گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
دیدار: هۆشەنگ تاجر
رەشۆ زیلان نڤیسەرێ ناڤدارێ کورد، یێ خەلکێ باکۆرێ کوردستانێ هەر د گەنجاتییا خۆ دا حەز ژ زمانێ کوردی کرییە و خواستییە خزمەتا زمان و کەلتۆرێ کوردی بکەت، لێ ژ بەر هۆکارێن سیاسی نەشییایە ل باکۆرێ کوردستانێ بژیت و ژ نەچارییێ چوویە ئەورۆپا و ل سویدێ ئاکنجی بوویە، چەندسالان ژی ل رادیۆیا دەنگێ کوردستان ل باشوورێ کوردستانێ کار کرییە، ئەو دبێژیت ژ بۆ پێشڤەبرنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی دڤێت کوردان دەولەتا خۆ یا نەتەوەیی هەبیت، هەتا کوردان دەولەتا خۆ نەبیت؛ زمانێ کوردی ژی وەکو پێدڤی پێش ناکەڤیت.
– مامۆستا هەوە کەنگێ دەست ب کارێ نڤیسینێ ب زمانێ کوردی کرییە؟
– دەمێ ئەز ل سویدێ ئاکنجی بووم، بێگومان من گەلەک حەژ ژ خواندنا زمانان دکر، من هەر زوی دەست ب خواندنا زمانان کر، زمانێ رۆسی، عەرەبی، ئینگلیزی و پاشی ژی سویدی، ل زانکۆیێ من دەست ب خواندنا زمانێن ئیرانی کر، ل سالا ١٩٧٥ من دەست ب کارێ مامۆستاتییێ کر، چەندین سالان ل زانکۆیێن جودا ل سویدێ و ب تایبەتی ل زانکۆیا ئۆپسالا من وەکو مامۆستایێ زمانێ کوردی کار کرییە، ئەز ئێکەم مامۆستایێ کوردی بووم، کو ل سویدێ د بیاڤێ زمانێ کوردی دا کار کرییە و گەلەک وەرگێرێن کوردی ل دەف من فێری کارێ وەرگێرانێ بوون. هەروەسا من چەندین سالان وەکو پسپۆرێ زمانێ کوردی ل ژوورا بازرگانی یا سویدێ کار کرییە، لێ ئەڤە ٨ سالن ئەز خانەنشین بوویمە، ئێدی ئەز چ کارێن فەرمی ناکەم.
دهێتە بیرا من بۆ جارا ئێکێ من نڤیسینا زمانێ کوردی ب وەرگێرا هۆزانەکا نازم حکمەت دەستپێکر، چونکی وی دەمی ئەز ل ژێر کاریگەريیا هزرا چەپگه‌را بووم، من کار ل سەر پەرتووکەکا جەگەرخوین ل سەر دیرۆکا کوردستانێ و هەروەسا پەرتووکەکا د. شڤانی ژی کر، لێ ژ بەر هندەک ئەگەران ل وی دەمی من نەشییا ب دویماهی بینم، چونکی مەرجێن وی دەمی گەلەک جودا بوون و ئەز ژی ل باشوورێ کوردستانێ بووم، دەلیڤە ژی نەبوون و ژ بەر ڤێ یەکێ ئەو کارە تەمام نەبوون و پاشی ژی ئەز ڤەگەریمە سویدێ.
– مامۆستا ژ کەنگێ وەرە هوون ل ئەنستیتۆیا کوردی ل پاریسێ کار دکەن، هەوە چ کار ل ئەنستیتۆیێ کرییە؟
– هەر ژ دامەزراندنا ئەنستیتۆیا کوردی ل پاریسێ من ل گەل وان کار کرییە، ب تایبەتی ژی بابەتێ زمانێ کوردی، وی دەمی مە کار ل سەر چاوانییا راست نڤیسینا زمانێ کوردی دکر و ژ بۆ ڤێ یەکێ چەندین کۆمبوون هاتنە کرن و ئەز ژی تێدا پشکدار بووم، وی دەمی ئەنستیتۆیا کوردی ل پاریسێ بۆ هەموو کوردان ژی گەلەک گرنگ بوو، نها ژی گەلەک گرنگییا خۆ هەیە، پتر ژ ٢٦ سالانە لێ کار دکەم، بۆ دەمەکێ درێژ ئەز بەرپرسێ پشکا زمان و ئەدەبیاتا کوردی بووم، پاشی هەڤالەک دی هاتە جهێ من و نها ئەو ب وی کاری رادبیت.
ئەنستیتۆیا کوردی سازییەک مەزنە، کار بۆ بابەتێ زمانێ کوردی و پێشڤەبرنا وێ دکەت، ئەنستیتۆ کار دکەت دا خواندن و نڤیسینا کوردی د ناڤ کوردان دا بەر ب پێشڤە ببەت، دا نفشێ نوو حەز ژ زمانێ کوردی بکەن و زمانێ خۆ ژبیر نەکەن، ژ بۆ پێشڤەبرنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی دڤێت شیانێن باش یێن ئابۆری هەبن، وەکو نموونە ئەنستیتۆیێ دەمەکێ کەنالێ kurd1 ڤەکر، کارێن باش کرن، لێ مەزاختییێ کەنالی گەلەک زێدە بوون، تەلەفزیۆن ژ بۆ کوردان گەلەک گرنگە، پشتی بۆرینا چەند سالان ژ بەر نەبوونا پارەیی کەنالێ kurd1 هاتە داخستن. ئەز ب داخستنا وى کەنالى گەلەک خەمبار بووم، چونکی وی کەنالی کارێن گەلەک باش کرن و دشییا کارێن گەلەک باشتر ژی بۆ پێشڤەبرنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی بکەت، هەردەم تەلەفزیۆن بۆ کوردان یا گرنگە، نها ژی گەلەک کەنالێن کوردی هەنە ئەو یەک ژی گەلەک باشە، لێ دڤێت هەموو ئالی کار ژ بۆ پێشڤەبرنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی بکەن.
– مامۆستا رەشۆ هەوە هەتا نها چەند پەرتووک ئانکۆ بەرهەم پێشکێشی پەرتووکخانا کوردی کرینە؟
– من دو فەرهەنگ ژ زمانێ سویدی وەرگێرایە زمانێ کوردی، ئێک کوردی کرمانجی و یا دی ژی سۆرانی یە، ئەو فەرهەنگە بۆ وان کەسان گەلەک گرنگە، یێن دخوازن ژ نوی فێری زمانێ سویدی ببن، ئێک ژ وان پەرتووکەک بچویکە و یا دی ژی قەبارێ وێ هندەک مەزنە و وەکو من گۆتی بۆ وان کەسان باشە یێن ژ نوی خۆ فێرێ زمانێ سویدی دکەن، ئەز ب باوەرم هەر دو فەرهەنگان ژی گەلەک خزمەتا وان کەسان کرینە یێن ژ نوی خۆ فێری زمانێ سویدی کرینە. هەروەسا ئه‌ز هەتا نها شییایمە ١١ پەرتووکێن گرێدای زارۆکان یێن سویدی وەرگێرمە سەر زمانێ کوردی، چونکی ژ بۆ من کارکرنا بۆ زارۆیان گرنگییەکا خۆ یا تایبەت هەیە و دڤێت ئەم گەلەک د بیاڤێ زارۆیان دا کار بکەین، دڤێت مە گەلەک پەرتووک و بەرهەمێن جودا جودا بۆ زارۆیان هەبن و دڤێت ئەم زارۆیێن خۆ ب خواندن و نڤیسینا کوردی مەزن بکەین.
– مامۆستا رەشۆ ل گۆر نێرینا هەوە ئاریشا هەره مەزن ل هەمبەر پێشڤەبرنا زمانی و خواندنا ب کوردی چییە؟
– بابەتێ زمانێ کوردی ب راستی ژی بابەتەک گەلەک مەزن و گرنگە، نەبوونا دەولەتا کوردی ئاریشا هەری مەزنە، کو زمان و ئەدەبیاتا کوردی وەکو پێدڤی پێشڤە نەچوویە، پێدڤییا کوردان ب ناڤەندەکا مەزن یا زمانی هەیە، ناڤەندەک بهێز و خوەدان دەستهەلات، چونکی دڤێت زمانێ کوردی د ناڤ هەموو کوردان دا ل قۆتابخانەیان هەر ژ قووناغا سەرەتایی هەتا زانکۆیێ بهێتە خواندن، دڤێت زمانێ کوردی د هەموو بیاڤێن ژیانێ دا بهێتە بکارئینان، دڤێت هەموو تەخ و چینێن جڤاکی رۆژانە زمانێ کوردی بکار بینن، ئەز بەحسێ هەموو کوردان ل جیهانێ دکەم، تنێ مەبەستا من پشکەک یان ژی پارچەیەکا کوردستانێ نینە، ژ بەر ڤێ یەکێ ژی، هەبوونا دەولەتا کوردی گەلەک یا گرنگە، رۆلێ دەولەتان و ناڤەندێن بڕیاردانێ ژ بۆ پێشڤەبرنا زمانان ل هەموو جیهانێ گرنگ بوویە، مخابن مە کوردان دەولەتا خۆ یا نەتەوەیی نەبوویە، ڤێ یەکێ کاریگەرییا خۆ ل سەر هەموو بیاڤێن ژیانا مە کرییە، ب تایبەتی ژی بابەتێ زمانێ کوردی. چونکی زمانێ کوردی ب رێیا هندەک سازیان و خەباتا چەند کەسان وەکو پێدڤی پێشڤە ناچیت، راستە گەلەک کەسایەتیێن گرنگ د دیرۆکا کوردستانێ دا و هەتا نها ژی ژ بۆ پێشڤەبرنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی کارێن گەلەک مەزن کرینە و دڤێت ئەم چو دەمەکێ کەدا وان ژبیر نەکەین، لێ ژ بۆ پێشڤەبرنا زمانێ کوردی وەکو من گۆتی شیانێن مەزن و ناڤەندەکا خوەدان بڕیار و دەستهەلات یا پێدڤییە، هەبوونا دەستهەلاتا ناڤەندی ژ بۆ پێشڤەبرنا زمانی گەلەک یا گرنگە، کو مخابن مە کوردان ئەو یەک نینە، ئانکۆ مە کوردان دەولەتا خۆ یا نەتەوەیی نینە، هەکە کوردان دەولەتا خۆ هەبیت دێ بابەتێ زمانێ کوردی ژی گەلەک پێش کەڤیت.
– مامۆستا هوون ل ناڤەندا میزۆپۆتامیا ژی کار دکەن، کارێ هەوە چاوایە و هەتا نها چ هاتییە کرن؟
– ناڤەندا میزۆپۆتامیا ناڤەندەکا خێرخوازییە، ئەڤە ١٢ سالن د بیاڤێن جودا جودا دا کار دکەت، چەندین پشکێن جودا تێدا هەنە، پشکەک ژی ل سەر دانانا هندەک رێنماییان بۆ راست نڤیسینا زمانێ کوردی کار دکەت، وێ سازییێ گەلەک بڕیار دان، رەنگە هندەک ب دلێ من نەبن ژی، لێ دیسان ئەز دبینم پێنگاڤەکا گرنگ بوو ژ بۆ خزمەتا زمانێ کوردی، پەرتووکەک ژی ل ژێر ناڤێ رێبەرێ راست نڤیسینا زمانێ کوردی ژی بلاڤ کرن، ل سەر بابەتێ یاسایی ژی هندەک کارێن باش هاتینە کرن، پشکەک ژی هەیە ل سەر گوهۆڕینا هندەک پەیڤان د ناڤ کوردان دا کا چاوا و بۆچی هاتینە گوهۆڕین کار دکەت ئەو یەک کارەک باشە.
چەند سالە ژی ل سەر پەیڤێن گرێدای زانستێن پەروەردێ کار دکەن، ئەو ژی خەباتەک باشە. پەیڤێن ژ بۆ پەروەردێ دهینە بکارئینان ئەو دکەنە کوردییا کرمانجی. ل سەر فولکلۆرێ کوردی ژی کارێن باش دکەن، ل گەلەک دەڤەرێن کوردی دگەرن و ژ دەڤێ خەلکی بەرهەمان کۆم دکەن، وان دکەنە دکیۆمێنت و دپارێزن دا ژناڤ نەچن، ئەڤ خەباتێن وەسا گەلەک گرنگن، چونکی کوردستان رەوشەکا خۆ یا تایبەت هەیە و هەر کارەک ژ بۆ پاراستنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی بهێتە کرن بێگومان گرنگە و دڤێت مرۆڤ رێزێ ل کارێن وەسا گرنگ بگریت.
ناڤەندا میزۆپۆتامیايێ شییایە گەلەک فەرهەنگێن کوردی بپارێزیت، ئەو یەک ژی بێگومان خەباتەک گەلەک باشە، من بەری نها ژی دیار کر هەکە مرۆڤ بڤێت کارێن باش و مەزن بکەت، دڤێت هەم ناڤەندەکا مەزن یا بڕیاردانێ هەبیت و ئەم ژی شیانێن باش یێن دارایی، کارێن مەزن و گرنگ ل هەموو جیهانێ ب پشتەڤانیا دەولەتێ یان ژی کۆمپانیێن مەزن دهێنە کرن، ئەز وەسا دبینم هەکە پشتەڤانییەکا باش ژ بۆ ناڤەندا میزۆپۆتامیا هەبیت؛ ئەو دشێن کارێن گەلەک مەزن و گرنگ ژ بۆ پێشڤەبرنا زمان و كه‌لتۆرێ کوردی ئه‌نجام بده‌ن، وان هەتا نها ژی ب شیانێن گەلەک کێم کارێن مەزن ئەنجام داینە و هەکە پشتەڤانییا وان بهێتە کرن، ئەو دشێن کارێن باشتر ژی بکەن.
بیۆگرافییا رەشۆ زیلان:
– سالا ١٩٤٩ ل باژێرێ ئاگری ل باکۆرێ کوردستانێ ژ دایک بوویە، قووناغا سەرەتایی هەتا ناڤەندی هەر ل ئاگری خوانديیە.
– بۆ خواندنا بلند چوویە ئەنقەرە لێ ژ بەر ئەگەرێن سیاسی نەشییایە خواندنا خۆ ب دویماهی بینیت.
– دەستپێکا سالا ١٩٧٠ دهێتە باشوورێ کوردستانێ و دبیتە پێشمەرگە و پتر ژ سالەکێ ل رادیۆیا دەنگێ کوردستانێ کار دکەت.
– دچیتە ئەلمانیا و داخوازا مافێ پەنابەریێ دکەت، لێ حوکمەتا ئەلمانیا ب فەرمی بەرسڤا وی نادەت و ژ نەچارییێ دچیتە وەلاتێ سوید.
– ل سالا ١٩٧٣ هەتا نها ل وەلاتێ سویدێ دژیت.
– دو فەرهەنگێن سویدی و کوردی نڤیسیە.
– ١١ پەرتووک بۆ زارۆیان ژ سویدی کرینە کوردی.
– ٢٦ سالان ل ئەنستیتۆیا کوردی ل پاریسێ کار کریە.
