خودان پێدڤيیێن تايبه‌ت د ناڤبه‌را ئيرادا سه‌ركه‌فتنێ و خزمه‌تكرنێ دا

ريپۆرتاژ: سينه‌م چێى

د جيهانا ئه‌ڤرۆ دا خودان  پێدڤیيێن تايبه‌ت ب ته‌خه‌كا گرنگ و به‌رچاڤا جڤاكى دهێنه‌ هژمارتن، كو ل دويڤ دووماهيك راپۆرتا رێكخراوا ساخله‌مييا جيهانى، نێزيكى ئێك مليۆن كه‌س ژ خه‌لكێ ل سه‌ر روويێ ئه‌ردى خودان پێدڤیيێن تايبه‌تن. ئه‌ڤ كه‌سه‌ ژ به‌ر ئه‌گه‌رێن جۆدا يێن وه‌كى بۆماوه‌يى، رويدان، كێشه‌يێن نۆشدارى دروست دبن. ل پترييا وه‌لاتان پێنگاڤێن باش هاتينه‌ هاڤێتن بۆ باشتر كرنا ره‌و‌شا ژيانا ڤێ ته‌خێ، به‌لێ هێشتا گه‌له‌ك ئاريشه‌ و ئاسته‌نگێن وان ل جيهانێ نه‌هاتينه ‌چاره‌كرن‌، هه‌ژى گۆتنێيه‌ نێزيكى 80% خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ل وه‌لاتێن هه‌ژار دژين. ل كوردستانێ و پارێزگه‌ها دهۆكێ ژى خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت هه‌نه‌ و شيياينه‌ د جڤاكى و سازييێن ميرى دا رۆلێ خو ببينن.

سهعدى شهعبان سادق ئێك ژ خودان پێدڤیيێن تايبهته سهبارهت ئهڤێ تهخێ و ئاستهنگێن وان يێن ژيانێ و كارى گۆت: «خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ئەو کەسن ئەوێن ژ به‌ر ره‌وشا وان يا تايبه‌ت روى ب روی گه‌له‌ك ئاستەنگان دبن، رەنگە کاریگەریيه‌كا راسته‌وخو و به‌رده‌وام ل ژیانا وان یا رۆژانە بکەت و ببيته‌ ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ كه‌سه‌ پێدڤى ب سه‌ره‌ده‌ريكرنه‌كا تايبه‌ت يان هنده‌ك پێدڤیيێن تايبه‌ت ببن بۆ هندێ بشێن به‌رده‌واميێ بده‌نه‌ ژيان و كارێ خو. زێده‌بارى ئارمانجێن وان يێن ژيانێ، پەیداکرنا پالپشتی و پێدڤیێن وان‌ دا بشێن شیانێن خو بدەن کاری و خو بگونجینن ل گه‌ل جڤاكى و ئاسته‌نگێن د رێكا خو دا كێم بكه‌ن و راكه‌ن دبنه‌ پشكه‌كا دى ژ ئارمانجا وان. به‌رى نوكه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م ده‌ركه‌فتباينه‌ بازارى يان جهێن گشتى خه‌لكى ب چاڤه‌كێ كێم به‌رێ خو ددا مه‌ و ب شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل مه‌ دكر، هه‌روه‌كى ئه‌م بارگرانى بۆ سه‌ر جڤاكى، هنده‌كان ژى وه‌كى خازۆكان ره‌فتار ل گه‌ل مه‌ دكر و هاريكارى ددانه‌ مه‌، به‌لێ نوكه‌ ديتنا وان بۆ مه‌ گه‌له‌ك باشتره‌؛ چونكى ئاستێ تێگه‌هشتن و ره‌وشه‌نبيرييا خه‌لكى باشتر بوويه‌ و دزانن كه‌سانێن به‌هره‌مه‌ند د ناڤ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت دا هه‌نه‌ و دشێن ب باشترين شێوه‌ خزمه‌تا جڤاكى بكه‌ن. له‌وما د نوكه‌ دا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ب شێوه‌يه‌كێ ئاساى تێكه‌لى جڤاكى دبن و بێ هه‌ست بێزاركرنێ بكه‌ن. ئێك ژ ئاسته‌نگێن دى يێن به‌رى نوكه‌ دكه‌فتنه‌ د رێكا مه‌ دا ب تايبه‌ت ده‌مێ ئه‌م قوتابى، نه‌خۆشييا رێكان و ئاڤاهيێن دو يان سێ تابق و نه‌بوونا ئاسانسوران، ئاريشا هاتن و چوونێ بۆ مه‌ دروست دكر، ب شێوه‌يه‌كێ گشتى ل ده‌مێ ئاڤاكرنێ هزرا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت نه‌دهاته‌كرن. هيڤيدارين د داهاتى دا ل ده‌مێ دروستكرنا قوتابخانه‌يان ئه‌ڤ چه‌نده‌ به‌رچاڤ بهێنه‌ وه‌رگرتن بۆ هندێ ئاسانكارى بۆ پشكه‌ك ژ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت بهێته‌كرن بشێن به‌رده‌واميێ ب خواندنا خو بده‌ن. گۆتنه‌ك يا هه‌ى دبێژيت: ژيان هه‌مى ئاسته‌نگييه‌ يێ دبۆرينيت سه‌ركه‌فتييه‌، به‌لێ ئاسته‌نگێن ژيانا مه‌ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت دوجاركينه‌، له‌وما ئه‌م باش بهايێ سه‌ركه‌فتنێن خو دزانين و باش بهايێ وان كه‌سان دزانين يێن پالده‌ر و پشته‌ڤانێن مه‌ بۆ به‌رده‌وامى و سه‌ركه‌فتنێ.»

سهعدى شهعبان ئهو چهنده ژى دا دياركرن: «مه‌ وه‌ك خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ئاگه‌هـ ژ هه‌مى ئه‌رك و مافێن خو هه‌يه‌ ل فه‌رمانگه‌هێن ميرى و هه‌ر رێنماى و ياسايه‌كا نوى ژى هه‌بيت ئه‌م ژێ دهێنه‌ ئاگه‌هدار كرن، ب شێوه‌يه‌كێ گشتى سه‌ره‌ده‌ريكرنا رێڤه‌به‌ر و هه‌مى فه‌رمانبه‌ر و كارمه‌ندێن  فه‌رمانگه‌هێن ميرى ل گه‌ل مه‌ دا گه‌له‌ك يا باشه‌ و وه‌ك كه‌سێن ئاسايى سه‌ره‌ده‌ريێ ل گه‌ل مه‌ دكه‌ن، ئه‌ڤجا چ ئه‌م وه‌ك فه‌رمانبه‌ر بين ل وان فه‌رمانگه‌هان يان ژى وه‌لاتى بين و بۆ رێڤه‌برنا كارێن خو سه‌ره‌دانا وان بكه‌ين، هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه‌ ژى بۆ هشيار بوون و تێگه‌شتنا فه‌رمانبه‌رى دزڤڕيت. ل سه‌ر ئاستێ حكومه‌تێ ژى كارێن باش هاتينه‌كرن، به‌لێ ل ئاست خواست و پێدڤييا ژيانا مه‌ نينه‌، ئه‌گه‌ر ياسا ژماره‌ 22  ئه‌وا ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ تايبه‌ت ب خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ده‌ركه‌فتى، هه‌مى ب دروستى بچيته‌ د بوارێ بجهئينانێ دا و هه‌مى ماف و ئيمتيازاتێن خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت يێن تێدا هاتينه‌ به‌رجه‌سته‌كرن بهێنه‌ بجهئينان دێ گه‌له‌ك باش بيت، كو ئێك ژ وان مۆچه‌كێ شايسته ژ (300000) كێمتر نه‌بيت، به‌لێ مخابن (150000) ب خودان پێدڤيێ تايبه‌ت دهێته‌دان و به‌هرا خه‌رجيێن ژيانا وى يا تايبه‌ت ناكه‌ن، ئه‌ڤجا ئه‌گه‌ر خێزاندار بيت هه‌ر ئێكجارى چ نينه‌. زێده‌بارى بيمه‌يا ته‌ندروستى بۆ دروستكرن و گه‌له‌ك خالێن دى ئه‌گه‌ر كار پێ بهێته‌كرن ره‌وشا ژيانا مه‌ دێ باشتر بيت.»

خانم رێژين ئهحمهد عهلى  ئێك ژ كهسێن نابينا و چالاكه د جڤاكى دا، دبێژيت: «ده‌مێ كه‌سه‌ك ژ دايك دبيت ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كى تووشى نه‌خۆشييه‌كا دۆمدرێژ وه‌كى نابينا، نابيست، داون، ئوتيزم  و… هتد ببيت يان ژى ژ به‌ر رويدانه‌كێ دبيته‌ كه‌سه‌ك خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت، نابيت ئه‌ڤ چه‌نده‌ ببيته‌ ئه‌گه‌ر ئيرادا خو ژ ده‌ست بده‌ت. ئه‌گه‌ر ئه‌م ژ لايێ ده‌روونى ڤه‌ به‌حسێ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت بكه‌ين، دێ بێژين: ئه‌و كه‌سه‌ك خودان ئيراده‌ و هێزه‌؛ چونكى ئه‌گه‌ر ئيراده‌ نه‌بيت نه‌شێت ب سه‌ر هه‌ر نه‌خۆشييه‌كێ دا زاڵ ببيت و به‌رده‌واميێ بده‌ته‌ ژيانێ و كار بكه‌ت و نه‌راوه‌ستيت، ماده‌م ژيان يا به‌رده‌وامه‌ پێدڤييه‌ ئه‌م ژى وه‌ك خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت د به‌رده‌وام بين؛ چونكى ژيان وه‌كى سيناريۆيا دراما يان شانۆيه‌كێيه‌ و هه‌ر كه‌سه‌ك ژ مه‌ دێ وه‌كى خو رۆلى تێدا گێڕيت و ئه‌كته‌رييا خو كه‌ت، هه‌تا دگه‌هيته‌ دووماهييا  رێكا خو، له‌وما ئه‌م هه‌مى وه‌كى ئێك نابين، يێ هه‌ى دێ يێ ساخ و ساخله‌م بيت و يێ هه‌ى خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ب هه‌ر جۆر و شێوه‌كێ بيت، پێدڤييه‌ ئه‌م ب به‌هر و رۆلێ ب مه‌ هاتييه‌دان د رازى بين و بزاڤێ بكه‌ين ب باشى رۆلێ خو بگێرين و ده‌ستان نه‌داهێلين، ب هێز به‌ر ب ئارمانجێن خو پێنگاڤان بهاڤێژين. ئه‌گه‌ر ئه‌م بزاڤان نه‌كه‌ين و به‌رده‌وام نه‌بين دێ ره‌وشا مه‌ خرابتر بيت ژ يا هه‌ى. ب ديتنا من خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ب هێزترين ته‌خا جڤاكينه‌، ل گه‌ل ناخێ خو، ئاسته‌نگێن ژيانا خو و جڤاكى شه‌ڕى دكه‌ن ژ پێخه‌مه‌ت به‌رده‌وامبوونێ.»

رێژين خان سهبارهت رۆلێ خێزانێ و جڤاكى د سهرهدهريكرنا ل گهل خودان پێدڤیيێن تايبهت ددهته دياركرن: «كاركرنا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ل سه‌ر ئاڤاكرنا كه‌سايه‌تييا خو ب به‌شداريكرن د كۆر و سميناران دا، به‌رده‌وامى دان خواندنا خو ئه‌گه‌ر شييان هه‌بن گه‌له‌ك يا فه‌ره‌. ئه‌م دزانين ژيان يا ب زه‌حمه‌ت و تژى و ئاسته‌نگييه‌ بۆ وان و پێلێن ژيانێ د دژوارن، ئه‌م دزانين يا ب زه‌حمه‌ته‌ ئه‌م ب سه‌ر ژيانێ زاڵ ببين، به‌لێ ب هه‌ر رێكه‌كا بيت پێدڤييه‌ به‌رده‌واميێ بده‌ينه‌ ژيان خو دا ب سه‌ربكه‌ڤين. چ پێنەڤێت ئەڤە به‌هرا پتر ل سەر رولێ خێزانێ دمینیت،كو ئێك ژ مه‌زنترين ئاسته‌نگێن دكه‌ڤنه‌ د رێكا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت دا نه‌بوونا پشته‌ڤانييا خێزانييه‌، ئه‌گه‌ر پشته‌ڤانى ژى هه‌بيت ب شێوه‌يه‌كێ نه‌دروست دهێته‌كرن؛ چونكى گه‌له‌ك جاران دێ ب سۆز (عاطفى)ان ترساندنا ژ ژيانێ، پشته‌ڤانى هێته‌كرن. پەروەردا خێزانێ بۆ ڤان كه‌سا يا گرنگه‌ بۆ هندێ زاڵ بن سەر ئاسته‌نگێن ژیانێ و خو ل به‌رامبه‌ر كه‌سێ كێم نه‌بينن. ب ديتنا من يا پێدڤييه‌ به‌رى كچ و كوڕ بڕيارا پێكئينانا خێزانێ بده‌ن، خو باش ئاماده‌ و ئاڤا بكه‌ن، دا ده‌مێ د داهاتى دا ژ به‌ر هه‌ر ئه‌گه‌ره‌كێ بيت خودێ زارۆكه‌كێ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت دده‌تێ، بشێن وى قه‌بيل بكه‌ن و شانازيێ ب هه‌بوونا وى بكه‌ن. بزانن سه‌ره‌ده‌رييه‌كا دروست ل گه‌ل بكه‌ن و بشێن باش په‌روه‌رده‌ بكه‌ن و كه‌سه‌ك خودان كه‌سايه‌تييه‌ك بهێز راده‌ستى جڤاكى بكه‌ن. ب هيچ شێوه‌يه‌‌كى هه‌ڤبه‌ركرنێ د ناڤبه‌را وى و زارۆكێن دى دا نه‌كه‌ن و هاريكار بن د گه‌ل دا بۆ هندى زاڵ بن ل سه‌ر ره‌وشا خو يا ده‌روونى ل گه‌ل وێ خودان پێدڤيياتييا تايبه‌تى يا ل ده‌ف هه‌ى. دڤێت جڤاك ژى پتر رۆلێ خو ببينيت و پتر يێ هاريكار بيت،كه‌سێ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ل گه‌ل كه‌سه‌كێ دى ب نه‌رێنى هه‌ڤبه‌ر نه‌كه‌ت، به‌روڤاژى ب يه‌كسانى و دادپه‌روه‌رى سه‌ره‌ده‌رى بهێته‌كرن و ژ لايێ مه‌عنه‌وى ڤه‌ هاريكار بن ل گه‌ل ئه‌ڤان كه‌سان. هه‌لبه‌ت جڤاك ژ مه‌ هه‌ميان پێك دهێت و دڤێت ئه‌م هه‌مى رولێ خو ب ئه‌رێنى بگێرين. هه‌ر چه‌نده‌ دیتنا جڤاکی بۆ خودان پێدڤیێن تایبەت هاتييه‌ گوهۆرين، نوکە پیچەک باشتره‌؛ ژ به‌ر كو  ئه‌ڤ كه‌سه‌ د ناڤ جڤاكى دا پتر دیار بوون، رۆلێ وان دیار بوو، کەسێن ئەکتیف هاتنە د ناڤ کاری دا دەستپێشخەری کرن و شيانێن خو بۆ جڤاكى دياركرن گه‌له‌ك ئاسته‌نگ ده‌رباس كرن، به‌لێ نوكه‌ ژى هه‌ر ئاسته‌نگ گه‌له‌ك يێن هه‌ين و ئه‌م نه‌شێن بێژين نه‌ماينه‌، به‌لێ كێمتر يێن لێهاتين. ب باشتر بوونا سه‌ره‌ده‌رى و پالپشتييا خێزان و جڤاكى ب تنێ كێشه‌يا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ب دووماهيك ناهێت، به‌لكى دڤێت حكومه‌ت ل دويڤ هه‌ر جۆره‌كى سيسته‌مه‌كێ جێگر بدانيت، بۆ دا هندى د شيان دابيت باشتر خو پێبگه‌هينن و ده‌ليڤا كاركرنێ ژى بۆ باشتر هه‌بيت، بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌حسێ نابينا بكه‌ين نه‌بوونا په‌رتووكێن ده‌نگى و په‌رتووكێن سيسته‌مێ برايلى، له‌وا ئه‌گه‌ر نه‌شێن ب دروستى بابه‌تێن خو يێن خواندنێ بخوينين، هه‌ر چه‌نده‌ سيسته‌مێ خواندنێ نوكه‌ باشتر بوويه‌ ل ئاستێن بلندێن وه‌كى ماسته‌ر و دكتۆرايێ هه‌نه‌‌، به‌لێ ب پشتراستيڤه‌ ئه‌ڤان كه‌سان ئاسته‌نگێن گه‌له‌ك مه‌زن ده‌رباسكرينه‌ هه‌تا گه‌هشتينه‌ ڤى ئاستى.»

وهحيد سهعيد چيچو جێگرێ دهستهيا بالا ل ئهنجومهنێ كورتهبالايێن كوردستانێ ب ڤى شێوهى بهحسێ جوداهييا ئاستهنگێن خودان پێدڤیيێن تايبهت دكهت: «گه‌له‌ك جۆرێن خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت يێن هه‌ين، له‌وما ئاستەنگێن وان ژى د جۆرا و جۆرن هەر ئێک ب شێوەیەکييه‌، بۆ نموونه‌ هاتن و چوون، گۆهلێبوون، ئاخفتن، ديتن، به‌ژن و …هتد، هه‌ر ئێك ژى پێدڤى ب جۆره‌كێ ئاسانكاريكرنێ و  ژينگه‌هه‌كا دروستن ل دويڤ پيڤه‌رێن نێڤ ده‌وله‌تى، به‌لێ مخابن ئه‌و ژينگه‌ها ئه‌م به‌حس ژێ دكه‌ين مه‌ ل كوردستانێ و عيراقێ نينه‌. كورته‌بالا ئێك ژ نموونێن خودان پێدڤیيێن تايبه‌تن، ل ده‌ستپێكا ده‌ركه‌فتنا هه‌ر كورته‌بالايه‌كى، گه‌له‌ك يا ب زه‌حمه‌ت بوو و جڤاكى ب چاڤه‌كێ كێم به‌رێ خو ددايێ ب چاڤێ تڕانه‌پێكرن و دل پێڤه‌بوونێ، به‌لێ مه‌ خو ژ جڤاكى ڤه‌ده‌ر نه‌كر و ژێ نه‌ڤه‌قه‌تيياين، هه‌تا باوه‌رى بۆ وان ژى دروست بووى كورته‌بالا ژى كه‌سێن ئاسايينه‌ و ئه‌گه‌ر ده‌ليڤه‌ بۆ دروست ببيت دشێن كارێن خو دروستتر و باشتر ژ كه‌سێن ئاسايى برێڤه‌ ببه‌ن، ژ لايه‌كێ دى ڤه‌ ده‌مێ كه‌سێن كورته‌بالا یان خودان پێدڤیێن تایبەت ل سازييه‌كێ کار بکەن، ل ده‌ستپێكێ بۆ فه‌رمانبه‌رێن دى جهێ گومانێ نه‌ كا شييانێن كاركرنێ هه‌نه‌ يان نه‌، به‌لێ ده‌مێ كار دكه‌ن و  دبينن چ جۆداهى د ناڤبه‌را وان و كه‌سێن ئاسايى دا نينه‌، به‌لكى گه‌له‌ك جاران پتر و رژدتر كار بكه‌ن و خه‌مساريێ دكارێ خو دا ناكه‌ن، ل وى ده‌مى ديتنا هه‌مى فەرمانبەر و رێڤەبەرى و سازیيان ل به‌رامبه‌ر دهێته‌ گوهۆرين. له‌وما نوكه‌ جڤاك ب چاڤێ رێزگرتنێ و ڤيانێ به‌رێ خو دده‌نه‌ مه‌ و پا ل پشت و پشته‌ڤانێن كورته‌بالانه‌. بێگومان خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ژى ئه‌رك و مافێن خو دزانن و وه‌ك فه‌رمانبه‌ر ئه‌ركێن خو بجهـ دئينن و بزاڤێ دكه‌ن مافێن خو ب ده‌ستخو ڤه‌ بينن.»

سهبارهت وێ چهندێ كا چ بهێتهكرن بۆ باشتركرنا رهوش و ژيانا خودان پێدڤیيێن تايبهت ناڤهاتى گۆت: »بۆ هندێ ئه‌م كار ل سه‌ر وێ چه‌ندێ بكه‌ين ره‌وشا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت باشتر بكه‌ين، پێدڤييه‌ ژ هه‌مى لايان ڤه‌ كار بكه‌ين، ژ لايێ تاكه‌ كه‌سى ڤه‌ خودان پێدڤيێ تايبه‌ت ده‌ستان نه‌داهێليت و خو ژ جڤاكى ڤه‌ده‌ر نه‌كه‌ت پێداگيريێ ل سه‌ر ب ده‌ستڤه‌ئينانا مافێن خو بكه‌ن و به‌رده‌وام خو پێبگه‌هينن. خێزان ژى دڤێت گرنگيێ ب خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت بده‌ت و رێگريێ لێ نه‌كه‌ن و پالده‌ر و پشته‌ڤانێن ڤان كه‌سان بن. هه‌لبه‌ت خێزان و جڤاك پێكڤه‌ د گرێداينه‌ و ئه‌گه‌ر خێزان ره‌وشه‌نبير بوو د سه‌ره‌ده‌ريكرنا ل گه‌ل خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت دا ب شێوه‌يه‌كێ راسته‌وخو كارتێكرنێ ل سه‌ر جڤاكى ژى دكه‌ت. ژ لايێ حكومه‌تێ ژى ڤه‌ پێنگاڤێن باش هاتينه هاڤێتن ب تايبه‌تى پشتى دامه‌زراندن بوويه‌ سيسته‌مێ فورمان و رێژه‌يه‌ك ژێ هاتييه‌ ته‌رخانكرن بۆ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت. يا ژ هه‌ميێ گرنگتر ده‌ركرنا ياسا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ته‌؛ چونكى ده‌مێ ياسايه‌ك هه‌بيت ل دويڤ وێ ياسايێ ئه‌م دێ شێن داخوازا مافێن خو بكه‌ين و جێبجێكرنا كرنا ئه‌وێ ياسايێ ئه‌ركێ حكومه‌تێيه‌، هه‌ر چه‌نده‌ هنده‌ك ژ بڕگه‌ و ماددێن ئه‌ڤێ ياسايێ هاتينه‌ بجهئينان و به‌رده‌وام ئه‌م پێكولان دكه‌ين يێن ماى ژى بهێنه‌ بجهئينان. له‌وا ب ديتنا من يا پێدڤييه‌ ژینگەهه‌كا باش بهێته‌دروستكرن، ئەو کەسێن بێبه‌هر بووين ژ هاريكاريێن تۆرا جڤاكى، مۆچە بۆ بهێته‌دابینکرن، ئه‌وێن شيانێن كاركرنێ و خودان باوه‌رنامه‌ ده‌ليڤا كارى و دامه‌زراندنێ بۆ بهێته‌ ره‌خساندن، مۆچه‌يه‌ك بۆ بخودانكه‌رێ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت بهێته‌ دابينكرن، زێده‌بارى گه‌له‌ك خزمه‌تێن دى كو بۆ ژيانه‌كا ژ هه‌ژى پێدڤييه‌ بۆ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت بهێته‌كرن.»

د. شێرزاد حهميد هرۆرى رێڤهبهرێ گشتييێ چاڤدێرى و گهشهپێدانا جڤاكى ل پارێزگهها دهۆكێ، سهبارهت خودان پێدڤیيێن تايبهت و ئامارێن وان دبێژيت: «هه‌ر كه‌سه‌ك تووشى بێ شييانييه‌كا نه‌گوهۆرا جه‌سته‌ى يان نه‌جه‌سته‌ى ببيت، ل هه‌ر ئێك ژ هه‌ستێن وى يان شييانێن له‌شى، ده‌روونى، مێشكى، ب راده‌كى رێكێ ل كاركرنا ئه‌ندامه‌ك يان زێده‌تر ژ ئه‌ندامه‌كێ له‌شێ وى بگريت؛ دبيته‌ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت. هه‌ر ئێك ژ (ئۆتيزم، بيركول، جه‌سته‌يى بزوێنى(حركى)، مه‌نگول(داون)، شيزۆفرينيا توند، هيمۆفيليا، كورته‌بالا، نابينا، نابيست و…هتد) ب جۆرێن خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت دهێنه‌ هژمارتن. ب شێوه‌يه‌كێ گشتى ئامارا كه‌سێن خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ل دهۆكێ نێزيكى (24000) كه‌سانه‌، به‌لێ ئه‌ڤ ئاماره‌ به‌رده‌وام د گوهۆڕينێ دانه؛‌ چونكى رۆژانه‌ كه‌سێن نوى دهێنه‌ تۆماركرن، كو راپۆرتێن وان ژ لايێ لژنه‌يێن پزيشكى ڤه‌ دپه‌سه‌ند كرينه‌ و بۆ مه‌ دهێنه ره‌وانه‌كرن. ژ ئه‌ڤان كه‌سان، (11932) ب تنێ سودمه‌ندێن تۆرا جڤاكينه‌ و چ مۆچه‌يێن دى وه‌رناگرن و (826) ژى فه‌رمانبه‌رن، ژبلى هاريكارييا تۆرا جڤاكى خودان مۆچه‌نه‌، ئانكو (12758)كه‌س ل دهۆكێ سودمه‌ندێن ئه‌ڤێ هاريكاريێ نه‌. ل دويڤ ئه‌و زانياريێن ل به‌ر ده‌ستێن مه‌، ناڤێن نێزيكى (11671) كه‌سێن دى ژى هاتينه‌ تۆماركرن و مامه‌له‌يێن وان هاتيينه‌ ره‌وانه‌كرن بۆ وه‌زاره‌تا كار ب مه‌ره‌ما مفادار بوونێ.»

سهبارهت وێ چهندێ كا ژ لايێ حكومهتا ههرێما كوردستانێڤه چ بۆ خودان پێدڤیيێن تايبهت هاتييهكرن، رێڤهبهرێ گشتى دا خويا كرن كو: «ل گۆر ياسا ژماره‌ (22) ئه‌وا ل ساڵا 2011ێ ل په‌رله‌مانێ كوردستانێ ده‌رچوويى و هه‌تا رادده‌كى حكومه‌ت شيايه‌ ماددێن وێ بجهـ بينيت، ژ لايێ وه‌زاره‌تا كار ڤه‌ مۆچه‌يه‌ك بۆ كه‌سێن خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت هاتييه‌ ته‌رخانكرن، هه‌روه‌سا په‌يمانگه‌هێن تايبه‌ت ب شيياندنا وان ڤه‌، سه‌نته‌رێن ئۆتيزمێ و زارۆكێن گرفتێن ئاخفتنێ و زمانى هه‌ين هاتينه‌ دامه‌زراندن. حكومه‌ت مۆله‌تا بخودانكه‌رى (به‌خێوكه‌ر) دده‌ته‌ وان كه‌سێن فه‌رمانبه‌ر و خودان پێدڤييه‌كێ تايبه‌ت هه‌بيت، ل دويڤ وێ جۆر و رێژه‌يا هاتييه‌ دياركرن. ژ لايێ خو ڤه‌ وه‌زاره‌تا په‌روه‌ردێ ژى بڕياردايه‌ خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت ژى ژ خواندنێ بێ به‌هر نه‌بن و پشكه‌ك ژ ئه‌ڤان زارۆكان ل قوتابخانان هاتينه‌ وه‌رگرتن.

هه‌روه‌سا رێنما هاتينه‌ ده‌ركرن ل ده‌مێ ئاڤاكرنا ئاڤاهييان ره‌وشا ئه‌ڤێ ته‌خێ ل به‌رچاڤ بهێته‌وه‌رگرتن و پێدڤیيێن وه‌كى ره‌مپه‌، جهێ تايبه‌ت ب راوه‌ستيانا وان ڤه‌، جهێن تايبه‌ت ب راوه‌ستاندنا ترۆمبێلێن وان ل سه‌ر جاده‌ييان بهێنه‌ درۆستكرن‌. زێده‌بارى وێ چه‌ندێ وان ژى مافێ هاژۆتنا ترۆمبێلێ و وه‌رگرتنا ده‌ستويرييا هاژۆتنێ هه‌يه‌. خاله‌كا دى يا گرنگ ل دويڤ ياسا ژماره‌ (22) خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت وه‌كى هه‌ر كه‌سه‌كێ ئاسايى مافێ دامه‌زراندنێ و كاركرنێ ل كه‌رتێ گشتى و تايبه‌ت هه‌يه‌ و ل دويڤ ماددێ (10) بڕگا سێىێ مافێ 5% يا دامه‌زراندنێ ب خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت هاتييه‌ دان. رێنماى ژى هاتينه‌ ده‌ركرن ئه‌و خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت يێن ل فه‌رمانگه‌هێن ميرى كار دكه‌ن، ده‌مژمێره‌كا  كاركرنێ بۆ وان بهێته‌ كێمكرن و كارێ ل دويڤ شييانێن وان بۆ بهێته‌ راسپاردن. به‌لێ ل گه‌ل ڤێ هه‌ميێ ژى ب بۆچوونا من، ئه‌ڤ ته‌خه‌‌ پتر  پێدڤى ب خزمه‌ت كرنێنه‌، خواستا مه‌ و پێدڤييا ژيانا خودان پێدڤیيێن تايبه‌ت گه‌له‌ك پتره‌ ژ ئه‌وا هاتييه‌كرن، له‌وما ئه‌م ژ لايێ خو ڤه‌ به‌رده‌وام رژدين ل سه‌ر داكوكيكرن ل ب ده‌ست ڤه‌ ئينانا مافێن وان‌.»

ڤان بابەتان ببینە

چیرۆکنڤیس ئیسماعیل هاجانی: ئەز پاییزان ژ هەمو وەختێن دی یێن ساڵێ چەلەنگتر دبم

دیـــدار: مەتـین   گۆڤارا مەتین، د زنجیرەیا دیدارێن د گەل نڤیسەر و هونەرمەندێن داهێنەر دا، …