گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
دیدار: هۆشەنگ تاجر
فرات جەوەری، ئێکە ژ نڤیسەرێن ناڤدار یێن کورد، کو د ئاستێ ئەورۆپا و جیهانێ دا کەسەک بەرنیاسە، چەندین خەلاتێن مەزن ژی بدەستڤە ئینایە، د ڤێ دیدارا تایبەت یا ل گەل کۆڤارا مەتین دا، ئەو بەحسێ ئەزموونا خۆ، ژیانا خوە ل وەلاتێ سویدێ دکەت، هەروەسا رەخنان ژی ل سازییێن کوردی دگریت، کو هەتا نها وەکو پێدڤی گرنگی نەداینە نڤیسەرێن کورد یێن ل دیاسپۆرایێ، چونکی ئەو دشێن مفایەکا گەلەک باش ژ سەربۆرا نڤیسەرێن کورد یێن ل دیاسپۆرایێ وەربگرن.
– مامۆستا هوون دێ چاوا خوە بۆ خواندەڤانێن مەتین دەنە نیاسین؟
– فرات جه‌وه‌ری ب ئەسلێ خوه ژ دێركا چیایێ مازی یه. د ده‌ستپێكا سالێن حه‌فتێیان دا كۆچی نسێبینێ كر و د سالا 1980 دا ژی ته‌ركا وه‌لات كر و ل سوێدێ بجهـ بووم. من د هەمان سالێ دا كتێبه‌كا خوه دا چاپێ. ژ وێ سالێ و هەتا نها ئەز د ناڤ ته‌ڤگه‌ر و چالاكیێن ئەده‌بیاتا كوردی دامە. هەژی ئاماژەپێدانێ یە د ئادارا 1992 دا من ده‌ست ب وه‌شاندنا كۆڤارا نووده‌مێ كر و بۆ دەمێ ١٠ سالان بێی ناڤبەر کۆڤار هاتە وەشاندن. پشتی ب ده‌مه‌كێ كۆڤاره‌كا دی ب ناڤێ نووده‌م وه‌رگه‌ر ده‌رخست و پاشی ژی من شیا وه‌شانخانه‌یا نووده‌مێ ئاڤا بکەم.
فرات جه‌وه‌ری ب خوە هه‌تا نها 20 كتێب نڤیساندینه و 20 ژی وەرگێراینە سەر زمانێ كوردی. كتێبێن جه‌وه‌ری بۆ زمانێن سوێدی، ئەلمانی، عەره‌بی، توركی، فارسی و ئیتالی هاتینە وەرگێران. هه‌روه‌ها چیرۆكێن وی د گه‌له‌ك ئانتۆلۆژیان دا جهـ گرتینه و بووینه فیلم. جه‌وه‌ری ب پێنج رۆمانێن خوه یێ: پاییزا ده‌ره‌نگ، ئەز دێ یه‌كی بكوژم، له‌هی، مارا مه‌له‌كه‌ك بوو و ده‌رزا دلێ من، وه‌ك رۆماننڤیسه‌كی گرنگ بال كشاندیه سه‌ر خوە. فرات جه‌وه‌ریێ كو هێ ژی ل سوێدێ دژی، ب سالان د كۆمیته‌یا كارگه‌ر یا په‌نا سوێدێ دا سه‌رۆكاتیا كۆمیته‌یا نڤیسكارێن دیاسپۆرایێ كریه. فرات جه‌وه‌ری سالا 2018 ژ به‌ر خه‌باتێن خوە ژ ئالیێ ئەکادیمیا سوێدێ ڤه هاتە خه‌لاتكرن. سالا 2020 ژی وه‌زاره‌تا ره‌وشه‌نبیری یا حوکمەتا هەرێما كوردستانێ ئەو ب قه‌له‌ما زێرین خه‌لات كر.
– ژیانا ته وه‌ك نڤیسه‌ره‌كی كورد ل ئەورۆپا چاوا ده‌رباس دبه؟
– ژ به‌ر كو گۆتنا كوردی ل وه‌لات قه‌ده‌غه بوو و ئەز ژی ب سالێن خوە یێن بێ ئەزموونیێ ب نه‌خوه‌شیا نڤیسكاریێ كه‌تبووم، لەوما من د ١٩ سالیا خوە دا وه‌لاتێ خوە بجهـ هێلا و ئەز ل سوێدێ بجهـ بووم. ئەڤ چل و چار سالن ئەز ب شه‌ڤ و رۆژ د جیهانا ئەده‌بیاتێ دامە. هه‌ر چقاس ئەز ئەده‌بیاتێ تنێ ب كوردی دنڤیسم، لێ ئەز د رۆژنامه‌یێن سوێدی دا گۆتاران ژی دنڤیسم، ب قاسی د جیهانا ئەده‌بیاتا كوردی دا‌مه، هه‌روه‌سا د یا سوێدی ژی دا‌مه. سالێن ده‌ستپێكێ پر زه‌حمه‌ت بوو، لێ پشتی ده‌مه‌كێ وەسا دوور و درێژ ئێدی ئەز خوە پا‌رچه‌یه‌ك ژ زمان و كەلتورێ سوێدی ژی دبینم. ژ به‌ر كو ب خێرا سوێدێ من كاریبوویه ئەڤقاس سالێن درێژ ژ بۆ خزمەتکرنا زمان و ئەده‌بیاتا كوردی دەرباز بکەم. ئه‌ز دكارم ب كورتی بێژم ژیانا من، ژ رۆژا ئەز ل سوێدێ بجهـ بوویمه، ب ئەده‌بیاتێ ده‌رباز دبه. ئەز ب ئەده‌بیاتێ را دزێم، ب وێ رادبم. شه‌ڤ و رۆژێن من ژ بۆ ڤه‌ژاندنا ئەده‌بیاتا كوردی دبوهورن.
– مامۆستا هوون دشێن هندەک زێدەتر بەحسێ بەرهەمێن خۆ بۆ مە بکەن؟
– من هه‌تا نها زێده‌تری بیست پەرتووكان نڤیساندینه. پەرتووكا من یا پێشی د سالا 1980 دا چاپ بوو. من ب هه‌لبه‌ستێ ده‌ستپێكر، ب چیرۆكێ ده‌وام كر و د جیهانا رۆمانێ دا ئاسێ مام. ژ بۆ ئەز بالێ بكشینم سه‌ر ئەده‌بیاتا دنیایێ و زمانێ كوردی بکەمە شریكێ زمان و ئەده‌بیاتا دنیایێ، من زێده‌تری بیست پەرتووك ژی ژ ئەده‌بیاتا دنیایێ وه‌رگێراندینە سەر زمانێ كوردی.
– ئاستێ خواندنا په‌رتووكان ب كوردی ل كوردستانێ و د ناڤ كوردێن دیاسپۆرا دا چاوایه؟
– گاڤا زمانێ كوردی ل وه‌لات قه‌ده‌غه بوو، ده‌ستوورا وه‌شانخانه‌یێن كوردی تونه‌بوون و كورد ب گرسه‌یی كۆچی ئە‌ورۆپایێ ببوون، وی دەمی ل وه‌لات جهێن خواندنا كوردی و په‌یداكرنا به‌رهه‌مێن كوردی نه‌بوون. ژ بەر هندێ ژی خوا‌ندن و نڤیساندن پتر ل دیاسپۆرایێ گه‌ش بوو. نها، نفشێ كوردان یێن ل دیاسپۆرایێ دگەهن، هه‌ر چقاس كوردایه‌تی د روحێ وان دا هه‌به ژی، ئەو ژ ئەده‌بیاتا كوردی ب دوور دكه‌ڤن و زێدەتر هۆگری ئەده‌بیاتا سوێدی یان یا وه‌لاتێن كو لێ دژین، دبن. ڤێجا هێڤیدارم ئاستێ خواندنا كوردی ل كوردستانێ بلند به و بلندتر ژی ببه.
– ئه‌رێ ئاسته‌نگییێن سه‌ره‌كی ل پێشیا وه، وه‌كو نڤیسه‌ره‌ك كورد چنه؟
– ئاسته‌نگییێن سه‌ره‌كی ئەوە، كو ئەم ب زمانه‌كی دنڤیسن، كو نه زمانێ په‌روه‌ردێ یه، ئەم ب زمانه‌كی نه یێ په‌روه‌ردێ هه‌ول ددن، كو ئەده‌بیاتا كوردی بگەهینن ئاستێ ئەدەبیاتا دنیایێ. وه‌كی دن، نڤیسكارێن مه بێ خوەدانن، سازی و وه‌زاره‌تێن چاندی یێن كوردان پشتگری و هاریكاریا وان ناكەن. ئەو بێوه‌ستیان دخه‌بتن، لێ د ئاگرێ خۆ دا دقژلن.
– مامۆستا هوون رۆلێ کۆمەلەیا نڤیسه‌رێن كورد ل سوێدێ د بابەتێ پێشڤەبرنا ئەدەبیاتا کوردی دا چاوا دبینن؟
– ل سوێدێ كۆمه‌له‌یا نڤیسكارێن كورد هه‌یه. ئەو ژی ل گۆرا هێز و تاقه‌تا خۆ دخه‌بته. ئەز ب خۆ ئەڤ نێزیكی چل سالانە ئەندامێ یه‌كیتیا نڤیسكارێن سوێدێ مه. هه‌تا ژ دەستێ من بهێت ئەز دخوازم ب رێیا یه‌كیتیا نڤیسكارێ سوێدێ و ب رێیا ده‌زگه‌هێن سوێدێ یێن كەلتوری بالێ بكشینم سه‌ر زمان و ئەده‌بیاتا كوردی. به‌ری نها ب ده‌مه‌كه كورت من ئەدیتۆریا هه‌ژماره‌ك ژ كۆڤارا په‌نا سوێدی كر. ئەو هه‌ژمار ب سێ زمانان، هه‌موو ل سه‌ر زمان و ئەده‌بیاتا كوردی بوو.
– په‌یوه‌ندیێن هەوە نڤیسه‌رێن كورد ل دیاسپۆرا ل گه‌ل نڤیسه‌ر و سازیێن كوردی ل هه‌رێما كوردستانێ د چ ئاسته‌كێ دانه؟
– مخابن پەیوه‌ندیه‌كا مه یا خورت ل گەل نڤیسكار و ده‌زگه‌هێن كوردستانێ نینە. هه‌كه هه‌به ژی تێكەلیێن تاكه‌كه‌سی نه. ئەڤ ژ بۆ زمان و ئەده‌بیاتا مه كێماسیه‌كا مه‌زنە. وه‌ك نموونه، دەمێ پێشانگەهێن پەرتووکان ل كوردستانێ ڤەدبن، دڤێت ده‌زگه‌هێن كو ب وی کاری رادبن، ئانکۆ بەرهەڤیان بۆ وان پێشانگەهان دکەن، دڤێت بەرێ خوە بدەنە نڤیسکارێن کورد یێن ل دیاسپۆرایێ، وان ژبیر نەکەن، دڤێت ئەزموونان وان بەرچاڤ وەربگرن و مفایەکا باش ژ کەد و خەباتا وان ببینن. پەیوه‌ندیه‌كا وه‌ها دێ وەسا کەت، کو به‌رێ نڤیسكارێن دیاسپۆرایێ ژی ب كوردستانێ ڤه ببه. وێ ب ڤی ئاوایی پره‌كا دانوستاندنێ ئاڤا دبە و د سه‌ر وێ پرێ دا پەیوه‌ندیه‌كا باش یا ئەده‌بیاتا كوردی ب یا جیهانێ را ژی دروست دبە.
