر دبێژم؛ ئەز ژ كەسێن ب شانس بووم. دەمێ چوویمە خواندنێ ساڵا ١٩٧١ێ پروگرامێ خواندنێ ب زمانێ كوردی بوو، گاڤا مەزن بوویم ژی، مە هەر ب كوردی هزردكر و ژ بلی كوردی چ زمانێن دیتر نەدزانی، ل قۆناغا سەرەتای من گەلەك حەز ژ رادیوا كوردی – بەغدا دكر، ئەز هەڤالێ سێ بەرناما بووم؛ نامە دشاندن، جارنا پەخشان و هندەك چارینێن لاواز و سەرهاتی دشاندن. پشتی هاتیمە ناڤنجیێ، ماموستایێ مە یێ ئنگلیزیێ ئەم برنە پەرتووکخانێ و هاندانا مەكر پەرتووكا بخوینن، ل بیرا من دهێت یەكەم پەرتووکا من ژ پەرتووکخانێ بری، (دیوانا كرمانجی) یا عبد الرقیب یوسفی بوو، پاشی فێری پەرتووکخانێ بووم و هند هەڤال د گەل مە بوون، وەك كاك بەیار باڤی، عسمەت محەمەد بەدل، جارنا مە پەرتووک د دانە ئێكدو . پشتی بەلاڤۆكێن وی دەمی ژ مە نەدبورین و یەكەم كومەلا چیرۆکان من كری كومەلا (كومر) یا ئیبراهیم سەلمانی بوو. دەمێ چوویمە زانکویێ ل بەغدا، یەكەم كومەلا چیرۆکان من خواندی ب زمانێ عەرەبی، خەونا داپیرا ئەندێرا و هند چیرۆكێن دن یا گابرێل گارسیا مارکیز و پاشی چیرۆکا دەریاڤانێ خەندقی و چیرۆکا مرنا راگەهاندی، ئەو ژی بخێرا هەڤالەكی من خەلكێ سلێمانیێ، ناڤێ وی شادمان مەلا علی بوو، چنكو وان پەرتووکخانا ئەلهودا ل سلێمانیێ هەبوو، هەموو دەما جانتێ وی تژی پەرتووک بوون.
ئەو چ تایبەتمەندی نە تو د چیرۆکێن خوە دا فوکەسێ ل سەر دکەی؟
– شێوازێ نڤێسینێن من، ئەز هزر دكم گەلەك بێهن و هلما كەلتوری و ژانا گوندان ژێ دچیت، فوكسا من پتر ل سەركەتواریە و ئەو كەساتیێن د چیرۆکان دا دبینن، هەمان كەسان دێ روژانە ل ناڤ جڤاكێ مە بینن، كێم جاران پەنایێ ژی دبمە خیالێ دا چێژبەخش بن، خوەندەڤان د ناڤبەرا فەنتازیێ و كەتواری دا خوەشیەكێ ژ تێكستی ببینت، زێدەباری نامەیەكا زەلال و راستەخو ل دۆر بابەتەكی ژ بابەتێن روژەڤا مە، چ جاران من دەست نەدایە قەلەمی و بێژم دێ چیرۆکەكێ نڤیسم، هندەك هەلویستێن ڕوژانە دبن بابەت، هند كێشێن جڤاكێ مە، هند رەخنێن جڤاكی سیاسی …هتد.
ئارمانجا تە ژ چیرۆکنڤیسینێ چییە؟
– ئارمانجا من ژ نڤێسینێ؟ باوەركە ئەز بخوە ژی نزانم، دبت رەڤینەك بیت ژ كەتواری، ژ جڤاكێ و دبیت هەناسەیەك بیت بۆ من، چنكو پشتی نڤیسینا هەر چیرۆكەكێ هەست ب بارسڤكاتیەكێ و شادیەكێ دكم، هەكە بئژم بو ناڤداریێ دنڤیسم، بەلكو گەلەك كارێن دن هەنە مرۆڤ ڤی سەردەمی زووتر و ب سانەهیتر ناڤدار دبیت، هەلبەت نە ژ بەر چ دەستكەفتیێن دراڤییە، تنێ حەزەكە و ل نك خوە دبێژم ئەزێ خزمەتەكێ پێشكێشی زمان و وێژەیا كوردی دكم.
وەکو چیرۆکنڤیسەک، تو چەوا مژارێن چیرۆکێن خوە دهەلبژێری؟
– چیرۆك بخوە ڤەگێرانا سەرهاتییەكە كەتوارییە یان ئاشوپییە، لەورا پترییا جاران ب زمانێ رابردوویێ دوور و نێزیك دهێتە نڤێسین، چنكو كێم جاران دێ چیرۆكەكێ بینی ب زمانێ داهاتوو، ئەو ژی دڤێت چیرۆکا ئەندێشەیی بیت یان دێ چاوا بەحسێ روودانەكێ كەی هێژ نەقەومی، لەورا كەتوار و روودانێن جڤاكی و بیردانكا نڤیسەری گەنجینەیا داهێنانا چیرۆكنڤیسییە.
ئەو چ بابەتن، پتر ژ ناخێ تە د نێزیکن و تو چێرۆکێن خوە ل سەر ئاڤا دکەی؟
– وەك مە ل بەرسڤا پرسا سەری گۆتی؛ كەتوار ب هەموو ئەلەمەنتێن خوەڤە، هەلبەت هەر نڤیسەرەكی دیدا خوە بۆ هەر كێشەكە جڤاكی هەیە و كلیلێ چارەسەرییا خوە یا تایبەت هەیە، ژ وە ناڤەشێرم؛ گەلەك جاران ژ بەر فەرهەنگا خوە یا دەولەمەندا گوندی، زێدە گاڤی و زێدەرویێ ل سەر كیسێ باژێری و روودانێن د ناڤ ژیانا باژێرییان دا دكەم و گەلەك سەرهاتیێن پێشمەرگەی و روودانێن شۆرەشێن كوردان بالا من دكێشن و ب ڤەگێرانا ڤان روودانان خوە شاد دبینم.
ئەرێ تە هندەک ریتوالێن تایبەت هەنە، کو تێدا داهێنانێ دکەی و چیرۆکین خوە دئافرینی؟
– ئەز پتر حەز ژ شەڤێ دكەم یان بەرسپێدەیێن زوو و ژ وەختێن ساڵێ، ئەز پایزان ژ هەموو وەختێن دی یێن ساڵێ چەلەنگتر دبم، پتر د خوینم، پتر دنڤیسم و من زوربەی پەرتووكێن خوە ژی ل پایزێ چاپكرینە، ئەز پێنوسی بكار نائینم، هەر كومپیوتەرێ ب كاردئینم، پشتی پەیدابوونا تەلەفونێن ڤی سەردەمی، هندەك جاران مفای ژێ دبینم، بۆ نموونە دەمێ ئەز ژ دەرڤەی مال یان ئوفیسا خوە هزرەك هات د تێبینیادە دنڤیسم، گاڤا گەهشتمە مال دەست ب نڤیسینا وێ هزرێ دكەم، ئەو ژی هەكە من زەوقا نڤێسینێ هەبیت، هەكە نەبیت، ئەو هزر د تەلەفونێ دا دمینت، هەتا رۆژەكێ خوە لێ پالە دكەم و دنڤیسم.
تو ب کی چیرۆکنڤیسێ کورد داخباربووی؟ ئۆ یێن بیانی؟
– راستی، من چیڕۆكێن هەموو هەڤالێن مە، یێن دەڤەرا بەهدینان خواندینە و هندەك ژی دوبارە و سێ بارە. هەر چیرۆکنڤیسەكێ ستایلێ خوە و خوەشییا خوە یا تایبەت هەیە، خوەشیێ ژ چێرۆكێن ماموستا ئەنوەر محەمەد تاهری و جەلال مستەفای و دكتور فازلی و حەسەن سلێڤانی، عەبدوڵلا جندی، ئەز دشێم بێژم ئەو ماموستایێن مە ل بەری مە چیرۆک نڤیسی، هەموویان كارتێكرن ل مەكرییە، ژ گەنجان من گەلەك كەیف ب چیرۆکێن عادل عەبد ومەجیدی دهێت و هەروەسا چیرۆكێن جەلیل كاكەویسی، ئەحمەد ئیسماعیلی، دكتور فەرهاد پیربالی و شێرزاد حەسەنی.
ژ بیانییان؛ چەند چیرۆکێن یوسف ئیدریسێ مسری، سادق هدایەتی و عەزیز نەسینی و محەمەد ماغوتی و جیمس جویسی و چەندەك ژ چیرۆکێن روسان ژی من خوەندینە و ژێ حەزكرییە تایبەت چیخوفی.
تو چەوا رۆل و پێگەهێ کورتە چیرۆکێ د قادا ئەدەبیاتا کوردی دا دهلسەنگینی؟
– ئەز هزر دكەم، چیڕۆك ژانرەكی فەرە بۆ هەموو دەم و جهان، چنكو ئالاڤەكە كارتێكەرە د بیاڤێ پەروەردێ و ژیانا رۆژانە دا، لەوا ژی دێ بینن پەرتووکێن پیڕۆز و پەرتووکێن وەرار مروڤاتیێ ژ چیرۆكان پرن و زمانێ چیرۆكێ تێدا زالە، ژ بەر هندێ ئەز هزر دكم چیرۆکا كوردی ژی دێ كارتێكرنا خوە ل جڤاكی هەیە و دێ هەبیت ژی.
ژ بلی کورتە چیرۆکێ، تو هەلبەستێ و رۆمانێ ژی دنڤیسی، تو کێ ژ ڤان هەر سێ ژانران، نزیکتر ژ ناخێ خوە دبینی؟
– راستی، ئەز پتر گرنگیێ ب چیرۆكێ ددم و من پێخوشە بێمە ناسكرن چیرۆكنڤیسەك نە هەلبەستڤان و ڕۆمانڤیس، چنكو چیڕۆكنڤیس گەلەك كێمترن ژ هەلبەستڤان و ڕۆمانڤیسان و چیڕۆك گەلەك دەمی ناخوازیت، وەكی ڕۆمانێ چ بۆ نڤێسینێ یان خواندنێ، هەروەسا هندەك بابەت هەنە، تنێ بكێر چیڕۆكێ دهێن، پتر ژ ژانەرێن دن.
تە هێشتا ئەو کورتە چیرۆکا تو پتر شەهنازیێ پێ دکەی نڤیسییە؟ چـما؟
– ئەز هزر دكەم هندەك چیڕۆكنڤیسێن مە نەكێمی چیرۆكێن جیهانی نە، بەلگە بۆ گۆتنا من، پشتی هاتینە وەرگێران نڤیسەرێن بیانی ب باشی بەحس لێكرییە، لێ مرۆڤ د سروشتێ خوە دا ئەنانییە، حەز ژ پتریێ و چاكتریێ دكەت.
– هەتا نها، رەخنەگران چەوا سەرەدەری ل گەل چیرۆکێن تە کرییە؟
– ئەز دیسا دوبارە دكەم، ئەز ژ گەلەك هەڤالێن خوەی چیڕۆكنڤیس ب شانستر بوومە د ڤی واری دا، هەتا نها پتر پێنچ نامێن ماستەرێ و دوو دكتورا ل سەر چیرۆکێن من هاتینە نڤیسین، هەتا ژ دەرڤەی كوڕدستانێ، وەك زانكوا مستەنسریەیێ ل بەغدایێ و زانكوا ئازادی ل تەهرانێ، زێدەباری پتر ژ دەهـ دوازدە لێكولینێن زانستی ژ لایێ ماموستایێن زانكوا و ڤێ داویێ پەرتووکەك رەخنەی ژ لایێ رەخنەگرا تونسی عەواتف مەحجوب هاتییە چاپكرن، ژ لایێ دار الكنایە ل سویدی، ئەڤە دلخوشیەكێ د دتە من، كو مە تشتەك باش نڤیسییە.
تو پاشەرۆژا کورتە چیرۆکێ ل دەڤەرا مە چەوا دبینی؟
– مخابن ئەز باساریەكێ د بیاڤێ رەوشەنبیری ب گشتی دبینم، ئەو گەرموگورییا ساڵێن هەشتیان و نۆتا و گرێ یا ئێكێ ژ دووهزارێ نابینم، وەك پاشڤە زڤرینەكێ دبینم، لێ ئەز هزر دكم چیڕۆك دێ مینت، هەكە مرنا وێ ژێ هاتە راگەهاندن، دێ چیرۆك داوی گەنەر بیت بەرەو مرنێ بچیت، چنكو ژیانا مە هەموو چیرۆكە.
تە چ ئامۆژگاری هەنە بۆ گەنجێن ژ نوی خۆ هاڤێتینە مەیدانا نڤیسینا کورتە چیرۆکێ؟
– ئامۆژگارییا من بۆ گەنجان بخوینن.. بخوینن.. چ دكەڤیتە دەستێ هەوە بخوینن و هەول بدن خو فێری پتر زمانەكێ بكن ژ بلی زمانێ دەیكێ.
