گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
دیدار: هزرڤان
فازلێ عومەری، ئێک ژ نڤیسەر و هزرمەندێن کوردە، ژ وان کەسانە پترییا ژیانا خوە ژ بۆ هزر و رەوشەنبیرییا گەلێ خوە تەرخانکری، پەرتووکخانا کوردی ب بەرهەمێن خوە دەولەمەند کرییە، وەک ستێرەک گەش هێشتا ژی رۆناهیێ د بەخشیت.
پرسا گەلەک جاران دهێت کرن ئەوە: ئەرێ چ وە ل نۆشدارەکی کرییە ببیتە نڤیسەر؟
– بۆچی بەرەڤاژ ناپرسی: چی وە ل نڤیسەرەكی کرییە ببتە نۆشدار؟ ب ڕاستی بەری ئەز ھزرا ھەر كۆلیج و پیشەیەكی بكەم، من ھەز و ئارەزوویا نڤیسینێ ھەبوو. دروست ل سالێن 1975-1976 من دەست ب نڤیسینا ھندە سترانێن فۆلكلۆری و ھەلبەستێن سادە یێن لێكئینان کرییە.. پاشی ھێدی ھێدی و د گەل خواندنا ھندەك پرتووكێن كوردی، ئەوێن ھینگێ ب دەست من كەفتین، وەكی «»نان و ژیان»» یا سەیدایێ ھێژا مەحەمەدئەمینێ ئۆسمان و ھندەك پرتووكێن سەعید عەلیخانی بۆ من ژ بەغدا ئیناین، ھەم ڕێنڤیسارا من باشتر لێ ھات، ھەم زمانێ من. كورت و كرمانجی، ئەز ژ نڤیسەریەكا ل قایدەی خوە چۆیمە نۆشداریێ. داكو دلێ ھەوە نەمینت، دێ بێژم: دو ھۆكاران ئەز برمە كۆلیجا نۆشداریێ؛ ئێك، تێكڕایی نومرەیێن من تێرا دكر. دو، من باوەر دكر دێ ئازارێن مرۆڤان كێم كەم. وەختێ من دیتی، وەكو نۆشدار ناگەھمە ئارمانجێ، ئەز ڤەگەڕامە بنەكۆكێ (وارێ نڤیسینێ) و خەونا كو ب نڤیسینێ دێ پتر گەھمە ئارمانجێن خوە ژ نۆشداریێ.. دیسا ب گۆتنەكا دی، نۆشدار كەسان چارە دكەن، نڤیسەر جڤاكان پێكڤە چارە دكەن.. ما كیشك گرنگترە؟
ئەرێ ئەڤ فرەرەهندییا فازل عومەری چییە و چەوا تێهلدهێت؟
– من ژیانا گوندان دیتییە، یا باژێڕان دیتییە، من ھەرتشتێ ب دەست من كەفتی خواندییە، من زانست و ئەدەب وەكو پیشە خواندینە.. ئەڤان و ڤالاھییا ل ھەمی وارێن نڤیسینێ، و نەدوورە پێكھاتنا مەژێ من ژی ھۆكارەك بت، وە ل من کرییە ئەز ل پتر ژ وارەكێ بەرھەمدار بم. لێ تشتەكی ژ بیر نەكەن، كو جۆرێن ئەدەبی و نڤیسینێ، جۆرێن ئێك تشتینە، تنێ ڕِاھاتن و خوە فێركرن دڤێت. ب دیتنا من ھەمی نڤیسەران خەیال/ ئاشۆپ ھەیە، قالب دمینت. ما قالب شۆلەكێ گرانترە ژ ئافراندنێ؟ نەخێر. وەكی نەخێر بەرسڤا شیانا چێكرنا جۆرێن قالبان بت، ھەر نڤیسەرەكێ ڕەسەن، دشێت ھەمی جۆران بنڤیست. من نەڤێت تشتەكێ گرنگ ل ئەڤی واری ژ بیر بكەم، ئەو ژی؛ حەز و ڤیانە. موئەیەد تەیب حەز دكەت ھەر ھەلبەستڤان بت، لەو دەگمەن تشتێن دی دنڤیست، بەس وەختێ نڤیسای، بەرھەمدار بوو. بنێڕە گۆڤارا كەپر كو ھێشتا پێگوھۆڕك نینە، دێ زانی من چ گۆت.
ئێکەم بزاڤا گرۆپا نووکرنێ یا گەنجان ژ بەری ٤٠ سالان، کۆڤارا (دەنگێ مە) چەوا د هلسەنگینی، کۆ تو ئێک ژ وان بووی؟
– دەستەواژەیا گرۆپا نووكرنێ یا گەنجان بۆ ھەوە، چونكی ئەم ھندەك گەنجێن كورد و خوونگەرم و نڤیسەر بووین، نە كێم نە زێدە. ئەم ل سەر نڤیسینێ ب كوردی و كرمانجی تنێ گرۆپ بووین، وەكی دی ھەر ئێك ل وارەكێ ھزری و جڤاكی و ئابۆری و نەدوورە سیاسی ژی بوو. ئەز دێ ل سێ واران سەنگین و بێنەموونە ھەلسەنگینم؛ ئێك، خوەبەخشی، ھینگێ، پترییا ھەڤالان دەستكورت بوون، لێ حەزدكەن و دشێیان بۆ نڤیسینێ بێشێ بكەن و نەدوورە دەینان بكەن ئان خەرجیێ خوە بدەنێ. دو، ناڤەڕۆكا بەرھەمێن كۆڤارێ، بۆ ئیرۆ ژی ئاست بلندن. سێ، ڕەوشا ھینگێ گەلەك دژوار و خەتەر ژی بوو. مە بھیست برادەرەكی گۆت بوو: ھاریكاری ژ دەرڤە بۆ ڤان دھێت. ئەڤە، ھینگێ، تاوانەك بوو، مرۆڤ ل سەر دھاتە سێدارەدان. لەو دێ بێژم: ھەڤالێن من وێرەك ژی بوون.
گرۆپێ (نووکرن هەر و هەر) چ بوو؟ ئارمانج پێ چ بوو؟ چ ئاستەنگ هەبوون؟ ئەنجامێ وێ چ بوو؟
– پشتی سەرھلدانێ، ئەم كۆمەكا گەنجان و ھندەكێن مەزن ژی بەری مە، ل ئەوێ باوەریێ بووین كو، ھەرسەردەمەكی زەلامێن خوە ھەنە، سەردەمێ پشتی سەرھلدانێ ھەوجەی جۆرەكێ دی یێ ھزركرن و سەرەدەریێ و نڤیسینێیە. مە ھزردكر؛ نابت بەرھەمێ بەری سەرھلدانێ و پشتی سەرھلدانێ ب ھەمان ھزر و قالبان بت. ئەم ل سەر درووشمێ ھەروھەر نووكرنێ پێكھاتین، كو ڕەنگڤەدانا ژیانێیە؛ ژیان گوھۆڕینەكا بەردەوامە، پێدڤییە ئەدەب ژی ھەروھەر خوە نوو بكەت. پشتی چەندین روونشتنان ئەم شەش كەس ماین، دوور ژ سیاسەتێ، ئەم ئێكدل بووین؛ كو فەرە ھەر و ھەر بەرھەمێن خوە نووژەن بكەین و خوە د گەل جیھانا دەرڤە بگونجینین، بەلكی ڤێڕا بگەھین. چاوا بت، ھنگار و باندۆر ھەوجەی لێكۆلانێیە. لێ ھەكەر باسێ ئاستەنگان بكەم؛ ھەم ئەدەبی ھەبوون، ھەڤالێن نەھاتینە د گرۆپی دا، ئەم ب پاوانكرنا نووخوازیێ گونەھباركرین، ھەكەرچی وەسا نەبوو. ھەروەسا پێئالینكێن دەرڤەی جیھانا ئەدەبی ھەبوون.. بۆ ھینگێ چۆن.
مە بەری نها باسێ فرەرەهندی یێ کر، تو وەک نۆشدار، زمانڤان، ڤەکۆلەر، چیرۆکنڤیس، رۆماننڤیس، چامەڤان، رەخنەگر، رۆژنامەڤان و وەرگێڕ.. تاد، ئەرێ د ڤان هەمی واران دا تو دهێی ناسکرن، لێ تو پتر خوە کی ژ وان دبینی؟
– ئەز ل وارێ ئەدەبی و نڤیسینێ، كەسەكێ دەمدەمیمە. د ئێك ڕۆژێ دا، نەدوورە سێ چار جۆرێن نڤیسینێ دەستڤەدەم. ھەردەم من پتر ژ پڕۆژەیەكی ھەیە، بەردەوام پێدا دچم، تاكو تەمام دبن. دا ڕاستگۆ بم، من دەست ژ چو واران بەرنەدایە، لێ ھندەك جاران سەنگا خوە دئێخمە سەر وارەكی ئان پتر. بۆ نمموونە؛ من ب ھەلبەستێ دەست ب نڤیسینێ کرییە و ھێشتا بەردەوامم، لێ من قەت نەگۆتییە ئەز چامەبێژم. چاوا بت، نھۆ پتر ل وارێ ڕۆمانێ و ھزرێ كار دكەم، لێ ھەمی یێن دی د گەل دھاژۆم. دبت ئەڤە ئاستێ بەرھەمێن من بینتە خوارێ، چونكی زەمانێ دوازدەزانستیێ نەمایە، لێ ئەز نەشێم وەكی كوركێ ڕوونمە سەر جۆرەكێ نڤیسینێ. چ بكەم؟ ئەز ئەڤەمە.
هەر چەندە من پترییا بەرهەمێن تە خواندینە، بەلێ ل بیرا من نینن، ئەرێ پێکڤە دبنە چەند؟
– من تاكو نھۆ 39 بەرھەم؛ چاپکرینە و ھەكەر دێ ھندەكان چاپ كەن، پازدە بەرھەڤن و كۆمەكا پڕۆژەیان ل بەر دەستن.
- كورتەچیڕۆك و ڕۆمان و شانۆنامە و چیڕۆكێن زاڕۆكان و ئێك فۆلكلۆر: 11 پرتووك.
- زمان: 7 پرتووك.
- ساخلەمی: 3 وەرگەڕ.
- ھزر و لێكۆلان و ڕەخنە: 13 پرتووك.
- وەرگێڕان: 5 پرتووك.
سێ پرسیار ژ ناڤ دەقێن ئافراندیێن تە. ١- چما (کالێ پەشێمان) نە کالەک دی؟ ٢- ئەفسانا چێکری (جادییا چیا) چەوا ئافری؟ ٣- (مرۆڤێ بەلەچەک) خەونە یان پێشبینیکرن؟
- كالێ پەشێمان مرۆڤێ نەژیایە، مرۆڤێ بندەست و بەندە ب واتەیا بەرفرەھ. ما ژیان ل ئەڤێ دەڤەرێ ھەیە دا ھەمی بێ ژیان كال نەبن و پاشی پەشێمان نەبن؟
- جادی و جادیاتی ب زمانی ناھێنە شرۆڤەكرن.
- خەونا گەلگامێشی و ھەمی مرۆڤانە و نەدوورە پێشبینیەكا زانستی بت و مرۆڤ بگەھنە دەرمانێ خوە گەنجكرنێ.. بەس تە ڕەئیا من دڤێت؟ مرۆڤ ب سەد سالان ڤە بێزار دبت، دێ ل چ زێدەتر كەت؟!
فازل عومەر، وەک بابەک چاوا ل خوە دنێڕت؟
– ما ئەوێ بابێ 39 پرتووكان بت و پازدە دەستخەتان و ب دەھان پڕۆژەیان بت و نۆشدار بوو و مەدیاكارە، دێ چەند وەختێ تایبەت بۆ زاڕۆكان ھەبت؟ د سەر ھندێ را، من پێنج پرتووكێن زیندی ھەنە، ھەڕۆ دبینم، ھزر و رەفتارێن وان دخوینم، باوەر دكەم ھێشتا بچووكن، لێ گۆتن و رەفتارێن مەزنان دكەن!
تو د کاری پرسیارەک گرنگ یا من نەکری ژ خوە بکەی و بەرسڤ ب شرۆڤە بت، ژ بەر چی ئەڤ پرسیارە؟
– فازل تە چ پێشكێشی زمان و ئەدەبێ كوردی کرییە؟
– بەرھەمێن من بخوینن و بەرسڤێ ببینن.
چاوا ل ڤێ خۆلا نوو یا (مەتین) دنێڕن و ئەم چ بکن ژ بۆی وێ پتر پێشڤە ببین؟
– دەستێن وە خوەش بن، ب دیتنا من، بۆ دھۆكێ گەلەك باشە، نەخاسمە ل پەروەردەیێ و زانكۆیێن مە ژی، گرنگی ب ھزرێ و ڕەوشەنبیریێ لاوازە، پتر سەنگا وان ل سەر زانستان و بەرھەڤكرنا كادرییە بۆ پیشەیەكی نە مرۆڤەكێ ئاڤا ژ ئالیێ ھزریڤە. ژ ئالەك دی ڤە، بلا ئەم ژ بیر نەكەین ئەم ل سەردەمێ ئنتەرنێتێ و سۆشیالێ و زالییا بەرھەمێن بەروەخت و كورت و سادە و سانەھی و خوەشی-بەخشین.. ئەڤە وا لێ دكەت، كۆڤارێن رەوشەنبیری كو خواندەوارێ وان ب خوە كێمە، گەلەك كێمتر لێ بھێن.
بیۆگرافییا د. فازل عومەر:
- بوون: سالا 1962 ل گوندێ گڕهش- ئاسیھ- زاخۆ.
- ئاستێ خواندنێ: سالا 1986 كۆلیجا نۆشداری ل زانكۆیا مووسل خلاسكرییه.
- ئێكهمین بهرههم (كورته چیڕۆكهك) ل سالا 1983 ل كۆڤارا كاروان بهلاڤهكرىیه.
- ئهندامێ ئێكهتی یا نڤیسهرێن كورده و ژ سالا 1992 تاكو 2007 ئهندامێ دهستهكا رێڤهبهر بوو و دو سالان سهرۆكێ تایێ دهۆكێ بوو.
- ئهندامێ سهندیكا نۆژدارێن كوردستانێیه.
- ئهندامێ سهندیكا رۆژنامهڤانێن كوردستانێیه.
- وەختەكی ئهندامێ ئهكادمىیا كوردى بوو.
- ژ دهستهكا نڤیسینا چهندین كۆڤار و رۆژنامهیان بوو، ژ دهنگێ مه 1985-1989، بگره تاكو دگههته سهرنڤیسهرییا رۆژنامهیا رۆژانه- وار و نھۆ سەرنڤیسەرێ رۆژنامەیا ئەڤرۆ یە.
- ئهندامێ گرۆپێ ههروههر نووكرن بوو.
- پشكداری د پڕانی یا بزاڤ و كارێن رهوشهنبیری دا كرییه و ب دههان كۆڕ و سمینار ل سالێن بۆرین پێشكێشكرینه.
- ل پڕانی یا وارێن ئهدهبی و رهوشهنبیری دنڤیست: كورته چیڕۆك، زمان، ههلبهست، لێكۆلین، هزر، وهرگێڕان، شانۆنامه، فهرههنگ…هتد.
