گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
ريپۆرتاژ: سينه‌م چێى
خواندن ئه‌و روناهييه يا رێكا ژيانا مرۆڤى يا تايبه‌ت روهن دكه‌ت و پاشه‌رۆژا گه‌ل و وه‌لاتان گه‌ش و به‌رهه‌مدار دكه‌ت. ل دويڤ راپۆرتێن جيهانێ خواندن بۆ ماوه‌يێ شه‌ش خوله‌كان د رۆژێ دا ٪68ێ سترێسێ ل ده‌ف مرۆڤى كێم دكه‌ت، زێده‌بارى گه‌له‌ك مفايێن دى. دگه‌ل هه‌ر پێشكه‌فتنا د جڤاكى دا دروست دبيت گۆهۆڕين دكه‌ڤيته شێوازێ ژيانێ و چالاكيیێن مرۆڤى ب گشتى، له‌وما ل گه‌ل هاتنا پێلا ته‌كنولوجيايێ گۆهۆڕين ب سه‌ر شێوه و رێژه‌يا به‌ڵاڤكرن و خواندنا پهرتووكان ژى دا هات. به‌لێ هێشتا ٪57ێ خه‌لك په‌رتووكا كاغه‌زى دخوينن و هه‌تا نوكه د هنده‌ك ئامارێن جيهانى دا وه‌لاتێ هند و چين ل رێزين ده‌سپێكێ دهێن بۆ خواندنا پهرتووكان، دبيت ئه‌ڤه ژى بۆ زۆرييا هژمارا ئاكنجيبوويێن ئه‌وان بزڤڕيت.
جڤاكناس د. موحه‌مه‌د سه‌عيد به‌روارى، سه‌باره‌ت گرنگیيا خواندنێ بۆ تاكى و جڤاكى ب گشتى دبێژيت: «په‌رتووك په‌نجه‌ره‌يه‌كه مرۆڤ تێدا به‌رێ خۆ دده‌ته شارستانى و كه‌لتۆرێ جڤاكێن جيهانى و شاره‌زاى وان دبيت. ئه‌و رويدانێن ب درێژاهیيا ديرۆكێ ژ لايێ ئابۆرى، سياسى، جڤاكى…هتد ل سه‌ر ئاستێ جيهانێ رويداى، هه‌روه‌سا ئه‌گه‌رێ زيندى مانا ناڤێ گه‌له‌ك كه‌سان، د ده‌مه‌كى دا، كو چه‌ندين ساڵه مرى، ب خواندنا په‌رتووكێ بۆ مه ديار دبن. ژ لايێ ده‌روونى ڤه په‌رتووك باشترين هه‌ڤالن بۆ مرۆڤى، بۆ هندێ بشێت خۆ دوير بكه‌ت ژ ئه‌وان هه‌مى دودلى يێن د ژيانێ دا تووش دبيتێ، ب تايبه‌تى ئه‌وێن كارتێكرنێ ل ده‌روونێ مرۆڤى دكه‌ن. گه‌له‌ك جاران خواندنا په‌رتووكه‌كێ به‌رسڤا گه‌له‌ك پرسيارێن د مێشكێ مرۆڤى دا دده‌ت. هه‌لبه‌ت هه‌ر جڤاكه‌ك ده‌مێ هه‌ڤالێ په‌رتووكێ بيت و بخوينت و سه‌ربۆران بۆ خۆ ژێ وه‌ربگريت دێ جڤاكه‌ك به‌رهه‌مدار بيت، به‌روڤاژى جڤاكێن حه‌ز ژ خواندنێ نه‌كه‌ن و پێزانينێن گشتى ژ خواندنێ نه‌وه‌رگرن، دێ جڤاكه‌ك بكارهێنه‌ر بيت و نه‌شێن داهێنانان بكه‌ن. زێده‌بارى ڤێ چهندێ ژى جڤاكێن خوانده‌ڤان ژ لايێ سه‌ره‌ده‌ريكرن و ره‌فتاركرنا ل گه‌ل ئه‌ندامێن خێزانێ و ده‌وروبه‌رێن خۆ ب گشتى هشيارترن؛ چونكى ب خواندنێ فێرى ره‌فتارێن باش بووينه و د ژيانا خۆ يا رۆژانه دا، مفاى ژێ وه‌ردگرن. ده‌مێ ئه‌م په‌تووكخانه‌يێن زانكۆيێن مه دبينين د ڤالانه ب تنێ ل وى ده‌مێ داخوازا ڤه‌كولينه‌كێ يان راپۆرته‌كێ ژ قوتابیيه‌كى دهێته‌كرن قه‌ستا په‌رتووكخانێ دكه‌ن، يان ده‌مێ ئه‌م بازارێ پهرتووكان و رێژه‌يا چاپكرن و فرۆتنا ئه‌وان دبينين بۆ مه ديار دبيت كا ره‌وشا خواندنا گشتى د ناڤ جڤاكێ مه دا چه‌ند يا لاوازه. راسته نوكه خوانده‌ڤان پتر په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى ب رێكا شاشێ دخوينين، به‌لێ ئه‌ڤ جۆرێ خواندنێ ژى نه ل ئاستێ پێدڤييه، هه‌ر چه‌نده كه‌س ژ مه زێره‌ڤانێ كه‌سێ دى نينه، بزانيت د موبايلێ دا چ دخوينيت، به‌لێ ژ ئاست و بزاڤێن ره‌وشه‌نبيرى، ئابۆرى، ده‌روونى، سياسى و گشتى دا دياره. ئه‌گه‌ر هه‌ڤبه‌ركرنه‌كێ د ناڤبه‌را جڤاكێ خۆ هنده‌ك جڤاكێن دى بكه‌ين بۆ مه ديار دبيت گه‌نجێن مه يێن ڤى سه‌رده‌مى گرنگیيێ ب پيڤه‌رێن شارستانييه‌تێ و به‌ها و بابه‌تێن مرۆڤايه‌تى ناده‌ن، به‌لكو پتر گرنگیيێ ب ديزاينكرنا جلك و جوانكارى و سه‌روبه‌رێ خۆ دده‌ن و پاران بۆ ئه‌ڤێ مه‌ره‌مێ د مه‌زێخن. جڤاك ژى ب هه‌مان شێوه‌ى ل سه‌ر پيڤه‌رێ جوانى و سه‌روبه‌رێ سه‌رڤه هه‌لسه‌نگاندنا تاكى دكه‌ت و گرنگیيێ ب ره‌وشه‌نبيرى و نه ره‌وشه‌نبيریيا وى، به‌رهه‌مدارى و نه به‌رهه‌مدارييا وى ناهێـته‌دان. ئه‌ڤ ديارده ب تنێ د ناڤ جڤاكێ مه دا نينه؛ به‌لكو رۆژهه‌لاتا ناڤين ب گشتى يا ب ئه‌ڤى شێوه‌يه. د جڤاكێن دى دا ئه‌ڤ تشته كێم دهێنه‌ديت».
ژ لايێ خۆ ڤه دكتورێ جڤاكناس ئه‌و چه‌نده ژى دا دياركرن كو: «هه‌ر گوهۆڕينه‌كا د جڤاكى دا دروست دبيت باشى و خرابيێن خۆ هه‌نه، ئه‌و گوهۆڕینا نوكه د شێوه‌يێ ژيانێ ژى دا دروست بوویى، بێگومان كارتێكرن يا ل شێوه و رێژه‌يا خواندنێ ژى كرى؛ چونكى نوكه گه‌نجێ مه پتر يێ مايه ب سوشيالێ ڤه، ئاميرێن ئه‌لكترۆنى يێن ل به‌ر ده‌ستێ و ب دلێ خۆ سه‌ره‌ده‌ریيێ ل گه‌ل دكه‌ت. دبيت ئه‌ڤان ئاميرێن ئه‌لكترۆنى و سيسته‌مێن ته‌كنولوجى بۆ كه‌سێن په‌رتووكخوين ژ گه‌له‌ك لايان ڤه ئاسانكارى كربن، بۆ نموونه، ل ده‌مێ گه‌شت و گه‌ريانان دبيت د شیيان دا نه‌بيت مرۆڤ پهرتووكان ل گه‌ل خۆ ڤه‌گوهێزيت ل وى ده‌مى دێ مفاى ژ په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى وه‌رگريت، ده‌مێ كه‌سه‌ك ترۆمبێلێ دهاژوت يان ده‌مێ وه‌رزشێ دكه‌ت نه‌شێت په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى يان يا كاغه‌زى بخوينيت، دێ گوهداريیا په‌رتووكا ده‌نگى كه‌ت. له‌وما ئه‌م دشێن بێژين گوهۆڕينێن ب سه‌ر شێوه‌يێن ژيانێ دا هاتى بۆ كه‌سێ خوانده‌ڤان مفا يێ هه‌بووى، به‌لێ بۆ كه‌سێن حه‌ز ژ خواندنێ نه‌كه‌ن به‌هانه‌كا باشه، كو نه‌خوينن و بێژن هه‌مى تشت يێ د موبايلا مه دا هه‌رده‌مێ مه ڤيا ئه‌م دشێين مفاى ژێ وه‌ربگرين. به‌لێ ل گه‌ل ڤێ چهندێ ژى جوداهیيه‌ك زۆر يا هه‌ى د ناڤبه‌را وان دا ، په‌رتووكا كاغه‌زى گه‌له‌ك ب سه‌برتر، خوشتر و ژ لايێ ده‌روونى ژى مرۆڤ هه‌ست دكه‌ت وه‌ك هه‌ڤالايه ل گه‌ل مرۆڤى. خواندنا ئه‌لكترۆنى و يا ده‌نگى گه‌له‌ك كێمتر ده‌مى دبه‌ن و تێچوويه‌كێ كێمتر ژى دڤێت بۆ بده‌ستڤه ئينانا وان. ب ديتنا من نوكه خوانده‌ڤانێ خواندنا كاغه‌زى گه‌له‌ك كێمتره ژ يا ئه‌لكترۆنى. چونكى مه بڤێت نه‌ڤێت نوكه موبايل يا بوويه نێزيكترين كه‌سێ هه‌ر ئێك ژ مه و ئه‌م دشێين ده‌ستا ژ هه‌ر كه‌س و هه‌ر تشتێ خۆ به‌رده‌ين، به‌لێ موبايلێ ئه‌م نه‌شێین. ل گه‌ل ڤێ چهندێ ژى خواندن و په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى چ جاران نه‌شێت جهێ يا كاغه‌زى بگريت و هه‌ر جۆره‌كى تايبه‌تمه‌ندیيێن خۆ هه‌نه و ل جهـ و ده‌مه‌كى دهێته بكارئينان. بۆ هندێ ئه‌م بشێین كه‌لتۆرێ خواندنێ د ناڤ جڤاكێ مه دا زێده بكه‌ين، پێدڤيیه هه‌مى پێكڤه كار بكه‌ين؛ چونكى كه‌سه‌كێ ب تنێ نه‌شێت ڤى كارى بكه‌ت، ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ و ناڤه‌ندێن خواندنێ و زانكۆ و سازيیێن ميرى ب هه‌مى رێكان هاندانا خه‌لكى بكه‌ن بۆ خواندنێ ژ لايه‌كێ دى ڤه گه‌له‌ك گرنگى ب په‌رتوكخانێن مه بهێته‌دان و ژينگه‌هه‌كا خۆش و گونجاى بۆ خواندنێ ئاماده بكه‌ن».
نڤيسه‌ر هه‌كار فندى، سه‌باره‌ت جۆرێن نوى يێن پهرتووكان و شيانێن نڤيسه‌رێن كورد بۆ خۆ گونجاندنا د گه‌ل دا ديار دكه‌ت: «پەرتووک بۆ خواندەڤانا دەرگەهەکێ جیهانا پێزانین و رەوشەنبیریێیە، ژ بۆ نڤیسەران ژی رێكه‌كه بۆ گەهاندنا هزر و بيران، دانەنیاسین، تۆمارکرن و دکیۆمێنتکرنێ یە. هه‌لبه‌ت نوكه په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى و ده‌نگى ژى په‌يدا بووينه و وه‌كى هه‌ر تشته‌كێ دى ئه‌ڤان جۆرێن پهرتووكان ژى باشى و خرابيیێن خۆ هه‌نه، د سه‌رده‌م و جيهانا ته‌كنۆلۆجيا نوى دا ده‌رگه‌هـ ل هه‌مبه‌ر هه‌ر نڤيسه‌ره‌كى يێ ڤه‌كرييه بچيته د ناڤ ڤێ جيهانێ دا، به‌لێ پێدڤیيه نڤيسه‌ر و سازيێن وه‌شانێ شاره‌زاى ته‌كنۆلۆجيا سه‌رده‌م بن. ب دیتنا من نڤیسەرێ مە نەشیایە خۆ ل گەل تەکنۆلۆجیا سەردەم بگونجینیت، ئه‌گه‌رێن ڤێ چهندێ ژى نڤيسه‌ر و سازییێن تایبەتمەندن. ب شێوه‌یه‌كێ گشتى هنده‌ك ئاسته‌نگ د كه‌ڤنه د رێكا نڤيسه‌رى دا بۆ به‌ڵاڤكرنا په‌رتووكه‌كێ، بۆ نموونه: تێچوویێ چاپکرنێ یان شێواز و سازییا بەلاڤکرنێ، داهات، خواندەڤان و زمانێ پەرتووکێ…هتد. هه‌ر چه‌نده مە پەرتووکخانێن ئەلکترۆنی يێن هه‌ين، به‌لێ مخابن نە ل ئاستێ پێدڤینە، پتريیا وان بزاڤێن تاکەکەسینە، لەوما د ئه‌ڤی بیاڤی دا نەشیاینە خزمەتەکا بەرچاڤ پێشکێش بکەن. پێدڤییە ل دەستپێکێ چەند بزاڤەکێن فەرمی هەبن دا ببنە بنواشەک، پاشان ئەگەر بزاڤێن تاکەکەسی ژی هەبن، دێ باشتر بیت. ب تایبەت پشتی بەربەڵاڤبوونا ژيريیا دەستکرد گەلەکا پێدڤییە بەرهەمێن کوردی یێن دجیتال ل بەر دەست بن بۆ هندێ پتر بشێين خۆ بۆ جيهانێ بده‌ينه نياسين. من به‌رهه‌مێن خۆ ب هه‌ر دو شێوه‌يێن كاغه‌زى و ئه‌لكترۆنى به‌ڵاڤكرينه، له‌وما په‌رتووكێن من ل سازیێن ئەکادیمی وەکی زانکۆ ل دەرڤەی وەلاتی وەک ژێدەرەکێ زانستی هاتینە بكارئينان، ده‌مێ نڤيسه‌ر په‌رتووكێن خۆ ب شێوه‌يێ كه‌ڤن و نوى به‌ڵاڤ دكه‌ت، دگه‌هنه دويرترين جهـ و زۆرترين كه‌س دشێن مفاى ژێ وه‌ربگرن. ب گشتی نڤیسەرێ مە نە شیایە بەرهەمێن خۆ ل دویڤ خواست و پێدڤیا خواندەڤانی د ئه‌ڤى سه‌رده‌مى دا بەڵاڤ بکەت. ڤێ چەندێ ژی ئەگەر و کاودانێن خۆ یێن هەین، هه‌ر چه‌نده نڤیسەرێن پێشين گەلەک باش ل دویڤ رەوشا ئەو تێدا دەربازبووین شیاینە کەلتۆر و دیرۆکا مە بپارێزن، به‌لێ بۆ رۆژا ئەڤرۆ نە شیاینە ژ بەر كو هەر سەردەمەکی یان ژی هەر بیاڤەکی نڤیسەر و کەسێن خۆ هەنە.گەلەکا پێ شەرمە د هندەک بیاڤان دا بنڤیسن، کو د بەرامبەر دا پێدڤییە هندەک نڤیسەرێن نوی پەیدا ببن ئەو ژی ب مخابنى ڤە ئەم دشێین بێژین مە ب تبلێن دەستا ئەو نڤیسەر هەنە کو دیسان وان ژی خوە ل هەمی بیاڤان نە کرییە خۆدان، ئەگەر هندەک هەبن ژی گەلەک بەربەست ل پێشییا وان هەنە».
نڤيسه‌رێ ناڤهاتى سه‌باره‌ت ب سانه‌هيترين و كێم تێچووترين جۆر ب ئه‌ڤى ره‌نگى ئاخفت: «پەرتووکا ئەلکترۆنی گەهاندن و بەڵاڤکرنا وێ گەلەک ب ساناهیتر و کێم مەزاختنترە، به‌ربه‌ڵاڤتره پێدڤييه‌كا سه‌رده‌ميانه‌يه. به‌لێ ل گه‌ل وێ چهندێ ژى ژ به‌ر شێوه‌يێ وێ پشكه‌كا كێم ژێ دهێته خواندن. د هەمان دەم دا ژی چ داهاتەکێ وه‌سا نينه، چونكى مە هیشتا ئەو پێگەهـ و شێوازێن دروست یێن بەڵاڤکرنێ نینن. گەلەک جاران بێ بەرامبەر دهێنە بەڵاڤکرن و خواندن، ژ لایەکێ دی ڤە شێوازێن رێکخستن و دیزاینکرنەکا بێسەروبەر يا هه‌ى، کو د ئەنجام دا دبنە ئەگەرێ بەرزەبوونا وان. په‌رتووكا ده‌نگى ژى نويتره ژ هه‌ر دو جۆرێن دى، به‌لێ هێشتا ب به‌رفره‌هى به‌ربه‌ڵاڤ نه‌بوويه، ئەز ب باوەرم ئەو ژى ژ لایێ خواندنێ ڤە گەلەک یا گونجایی نابیت بۆ خواندەڤانێ نوکە؛ چونكو خواندەڤانێ نوکە پتر ل تشتێ کورت و بەرچاڤ دگەریت و دەمێ گونجای نينه بۆ گوهداریکرنا په‌رتووكێ. هه‌ر چه‌نده داهاتێ هەر پەرتووکەکێ ل سەر ناڤەرۆکا وێ پاشی بەردەستکرنا وێ رادوەستیت. به‌لێ ئەگەر هندەک سازییێن تایبەتمەند ب ڤی کاری ڤە هەبن دێ داهاتێ یا ئەلکترۆنی پتر بیت، ژ بەر كو تێچوویێ وێ کێمترە، ئەو لایەنێ ڤی کاری ئەنجام ددەت دێ ب رۆن و ئاشکرایی داهاتێ پەرتووکێ بۆ نڤیسەری دیارکەت و زڤرينيت؛ چونكى د جیهانا ئەلکترۆنی دا هەمی تشتەک يێ ل پێش چاڤ. پێشوازیکرن ل پەرتووکێ بۆ جۆرێ خواندەڤانی ڤەدگەریت، ئەڤێن د ژییەکی دا، کو شارەزایی و حەزا ئەلکترۆنیاتا نەبیت، بێگومان دێ پتر پێشوازیێ ل یا کاغەزی کەت، به‌لێ نفشێ نوی پتر پێشوازییێ ل یا ئەلکترۆنی کەت. ب رەنگەکێ گشتی مە قەیرانا خواندەڤانا یا هەی، ئەڤجا چ یا ئەلکترۆنی بیت یان یا کاغەزی بیت. د قووناغا ئه‌ڤرۆ دا مه خوانده‌ڤانه‌كێ سه‌ر پێ يێ هه‌ى و هزر دکەت ده‌مێ تێکستێ کەڤن نەمایە و ئەڤە ژی شاشییەکا مەزنە. هەر تشت ل جهێ خۆ یێ ب قەدرە، هه‌ر جۆره تێكسته‌كى ده‌م و جهێن خۆ هه‌نه. ژ به‌ر تەکنۆلۆجیا نوی، کو پەرتووکا ئەلکترۆنی ژی پشکەکە ژێ، ئەو دەلیڤە بۆ خواندەڤانی دروستکرییە ئێکسەر بچیت ل وێ رستا وی دڤێت یان ئەو پەیڤا وی بڤێت بگەریێت و بکاربینیت و بخوینیت. زێده‌بارى ڤێ چهندێ ژى ب دیتنا من پەرتووکا ئەلکترۆنی جهێ یا کاغەزی نەگرتیيە، هێشا زوییە ئەم بێژین پەرتووکا کاغەزی بەر ب دویماهییا ژێی خۆ دچيت، به‌لكى ل دویڤ تەکنۆلۆجیا ڤی سەردەمی د ناڤەراستا ژییێ خۆ دايه. په‌رتووكا ئەلکترۆنی ب تنێ بوویە ئامرازەک بۆ گەهاندن و بەڵاڤکرنێ، هێشتا ده‌مێ ئه‌م وێ بده‌ستخۆڤه دئينين چاپ دكه‌ين و دكه‌ينه كاغه‌ز و دخوينين و يا دروست ژی ئەڤەیە. بلا ئەم ژبیر نەکەین خواندنا به‌ر شاشێ خرابى و كێماسيێن خۆ ژی يێن هه‌ين».
شڤان موحه‌مه‌د هرۆرى، ئێك ژ خودانێن په‌رتووكخانايه ل دهۆكێ ل دۆر ره‌واجا جۆرێن پهرتووكان و ئه‌و جۆرێن ئه‌و به‌رده‌ست دكه‌ن دبێژيت: «ل گه‌ل ئه‌وێ چهندێ، كو رێژه‌يا خواندنێ ل عيراقێ ب گشتى يا كێمه ژ به‌ر نه سه‌قامگيریيا ره‌وشا سياسى، ئارامى و ئابۆرى، به‌لێ خواندنا پهرتووكان ب ئێكجارى نه‌راوه‌ستيايه. نوکە ل دهۆکێ ب تنێ جۆرێ کاغەزی رەواجا خۆ هه‌يه، كو ئه‌م دشێين بێژين 95%ێ خوانده‌ڤانێ مه يێ ئه‌ڤى جۆرييه و يێن دى گه‌له‌ك خواستن ل سه‌ر نينه ب تنێ هنده‌ك ژ قوتابیيێن زانكۆيێ و رێژه‌يه‌كا كێم ژ گه‌نجا په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى و دخوينن، به‌لێ يا ده‌نگى هێشتا ل ده‌ف مه نه‌بوويه نەریتەکێ بەربەڵاڤ، راسته دو سێ یوتوبەک هەنە بزاڤا بەڵاڤبوونا ڤى جۆرێ پەرتووکێ دکەن، ئەو ژی سنوردارن؛ چونکی مافی بدەنگکرنا پەرتووکێ یێ د دەستێ نڤیسەری یان لايه‌نێ وه‌شاندى دا، له‌وما ئه‌و كه‌سێن پهرتووكان دكه‌نه ده‌نگ د ده‌ست ڤه‌كرى نينن د ئه‌ڤى بياڤى دا. ب ديتنا من جۆرێن نوی یێن پەرتووکا 5%ێ ژى کاریگەرى نەکریيە سه‌ر په‌رتووكا كاغه‌زى، له‌وما ئەم ب تنێ پەرتووکێن کاغەزی دفرۆشین و مە مالپەر و پلادفۆرمێن پەرتووکێن ئەلکترۆنی و دەنگی نینن، ژبه‌ركو هێشتا جۆرێن نوى يێن پهرتووكان ل ده‌ف مه نه‌بوويه ژێده‌رێ په‌يداكرنا داهاته‌كى. هه‌روه‌سا ئه‌م نەگەهشتینە وێ قووناغا پێشكه‌فتنێ ده‌زگه‌هـ و نڤيسه‌ر په‌رتووكێن ب ئه‌لكترۆنى و ده‌نگى به‌ڵاڤ بكه‌ن و ژ لايێ خوانده‌ڤانێ مه ژى گه‌له‌ك خواست ل سه‌ر نينه و پتر حه‌ز ژ په‌رتووكا كاغه‌زى دكه‌ن. هه‌ر چه‌نده ل دويڤ رۆژە‌ڤ و دورهێلى دمينت، به‌لێ نە ئەم و نە خواندەڤان نەگەهشتینە وی ئاستی، کو هەرسێ جۆرێن پەرتووکان بکار بینین و ئەڤ چەندە ژی پتر بۆ بابەتێن دارایی دزڤریت. راستە خواندەڤان ل پەرتووکا pdf دگەریێن و حەز دکەت هەبن، به‌لێ خالا هەڤدژ ئەوە ئەو حەزدکەن ب هەروە بیت و ئەم حەز دکەین ب پارە بیت، ئه‌ڤه ژى ئاريشه‌يه؛ چونکی نەیا دروستە پەرتووکخانە يان ده‌زگه‌هه‌ك چار ملیۆن دینارا ل وه‌شانه‌كا خۆ ب مه‌زێخيت و ئێکسەر ب pdf ژی بەڵاڤ بکەت و خوانده‌ڤان ب هه‌روه ب ده‌ست خۆ ڤه بينيت. دبیت ل پاشەرۆژی بشێين ب شێوەیەی ئۆنلاین بفرۆشین، له‌وما نوكه د پلان و شيانێن مه دا نينه هه‌ر سێ جۆران به‌رده‌ست بكه‌ين. ژ لايه‌كێ دى ڤه پتريیا خوانده‌ڤانێن مه د هه‌ژارن يان ژى حه‌ز ژ په‌رتووكێن بێ به‌رامبه‌ر دكه‌ن، له‌وما ئه‌م وه‌ك خودانێن په‌رتووكخانان دێ د زه‌ره‌رمه‌ند بين ئه‌گه‌ر ئه‌ڤان جۆره پهرتووكان به‌رده‌ست بكه‌ين. هه‌ر چه‌نده هنده‌ك بزاڤ يێن هه‌ين بۆ خواندنا جۆرێن نوى يێن پهرتووكان، به‌لێ نه ل ئه‌وى ئاستينه په‌رتووكخانه و په‌رتووكفرۆش پشت به‌ستێ ل سه‌ر بكه‌ت».
خوانده‌ڤانا پهرتووكان سارە حاجی حه‌سه‌ن، سه‌باره‌ت خواندنێ و ئه‌و جۆرێ ئه‌و دخوينيت گۆت: «خواندن گەريانەکە ل دۆر پێزانينان، بۆ پتر پێشکەفتنا تاکە کەسی و جڤاكى، هه‌روه‌سا دروست تێگەهشتنا مرۆڤی بۆ خۆ و کەسێن دەوروبەرێن خۆ، به‌لێ ئه‌ڤه بۆ من ئێكانه ئه‌گه‌رێ خواندنێ نينه؛ چونكى ل گەل بۆرينا ساڵان، خواندن يا بۆ من بوويە نەريتەک. تا وی ڕادەی، هەست ب ڤاڵاهیيەکێ دکەم ل وان ڕۆژێن نەخوينم. بۆ هندێ پتر د خۆ بگەهم و پتر بزانم ڕەفتارێ ل گەل کەسانێن دەوروبه‌رێن خۆ بکەم؛ چونكى د ئه‌ڤى سه‌رده‌مى دا، پتریيا مه هه‌ست ب ئه‌وێ چهندێ دكه‌ين، كو كه‌س د مه ناگه‌هيت و به‌رده‌وام هه‌ست ب تنێ بوونێ دكه‌ين، له‌وما ب هزرا من ب خواندنا پهرتووكان مرۆڤ دبيته خودان هه‌ڤال و زێده‌بارى وێ چهندێ ژى باشتر د كه‌سێ به‌رامبه‌ر دگه‌هيت. هه‌لبه‌ت وه‌كى ديار نوكه نه ب تنێ په‌رتووكا كاغه‌زى به‌لكى يا ئه‌لكترۆنى و ده‌نگى ژى هه‌نه. به‌لێ ئه‌ز ژ هەميان پتر جۆرێ دەستپێکێ دخوينم. ل گەل بۆرينا ساڵان پتر ب خواندنا پەرتووکێن کاغەزی ڤە دهێمە گرێدان.گرتنا پەرتووکان د دەستێن خۆ دا هەستەکێ گەلەک خۆشتر ددەتە من ژ هەر دو جۆرێن دی. به‌لێ ل گه‌ل وێ چهندێ ژى ده‌مێ ئه‌ز كاره‌كى دكه‌م و نه‌شێم په‌رتووكا كاغه‌زى راكه‌م گۆهدارييا په‌رتووكا ده‌نگى دكه‌م. ژ بەر کو ئه‌ز ب سێ زمانان دخوينم ب ده‌ستڤه‌ئينانا په‌رتووكێن زمانێ بيانى ب رێكا ئه‌لكترۆنى و ده‌نگى تێچوويه‌كێ كێمتر و ب سانه‌هيتره بۆ من. ب هزرا من ژ به‌ر ره‌وشا داراييا خوانده‌ڤانان ب تايبه‌ت قوتابیيێن زانكۆيێ هێدى هێدى خه‌لك ژ خواندنا كاغه‌زى دوير دكه‌ڤن؛ چونكى يا ئه‌لكترۆنى و ده‌نگى بها و ده‌مه‌كێ كێمتر ژى دڤێت بۆ ب ده‌ست خۆ ڤه ئينانێ. به‌لێ مخابن ره‌وشا داراييا خه‌لكى ب تايبه‌تى گه‌نجان كارتێكرن يا ل كێم بوونا رێژه‌يا خواندنێ كرى. ئه‌م دشێين بێژين ئه‌گه‌ر ژ نه‌چارى نه‌بيت كه‌س په‌رتووكا به‌ر شاشێ ناخوينيت و ئه‌م هه‌مى حه‌ز دكه‌ين په‌رتووكه‌كا كاغه‌زى بكه‌ينه ده‌ستێن خۆ دا و بخوينين».
ساره خانێ ل دور چه‌وانيیا به‌ڵاڤكرنا كه‌لتۆرێ خواندنێ و ئاسته‌نگێن لێگه‌ريانا په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى گۆت: «ب دەستڤەئينانا پەرتووکێن کوردی ب شێوه‌یێ ئەلکترونی يا ب زەحمەتە. ژ به‌ر كو مە چ پلاتفورم يان بەرنامێن دهێنە داونلودکرن نينن، کو پەرتووکێن كوردى ب شێوه‌كێ به‌رفره‌هـ و باش تێدا بن، وەکی يێن زمانێن بيانی ب ساناهی نينن، ب لێگەڕيانەکا گۆگلی مرۆڤ دشێت بدەست خۆ ڤە بينيتن. وەکی خواندەڤانەک ب تنێ جارەکێ ب شێوێ پەيجەکێ تيليگرامی من يێن ديتين، بەلێ پا ب تنێ ژمارەکا کێما پەرتووکان بوو. يا گرنگه ژ هه‌مى لايان ڤه ئه‌م گرنگیيێ ب په‌رتووكێ بده‌ين ئه‌گه‌ر مه خواندنا په‌رتووكێ كره كه‌لتۆره‌ك، ل وى ده‌مى دێ بزاڤێن به‌رفره‌ه ژى هێنه كرن په‌رتوكخانا كوردى يا ئه‌لكترۆنى ژى باشتر بكه‌ين. بۆ به‌ڵاڤكرنا كه‌لتۆرێ خواندنێ ژى يا گرنگه هه‌ر كه‌سه‌كى ژ لايێ خۆ ڤه پلان و رێك هه‌بن بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ، بۆ نموونە ئەز وەکی خواندەڤانەک، هه‌يڤانه به‌شه‌ك ژ داهاتێ خۆ بۆ كڕينا پهرتووكان ته‌رخان دكه‌م ئه‌گه‌ر چه‌ند كێم ژى بيت، ژ لايه‌كێ دى ڤه وه‌ك هاندانه‌ك بۆ كه‌سێن ده‌روروبه‌رێن خۆ جار جار په‌رتووكێن خۆ د ده‌مه‌ف وان دا بخوينن. خودانێن په‌رتوكخانان ژى ژ لايێ خۆ ڤه هه‌مى بزاڤان بكه‌ن په‌رتووكێن خۆ ب هه‌ر رێكه‌كا هه‌بيت بگه‌هيننه پترين خوانده‌ڤانان. يان ژی، دانا پەرتووکان وەکی دياری ببيتە کەلتۆر د ناڤ مه دا. هزرەکا دی ژی ئەوە پەرتووکێن بکارهاتی بهێنە فرۆتن ب بهايەکێ کێمتر ژ يێ به‌رێ و زێده‌بارى هه‌بوونا گه‌له‌ك رێكێن دى يێن په‌يدا كرنا كه‌لتۆرێ خواندنێ».
رێبه‌ر زه‌ينه‌ل عه‌لى ئێك ژ كه‌سايه‌تيێن به‌رنياس و چالاكێن سۆشيال ميديايێ يه و كێم پهرتووكان دخوينيت ل دۆر ئه‌گه‌رێن ڤێ چهندێ خويا دكه‌ت كو: «ئه‌ز گه‌له‌ك كێم پهرتووكان دخوينم و ئه‌گه‌ر بخوينم ژى يا ئه‌لكترۆنييه ل سه‌ر شاشێ دخوينم، هنده‌ك جاران ب مه‌ره‌ما په‌يداكرنا رسته‌كێ يان گۆتنه‌كا جوان دا د سۆشيال ميديايا خۆ دا به‌ڵاڤ بكه‌م په‌رتووكا كاغه‌زى دخوينم. ل ده‌ف من خواندنا كاغه‌زى گه‌له‌ك خۆشتره، جوداتره ژ يا ئه‌لكترۆنى، يا كاغه‌زى د ناڤ ده‌ستێت مرۆڤى دا ل ناڤ سروشتى خواندنا وێ خۆشييه‌كا تايبه‌ت يا هه‌ى. به‌لێ يا ئه‌لكترۆنى گه‌له‌كا هوير و بێزاركه‌ره و وه‌كى يا كاغه‌زى مرۆڤ ل گه‌ل يێ ئارام نينه؛ ژبه‌ركو خواندنا ئه‌لكترۆنى يان دێ شاشه گه‌له‌ك يا روهن بيت يان دێ تارى بيت، ده‌مێ شاشێ بچويك و مه‌زن دكه‌ين شێويێ نڤيسينى وه‌ك خۆ نامينيت و جاره‌كا دى مرۆڤى بێزارتر دكه‌ت. به‌س ل گه‌ل وێ چهندێ ژى، ژبه‌ر كاركرنێ و ب رێڤه‌برنا ئه‌كوانت و په‌يجێن خۆ يێن سۆشيال ميديايێ من ده‌ليڤه نينه گه‌له‌ك بخوينم. جيهانا سه‌رده‌مێ ئه‌لكترۆنيات و ژيرييا ده‌ستكرد كارتێكرن د بياڤێ خواندنێ دا يا ل سه‌ر خه‌لكى ب گشتى كرى؛ چونكى خه‌لكى وه‌كى به‌رێ گێولێ خواندنێ نه‌مايه و هه‌تا نڤيسه‌ر ژى وه‌كى به‌رێ نانڤيسيت، له‌وما ئه‌م دشێين بێژين ته‌كنولوجيا و ژيرييا ده‌ستكرد و سۆشيال ميديايێ كارتێكرن يا ل په‌رتووكا كاغه‌زێ كرى، چ وه‌ك خواندن چ وه‌ك چاپكرن و به‌ڵاڤكرن يا كێم كرى.
ئه‌گه‌ر به‌رى نوكه نڤيسه‌ره‌كى په‌رتووكه‌ك چاپكربا، دبيت ژ لايێ داراى ڤه مفايه‌ك گه‌هشتبايێ، به‌لێ نوكه خوانده‌ڤان پاره‌ى ب په‌رتووكا كاغه‌زى ناده‌ت، به‌لكو ب شێوه‌يێ pdf و ئه‌لكترۆنى بۆ خۆ په‌يدا دكه‌ت و دخوينيت. له‌وما ساڵ بۆ ساڵێ خواندنا په‌رتووكا كاغه‌زى كێمتر دبيت. راسته خواندنا په‌رتووكا كاغه‌زى خۆشتره، به‌لێ يا ئه‌لكترۆنى ژى تمامكه‌را وێ يه. د ژيانا نوكه دا نابيت مرۆڤ خۆ ژ ئه‌لكترۆنياتا بده‌ته پاش دا ژ جيهانێ نه‌ڤه‌مينيت؛ چونكى د سۆشيال ميديا و جيهانا ئه‌لكترۆنى دا له‌زاتیيا به‌ڵاڤكرنا تشتێ نوى وێ چهندێ دخوازيت مرۆڤ به‌رده‌وام دويڤچوونێ بكه‌ت و خۆ ب هيڤيا په‌رتووكا كاغه‌زى ب تنێ ڤه نه‌هێليت. له‌وما ب هزرا من ته‌كنۆلۆجيا نوى ره‌واجا په‌رتووكا كاغه‌زى نه‌هێلايه يا به‌ر ب دويماهيكێ دچيت و په‌رتووكا ئه‌لكترۆنى يا جهێ وێ دگريت؛ چونكى نوكه ب كليكه‌كێ هه‌ر تشتێ ته ڤيا دێ ب ده‌ست خۆ ڤه ئينى پێدڤى ب گه‌له‌ك ده‌مى نابى».
