گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
دیـدار: مەتـین
بووبێ ئەسەر نڤیسەرێ کورد د دیدارەکا تایبەت دا ل گەل کۆڤارا مەتین، دیار دکەت ژ بەر خەباتا خۆ یا بۆ کوردایەتیێ گەلەک سالان ل زیندانێ مایە و پاشی ژی چوویە سوید ل وێرێ دەست ب کارێ نڤیسینێ کریە و چەندین بەرهەم ل سەر ئەنفالکرنا بارزانيیان نڤیسیە و ژ بەر بەرهەمێن وی گەلەک کوردێن باکۆر زانیاری ل سەر ئەنفالکرنا بارزانيیان بدەستڤە ئیناینە.
– مامۆستا ژ بۆ خواندهڤانێن مه زێده‌تر وه ناس بكەن، هوون دشێن خۆ بدەنە ناسكرن:
– بووبێ ئەسەر: ژ به‌ر چالاكی و خه‌باتێن من یێن سیاسی ئەز د 2/1/1980 ل باكۆرێ كوردستانێ ل باژارێ دیاربه‌كرێ ل سازیا ده‌وله‌تێ یا، كو من وه‌كو كارمه‌ند كار دكر، ژ ئالییێ پۆلیسان ڤه هاتمە گرتن. ل زیندانێ گەلەک ئەشکەنجە ل من کرن، د ئەشکەنجەیێ دا دلێ من دسەکنە، لۆما ئەو من مری دزانن و من د قاتا ئانکو ته‌به‌قا جاران دا دهاڤێژن ژێر دا، كو بێژن وی خوه‌ست بڕە‌ڤە. لێ ل سه‌ر سیارا پۆلیسان یا ل ژێر دكه‌ڤم و دلێ من ژ نووڤە كار دكه‌ت. پشتی هه‌فته‌یه‌كێ من ل نه‌خوه‌شخانه‌یێ ده‌رمان دكن و پاشی دیسان ئەز برمە جهێ ئەشكه‌نجەدانێ ل وێرێ ژی نگێ من یێ چه‌پێ شه‌وتاندن.
سه‌ده‌ما ئەشكه‌نجێن ل من دكرن ئەو بوو، كو ئەز ناڤێ پارتیا خوه و ئەندامان بدم وان. لێ من یه‌ك گۆتن ژی ل گۆر دلێ وان نه‌كر. ژ به‌ر ڤێ بوو ل من وه‌ها ئەشكه‌نجه كرن.
پشتی لێدان و ئەشكه‌نجان، كو ب ته‌مامی 72 رۆژ بوون قه‌دیا ئەز شاندم زیندانێ. پشتی دو سال و شه‌ش مه‌هان وان ئەز به‌ردام، چونکی من یه‌ك گۆتنا، كو وان دخوا‌ست نه‌دا وان. ئەز باوه‌رم خواندهڤانێن هێژا وه ناڤێ زیندانا دیاربه‌كرێ بهیستنه، كو ل ڤێ جیهانێ یه‌كه‌م زیندان بوو ژ بۆ جوانێن كوردان ل وێرێ بكەنە تورك، هاتبوو ئاڤا کرن.
پشتی به‌ردانێ 12/11/1984ان ئەز هاتمە وەلاتێ سوێد و ل ڤێرێ دژیم. زه‌وجیمه دو كه‌چ و دو كوڕێن من ئانکو لاوێن من هه‌نه.
– مامۆستا وه چ ده‌مه‌كێ ده‌ست ب كارێ نڤیسینێ كریه؟
– ده‌ما ئەز ل سوێدێ بجهـ بووم. پشتی چارەسەرکرنا نه‌خوه‌شیان، كو دو سالان دۆم كر. من ل فیدراسیۆنا كۆمه‌له‌یێن كوردستانێ وه‌كه كارکارەکێ كێمه‌ندام ده‌ست ب كار كر، كو مووچه‌یێ من ده‌وله‌تێ ددا. كارێ من یه‌كه‌م نڤیساندنا به‌ربانگێ بوو، كو وێ ده‌مێ مه ئەو مه‌هێ جاره‌كێ ده‌ردخست.
ده‌ما ژ زیندانێ ده‌ركه‌فتبووم، من گه‌له‌ك تێبنيیێن زیندانێ و هه‌ڤدیتنا من یا ل گەل زێرەڤانەکێ وێ ده‌مێ نڤیسی بوو. لێ ژ به‌ر كو ب توركی بوون و د وارێ كوردی نڤیساندنێ دا وی دەمی ئەز لاواز بووم. لۆما ئەز گرانی ل سه‌ر نڤیسینا ب کوردی خه‌بتیم هه‌تا، كو من كوردیيا خوه ژی باش كر. من ده‌ست ب نڤیساندنا هه‌ڤپه‌یڤینا خوه و یا وی زێرەڤانی کر، كو من پێره كربوو.
ئارمانجا من ل ڤێرێ ئەو بوو، كو ئەز وێ ئەشكه‌نجەدانێ، بوویه‌ر و وه‌حشه‌تا د زیندانێ دا ئیناینە سه‌رێ مه جوانێن كورد وه‌كه به‌رهه‌مه‌كێ پێشكێشی گه‌لێ خوه و جیهانێ بكم. ئەڤ به‌رهه‌ما من ب ناڤێ گاردیان د سالا 1994ان ب كورمانجێ ده‌ركه‌فت. ڤێ گه‌له‌ك بالا كه‌سێن، كو ئەو خوه‌ندن كشاندبوو. گه‌له‌ك ناس و دۆستان دۆز ل من كرن، كو ئەز ب ڤێ كوردیا خوه یا شیرین و خوه‌ش به‌رده‌وامیێ بدەمە نڤیساندنا كوردی. من ژی ئەڤ راست دیت و ئێدی ده‌ست ب نڤیساندنێ كر. هه‌تا نها 14 به‌رهه‌مێن من ب كورمانجی دەرکەفتنە. هندەک بووینه سۆرانی و گاردیان ژی هه‌تا نها ب هندەک زمانێن بیانی هاتیه وه‌شاندن.
– مامۆستا هوون چه‌ند ساله ل ده‌رڤه دژین و ژیانا وه وەکو نڤیسەرەک کورد چاوا ده‌رباس دبه؟.
– ئەڤ تام بوو 41 سال، كو ئەز ل سوێدێ دژیم. ل گۆر من زه‌حمه‌تترین ژیان ئەوە، كو مرۆڤ ژ وه‌لاتێ خوه، ژ مرۆڤێن خوە، ناس و دۆستێن خوه دوور ل خه‌ریبیێ بژی. ئەڤ ب سه‌رێ خوه كاره‌سه‌ته‌ك مه‌زنە. هه‌لبه‌ت خوه‌شی و رحه‌تییێ ئە‌ورۆپا و سوێدێ ژی گه‌له‌كن. لێ چ ببه ژی مرۆڤ تم ب حه‌سره‌تا وه‌لاتێ خوه دژی. لۆما ژیانەک گەلەک ب زەحمەتە. هه‌گه‌ر مرۆڤ به‌حسا ژیانا ل ده‌رڤه‌یی وه‌لات بكه مرۆڤ دكاره ب ده‌هان پەرتووكان بنڤیسینه. لێ ژ گه‌له‌كان ره ژی خه‌ریبی ژ وه‌لاتێ وان خوه‌شترە. ئەڤ ژی ب سه‌رێ خوە مژاره‌كه.
– هه‌تا نها وه چه‌ند به‌رهه‌م ب كوردی هه‌نه و وەکو نڤیسەر هوون د بەرهەمێ خوە دا پتر گرنگیێ ب چ تشتەکێ ددەن؟
– هه‌تا نها (14) به‌رهه‌مێن من یێن ب كوردی هه‌نه. ده‌ما ئەز ژ زیندانا دیاربه‌كرێ هاتمە به‌ردان، وی دەمی من سۆز دا ئەز چ دەمەکێ ب زمانێ تورکی نەنڤیسم و هەتا نها ژی ئەز ل سەر سۆزا خوە مە، پەرتووکێن من هەموو ل سەر کورد و کوردستانێ و ئاریشێن مللەتێ مە نە، وەکو من گۆتی بەرهەمێ ئێکێ ژی ل دۆر ژیانا ل زیندانێ بوو.
– وه چەند بەرهەم ل سه‌ر جینۆسایدا بارزانیان نڤیسیبوون وه‌كو ڤه‌كۆلینه‌ك مه‌یدانی چاوا پێشوازی لێ هاته كرن؟
– هه‌تا نها من ل سه‌ر جینۆسایدا بارزانیان سێ به‌رهه‌م و برۆشووره‌كێ نڤیسی یه. ئارمانجا من یا نڤیساندنا ڤان به‌رهه‌مان ئەوە، كو ئەز وه‌كه نڤیسكاره‌كی گه‌لێ خوه ڤێ جینۆسایدێ ب كوردان و جیهانێ بدم ناساندن. باوه‌ر بكن پشتی رۆمانا من یا ل سه‌ر جنۆسایدا 8000 ئە‌نفالكرنا زەلامێن بارزانیان یا ب ناڤێ بارزان دگری، كو ل باكۆرێ كوردستانێ هاته وه‌شاندنێ، گه‌له‌ك جوان و جامێران گۆتن، كو مه ب سایا ڤێ به‌رهه‌مێ جینۆساید ئانکو ئەنفالا هاتبوو سه‌رێ گه‌لێ مه یا ل باشوورێ كوردستانێ، نوو زانی. ڤێ به‌رهه‌مێ ل باكۆرێ كوردستانێ گه‌له‌كی دەنگ ڤەدا و کەیفخوه‌شم، كو ب خوهاندنا ڤێ به‌رهه‌مێ ل باكۆرێ كوردستانێ گه‌له‌كان ژ نوو ڤە جینۆسایدا گه‌لێ كورد و یا بارزانيیان ناس كرن.
– ل گۆر وه چ ئاسته‌نگی ل هه‌مبه‌ر پێشڤه‌برنا زمانێ كوردی هه‌یه؟
ل گۆر من ئاسه‌نگییا ئیرۆ یا هه‌ری مه‌زن ئەو كوردن، كو ب زمانێ داگیركه‌رێن خوه دنڤیسینن. ژ به‌ر كو ئیرۆ شه‌رت و مه‌رجێن فێربوونا زمانێ كورد هاتیه خولقاندن. مرۆڤ وه‌كه ره‌وشه‌نبیر و نڤیسكار بخوازی، مرۆڤ دكاره زمانێ خوه فێر ببه و ب وی زمانێ بنڤیسینه. لێ مخابن گه‌له‌ك نڤیسكارێن كورد ڤێ ناكن و به‌رهه‌مێن خوه ب زمانێ داگیركه‌رێن خوه ددن وه‌شاندن. ئەڤ ژی دبه سه‌ده‌ما كوشتنا زمانێ كوردی و گه‌شكرنا زمانێ داگیركه‌ران.
هه‌ر چقاسی هێ ژی د هن واران ده قه‌ده‌غه ل سه‌ر زمانێ كوردی هه‌به ژی، لێ هه‌گه‌ر مرۆڤ بخوازی دكاره زمانێ خوه فێر ببه و پێ بنڤیسینه. ب ده‌هان هه‌تا ب سه‌دان به‌رهه‌مێن كوردی ل باكۆرێ كوردستانێ تێنه وه‌شاندن. لێ ل گۆر ڤێ ئیمكانێ هێ ژی هندەک نڤیسكارێن مه به‌رهه‌مێن خوه ب زمانێ داگیركه‌رێن خوه دنڤیسینن، كو زمانێ خوه ددن كوشتن. ل گۆر من د شه‌رت و مه‌رجێن ئیرۆ ده ئاسته‌نگییا هه‌ری مه‌زن ل هه‌مبه‌ری زمانێ كوردی گه‌له‌ك نڤیسكار و ره‌وشه‌نبیرێن كورد ب خوه نه.
– ره‌وشا نها یا زمان و ئەده‌بێ كوردی ل گشت كوردستانێ چاوایه؟
– ل گۆر من ب ئاوایه‌كی گشتی گه‌له‌كی باشە. ئە‌م وه‌كه كورد ل باشوورێ كوردستانێ خوه‌دی وه‌لاته‌كی خوه یێ ئازادین. هه‌می دام و ده‌زگه‌هێن مه هه‌نه، كو ب كوردی نه. دبستان هه‌می ب كوردی نه. ل وێرێ چ ئاسته‌نگی نینن. ژ بوونا پێشڤه‌برنا زمانێ كوردی هه‌می جۆره خه‌بات ژی تێنه كرن. لێ ل باكۆرێ كوردستانێ زمانێ كوردی مری یه. كوردی ئاخافتن د مالان ده و د قادانده هه‌ما هه‌ما نه‌مایه. هه‌می ژیان بوویه ب توركی، ئەڤ ب مه دده زانین، كو ل باكۆرێ كوردستانێ زمانێ كوردی ل به‌ر سكراتێ یه. هه‌گه‌ر وه‌ها بدۆمه هه‌تا ده‌مه‌كه نه زێده دوور وێ باكۆرێ كوردستانێ ببه توركى یه، كو كه‌سێن ب كوردی قسه دكن، رەنگە گەلەک کێم ببن یان ژی هەر نەمینن. ئەڤ هه‌می پرۆژه‌یا ده‌وله‌تێ یە، كو ب ده‌ستێ هن كوردان پێك هاتییه. هه‌ر چقاسی ئیرۆ به‌رهه‌مێن كوردی پر تێنه وه‌شاندن ژی لێ خوا‌نده‌ڤان تونه نه. سبه‌رۆژا مه دێ چاوا به نزانم..!!
– مامۆستا دووماهی په‌یاما وه بۆ خواندهڤانێن مه‌تین چیه؟
– دڤێ هه‌می كورد هه‌ول بدن د مالێن خوه ده، ب زارۆكێن خوه ره كوردی قسه بكن. نڤیسكارێن كورد دڤێ ده‌ڤ ژی به‌رهه‌مێن خوە یێ نڤیسینا ب زمانێ داگیركه‌ران به‌ردن. پارتیێن سیاسی دڤێ هه‌می كارێ خوه ب كوردی بكن. كوردێن باكۆر چقاسی خوه ژ زمانێ توركی دوور بخن وێ ئەوقاسی زمانێ مه بەر ب پێشڤه هه‌ره.
نڤیسكارێن كورد دڤێ به‌رێ ب زمانێ خوه به‌رهه‌ما خوه بنڤیسنن و بدن وه‌شاندن. پاشی ب كیژان زمانێ تێ وه‌شاندن نه گرنگە. دووماهیێ ژی ئەز گەلەک سوسیا وە دکم ژ بوونا ڤێ ئیمكانا وه دا من كو هن نێرین و دیتنێن خوه بێژم.
بیۆگرافیا بووبێ ئەسەر:
– سالا ١٩٥٥ ل دێركا چیایێ مازی یا ب سه‌ر باژارێ مێردینێ ڤه هاتییه دنیایێ.
– دبستانا خوه یا سه‌رەتایی ل گوندێ قه‌سرا قه‌نجۆ، ناڤەندی و ئامادەیی ژی ل باژارێ مێردینێ خواندیە.
– سالا ١٩٧٥ دبیتە ئەندامێ پارتی دیموکراتی کوردستان/ تورکیا.
– سالا ١٩٧٥ ل زانکۆیا ئەنقەرە کولیژا ئابووری دەست ب خواندنێ دکەت.
– سالا ١٩٨٠ ژ ئالیێ دەولەتا تورکیا ڤە ژ بەر چالاکیێن وی یێن سیاسی دهێتە زیندانی کرن.
– سالا ١٩٨٤ ئازاد بیت و دچیتە وەلاتێ سوید.
– ٤١ سالن ل وەلاتێ سوید دژیت.
بەرهەمێن بووبێ ئەسەر:
– گاردیان، سوید ١٩٩٤، وه‌شانێن رۆژا نوو (رۆمان)، کو ب چەندین زمانێن دی ژی هاتییە وەرگێران و چاپ بوویە.
– ژیانەک ٢٠٠٥ و ٢٠٠٦، دو جاران چاپ بوویە.
– ئەنفال و جینۆسایدا ب کوردی ٢٠٠٧.
– سینۆ بوو ئەفەندی، ئستەنبۆل ٢٠٠٧ .
– زەواجا شاش، ئستەنبۆل ٢٠٠٨.
– راستیا مە، ئستەنبۆل ٢٠٠٨.
– دیرۆکا روورەش، سوید ٢٠٠٩.
– بارزان دگری ٢٠١٧. وەشانخانا سیتاڤ (رۆمان).
– قێرینا بارزان ٢٠٢٠. وەشانخانا دۆز (هەڤپەیڤین ل گەل مالباتێن کەسێن وان هاتبوون ئەنفالکرن).
– ساپۆ، ئستەنبول ٢٠٢٣.
– گازی و هاوار ٢٠٢٢.
– رێباز، ٢٠٢٤.
