گۆڤارا مەتین گۆڤارا مەتین
ريپۆرتاژ: سینەم چێی
ئۆتيزم Autism، ب عه‌ره‌بى (توحد)، نەخۆشييه‌كه ل نک زارۆكان دهێته ديتن. ئه‌ڤ نەخۆشييه ساڵ بۆ ساڵێ د زێده‌بوونێ دايه. ل دويڤ ئامارێن جيهانى 2 % ژ زارۆكان تویشی ڤێ نەخۆشيێ دبن، به‌لێ ل عيراقێ و كوردستانێ چ ئامارێن دروست ل به‌ر ده‌ست نين، له‌وما ل دهۆكێ ژى د شييان دا نينه رێژه‌يا تویشبوويان بهێته زانين. ل دويڤ وان تویشبوويێن هاتينه توماركرن ل رێڤه‌به‌ريا گه‌شه‌پێدان و چاڤدێريا جڤاكى، 838 زارۆك ل سنورێ پارێزگه‌ها دهوكێ تویشى ئۆتيزمێ بووينه و ب تنێ 6 سه‌نته‌رێن تايبه‌ت ب ڤێ نەخۆشيێ هه‌نه، کو ئێك ژ وان يێ حكومى يه.
دكتور دلشاد موحه‌مه‌د شه‌ريف، نۆژدارێ تايبه‌تمه‌ندێ ئۆتيزم و تێكچوونێن ره‌فتارى، سه‌باره‌ت ڤێ نەخۆشيێ دبێژيت: «ل دويڤ ستانداردێن جيهانى ئۆتيزم دهێته پيناسه‌كرن تێكچوونا گه‌شه‌كرنێ ل نک زارۆكى، ب شێوه‌يه‌كێ ره‌فتارى دهێته ده‌ستنيشانكرن، ئانكو چ ئامير و رێكێن پزیشكى نينن ئه‌ڤ نەخۆشييه پێ بهێته دياركرن، به‌لكى ب تێبينيێن ڕۆژانه يێن دايك و بابان و هنده‌ك پشكنين و پيڤه‌ران دهێته ده‌ستنيشانكرن. تێكچوون به‌رى ژيێ سێ ساڵيێ ديار دبيت و هنده‌ك زارۆك يێن هه‌ى پشتى سێ چار هه‌يڤان ژ دايكبوونێ نيشان ل نک په‌يدا دبن. ئه‌ڤ نەخۆشييه كارتێكرنێ ل سه‌ر گه‌شه‌كرنا هه‌مى بياڤان ل نک زارۆكى دكه‌ت ب تايبه‌تى لايه‌نێ جڤاكى، ئاخفتن، په‌يوه‌ندیكرنێ و تویشبووى هنده‌ك لڤين و ره‌فتارێن نه دروست دكه‌ت. مخابن نێزكى 65%حه‌تا 70% زارۆكێن تویشبوويێن ئۆتيزمێ په‌كه‌فتنا مێشكى ژى ل گه‌ل هه‌یە، ئه‌ڤ په‌كه‌فتنه ژى پله‌يێن سڤك و ناڤجنى و توند يێن هه‌ى. حه‌تا نۆكه چ ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى نه‌هاتينه ده‌ستنيشانكرن كو دبنه ئه‌گه‌رێ دروستبوونا ئۆتيزمێ، ب تنێ بۆچوون يێن هه‌ين، هنده‌ك دبێژن دانانا ڤاكسينێن به‌رى ژيێ سێ ساڵيێ دبنه ئه‌گه‌رێ په‌يدا بوونا ئۆتيزمێ، به‌لێ هنده‌ك ڤه‌كۆلين ديار دكه‌ن، كو دبيت ژبه‌ر هه‌ستيياريیا زارۆكى ب جورێن خوارنان ئه‌ڤ نه‌خۆشييه ل نک په‌يدا ببيت، باوه‌رپێكریترين بيردۆز ديار دكه‌ت ئاريشه‌يه‌ك د كوده‌ماران دا هه‌يه ل گه‌ل ڤێ چه‌ندێ ژى چه‌وانیيا دروستبوونا وێ ئاريشه‌يێ نه‌هاتيیه زانين؛ چونكى ده‌مێ تيشك بۆ مێشكى زارۆكى دهێتەگرتن چ كێشه د مێشكى دا ديار ناكه‌ن، به‌لێ تێكچوونه‌ك هه‌ر يا هه‌ى، هنده‌ك ژى د وێ باوه‌رێ دانه ئه‌گه‌رێن زێده‌بوونا ئۆتيزمێ زۆر بوونا ئه‌لكترونياتا و تيشكێن موكناتيسى و پيسبوونا ژينگه‌هێ نه، به‌لێ ئه‌ڤه هه‌مى پێشبينى و بيردۆزن و چ ژ وان نه‌هاتينه پشتراستكرن.»
ڤی نۆژدارێ تايبه‌تمه‌ند سه‌باره‌ت رێكێن چاره‌سه‌ركرنا تویشبوويان گۆت: «چاره‌سه‌ربوونا ده‌رمانى بۆ ڤان نەخۆشان نينه و ئه‌گه‌ر بۆ ئێكى ده‌رمان بهێته بكارئينان ژى ئه‌و ژبه‌ر هه‌بوونا ئاريشه‌كا دى يا ساخله‌ميێ يه. هه‌روه‌سا چ رێك و شێوازێن ده‌ستنيشانكرى بۆ چاره‌سه‌ركرنا هه‌مى تویشبووييان نينه و هه‌ر ئێك ب شێوه‌يه‌كى دهێته چاره‌كرن؛ ژبه‌ركو ره‌وش و ره‌فتارێن وان وه‌كى ئێك نينن و سه‌ره‌ده‌ریكرنا وان ژى وه‌كى ئێك نابيت. رێكا ژ هه‌ميان باشتر مه‌شق و راهێنانن وه‌كى راهێنانا گوهلێبوونێ، ئاخفتنێ، تێكهه‌لبوون و سه‌ره‌ده‌ریكرنا ل گه‌ل جڤاكى و زێده‌بارى بكارئينانا هنده‌ك ئاميرێن تايبه‌ت، كو ب شێوه‌كێ گشتى پێدڤيیه كه‌سێن بسپۆر و شاره‌زا ب ڤان راهێنانا راببن. به‌لێ ل گه‌ل ڤێ چه‌ندێ ژى رێژه‌يا باش بوون و باش نه‌بوونا تویشبووى گرێدایی هنده‌ك خالايه، ژ وان: تویشبوویی كه‌نگى ده‌ست ب وه‌رگرتنا چاره‌سه‌ريێ كرييه؟ چه‌ند زويتر ده‌ستپێكر بيت هيڤيیا باشبوونا وى پتره، هه‌روه‌سا ل گه‌ل ئۆتیزمێ چ ئاريشه‌يێن دى يێن ساخله‌ميێ وه‌كى (په‌كه‌فتنا مێشكى، تەپ (صرع)، ئاريشێن گوهلێبوونێ، ديتن و …هتد) هه‌نه يان نه، چه‌ند نەخۆشيێن دی كێمتر بن ئاستێ چاره‌سه‌ربوونا تویشبوویى باشتره. به‌لێ ئه‌گه‌ر ل گەل ئۆتیزمێ په‌كه‌فتنا مێشكى هه‌بيت ل وى ده‌مى ئاريشه‌يا مه يا سه‌ره‌كى ئۆتيزم نينه به‌لكو مێشكه و چاره سه‌رى بۆ نابيت. گه‌له‌ك زارۆك هه‌نه ل نک مه چاره بووينه و نوكه ل قوتابخانان ژ قوتابيێن هه‌ره باشن و هنده‌ك ژى د بير تيژن و ئاستێ زێره‌كيیا وان یێ بلنده به‌لێ ئه‌ڤه رێژه‌يه‌كا كێمه.»
دكتور دلشادى ئه‌و چه‌نده ژى ديار كر: «چار جور و رێزبه‌نديێن سه‌ره‌كى بۆ ئۆتيزمێ هه‌نه و مخابن رێژه‌يا تویشبوونێ ب هه‌مى جۆران يا بەر ب زێده‌بوونێ دچيت، ل دویڤ دویماهی ئامارێن ل سه‌ر ئاستێ جيهانێ هاتينه كرن 2% ژ زارۆكان تویشى ئۆتيزمێ دبن، ئه‌گه‌ر تویشبوون ب ڤى شێوه‌ى يا به‌رده‌وام بيت بۆ جڤاكى و حكومه‌تێ ژى دێ بيته بارگرانى. به‌لێ ل كوردستانێ و عيراقێ چ ئامارێن دروست ل به‌ر ده‌ست نينن ئه‌ڤه ژى دزڤڕيت بۆ گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران، ژ وان ژى: نه‌بوونا كه‌سێن بسپۆر د ڤى بياڤى دا، نه‌شاره‌زاييا خه‌لكى بۆ ڤێ نەخۆشيێ و نه توماركرنا وان ل جهێن پەیوەندیدار. هه‌روه‌سا گه‌له‌ك خێزان دناڤ جڤاكى دا هه‌ست ب كێماسيێ دكه‌ن، ئه‌گه‌ر بزانن تویشبوويه‌ك هه‌يه و تومار ناكه‌ن دا بهێته ڤه‌شارتن. له‌وما زانينا رێژا تویشبوويان ل عيراقێ و كوردستانێ دێ كاره‌كێ ب زه‌حمه‌ت بيت. ئه‌ڤه د ده‌مه‌كى دا گه‌له‌ك يا گرنگه تویشبوويى بهێنه تورماركرن ل نک لايه‌نێ په‌يوه‌ندى دار ل حكومه‌تێ.»
زێره‌ڤان موحه‌مه‌د ئه‌مين، به‌رپرسێ هوبا جڤاکى ل رێڤه‌به‌ريا گشتى يا چاڤدێرى و گه‌شه‌پێدانا جڤاكى ل دهوكێ، تویشبوويێن هاتينه توماركرن ل نک وان دياردكه‌ت «وه‌كى ديار ئۆتيزم نەخۆشييه‌كا نوى يه ل جيهانێ به‌لاڤبووى و حه‌تا نوكه ئه‌گه‌رێن سه‌ره‌كى يێن په‌يدابوونا وێ نه‌هاتينه زانين و به‌رده‌وام رێژە‌يا تویشبوونێ د زێده‌بوونێ دايه، د نوكه دا ل دویڤ ئامارێن تۆرا پاراستنا جڤاكى ل دهوكێ 838 تویشبوویى هاتينه توماركرن، بێگومان ئه‌ڤه هه‌مى ئه‌و كه‌سێن تویشبوویى نينن؛ چونكى هه‌مى ناهێنه توماركرن، به‌لێ هه‌ر تویشبوويه‌كێ سه‌ره‌دانا رێڤه‌به‌ريا توڕا پاراستنا جڤاكى بكه‌ت دێ هێته توماركرن. پيڤه‌رێ سه‌ره‌كى يێ ئه‌م پشت به‌ستنێ ل سه‌ر دكه‌ين بۆ وه‌رگرتنا كه‌يسان راپۆرتا لژنا پزشكى يه، كو تێدا جورێ نەخۆشيێ هاتبيته دياركرن. ئه‌و تویشبوويێن ل دويڤ راپورتێ رێژه‌يا تویشبوونا وى ژ 80% كێمتر نه‌بيت مووچه‌ك بۆ دهێته دابينكرن ژ لايێ حكومه‌تێ ڤه. هه‌روه‌سا سه‌نته‌ره‌كێ تايبه‌ت ب ئۆتيزمێ سه‌ر ب رێڤه‌به‌ریيا مه ڤه هه‌يه زارۆكێن تویشبوویى وه‌ردگريت و راهێنان و خزمه‌تێن جودا جودا بێ به‌رامبه‌ر بۆ وان دكه‌ن.»
زێره‌ڤان موحه‌مه‌دى د ئاخفتنێن خۆ دا ئاماژه ب ڤێ چه‌ندێ ژى دا: «پێنج سه‌نته‌رێن تايبه‌ت ل پارێزگه‌ها دهوكێ هه‌نه و موله‌تا كاركرنێ ژ نک مه وه‌رگرتينه و ئه‌م ل دويڤ رێنمايێن ژماره (5) ساڵا 2022 يا وه‌زاره‌تا كار و كاروبارێن جڤاکی سه‌ره‌ده‌ريێ ل گەل ڤان سه‌نته‌ران دكه‌ين. هه‌ر فه‌رمانبه‌ره‌كێ ل ڤان سه‌نته‌ران كار دكه‌ت پێدڤییە د چاڤپێكه‌فتنا ل گەل لژنا تايبه‌ت یا رێڤه‌به‌ريیا مه ده‌رچوو بيت، ئه‌و كه‌سێن ب شێوه‌كێ راسته‌خۆ سه‌ره‌ده‌ريێ ل گه‌ل زارۆكى دێ كه‌ت پێدڤييه خودانێ باوەڕنامەیا په‌روه‌ردەیا تايبه‌ت يان ژى ده‌روونناسيێ بيت. راسته ئه‌ڤ سه‌نته‌ره يێن شيياين بارێ ل سه‌ر ملێن سه‌نته‌رێن حكومه‌تێ سڤك بكه‌ن، به‌لێ ل گه‌ل وێ چه‌ندێ ژى بارێ خێزانێن تویشبووييان يێ گران كرى؛ چونكى بۆ پتريیا خه‌لكى بهايێ وان يێ بلندە.»
سه‌گڤان جه‌مال عومەر، رێڤه‌به‌رێ سه‌نته‌رێ ئۆتيزمێ سه‌باره‌ت هه‌بوونا سه‌نته‌رێن ئۆتیزمێ و گرنگييا وان ب ڤى شێوه‌ى ئاخفت: «سه‌نته‌رێ مه يێ ئۆتيزمێ يێ حكومى يه و سه‌ر ب رێڤه‌به‌ريیا چاڤدێدێرى و گه‌شه‌پێدانا جڤاكى ڤه يه، ل ساڵا 2013 هاتيیه دامه‌زراندن كه‌فتييه د خزمه‌تا تویشبوويێن ئۆتيزمێ دا ل دهوكێ و ده‌وروبه‌ران. نۆكه 65 زارۆك ل نک مه هه‌نه و ئه‌و تویشبوويێن ئه‌م وه‌ردگرين ژيێ وان دناڤبه‌را 5 حه‌تا 11 ساڵيێ دايه، هه‌روه‌سا ل ڤی سه‌نته‌رى تویشبوويێن ئاستێ سڤك و ناڤنجى دهێنه وه‌رگرتن. ئه‌م ب تنێ كار ل سه‌ر گوهۆڕين و راستڤه‌كرنا ره‌فتارێن وان دكه‌ين و چه‌وانیيا سه‌ره‌ده‌ریكرنا وان و فێركربوونا تشتێن ده‌سپێكى يێن ژيانێ و هنده‌ك راهێنانێن وه‌رزشى و ياريێن هزرى..هتد. هه‌بوونا سه‌نته‌رێن تايبه‌ت ب ڤێ نه‌خۆشيێ ڤه گه‌له‌ك يا گرنگه و هاريكاريه‌كا باشه بۆ باشبوونا زارۆكى دكه‌ن، به‌لێ يا ژ وێ گرنگتر هه‌بوونا ستافه‌كێ خودان شاره‌زاى و بسپورى يه د ڤى بياڤى دا؛ ژبه‌ركو سه‌ره‌ده‌رى كرن ل گەل ڤێ ته‌خێ گه‌له‌ك يا هه‌ستيياره و پێدڤى ب شاره‌زايێيه، كه‌سێن دبنه راهێنه‌ر پێدڤيه خودان باوه‌رناما په‌روه‌ردا تايبه‌ت و ده‌رونناسيێ بن، ئه‌ڤ بسپورييه ل نک مه نينن؛ چونكى سه‌نته‌رێ مه يێ نوی یه و دەمه‌كه دامه‌زراندن ل حكومه‌تێ هاتينه راوه‌ستاندن، به‌لێ ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ ناگه‌هينيت ستافێ مه يێ شاره‌زا نينه، ئه‌م به‌رده‌وام خولێن تايبه‌ت بۆ وان ڤه‌دكه‌ين و ئه‌و يێن بووينه خودان سه‌ربۆر د ڤى كارى دا.»
سه‌گڤان جه‌مالى، ئه‌و چه‌نده ژى نه‌ڤه‌شارت: «ل ده‌مێ چاره‌سه‌ركرنا ڤان زارۆكان گه‌له‌ك ئاسته‌نگ دكه‌ڤنه د رێكا مه دا، ئه‌م دزانين ئه‌و د نەخۆشن و تايبه‌تمه‌نديا ڤێ نەخۆشيێ ئه‌وه كو هه‌ر تویشبوويه‌كى ره‌فتاره‌كا سه‌ير يا ل نک هه‌ى و ئه‌گه‌ر سه‌د ژ وان كوم بكه‌ين ره‌فتارێن دویان وه‌كى ئێك نابن، بۆ نموونه تویشبوويه‌ك ب تنێ حه‌ز دكه‌ت بكه‌ته هه‌وار، ئێكى دڤێت ده‌ستان بقوتيت و ده‌ستێن خۆ بلڤينيت، يێ هه‌ى حه‌ز دكه‌ت سه‌ر تبلان ب رێڤه‌بچيت، هنده‌ك ژى حه‌ز ژ خوارنا تشتێن سه‌ير دكه‌ن وه‌كى (ئيسفه‌ج، كاغه‌ز، نايلون، پيساتيێ…هتد) له‌وما ل ده‌مێ راهێنان پێكرنێ ئه‌ڤه دبينه ئاسته‌نگ د رێكا مه دا و ئه‌م دنه‌چارين هه‌ر ئێكى ب شێوه‌يه‌كى سه‌ره‌ده‌رێ ل گه‌ل بكه‌ين. زێده‌بارى وێ چه‌ندێ ژى گه‌له‌ك جاران ژيانا فه‌رمانبه‌رێن مه ل گه‌ل ڤان زارۆكان كه‌فتييه د مه‌ترسيێ دا و ئاريشه بۆ مه دروست دبن، به‌لێ ئه‌م كه‌ربێ ژ وان ناهه‌لگرين و وه‌ك فرشته‌يێن بێ گونه‌هـ دبينين. ل هه‌مى جيهانێ بۆ فه‌رمانبه‌رێن ل ڤان جۆره جهان كار دكه‌ن ده‌رماله‌يا مه‌ترسيێ دهێته دابينكرن به‌لێ مخابن فه‌رمانبه‌رێن مه د بێ به‌هرن ژ ڤێ ده‌رماله‌يێ.»
ناڤ هاتى زێده‌تر گوت ژى: «ره‌وشه‌نبيرى و سه‌ره‌ده‌ریكرنا جڤاكى و خێزانێ ل گەل ڤان زارۆكان نه ل ئاستی پێدڤييه و نزانن دێ چه‌وا سه‌ره‌ده‌ريێ ل گەل تویشبوويان كه‌ن و چه‌وا فێركه‌ن و هنده‌ك خێزان هه‌بووينه زارۆكێ خۆ يێ تویشبووى ل مال زيندان و زنجير كرييه،؛ چونكى ده‌مێ تویشبووى ژ مال ده‌ردكه‌ڤيت نازڤريته ڤه. ئه‌م چه‌ند زارۆكى فێر بكه‌ين به‌لێ ئه‌گه‌ر خێزان ژى ل گەل مه ڤى كارى نه‌كه‌ن چ مفا نابيت؛ چونكى هنده‌ك ژ ڤان تویشبوويان گه‌له‌ك د زيره‌كن و مێشكێ وان يێ به‌رفره‌هه ژ مرۆڤێن ئاساى زێره‌كترن و شييانێن فێربوونێ يێن هه‌ى به‌لێ وان ئاريشه‌يا ژبيركرنێ يا هه‌ى گه‌له‌ك زوى تشتان ژبير دكه‌ن يا گرنگه خێزان ژى وه‌كى مه و پتر ژى خۆ ب زارۆكى ڤه ماندى بكه‌ت، بۆ هندێ ب باشترين شێوه بهێنه ئاماده‌كرن بۆ قوتابخانێ. پێدڤيیه جڤاك ب گشتى و خێزانێن تویشبوويان ب تايبه‌تى بهێنه ره‌وشه‌نبير كرن و خول و سمينار بۆ بهێنه ڤه‌كرن؛ چونكى مه بڤێت نه‌ڤێت تویشبوويێن ئۆتيزمێ يێ بەر ب زێده‌بوونێ دچن. پێدڤیيه رێز ل وان بهێته‌گرتن و بزانين ئه‌و حه‌ز ژ چ دكه‌ن و حه‌ز ژ چ ناكه‌ن، بزاڤ بهێـته‌كرن د جڤاكى دا ب چاڤه‌كێ كێم به‌رێ خۆ نه‌ده‌نێ دا ئه‌و ژى خۆ ڤه‌ده‌ر نه‌كه‌ت و حه‌ز ژ تێكهه‌لبوونا ل گەل ده‌وروبه‌ران بكه‌ت، ئه‌گه‌ر نه زێده‌بارى نەخۆشيێ دێ گوشه‌گير ژى بن و حه‌ز ژ تێكهه‌لیيا د گه‌ل جڤاكى ناكه‌ن.»
خوزه‌يجا ساڵح موحه‌مه‌د، دايكا ئێك ژ تویشبوويانه ب ڤى شێوه‌یی به‌حسێ تویشبوونا كوڕێ خۆ دكه‌ت: «هنده‌ك لڤين و ره‌فتارێن نه سروشتى ل نک كوڕێ مه په‌يدابوون، من ئێكسه‌ر هه‌ست پێكر نيشانێن ئۆتيزمێ نه؛ چونكى من پێزانينێن كێم ل سه‌ر ڤێ نەخۆشيێ هه‌بوون، پشتى مه پشكنين كرين و ديار بووى نەخۆشييا ئۆتيزمێ ل زارۆكێ مه يه، هه‌ر زۆى مه ده‌ست ب چاره‌سه‌ركرنا وى كر، به‌لێ بارێ مه يێ گرانبوویی؛ چونكى سه‌ره‌ده‌ریكرن ل گەل ڤان زارۆكان گه‌له‌ك يا ب زه‌حمه‌ته؛ ژبه‌ركو ره‌فتارێن سه‌ير يێن ل نک هه‌ى و حه‌ز ژ دوباره‌كرنا تشتان دكه‌ت بێ ماندیبوون، هه‌ر تشته‌كێ داخاز بكه‌ت پێدڤيه بۆ بهێته دابين كرن ئه‌گه‌رنه دێ به‌رده‌وام كه‌ته گرى و تشتان هاڤێژيت و توندوتيژيێ دكه‌ت ل گەل زارۆكێن ده‌روبه‌رێن خۆ كه‌ت.»
هه‌روه‌سا ئەڤ دایکە دبێژیت: «من بۆ دەمێ دو ساڵان كوڕێ خۆ برييه سه‌نته‌ره‌كێ تايبه‌ت به‌لێ ژبه‌ر گرانييا بهاى نه‌شييام به‌رده‌وام بم و من نه‌دڤييا ببه‌مه سه‌نته‌رێ حكومى؛ چونكى ل وى جهى هه‌مى ئاستان تێكهه‌ل دكه‌ن و ب هزرا من ئه‌ڤ چه‌نده دا بيته ئه‌گه‌ر كوڕێ من خرابتر لێ بهێـت، له‌وما نه‌‌چار بووم ل مال هه‌مى پێدڤييان بۆ دابين بكه‌م و به‌رده‌وام راهێنان پێ بكه‌م، هه‌رچه‌نده ئه‌ز نه‌دشييام وه‌كى كه‌سه‌كێ بسپور راهێنان پێ بكه‌م به‌لێ ژبه‌ر كو ئاستێ تویشبوونا وى يا سڤك بوو و مه خۆ گه‌له‌ك پێڤه ماندى كر بۆ قوتابخانێ به‌رهه‌ڤ بوو.»
ناڤ هاتيێ سه‌باره‌ت سه‌ره‌ده‌ریكرنا جڤاكى و قوتابخانێ ل گەل تویشبووى گۆت: «راسته كوڕێ من به‌رهه‌ڤ بوويه بۆ قوتابخانێ به‌لێ هێشتا نه‌شێت وه‌كى كه‌سه‌كێ ئاسايى بيت، ب زه‌حمه‌ت فێرى تشتان دبيت و هنده‌ك بابه‌ت بۆ وى گه‌له‌ك دگرانن، زێده‌بارى ڤێ چه‌ندێ سه‌ره‌ده‌ریكرنا جڤاكى و هنده‌ك مامۆستايان ل گه‌ل نه يا باشه، بۆ نموونه هنده‌ك مامۆستا ب هيچ ره‌نگه‌كى خۆ پێڤه ماندى ناكه‌ن و دبێژن يێ چوويه و چ فێر نابيت، يان ژى ژ پۆلێ ده‌ردئێخن. ئه‌ڤه د ده‌مه‌كى دايه كو پێدڤيه گرنگيه‌كا تايبه‌ت ب ڤان جوره قوتابيان بهێته دان و پتر خۆ پێڤه ماندى بكه‌ن، راسته هنده‌ك جهێن حكومى يێن هه‌ى به‌س ل سه‌ر ئاستێ هه‌رێمێ گه‌له‌ك دكێمن و ستافێ بسپور ژى دكێمن و نه ل ئاست داخوازيا تویشبوويانه؛ چونكى رێژە‌يا تویشبوونێ رۆژ بۆ رۆژێ بەر ب زێده‌بوونێ دچيت له‌وما يا پێدڤیيه حكومه‌ت سه‌نته‌رێن پتر ڤه‌كه‌ت راهێنه‌رێن وان ژى د تايبه‌ت بن، قوتابخانێن وان ژى بهێنه جوداكرن ژ يێن قوتابيێن ئاساى مامۆستايێن بێهن فره‌هـ خودانێن باوه‌رناما په‌روه‌ردا تايبه‌ت وانان بۆ شلوڤه بكه‌ن. هه‌روه‌سا جڤاك ژى ب چاڤه‌كێ كێم به‌رێ خۆ دده‌نه ڤان زارۆكان و خۆ ژێ دوير دكه‌ن ئه‌ڤه دبيته ئه‌گه‌ر زارۆك ب خۆ ژ خۆ بره‌ڤيت و حه‌ز نه‌كه‌ت تێكه‌لى جڤاكى ببيت.»
